Jamiyat taraqqiyotini ta’minlashda intellektual tadbirkorlikning o‘rni Reja 1.O‘zbekiston taraqqiyotida Harakatlar strategiyasining o‘rni 2. Akliy mexnat soxasida tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish da bilim va ma’naviyat boylik sifatida qadrlanishining o‘rni. 3.Intellektual tadbirkorlikni rivojlanishida Prezidentning Oliy majlisga murojaatnomasining o‘rni.

1.O‘zbekistson taraqqiyotida Harakatlar strategiyasining o‘rni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev tomonidan ishlab chiqilgan Harakatlar strategiyasi 1 va Taraqqiyot strategiyasi 2 o‘z mazmun- mohiyatiga ko‘ra xalq hayotini baxtli qilishga qaratilgan strategiya hisoblanadi. Muhtaram Prezidentimiz baxtli hayot faqat orzu bo‘lib qolishi kerak emas, balki u reallikka aylanishi lozim degan fikrlarga asoslanib siyosat yuritmoqdalar. Biz doimo baxtli hayotni orzu qilib kelishga o‘rganib qoldik, chunki sho‘rolar zamonida ham davlat xalqqa baxtli yashaydigan farovon jamiyatni va’da qilgan edi, bugungi kunda ham davlat xalqqa farovon jamiyatni va’da qilmoqda. Shuning uchun odamlarda baxtli hayot ertaga, kelajakda bo‘ladi degan tushuncha shakllanib qoldi va eng xavflisi ushbu fikrni to‘g‘ri deb qabul qilib unga ko‘nikib qoldik. Nima uchun bu xavfli, chunki buni to‘g‘ri deb qabul qilish baxtli hayotni ta’minlashga to‘siq bo‘lgan muammolarga nisbatan befarqlik kayfiyatini keltirib chiqaradi. Prezidentimiz odamlar bugun yashaydilar va ular kelajakda emas bugun baxtli bo‘lishlari kerak ya’ni baxtli hayot faqat orzu bo‘lib qolishi kerak emas degan fikrlarga asoslanib harakat qilmoqdalar. Aholini hayotini baxtli qilishda boshqa omillar qatorida ehtiyojlarning qondirilganlik holati muhim ahamiyatga ega. Ehtiyojlarning qondirilganlik darajasi esa, ular daromadining yuqoriligi bilan bog‘liqdir. Shuning uchun m amlakatimizda axoli daromadlarini oshirib borish ustuvor vazifalardan b o‘ lib h isoblanadi. Axoli daromadlarini oshishida tadbirkorlik faoliyati muxim rol o‘ ynamokda. Shuning uchun Uzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev faoliyatida aynan ana shu tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish eng dolzarb vazifa bo‘lib turibdi. Buni Prezidentlik faoliyati boshlangan ilk kunlarda ya’ni 2016 yil 5 oktyabrda tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan farmonni chiqarilishidan ham ko‘rsa bo‘ladi 3 . Axolini real daromadlari yil dan yilga 1 Мирзиёев Ш.М. 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналишлари бўйича Ҳаракатлар стратегияси. Тошкент. 2017 йил. 2 Мирзиёев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. Тошкент. 2021 йил 3 Мирзиёев Ш.М. Тадбиркорлик фаолиятини жадал ривожлантиришни таъминлаш, ҳусусий мулкни ҳар томонлама ҳимоя қилиш ва ишбилармонлик муҳитини сифат жиҳатидан яхшилашга доир чора-тадбирлар тўғрисдаги фармон. № 4909 2016 йил 5 октябрь

