Iqt i sod sot si ol ogi y asi Mundari j a: Ki ri sh.................................................................................................................................................. I BOB. IQTI SOD SOTSIOLOGI Y A SI N I N G N A ZA RI Y A SOSLA RI ........................................................... 1.1.I qt isod sot si ol ogi y asi f ani ni ng predm et i v av azi f al ari ............................................................. 1.2.Sot si ol ogi y a v a iqt i sod f anl ari ning boshqa fanl a r bil an al oqasi ........................................... 1.3.Mak s Weber, K arl Mark v a boshqa ol i ml a rni ng iqt isod sot si ol ogi y asi ga qo‘shgan hi ssasi II BOB.I QTI SOD VA IJ TI MOI Y TUZI LMA N I N G O‘ZA RO BOG‘LI QLIGI ................................................ 2. 1.I qt i sodi y fa oli y at v a sot si al st ruk t ural ar................................................................................. 2.2. Iqt i sodi y x ul q v a sot si al m e’y orl ar............................................................................................ II I BOB. BOZOR V A SOSI A L I N STI TUTLA R O‘RTA SI DA GI ALOQA ..................................................... 3.1.Bozor t ahl il i ga sot si ol ogi k y ondashuv l arni sha k ll ant i ri sh ..................................................... 3.2.Bozor iqt i sodi y ot i sharoi t i da doim i y m uam m ol a rni x al qil i sh v a resursl a rdan sam arali foy dal anish.................................................................................................................................. I V BOB.O‘ZBEK I STON SHA ROI TI DA I QTI SOD SOSIOLOGI Y A SI ................................................. 4.1.O` zbеk ist onni ng hozi rgi sot si al t araqqi y ot i v a o` si sh hol at i ............................................ 4.2.O‘zbek i st on Respubl i k asi da x ufy ona iqt isodi y ot k o‘l am i ..................................................... 4.3.Raqam l i iqt i sodi y t izim ni ng O‘zbek ist onda ri v oj i .................................................................. X ul osa................................................................................................................... ........................

Ki ri sh Iqtisodiy sotsiologiya – iqtisodiy faoliyatni ijtimoiy jarayonlar va tuzilmalar bilan bog‘liq holda o‘rganadigan sotsiologiyaning maxsus sohasi. Bu fan iqtisodiy jarayonlarning ijtimoiy omillar, munosabatlar, me’yorlar, qadriyatlar va tuzilmalarga qanday bog‘liqligini tahlil qiladi. Asosiy maqsadi: Iqtisodiy tizimlarning ijtimoiy xususiyatlarini o‘rganish va iqtisodiy xatti-harakatlar ortidagi ijtimoiy motivatsiyalarni tushunish. Asosiy mavzular: 1. Bozor munosabatlari va ijtimoiy tuzilmalar: Bozorlar qanday qilib ijtimoiy tarmoqlar va madaniy qadriyatlar orqali shakllanishi va rivojlanishi. 2. Kapitalizm va uning sotsiologik tahlili: Kapitalizmning rivoji va uning ijtimoiy oqibatlari.

3. Mehnat va bandlik: Mehnat bozorining sotsiologik tahlili, ijtimoiy tabaqalanish va bandlik muammolari. 4. Qaror qabul qilish: Iqtisodiy qarorlarning ijtimoiy va madaniy jihatlari. 5. Rivojlanish va modernizatsiya: Iqtisodiy rivojlanish jarayonlarining ijtimoiy shart-sharoitlari. Muhim nazariyalar: Maks Veberning iqtisodiy sotsiologiyasi: Diniy e’tiqodlar, madaniyat va iqtisodiy rivojlanish o‘rtasidagi aloqalar. Karl Polanyining "o‘rnatilganlik" nazariyasi: Iqtisodiy faoliyatning ijtimoiy tizimlarga o‘rnatilganligini ta’kidlaydi. Marksistik iqtisodiy sotsiologiya: Ijtimoiy tabaqalar, sinflar va iqtisodiy hayotning ijtimoiy oqibatlari. Amaliy ahamiyati: Iqtisodiy sotsiologiya iqtisodiy siyosatni ishlab chiqishda, ish o‘rinlarini yaratishda va iqtisodiy tenglikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu fan, shuningdek, korporativ madaniyat, iste’molchilar xatti-harakatlari va ijtimoiy farovonlikni tahlil qilish uchun ham qo‘llaniladi.Sotsiologiya atamasi bugungi mulohazakor o‘quvchi uchun tanish iboraga aylanib ulgurdi. Birinchidan, u oliy ta’limga ixtisoslashgan barcha muassasalarda o‘qitilmoqda. Ikkinchidan esa mavjud OAV, xususan Internet saytlarining aksariyat qismida “sotsiologik tadqiqot natijalariga ko‘ra”, degan jumla bilan o‘ziga xos “sotsial reklama”

