ITLARNI SAQLASH VA PARVARISHLASH GIGIENASI. Reja. 1. Itlarni saqlash usullari 2. Itlarni oziqlantirish gigienasi 3. Itlarni parvarish qilish gigienasi.

Itlarni saqlash usullari - itlar bir necha xil usullarda ya’ni guruhda, dalada, hovlida, uychalarda va hokazo. Guruh usulida saqlash maxsus urchitish, ko‘paytirish, o‘rgatuvchi va harbiy qismlarda qo‘llaniladi. Cho‘pon itlari doimo dalada saqlanadi. Hovli va dala hovlida saqlash usullari qishloq sharoitlarida amalga oshiriladi. Guruhda saqlanganda itlar uchun maxsus uychalar jihozlanadi. Uychalar oldida har bir it uchun alohida yayratish maydonchalari tashkil qilinadi. Uychalarni (kabina) uzunligi 2 m, kengligi 1,5 m, oldingi devorni balandligi 2,5 m orqa tomoni 1,5-2 m, eshikning balandligi 1,7 m, kengligi 0,7 m, eshikning ustidan oynali deraza o‘rnatiladi. Eshikning tagidan 0,4 x 0,5 m tuynuk qoldiriladi. Sovuq paytlari issiq material bilan yopib qo‘yiladi. YAyratish maydonining uzunligi 3 m, kengligi 2 m, balandligi 2,2 m bo‘lib uning oldingi qismida 1,8 x 0,7 m eshik o‘rnatiladi. Guruhda saqlanganda yayratish maydoni kengaytiriladi. Yayratish maydonida yog‘ochli taxlanadigan uycha o‘rnatiladi. Janubiy rayonlarda esa uning o‘rniga itlarni yotishi uchun taxtali pol qilinib, gazlama materialdan balandligi 15 - 20 sm to‘shama qilinadi. Uychalarni o‘lchamlari hovlida saqlaganda 1,2 x 0,9 x 1 m, tomi bir tomonga yoki ikki tomonga qarab egilgan bo‘ladi. Uychalar salqin joylarda, daraxtlarning ostiga joylashtiriladi. Oldidan esa o‘lchami 1,2 x 1,5 m taxtali to‘siq o‘rnatiladi. Qishda uycha issiq saqlovchi materiallar bilan isitiladi. Uychalar doimo shamollatib dezinfeksiya qilinadi. Uychalarning asosi pol, devor, karkas va tomdan iborat. Itlarni erkin holda hovlida saqlaganda uning atrofi devor bilan o‘ralgan bo‘lishi kerak. Itlarni boshqa hayvonlar qoramollar, cho‘chqalar, qo‘ylar bilan birga yopiq binolarda saqlash mumkin emas. Issiq uylarda ko‘pincha itlar kataklarda saqlanadi. Kataklarni o‘lchami vazni 22,5 kg dan yuqori bo‘lgan itlar uchun 1,2 x 1,8 m; 22,5 kg dan past

bo‘lgan itlar uchun 1,2 x 1,5 m; kichik itlar uchun 0,9 x 1,2 m bo‘lib . poli taxtali bo‘lishi kerak. Kataklarda oziqlantirish va sug‘orish uchun yayratish maydoniga xususiy yoki guruhdagi 3-5 katakga 2 m 2 joy ajratiladi. Seksiyalarda itlar soni 10-20 boshdan bo‘lib jinsiga, yoshiga qarab saqlanadi. Itlarni uyda saqlaganda iloji boricha alohida xonada saqlash kerak. Agar itning vazni 25 kg bo‘lsa 6 m 2 gacha joy ajratilib ostiga gilamcha to‘shalgan bo‘lishi kerak. Itlarni isitish batareyalariga, muzlatgichga yaqin joylarga joylashtirmaslik kerak. Tabiiy yorug‘lik tushib turishi kerak. Itlarni bog‘lab saqlash mumkin emas. Itlarni oziqlantirishgigienasi - itlarni oziq moddalarga bo‘lgan talabi ularning naslig jinsi, yoshi, vazni, zoti, fiziologik holati va saqlash usullariga bog‘liq bo‘ladi. Itlarni energiyaga bo‘lgan talabi ular tanasining katta - kichikligiga bog‘liq bo‘ladi. Juda kichik zotli itlar og‘irligi 1-5 kg bo‘lsa, 1 kg tirik vazniga o‘rtacha 460 kDj energiya, kichik zotlililarga (5-10 kg) – 350 kDj, o‘rta zotli (10-20 kg) – 200 kDj, katta zotli (20-80 kg) – 250 kDj, juda katta zotli (30 kg dan yuqori) – 220 kDj energiya talab qilinadi. Itning tanasi qancha katta bo‘lsa energiya sarfi Shuncha kam bo‘ladi. Naslli itlarni energiyaga bo‘lgan talabi urchish, ko‘payish davrida tinch holda saqlangan itlarga nisbatan o‘rtacha 25% ga, urg‘ochi itlarda bug‘ozlikni ikkinchi davrida 50% ga, emizikli itlarda 2 barobar, xizmatchi itlarda 30% ga yuqori bo‘ladi. Itlarni oziqlantirishda o‘simlik va hayvonot dunyosidan olingan ozuqa mahsulotlari hamda boshqa har xil toza oziqalar ishlatilada. Hayvonot dunyosidan olinadigan ozuqalardan itlarni oziqlantirish uchun yog‘siz go‘sht (cho‘chqa, qoramol, ot, qo‘y, yovvoyi hayvonlar go‘shti, parranda, kemiruvchilar, dengiz hayvonlari go‘shtlari) hamda jigar, bo‘yrak, o‘pka,