ma’lum bir foizga ort ib bormoqda . A xoli jami daromadl a rining aksariyati tadbirkorlik faoliyatidan olinmokd a . Odamlar fakat byudjetdan beriladigan oylik maoshga karab utirmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanib daromadini oshirib borishi albatta ijobiy xolat. Lekin, buni intellektual boylik yaratadigan ilm axliga daxli bulmasligi kerak, chunki, agar ilmiy xodim ilmiy faoliyatdan tashkarida, ya’ni boshka soxada biror bir tadbirkorlik faoliyati bilan shugullansa, bu uning ilmiy faoliyatiga salbiy ta’sir etadi. Shuning uchun ilm axliga daromadni davlat byudjeti xisobidan usib borishini ta’minlash kerak. Ushbu xususda gapirib Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov “Uzbekiston mustakillikka erishish ostonasida” nomli kitobda “Rivojlangan mamlakatlar tajribasi fan uchun xech narsani ayamaydigan mamlakat gullab- yashnayotganligini ............yakkol kursatmokda” 4 , “Ba’zi birovlar fanni mablag bilan ta’minlashda fakat xujalik xisobi asoslarini rivojlantirish lozim, deb aytmokdalar. Bizningcha bu notugridir. Izlanish ishlarini mablag bilan ta’minlash uchun tavakkal kilib sarflanadigan sarmoyani vujudga k eltirish tugrisida uylab kurish lozim” 5 deb ta’kidlagan edilar . Lekin ayrim sabablarga ko‘ra bu g‘oyalar amalga oshmay qog‘ozda qolib keldi va faqat bugungi kunda muhtaram Prezidentimz Shavkat Mirziyoev tomonidan fan faoliyatini rivojlanishiga keng imkoniyatlar yaratilmoqda. Xozirgi kunda ayrim olim-pedagoglar uz kasbiy faoliyatidan tashkari xizmat yoki moddiy boylik yaratish soxa si da u yoki bu tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanishmokda. Bu ularni daromadlarini oshishida yordam bermokda albatta. Lekin, nimani xisobiga desak, ilmiy-pedagogik faoliyatning sifatini pasayishi xisobiga deb aytish mumkin. Chunki, olim odam ilmiy ish kilib yangi g‘ oya ishlab chikishi uchun uning fikri boshka muammolardan xoli va erkin bulishi lozim. Fikri biror bir boshka muammo bilan band bulgan olim yangi goya ishlab chika ra olmaydi. U fakat u yoki bu adabiyotlardan kuchirmachilik kilib xakikiy olimlar tomonidan ishlab chikilgan bilimlarni targib kilishdan nariga uta olmaydi. 4 Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. Тошкент. 2011 йил..82 – бет. 5 Ўша жойда 87- бет.

Bunday xolat bulmasligi uchun ilm axli tadbirkorligi fan faoliyati soxasida bulishi lozim, chunki, tadbirkorlik deganda inson kaerda ishlashidan kat’iy nazar uz ishiga ijodiy yondashishi va tashabbuskor bulishi tushuniladi. Ilm axli tadbirkorligi kasbiy faoliyat soxasi bilan boglik bulishi uchun jamiyatda hususiy intellektual mulk tushunchasi shakllangan bulishi lozim. Olim – pedagog tomonidan berilgan yangi goya boylik sifatida ya’ni akliy mexnat maxsuli sifatida kabul kilinishi va kadrlanishi lozim. Masalan, oliy ukuv yurtidagi olim-pedagog universitet doirasidan tashkarida axoli urtasida olib borgan ma’naviy-ma’rifiy faoliyati akliy mexnat sifatida takdirlanishi lozim. Bundan tashkari ta’lim tizimiga biror bir yangilikni kiritishi, masalan, yangi ukuv kursini joriy kilishni asoslab berishi va taklif kilishi xam tadbirkorlik tashabbusi sifatida kabul kilinishi kerak. Chunki, tadbirkorlik moxiyati uz kasbiy faoliyatiga ijodiy yondashib faoliyatni samarali kiladigan takliflarni ishlab chikish va amaliyotga kullashni ya’ni bir suz bilan aytganda tashabbuskor bulishni anglatadi. 