vazifasini o‘taydigan bo‘ldi. Shuningdek, sotsiologik bilimlarni 1 boyitishda ijtimoiy-gumanitar fanlar va tabiiy fanlarning ma’lum nazariya va uslubiyotlaridan faol foydalanish imkoniyati mavjudligi bugun sir emas. Mutaxassislar sotsiologiyaning tadqiqot ob’ekti – murakkab jarayon, ya’ni kishilik jamiyatiga qaratilganligini e’tirof qilar ekanlar, unda mavjud jamiyatning sotsial tuzilmasi, taraqqiyot qonuniyatlari insonlarning xulq atvorlarini tadqiq etadilar. XX asrning so‘nggi 20 yilligida ijtimoiy hayotda jamiyatdagi sotsial muammolar, ularning kelib chiqishi, oldini olish va bartaraf etish chora tadbirlari to‘g‘risida ko‘plab ilmiy konferensiya va seminarlar o‘tkaziladigan bo‘lindi. Ularning natijalariga tayanib tabiiyki akademik kitoblar ham chop etildi va bu jarayon xanuz davom etib kelmoqda. Rus amerika sotsiologi Pitirim Sorokin ta’kidlaganidek “insoniyat XXI asrda sotsial muammolar girdobi bilan to‘qnash keladi”. Zamonaviy jamiyatda nega “oilalarda ajralishlar sodir bo‘ladi?”, “ishsizlikni qay yo‘sinda bartaraf qilish mumkin?”, “diniy va milliy nizolarning sababi nimada?”, “insonlarning xulq atvorini boshqarish mumkinmi?” qabilidagi o‘nlab va balki yuzlab sotsial masalalar o‘z echimini topilishini kutib yotadi. Sotsiolgiya fanining vujudga kelish tarixiga e’tibor qaratilsa, u sotsial falsafa negizida o‘zining ilk rivojini topganini kuzatish mumkin. Yuqorida ilgari surilgan muammoli jumboqlar antik davr faylasuflari Platon va Aristotelning Xitoy va hind falsafiy ta’limotlarida o‘rta asr sharq falsafa ilmida ham tafakkur nuqtai-nazaridan talqin etilgan. Jumladan, musulmon dunyosida Farobiy, Beruniy, Ibn Sino, Ibn Xaldun, 1 Социологические проблемы изучения общественного мнения. Учебно-методический комплекс. Составитель Д. соц.н., проф. Л.Н. Вдовиченко. Ответственный редактор Д.ф.н., чл.-корр. РАН, проф. Ж.Т. Тощенко. Российский государственный гуманитарный университет, 2010. С

Ibn Batuta, Bobur asarlarida sotsiologik bilimlarga turtki bergan tayanch mulohazalar ilgari surilgan. O‘rta asrlar Yevropasida Gobbs, Dekart, Russo, Volter, Monteske kabi mutafakkirlarning ijtimoiy hayot va kishilar xulq atvoriga oid ahloqiy, estetik ruhdagi qarashlarni ham sotsial bilimlarni takomillashuviga o‘z hissasini qo‘shdi. Sotsial hodisalarga nisbatan amaliy yondashib, uni faqat dalillar asosida baholash lozim, deb hisoblagan fransuz mutafakkiri O.Kont sotsiologiya sohasining asoschisi sifatida e’tirof qilindi. Shuningdek, u birinchi bo‘lib mazkur atamani fanga yangi yo‘nalish sifatida kiritishga muvaffaq bo‘ldi. Nazariy sotsiologiyaning yanada takomillashuviga Yevropalik mumtoz nazariyotchilardan G.Spenser, G.Tard, G.Lebon, M.Veber va E.Dyurkgeymlarning hissasi beqiyos, ular o‘z asarlarida protestantlikning kapitalizmdan ajralishi natijasida tafakkurdagi o‘zgarish, shu vaqtdagi tabiiy fanlardagi qo‘lga kiritilgan va misli ko‘rilmagan kashfiyotlar, hamda kapitalistik munosabatlarda foyda olishning inson xulq- atvoriga o‘tkazayotgan sotsial munosabatlar, harkatchanlik va jarayonlarni tahlil etadilar. Iqtisodiyot nazariyasini o'rganish, iqtisodiy jarayonlaming tub mohiyatini to ‘g‘ri tushunish ko‘p jihatdan uni o‘rganuvchilarning ma’lum nazariy va uslubiy bilim bilan qurollanishiga bog‘liq. Shuning uchun ham mazkur mavzu insoniyat jamiyati taraqqiyotining asosi bo‘lgan iqtisodiyot tushunchasini, uning oldida turgan vazifalarni, uzoq davr davomida iqtisodiy bilimlaming shakllanishi va iqtisodiyot nazariyasi fanining vujudga kelishini qisqacha tavsiflash bilan boshlanadi. Iqtisodiyot