. Hokimiyat ochiqligi va daxldorlik hissini ta’minlashda siyosiy-huquqiy madaniyatning o‘rni Reja 1. O‘zbekiston tanlagan demokratik taraqqiyot yo‘li odamlarning ongi va dunyoqarashini ng yuksalishi bilan bog‘liq ligi. 2.I nsonda befarqlikni jilovlab, daxldorlik hissi ni shakllantirishda ma’naviyat ning o‘rni. 3.Demokratiya va fuqarolik jamiyatini shakllantirishda siyosiy huquqiy madaniyatning o‘rni.

1. O‘zbekiston tanlagan demokratik taraqqiyot yo‘li odamlarning ongi va dunyoqarashini ng yuksalishi bilan bog‘liq ligi. O‘zbekiston tanlagan demokratik taraqqiyot yo‘li evolyusion tarzda amalga oshirilmoqda, chunki demokratiyani joriy qilish odamlarning ongi va dunyoqarashini ng yuksalishi bilan bog‘liq. Odamlarning dunyoqarashini yuksaltirish esa ma’lum bir vaqtni taqozo etadigan evolyusion jarayon hisoblanadi. Bugungi kunga qadar amalga oshirilgan siyosiy islohotlar mamlakat i mizda demokratiyaning shaklini ta’min lab berdi, endigi vazifa ana shu shaklga munosib mazmunni yaratishdan iborat. Boshqacha qilib aytganda, demokratiyaning siyosiy va huquqiy asoslari yaratildi, endi ana shu asoslarga tayanib demokratiya sharoitida yashay oladigan siyosiy-huquqiy madaniyati yuksak avlodni shakllantirish lozim. Odamlar demokratiya sharoitida yashashlari uchun faqat siyosiy-huquqiy madaniyatning o‘zi yetarli emas, buning uchun ma’naviy yuksaklik ham lozimdir. Chunki ma’naviyat insonda befarqlikni jilovlab, daxldorlik hissi bilan yashashni anglatadigan fuqarolik pozitsiyasini shakllantiradi. Fuqarolik pozitsiyasi demokratiyaning shakllanishini va, xuddi shunday, demokratiya fuqarolik pozitsiyasi shakllanishining muhim sharti hisoblanadi. Bugungi kunga qadar mamlakatimizda demokratiyani joriy qilishga xizmat qiladigan ko‘plab qonunlar qabul qilingan. Bunday qonunlar ichida “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi qonun alohida ahamiyatga ega. Chunki demokratiya namoyon bo‘lishi uchun, eng avvalo, jamiyat davlat faoliyatidan xabardor bo‘lishi lozim. Jamiyat demokratiyaga qanchalik tayyor ekanligini aniqlash zaruriyati mazkur qonun yuzasidan huquqiy eksperement o‘tkazishni keltirib chiqardi. Agar jamiyat demokratiyaga tayyor bo‘lmasa, ochiqlik to‘g‘risidagi qonun demokratiyaning oxlokratiyaga aylanib ketishini keltirib chiqarishi mumkin. Shuning uchun davlat hokimiyati faoliyati ochiqligini ta’minlashda shoshma-shosharlikka va ushbu jarayonni sun’iy ravishda tezlashtirishga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Umuman, mazkur qonun fuqarolarga axborot olish huquqini beryapti va ular axborot olish zaruriyati bo‘lganda ushbu

huquqdan foydalanishlari mumkin. Huquqiy eksperimentni, kerakmi kerak emasmi, albatta , davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyati to‘g‘risida axborot olish kerak deb tushunish to‘g‘ri emas. Qochon jamiyatda biror - bir muammo paydo bo‘lsa, o‘sha muammoni hal qilish uchun kerak bo‘lgan axborotni olishga qaratilgan harakat boshlanishi va bunday har a katni, eng avvalo, siyosiy partiyalar amalga oshirishlari lozim. Chunki bugungi kunda mamlakat i mizda shakllanayotgan nazorat vositalari ichida siyosiy partiyalar asosiy o‘rinni egallamoqda. Bundan tashqari, jamiyat