yurak, miya, til, taloq va boshqalar pishirilgan yoki xom (pishirilmagan) holda beriladi. Itlar ratsionida go‘sht mahsulotlari 25-30% dan, ichki mahsulotlar (taloq, o‘pka, ichak chavoqlar va h.k.) kunlik energiyaga talabidan 30% dan yuqori bo‘lmasligi kerak. Itlar ratsionida sut va sut mahsulotlari (tvorog, kefir, atsidofilin, pishloq, sariyog‘, obrat, zardob) va boshqalar bo‘lishi kerak. Bu ozuqalar itlar ratsionida kunlik energiyaga talabi bo‘yicha 3-5% ni tashkil qilishi kerak. Itlarga baliq va baliq mahsulotlaridan baliq uni, baliq, baliq yog‘i, tuxum, hayvonlar yog‘lari berilib, ularning miqdori kunlik energiya talabiga binoan 3% dan oshmasligi kerak. O‘simlik dunyosidan olingan ozuqalardan boshoqli donlardan un, non, yorma, sabzavotlar, ildiz mevali ozuqalardan beriladi. Bu ozuqalar itlarni kunlik energiyaga talabi bo‘yicha katta yoshdagi itlar ratsionida 60-70% gacha bo‘lishi zarur. Itlarga ozuqa qo‘shimchalaridan achitqilar, vitaminlar, suyak uni, fosforli kalsiy, bo‘r, tuxum pustlog‘i, osh tuzi, konserva, mikroelementlar va boshqalar beriladi. Xizmatchi itlar ratsioni me’yorlar va oziqlantirish tizimiga javob berishi lozim. Ratsionning tarkibi – go‘sht va go‘sht mahsulotlari – 40%, yorma, non – 50%, kartoshka va sabzavotlar – 10% bo‘lishi kerak. Itlarni urchitilib ko‘paytiriladigan muassasalarda, komandalarda saqlaganda ozuqalarni tayyorlash uchun maxsus oshxonalar jihozlanadi va 1 haftalik ozuqa ratsioni tuziladi. Ozuqa ratsionida har kuni – go‘sht – 400 g, yorma – 600 g (3,5,7-chi kunlari), tariq – 600 g (2,4,6 kunlari) kartoshka – 200 g (2,4,6-chi kunlari), sabzi, karam – 200 g (1,3,5,7-chi kunlari) go‘sht suyak uni 50 g (1,3,5,7-chi kunlari), baliq uni 50 g (2,4,6-chi kunlari), hayvonlar yog‘i – 25 g va osh tuzi 15 g har kuni berib boriladi. Go‘sht va

suyakdan sho‘rva (bulon) qaynatib haftada 3 - 4 marta beriladi. Go‘shtning bir qismi pishirilmagan holda beriladi. SHo‘rvaga yorma va kartoshka aralashtiriladi. Sovugan sho‘rvaga ko‘k o‘t, sabzi, maydalangan xom go‘sht qo‘shiladi. Xizmatchi itlar uchun ozuqa quyuq shaklda yoki suyuq atala holatida tayyorlanadi. Ovqatlantirishdan oldin tayyorlangan ovqat 30-35 0 C gacha sovutiladi. Xizmatchi itlar kuniga 2 marta ertalab va kechqurun 1-2 soat xizmatdan oldin va 1 soat xizmatdan keyin oziqlantiriladi. Itlarni parvarish qilish - i tlar doimo parvarish qilinishi, terisi har kuni tozalanishi kerak. Itlarni asosan yayratishga olib chiqqan vaqtda tozalanadi. Itlarning terisi doimo har xil iflosliklar bilan ifloslanadi. Shuning uchun ularni +25- 28 0 C li issiq suv bilan yuvib turish kerak. Itlarni cho‘miltirib turish ularning organizmini chiniqtiradi. Shuning uchun itlarni issiq vaqtlari har kuni cho‘miltirish maqsadga muvofiq. Itlar ovqatlantirishdan 10-15 daqiqa oldin cho‘miltiriladi. Ayrim zotli itlarni juni olinadi - oldin kurak usti, elkasi, bo‘yni, boshi, ko‘kragi va oxirida oyoqlarining juni olinadi. Junni olish asosan bahorda issiq paytlari amalga oshiriladi. Itlarning tirnoqlari o‘sib ketsa yurishga halaqit beradi. Shuning uchun tirnoqlarning uchlari kesiladi. Ayrim zotli itlarning quloqlari, dumlari kesiladi. Itlarni qanday usulda saqlash boqishdan qatiy nazar ular yayratilishi zarur. Ular kuniga kamida 2-3 marta 30-40 daqiqa davomida toza havoda yayratilishi lozim. Itlar temir, avtomobil, havo va suv yo‘llari orqali tashiladi. Buning uchun itlar veterinariya davolash muassasalarida tekshiriladi. Itning egasida itning pasporti va veterinariya guvohnomasi bo‘lib, unda itning sog‘lomligi, turli yuqumlli kasalliklarga qarshi emlanganligi ko‘rsatilgan bo‘ladi. Kasal itlarni tashish mumkin emas. Shahar transportlarida itlarni olib yurish ta’qiqlanadi. Uzoq yo‘llarga tashilganda 12 soatdan keyin maxsus ajratilgan