KARANTIN FANNING MAQSAD VA VAZIFALARI Reja: 1. O‘simlik karantini fanining maqsadi vy vazifalari. 2. O‘simlik karantinini tarixi. 3. O‘zbekistonda o‘simliklarni xizmatini karantintashkil etishi, tuzilishi. 4. O‘zbekiston Respublikasiga karantin ostidagi chet el mahsulotlarini olib kirish qoidalari.

Qishloq xo‘jaligi ekinlarini zararkunandalardan, kasalliklardan va begona o‘tlardan himoya qilish ko‘p jihatdan malakali kadrlar tayyorlashga bog‘liqdir. O‘simliklarni zararakunandalardan, o‘simlik kasalliklardan va begona o‘tlardan samarali himoya qilish ishlarini to‘g‘ri tashkillashtirish uchun talabalar o‘simliklarni himoya qilish fanlarini chuqur o‘zlashtirishlari lozim. (2) O‘simliklarni himoya qilishda karantin usuli katta ahamiyatga egadir. Chunki bu usul asosan xavfli zararkunandalar, o‘simlik kasalliklari, begona o‘tlar iqlimiy va boshqa sharoitda zarar keltiradigan darajada ko‘payishi mumkin bo‘lgan joylarga kelib qolishni oldini olish, yelib qolganda yo‘q qilishga qaratilgan davlat tadbirlari tizimini amalga oshirishdan iborat bo‘lib, bu tadbirlar quyidagilarga qaratiladi : * 5. respublika hududini chet mamdakatlardan kirib kedib, xalq xo‘jaligiga katta iktisodiy zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan karantindagi xavfli zararkunandalardan, o‘simlik kasamiklari va begona o‘tyaardam muhrfaza epilsh ; 6. karantindagi yea boshqa xavfai zararkunandalarni o‘simlik kasalliklari va begona o‘tmrni vaqtida aniqlash, ularning yoyilishiga yo‘l qo‘ymaaik va ularni yo‘q qilish, shuningdek respublikaning bu zararkunandalar, kasallik va begona o‘tlardan holi mintaqalariga ular kirib borishini oldini olish ; 7. qshiloq xo‘jalik mahsulotlari va boshqa o‘simlik mahsulotlarini yetishtirish, tayyorlash, tashish, saqlash, qayta ishlash va ulardan foydalanishda o‘simliklar karantiniga oid qoidalar va tadbirlarga rioya etilishi hamda udarning amalga / oshirishni ustidan davlat nazoratini olib borish.(1,2) Birinchi karantin to‘g‘risidagi qaror 6 aprel 1873 Yilda Rossiyada chiqqan. U qaror chet eldan tok qalamchalarni olib kelishini man etilishi to‘g‘risida edi. Shunga o‘xshash qarorlar 1881, 1910 va 1912 yillarda ham chiqqan edi.

Kolorado qo‘ng‘izini tarqalib ketishini oldini olish uchun 1875 yilda AQSh dan kartoshkani olib kelishni to‘g‘ri tashkil etish to‘g‘ridagi qaror chiqdi. 1931 yil 5 iyunda Davlat O‘simliklari karantin xizmati tashkil qilindi. Shu yili qishloq xo‘jalik o‘simliklarni olib kelishi va olib chiqish to‘g‘risidagi tartibi chop etildi. 21 iyul 1962 yil Davlet karantin xizmatini Nizomi birinchi marta qabul qilindi. 1980 yili o‘zgargan Nizom chiqdi. Bu Nizomda birinchi bo‘lib karantin nazoratidagi organizmlarni ro‘yxati bosildi. 1986 yili yana bir marta yangi Nizom qabul qilindi. O‘zbekiston mustaqillikka erishdi va karantin hizmati tuzildi. O‘zbekiston Respublyqasining o‘simliklar karantin bo‘yicha davlat xizmatiga rahbarlikni O‘zbekiston Respublikasi K^shloq va Suv xo‘jaligi vazirligi huzuridagi O‘zbekiston Respublikasi O‘simliklar karantin Bosh Davlat inspeksiyasi amalga oshiradi. O‘zbekiston Respublikasi o‘simliklar karantin Bosh Davlat inspeksiyasi boshlig‘i Qishloq xo‘jaligi vazirligi va Vazirlar Mahkamasi tomonidan kelishgan holda tayinlanadi. O‘zbekiston Respublikasining o‘simliklar karantini bo‘yicha davlat xizmatini O‘zbekiston Respu<5likasi o‘simliklar karantin Bosh Davlat inspeksiyasi, viloyatlar va Toshkent shahar o‘simliklar karantini davlat inspeksiyalari, tumanlar, shaharlar o‘simliklar karantini davlat inspeksyalari, temir yo‘l stansiyalaridagi, aeroportlardagi, daryo portlaridagi, pochtamtlardagi va shosselardagi o‘simliklar karantini bo‘yicha ilmiy markaz, markaziy va viloyat karantin laboratoriyalari hamda karantin ostidagi o‘ta xavfli zararli organizmlarga qarshi kurashuvchi ixtisoslashgan fumigatsiya otryadlari amalga oshiradi. 1995 yil 31 avgust kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis qaroriga qarab O‘zbekiston Respublikasining karantin to‘g‘risidagi qonun qabul qylindi.

