INTERNET VA UNI INFORMATSION TEXNOLOGIYaLAR RIVOJIDAGI URNI VA AHAMIYaTI. OB’EKTI Reja: 1.Internet va uning informatsion texnologiyalarni rivojlantirishdagi o‘rni. 2.Internet orqali tarqatilayotgan texnika va texnologiyalarga oid informatsiyalar,ulardan foydalanishning ijobiy va salbiy tomonlari... 3.Internetdan foydalanish madaniyatini shakllantirish muammolari.....

1. Internet va uninginformatsion texnologiyalarni rivojlantirishdagi o‘rni Texnologik gegemonlikka intilayotgan kuchlar axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan,jumladan internet orqali o‘zgalarning texnika va texnologiya sohasidagi yutuqlaridan o‘z manfaatlari yo‘lida foydalanishga harakat qilmoqdalar. Xo‘sh, internet nima? Internet inglizcha Internet – to‘r, o‘rgimchak to‘ri: umumjahon tarmog‘i degan so‘zlardan olingan bo‘lib, o‘zbek tilida umumjahon kompyuter tarmog‘i, ya’ni butun jahon bo‘yicha tarqalgan va telefon hamda optik- tolali liniyalar, modemlar va boshqalar bilan o‘zaro bog‘langan, har qanday axborotni o‘zaro almasha oladigan katta miqdordagi kompyuterlar majmui degan ma’noni bildiradi. Bu tarmoq 1972 yilda AQSh mudofaa vazirligining loyihasi asosida vujudga kelgan bo‘lib, u XX asrning buyuk kashfiyotlaridan biri hisoblanadi. Umuman olganda internet vaqtni va mablag‘ni tejashga yordam berishidan tashqari axborotlarni juda tez uzatish va qabul qilish, kerakli ma’lumotlarni tez izlab topish, uzog‘imizni yaqin qilish, onlayn suhbatlar qurish, dunyo voqealari bilan qisqa fursatlarda xabardor bo‘lish kabi ko‘plab imkoniyatlarni yaratib beradi. Hozirgi kunda internet tizimining ijtimoiy tarmoqlari xizmatlari keng ommalashib bormoqda. Ijtimoiy tarmoqning maqsadi internetda o‘zaro qiziqishlar yoki faoliyatga ega shaxslar bilan muloqot qurishdan iborat. Masalan, birgina 2019 yilda: –“UZ” domenidagi domenlar soni 30 168 saytni tashkil etdi (o‘sish 119%). – Mail.uz elektron pochtasi milliy tizimidagi foydalanuvchilar soni 398 500 nafardan oshdi (o‘sish 151%); – 11 325 ta umumta’lim maktablari, o‘rta-maxsus va oliy ta’lim muassasalarining 10 620 (93,8%) tasi ZiyoNET tarmog‘iga ulangan, ZiyoNET tarmog‘idagi resurslar soni 130 000 dan oshdi (o‘sish 119%); – joylardagi barcha davlat boshqaruvi va davlat hokimiyati organlarining veb- sahifalari yaratildi; – 295 davlat axborot resurslari, 499 davlat axborot tizimi joriy etildi; – elektron raqamli imzodan foydalanuvchilar soni 1 720 mingtaga yetdi;

Foydalanuvchilar qamrovini kengaytirish, mobil aloqa operatorlari tomonidan mobil tarmoqlarining hajmi va o‘tkazuvchanlik qobiliyatini oshirish masadida O‘zbekistonning barcha viloyatlarida 18,3 ming tayanch stansiyalari o‘rnatildi. 2020 yilda viloyatlarda 455 4G tayanch stansiyalarini ishga tushirish rejalashtirilgan. So‘nggi yilda ma’lumotlar o‘tkazish tezligi ikki baravardan oshdi. Yurtimizda internet foydalanuvchilar ikki baravar ko‘paydi va 14,7 million nafar kishini tashkil etadi 1 . Foydalanuvchilarining soni bo‘yicha hozirda G‘asebook ijtimoiy tarmog‘i 500 000 000 foydalanuvchisi bilan yetakchilik qilmoqda. Undan keyingi o‘rinlarda MuSrase (255000000 foydalanuvchi), Odnoklassniki (205000000 ortiq), Twitter (200000000 foydalanuvchi), Windows Live Spaces (120 000 000 foydalanuvchi) ijtimoiy tarmoqlarni keltirish mumkin. Ammo hamma narsaning yaxshi va