hokimiyat bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarni hal qilishda siyosiy partiyalar orqali harakat qilishi lozim, chunki siyosiy partiyalar hokimiyat uchun kurash olib boradigan yagona fuqarolik jamiyati instituti hisoblanadi. Shuning uchun hokimiyatning ochiqligi to‘g‘risidagi huquqiy eksperiment siyosiy partiyalarga hokimiyat uchun kurash olib borishga juda katta imkoniyat yaratdi deb aytish mumkin. Siyosiy partiyalar o‘z dasturiy maqsad va vazifalariga erishishlari uchun hokimiyat ochiqligi to‘g‘risidagi huquqiy imkoniyatdan samarali foydalanishlari lozim. Hozircha siyosiy partiyalar bunday imkoniyatdan yetarli darajada foydalanyaptilar deb ayta olmaymiz. Chunki siyosiy partiyalarning siyosiy faolligi ma’lum bir vaqtni taqozo etadigan evolyusion jarayon hisoblanadi. Bundan tashqari, siyosiy partiyalar hokimiyat faoliyatining qaysi sohalari bo‘yicha axborot olishlari kerakligi to‘g‘risida ye tarlicha va aniq tushunchaga ega emaslar. Bizning nazarimizda, ular ijtimoiy hayotning qaysi sohasida huquq va axloq normalari bo‘zilish holatlari ro‘y bersa, o‘sha sohalardan axborot olishlari lozim. Masalan, “Adolat” SDP qonun ustuvorligi va adolatni qaror toptirish maqsadida sud - huquq tizimining faoliyatidan xabardor bo‘lishga intilishi lozim. Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati O‘zLiDeP tadbirkorlarning huquqlari paymol qilinishi holatlari to‘g‘risida axborot olishga harkat qilishlari maqsadga muvofiqdir. O‘zbekiston XDP si aholining ijtimoiy himoyasini amalga oshirish borasidagi muammolar to‘g‘risda axborot olishga intilishi lozim. O‘zbekiston MTDP si o‘z e’tiborini milliy qadriyatlarimizning poymol qilinishi va ommaviy madaniyat niqobi ostida ma’naviyatimzga zid bo‘lgan axloqsizliklarning kirib kelish holatlari

to‘g‘risida axborot olishga qaratishlari lozim. Bundan tashqari, demokratik taraqqiyotda milliy mentalitetimizning asosi bo‘lgan jamoaviylik tuyg‘usi negizida shakllangan sharqona demokratik tamoyillarning inobatga olinayotganligi to‘g‘risida axborot olishga harakat qilishlari lozim. Chunki O‘zbekiston umumjahon e’tirof etgan G‘arb demokratiyasini tan olgan holda o‘ziga xos yo‘ldan borib , demokratiyani ijodiy joriy qilmoqda. Huquqiy eksperementni samarali amalga oshirish va, umuman, ochiqlik va oshkoralikni ta’minlash uchun axborot olish mexanizmining to‘liq shakllanmaganligi to‘siq bo‘l di . Bunda davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarini matbuot xizmati faoliyati yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi sabab bo‘l di . Chunki axborot olish uchun axborot berishga xizmat qiladigan mexanizm elementlari ishlab turishi lozim, agar axborot olish mexanizmining bir elementi ishlamasa, bu mexanizm faoliyatiga salbiy ta’sir etadi. Shuning uchun matbuot xizmati faoliyatini kuchaytirish choralarini ko‘rish hamda siyosiy partiyalarni ommaviy axborot vositalari bilan hamkorlikni takomillashtirish muhim vazifa bo‘lishi lozim. Chunki hokimiyat faoliyati ochiqligini ta’minlash, eng avvalo, ommaviy axborot vositalarining vazifasi hisoblanadi. Ommaviy axborot vositalarisiz nafaqat hokimiyat ochiqligini ta’minlab bo‘lmaydi, balki umuman