MILLIY SIY OSI Y MA DA N IY A TN IN G X USUSIY A TLA RI Reja 1.Rivojlangan mamlakatlar siyosiy madaniyatining asosiy tamoyillari va tarkibiy qismlari 2.Yaponiyaning an’anaviy siyosiy madaniyati 3.Germaniya siyosiy madaniyatining nazariy asoslari va ahamiyati 4. Rossiyada siyosiy madaniyatning rivojlanish xususiyatlari va istoqbollari

1. Riv ojlangan mamlak at lar siy osiy madaniy at ining asosiy t amoy illari v a t ark ibiy k ismlari Xar kanday jamiyatning siyosiy munosabatlari uz ichki tabiatiga kura murakkab tarkibli bulib, turli tashki omillar ta’sirida ba’zan nomadaniy shakllar kasb etishixammumkin. Muayyan davlat yoki davlatlararo tizim normal faoliyat kursatishi uchun mazkur munosabatlarni tartibga solish, ularni jamiyatdagi axlok va madaniyat bilan muvofik xolga keltirish zarur. Siyosiy xulk-atvorni tartibga solish vositalari va normalari aynan siyosiy madaniyat tarkibida shakllanadi xamda xokimiyat munosabatlarini ragbatlantiruvchi negizni tashkil etadi. Umumiy nuktai nazardan, ukrainalik olim S. G. Ryabovning fikricha, siyosiy madaniyat ijtimoiy madaniyatning kurinishlaridan biri bulib, siyosat sub’ektinipg uz manfaatlarini ruyobga chikarish uchun ku - rashda ishtirok etishga, xokimiyatga ta’sir kursatish yoki uni egallash uchun kurashda boshka tabakalar va siyosiy kuchlar bilan tortishishga moyilligi xamda tayyorligining ifodasi bulib xizmat kiladi 1 1 . «Jaxon siyosiy madaniyati» va «milliy siyosiy madaniyat» tushunchalarini bir-biridan farklash zarur.Tugri, mazkur tushunchalarning asosida bitta negiz — siyosiy madaniyatning umumiy nazariyasi yotadi. Ammo, «jaxon siyosiy madaniyati» tushunchasi ancha keng va mavxumdir, u jaxon (ilgor) siyosiy tajribasini, mazkur xalisaning klassik namunalarini, siyosiy madaniyatning ma’lum progrsssiv modellari, nor malari va an’analarini, xalkaro etiket kabilarni uz ichiga oladi. Prof. V. Kovalevskiyning 1 Рябов С. Г. Политическая теория государства. — Киев, 1996. — С. 206.

ta’kidlashicha, milliy siyosiy madaniyatdeganda, mavjud siyosiy madaniyatni ekstrapolyakiya kilish yoki jaxon siyosiy madaniyati modellaridan farkiladigan yangi siyosiy madani yatni shakllantirish tushuniladi. U davlatning ichki va tashki xususiyatlarini (jamiyat xayotining ijtimoiy, iktisodiy, siyosiy va boshka soxalarini, jugrofiysiyosiy xolatni, davlatning jaxondagi urni va axamiyatini va shu kabilarni) uz ichiga oladi 2 . Aloxida mamlakatlarning siyosiy madaniyati darajasini baxolashga, jaxon siyosiy madaniyati bilan ularning dialektik alokasini kursatish va rivojlanish istikbollarini anikashga urinib kurish uchun yukorida zikr etilgan ikkala tushuncha xgm e’tiborga molikdir. Shuning uchun, siyosiy madaniyatning umumiy nazariyasi doirasida, aloxida mamlakatlarga tatbikan uning asosiy mezonlarini izchil ketmaketlikda kurib chikish kerak Siyosiy madaniyat turli millatlar madaniyatining bir kismidir. Ammo, shu bilan bir vakdaa, u xar bir davlatda uz xususiyatlariga ega. Siyosiy madaniyatga, umuman olganda, uning tiplari nuktai nazaridan karash mumkin. Birinchi xolda bu Yevropa va Sharxtiplaridir. 1jadval. Ye v ropa v a Shark siy osiy madaniy at ining uziga xos jixat lari FAP B SHARK 1. okimiyat insonning inson ustidan jismoniy, ma’naviy yoki 1. Xokimiyatning iloxiy kelib. chikishiga bulgan ishonch; unga 2 Ковалевский В, 1сторичн1 та полгголопчш дослшження. — Донекьк: Видання Донекького нащонального у1иверситету. 2001. № 3. — С. 108.

boshka xukmronligiga asoslanishiga bulgan ishonch. 2. iyosatga xalol uyin va konun oldida fukarolarning tengligi prinsiplari asosida xal kilinadigan ojaroning turlaridan biri deb xarash. 3. Jaiyat vakolatlarini amalga oshirish uchun shaxsning ziga tukigini anglab yetish shaxs erkinligi deallarining ustuvorligi. insonga xos xech kanday oliy xususiyatlarning boglik emasligi. 2. Siyosatga kaxramonlarning xulk-atvor kodeksiga va iloxiy boshkaruv prinsiplariga buysundirilgan fidokorona, xammaning xam kulidan kelavermaydigan faoliyat deb karash; siyosiy xodisalarning tasodifiyligini inkor etish; siyosat murosa, uygunlik va totuvlikni barkaror etish vositasi deb tushuniladi. 3. Xokimiyat vakolatlaripi amalga oshirish uchun shaxsning uziga tukligini inkor etish; shaxs va xokimiyat urtasidagi munosabatlarda vositachiga extiyoj; adolat ideallarining ustuvorligi; shaxsning siyosiy lokaydligi. Garbiy Yevropa tipiga mansub siyosiy madaniyatga kuyidagilar xos:

— umumsiyosiy masalalarni xal kilishda fukarolar ishtirokining majburiyligi; — shaxsning fukarolik suvereniteti; — xristianlikning diniy kadriyatlarini xisobga olish. Siyosiy madaniyatning Sharkiy tipi: — Osiyo agrar ishlab chikarish usuli kabi jamoa tuzilmalari xayotiy faoliyatining xususiyatlari; — arab - musulmon, xindiy - buddaviy, konfukiylik konfessiyalarining ta’siri bilan belgilanadi. Siyosiy madaniyatni taxlil etishda rivojlangan va unga rivojlangan mamlakatlarning siyosiy madaniyatini urganish muximdir. Siyosiy madaniyat individlarning xokimiyat soxasida uzaro aloka kilish usuli sifatida odamlar siyosiy ongi va xulk-atvorining ma’lum sifat xususiyatlarinigina uz ichiga oladi. Eng rivojlangan Garb mamlakatlarida ildiz otgan fukarolar madaniyatining asosiy xususiyatlariga chukur bilimga asoslanganlik faollik va xokimiyat tizimiga tarafdorlik kiritiladi 3 . Mazkur masalani kurib chikishda biz ushbu madaniyatning xalkaro kiyosiy tadkikotlarda kullaniladigan belgilarini asos kilib olamiz. Ularda odatda: 1) siyosatga kizikish; 2) demokratiya faoliyatidan konikish; 3) siyosatga ta’sir kursatishga layokatlilik tuygusi; 4) siyosiy xayotdakatnashish; 3 Алъмонд Г., Верба С. Гражданская культура и стабильность демократии // Политические исследования. — 1992. — №4. — С. 128133.