yomoni bo‘lganidek, bu qulayliklar bilan birga internetdan samarali va maqsadli foydalanuvchilardan tashqari undan vaqtni bekorga o‘tkazish, turli ko‘ngilochar hamda behayo saytlardan foydalanuvchilar ham ko‘payib bormoqda. Buning asosiy sababi internetdan foydalanuvchilarning, ayniqsa, yoshlarning tizimdan maqsadli foydalanish ko‘nikmalari va madaniyatini to‘liq shakllanmaganligi deb aytish mumkin. E’tibor berib, keltirilgan veb sahifalar tahlili quyidagi salbiy holatlar va kamchiliklar: foydalanuvchilarning ayrimlari o‘z nomlari bilan ro‘yxatdan o‘tkazmasligi; nomaqbul foto sur’atlar qo‘yishi; o‘zaro muloqatlarda hurmatsizlik qilishi; bema’ni gaplar yozishi, ba’zan noto‘g‘ri ma’lumotlardan foydalanishi; sahifalar ijtimoiy bo‘lishiga qaramasdan siyosiy muloqatlar o‘rnatishi kabi holatlarning uchrab turishini ko‘rsatmoqda. Shu bilan bir qatorda katta moliyaviy imkoniyatlarga ega bo‘lgan korchalonlar o‘zlarining g‘arazli maqsadlarini amalga oshirish maqsadida o‘zlarining dushmanlarini badnom qilish yoki boshqalar ustidan texnologik gegemonlikka erishish uchun o‘zga xalqlarga nisbatan texnologik xuruj qilish ishlarini bajarishda internetdan keng ravishda foydalanmoqda. 1 https://invest.gov.uz/uz/investor/ikt/

2. Internet orqali tarqatilayotgantexnika va texnologiyalarga oid informatsiyalar,ulardan foydalanishning ijobiy va salbiy tomonlari Yuqorida ta’kidlaganidek,internet - insoniyat aqliy salohiyati erishgan eng buyuk kashfiyotlardan biri bo‘ldi. Bugungi kunga kelib dunyo aholisining deyarli 35% (2milliard 400 milliondan ortik) qismiinternetga ulanish imkoniga ega. Mutaxassislar tomonidan 2020 yilga boribbu ko‘rsatkich 50% ni tashkil etishi aytib o‘tilmoqda. Mutaxassislarning tadqiqotlari natijasiga ko‘ra hozirda internet tarmog‘idagi ma’lumotlarning 70-75 % i inson uchun zarar keltiruvchi g‘oyalar hisoblanadi 2 . Mutaxassislar o‘tkazgan maxsus tadqiqotlar natijalariga ko‘ra, barcha mavjud saytlarning taxminan 12 foizi parnografik xususiyatlarga ega, 44,0% zo‘ravonlik va yovuzlik ko‘rinishiga, 41,0% jangari, turli otishmalar va portlashlarga asoslangan mavzuga bag‘ishlangan. Shuningdek, bugungi kunda, insoniylikka butunlay zid, yovuzlikka asoslangan shaytoniy sektalar faoliyati ham jadallashmokda 3 . Shunday ekan, o‘zbek xalqini tanlagan yo‘lidan chalg‘itish uchun internet orqali qilinayotgan salbiy informatsiyalarni quyidagicha tasniflash mumkin. Birinchidan, jamiyatimiz a’zolarining ongi va tafakkuriga,xususan intellektual-texnikaviy salohiyatiga ta’sir qilishga qaratilgan informatsion xurujlar . Ma’lumki, xalqimizning asrlar davomida shakllanib kelayotgan milliy ongi va dunyoqarashida hamda xulq-atvor normalarida ota-onaga, o‘zi yashayotgan mahalla jamoasiga, katta yoshdagi kishilarga chuqur hurmat bilan qarash, muayyan voqea va hodisalarga bosiqlik, mulohaza va andisha bilan munosabatda bo‘lish, jamoa fikriga nisbatan alohida ehtirom ko‘rsatish kabi xislatlar ustuvorlik qiladi. Qolaversa, aynan mana shu qadriyatlar jamiyatimiz ma’naviyatining,intellektual- texnikaviy salohiyatining tamal toshini tashkil qiladi. 2 Қаранг: http//old/reliqions.us/usb/news 17 Ноябрь, 2013. Инсон онги учункурашнинг янги шакллари. 3 Қаранг : Абдумаликов А. Фуқаролик жамиятида шахс информацион маданиятини шакллантириш:монография.– Т.: Фан,2016.– Б.60.