demokratiyaning o‘zi ham namoyon bo‘lmaydi. Huquqiy eksperement samarali o‘tishi va ochiqlik, oshkoralik ta’minlanishi uchun siyosiy partiya, ommaviy axborot vositalari va davlat hokimiyati organlari birgalikda harakat qilishlari lozim. Buning uchun ularni birlashtirib turadigan umumiy maqsad bo‘lishi lozim va bunday maqsad ijtimoiy tartibni o‘rnatish vazifasi hisoblanishi lozim. Chunki ijtimoiy tartib o‘rnatilmagan joyda davlat xodimi ham, jamiyat a’zosi ham erkin bo‘la olmaydi. Erkin bo‘lmagan odam esa, baxtli ham bo‘la olmaydi, chunki inson baxtliligining muhim sharti bu-qo‘rquvsiz, erkin yashash hissining mavjudligidir. Inson baxtliligining muhim sharti bo‘lgan ijtimoiy tartibning o‘rnatilishi nazorat tizimiga bog‘liq, nazorat tizimini ng samarali ishlashi esa jamiyatning xabardorligiga bog‘liq. Ag ar jamiyat xabardor bo‘lmasa , u nazorat tizimida ishtirok eta olmaydi va ijtimoiy tartibni o‘rnatish ham gumon

bo‘lib qoladi. Chunki, ijtimoiy tartibni ng o‘rnatilishi faqat yuqoridan amalga oshiriladigan davlat nazoratigagina bog‘liq emas, buning uchun quyidan amalga oshiriladigan jamiyat nazorati ham lozim. Jamiyat o‘z nazoratini amalga oshirishi uchun kuchli bo‘lishi kerak, kuchli bo‘lishi uchun esa u xabardor bo‘lishi kerak. Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyati to‘g‘risdagi qonun jamiyatni kuchli qilishga xizmat qiladi. Bizda kuchli davlat va nisbatan kuchsiz jamiyat bo‘lganligi uchun hokimiyat ochiqligini ta’minlash qiyinchilik bilan kech di . 2.I nsonda befarqlikni jilovlab, daxldorlik hissi ni shakllantirishda ma’naviyat ning o‘rni. Bu jarayonni yumshatish uchun ma’naviy yuksalishga ko‘proq e’tibor qaratish muhim ahamiyatga ega. Davlat bilan jamiyat o‘rtasida o‘zaro tiyib turish tizimi shakllanishi uchun ular teng bo‘lishlari va ularda ma’naviyat yuksak bo‘lishi lozim, chunki ma’naviyat insonga o‘zini tiyib turish imkoniyatini beradi. Hozircha bizda kuchli davlat va nisbatan kuchsiz jamiyat bor ekan, bunday holatni yumshatish uchun davlat va jamiyatda ma’naviyatni yuksaltirishni yanada kuchaytirish lozim. Bugungi kunga qadar ijtimoiy tartibni o‘rnatish bilim bilan bog‘lab kelindi, endi ijtimoiy tartibni o‘rnatish faqat bilimga bog‘liq bo‘lmay, yuksak ma’naviyatni ham talab etmoqda. Ma’naviyat insonda befarqlikni jilovlab, daxldorlik hissi va nazorat mexanizmining ishlab turishini ta’minlaydigan ichki nazoratni shakllantiradi, chunki ma’naviyat insonga o‘z ustidan bo‘lgan hokimiyatni kuchli qiladi. Ichki nazorati kuchli bo‘lgan odam o‘zini tartibga sola oladi va o‘zgalarni ham tartibga chaqirishga qodir bo‘ladi. Bunda davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyati ochiqligi to‘g‘risidagi qonun fuqaroga o‘z nazorat funksiyasini amalga oshirish uchun kerak bo‘lgan axborotni olishga yordam beradigan huquqiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Mamlakatimizda “Kuchli davlatdan – kuchli fukarolik jamiyati sari ” tamoyili asosida fukarolik jamiyati shakllanib va rivojlanib bormoqda. Fu q arolik jamiyatining iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy va huquqiy asoslari yaratilib borayotganligiga karamasdan ushbu jarayonda ayrim muammolar ham uchrab