2. Akliy mexnat soxasida tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish da bilim va ma’naviyat boylik sifatida qadrlanishining o‘rni. Akliy mexnat soxasida tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish uchun bilim va ma’naviyat boylik sifatida kabul kilinishi , ya’ni b oshkacha kilib aytganda moddiy boylik singari ma’naviy boylik xam kadrlanishi lozim. Bu yerda muammo shundaki, akliy mexnat maxsulini boylik sifatida kabul kilish va qadrlash kiyin kechmokda. Moddiy boylikni ya’ni jismoniy mexnat maxsulini kadrlashni xamma biladi. Masalan, agar bir kishi oddiy bir yo g‘ ochni pustini yulib ketmon dasta sifatida bozorga olib chiksa, uni jismoniy mexnat maxsuli sifatida sotib olishadi, ya’ni jismoniy mexnat pulga aylantiriladi. Agar odam kuprok daromad olishni xoxlasa u uz ishiga ijodiy yondashib kuprok maxsulot ishlab chikarishga xarakat kiladi. Lekin, akliy mexnatda shunday yondashuv bulishi uchun ilm axli uz bilimini tovar ga aylantira olishi kerak. Uz bilimini tovar ga aylantira olgan odam kuprok daromad olishni xoxlasa akliy mexnat soxasida tadbirkorlik kilishga xarakat kiladi. Boshkacha kilib aytganda fan soxasida tadbirkorlik bilan

shu g‘ ullanib bilimni moddiy boylikka yoki pulga aylantirish imkoniyatini paydo b o‘ lishi insonda , va , eng avvolo , yoshlarda bilimga bulgan intilishni kuchaytiradi. Chunki, barcha odamlar qadrlangan boylikka intilib yashaydi, nega deganda inson tabiat an shunday mavjudot chunki Ollox insonni shunday kilib yaratgan. Demak, inson bilimga intilishi uchun bilim va ma’naviyat boylik sifatida faqat gapda emas, balkim amalda qadrla nishi lozim. Intellekt qadrlangan joyda bilimga nisbatan egalik hissi shakllanadi, egalik hissi esa o‘z o‘zidan qiziqish va mas’uliyatni keltirib chiqaradi. Qiziqish va mas’uliyat esa har qanday faoliyatni samarali qiluvchi muhim omil hisoblanadi. Kaysi jamiyatda bilimga intilish sust bulsa, bu usha jamiyatda hususiy intellektual mulk tushunchasi ya’ni bilimga nisbatan egalik hissi shakllanmaganligini anglatadi. Bunday jamiyatda bilimni egallashga karatilgan sun’iy kiziktirish va majbur kilish usullari kelib chikadi. Lekin, bu samara bermaydi nega deganda bilim fakat ixtiyoriylik asosida kizikish orkali egallanishi mumkin, ayniksa, oliy ta’lim tizimida. Majburiylikka asoslanib olingan bilim insonning miyyasida “xazm” bulmaydi va u keraksiz ma’lumot sifatida jamlanib yotadi. Bilim aslida shuning uchun kerakki, ol in gan bilimlar inson miyyasida “xazm” kilinib ya’ni anglab olinib va taxlil kilinib yangi goyalar ishlab chikish uchun kerakdir. Agar inson majbur bulib kup ukisa, lekin olgan bilimlarini miyyasida “xazm” kilmasa, bu bilimlar unga salbiy ta’sir etadi. Kup ukib miyyasi aynigan degan gap ana shundan kelib chikkan bulsa kerak. Boshkacha kilib aytganda bolaga majbur kilib ovkat berilsa, uning organizimiga salbiy ta’sir etgani kabi, majburiylik bilan olingan bilim insonni tafakkuriga salbiy ta’sir etadi. Odam bilimni ixtiyoriylik asosida kizikib egallashi uchun bilim intellektual boylik sifatida qadrla nishi lozim. Bu yerda muammo shundaki , olim odam bir soat ma’ruza kilsa, uni bir soatlik mexnat sifatida kabul kilinadi xolos, vaxolanki, usha bir soatlik mexnatning ortida oylab, xatto yillar davomidagi mexnat yotgan bulishi mumkin. Xozircha bizda akliy mexnat va intellektual boylik jismoniy mexnat va moddiy boylik singari kadrlanishi bir xil emas.