Bunday vaziyatni yaxshi o‘rgangan g‘animlarimiz bizga qarshi ma’naviy xurujlarni amalga oshirishda xalqimizning mana shunday ulug‘vor qadriyatlariga mutlaqo teskari va begona bo‘lgan, asosan “individualizm”, “egoizm”,“kosmopolitizm”,“zo‘ravonlik”,“diniy mutaassiblik”, ”texnokratizm” kabi g‘oyalarini iloji boricha chiroyli niqoblarga o‘rab, jamiyatimizga olib kirishga urinmoqda. G‘animlarimizning xalqimiz milliy ongiga ta’sir ko‘rsatishdan ko‘zlangan asosiy maqsadi davlatimiz asoschisi I.A. Karimov xulosa qilganidek: “O‘zbekistonda hukm surayotgan tinchlik va osoyishtalikni, jamiyatimizdagi bunyodkorlik muhitini, bugun biz barpo etayotgan farovon va osuda hayotni buzish, tobora kuchga kirayotgan davlatimizni ag‘darish, tanlagan yo‘limizdan qaytarishdir. Odamlarimizning yuragiga vahima va qo‘rquv solish hisobidan ularning ertangi kunga bo‘lgan ishonchini yo‘qotish, bir-biriga qarshi qo‘yish, yurtimizda, mintaqamizda o‘z manfaati, o‘z siyosatini o‘tkazishdan iborat” 4 . Ikkinchidan, milliy urf-odatlarimizga bo‘layotgan informatsion xurujlar. Ma’lumki, xalqimizda o‘ziga xos milliy odatlar, an’analar shakllangan. Jamoa bo‘lib yashash, qarindosh-urug‘larga mehribonlik, to‘y va ma’rakalar, bayramlar, tarbiya masalalarida, hasharlarda ijtimoiy hamkorlikning boshqalarda uchramaydigan o‘ziga xos yuqori darajasining namoyon bo‘lishi shular jumlasidan. Xalqimizning bu urf- odatlari asrlar davomida jamiyat mustahkamligining asosi bo‘lib xizmat qilib kelmoqda. Milliy an’analarimiz va urf-odatlarimizning mamlakatimiz taraqqiyoti uchun naqadar ulkan ahamiyatini sezgan tahdidchilar bu borada ham muayyan informatsion xurujlarni amalga oshirmoqda. Shu maqsadga erishish uchun ular global aloqa tizimlari va boshqa vositalar orqali ma’naviy qashshoqlikka, tarkidunyochilikka, odamlarga nisbatan oqibatsizlik va shafkatsizlikka,texnikaviy zo‘rovonlik,vahshiyliklarni olib keluvchi g‘oyalarni hamda urf-odat normalarini zo‘r berib targ‘ib qilmoqda. Bular orasida, ayniqsa, odamovilik, ota-onaga nisbatan 4 Каримов И.А. Ватанимизнинг тинчлиги ва хавфсизлиги ўз куч-қудратимизга, халқимизнинг ҳамжиҳатлигига ва букилмас иродасига боғлиқ // Унинг ўзи . Тинчлик ва хавфсизлигимиз ўз куч-қудратимизга, ҳамжиҳатлигимиз ва қатъий иродамизга боғлиқ. Т.12. – Т.: Ўзбекистон, 2004. –Б.250.