Qonun 16 moddadan tashkil topgan. Qonunda o‘simliklar karantinning asosiy vazifalari berilgan va tadbirlar nimalarga taalluqdi yozilib berilgan, o‘simliklar karantini bo‘yicha davlat xizmati organlari, karantin bo‘yicha davlat xizmatiga rahbarlik qilish, Bosh Davlat karantin inspeksiyasining vakolatlari va keyingi moddalarida viloyat, shahar, tuman inspeksiyalarining vakolatlari ko‘rsatilgan.(Z) Bundan tashqari inspektorlarni huquqlari, xizmat burchlari ko‘rsatilgan. Shuni ham aytib o‘tish kerakki, qonunda, yuqorida aytib o‘tilganidan tashqari, karantin o‘rnatish va uni bekor qilish tartibi, urug‘larni, o‘simlikyaarni va o‘simlik mahsulotlarini import qilish tartiblari, urug‘larni, o‘simliklarni va o‘simlik mahsulotlarini eksport qilish, vazirliklar, idoralar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolarning o‘simliklar karantini sohasidagi huquqlari va vazifalari yoritib berilgan. O‘simliklar karantin bo‘yicha qonun hujjatlaryni buzganlik uchun javobgarlik ham yoritib berilgan. Oxirgi modda xalqaro shargnomalar va bitimlarga tegishli. 1. Karantin tadbirlar quyidagi yuklar va materiallarga taalluqdidir: 1.qishloq xo‘jaaik ekinlari, o‘rmon hamda manzarayai jinyaarning urug‘dari va ko‘chatlariga, o‘sshshshklar hamda uyaarning qismlariga (qalamchasi, poyayaari, piyozi, ildizpoyasi, tuganagi, iyadizmevasi, tuvakda o‘stiriladigam ko‘chatlar, kesilgan gullar va i/u kabilarga); 2.yangi sabzaeotlar, mevayaar va rezavorlarga ; 3.oziq-ovqat, yem-xashak, va texnika doilari hamda ularni qayta ishlashdan olingan mahsumnmarga, yeolod, taxta kunjara, kunjara, paxta tolasi, zig‘irpoya tolasi va boshqa rsimliklar tolalari, dori-darmon uchun xomashyo o‘simliklar, shutngdek teri xomashyosi va junga ;

4.Sholi (tozayaangan va tozalanmagan) yong‘oq, yeryong‘oq, un yorma, kofe (donli), dukkakli ksisao, quruq meva va sabzavot, tamaki, o‘tkir hidli o‘simliklar, shakar (xom ashyosi)va dorivorlar; 5.o‘simlik kasalliklarini qo‘zg‘atuvchilari hamda o‘simliklarga zarar yetkazuvchi tirik zamburug‘lar bakteriyalar, viruslar, nematodalar, kana va hasharotlarga, ' o‘simlik mahsulotdariga; 6.o‘simlik kasalliklarini qo‘zg‘atuvchilarga, hasharot kolleksiyalari, gerbariylar va urug‘lik kolleksiyalariga ; 7.pochta jo‘natmayaaridagi yo‘lovchilarning qo‘l yuki va yukidagi o‘simliklar; 8.o‘simmklardan tayyorpangan idishlar, yog‘och materiallari, ayrim sanoat mollari, upakovka vositalari hamda barcha o‘simlik mahsulotlariga va tuproq namunalariga; 9.em-xashak, pichan, chorva uchun omuxta ozuqalar shuningdek karantin ostidagi hududlardan hayvonlarni tashishda foydalaniladigan to‘shamalarga; Karantin qoidalari quyidagilarga taalluqlidir: 10.boshqa davlatlar yoki karantin ostidagi hududlardan kelgan transport vositalariga; 11.karantin ostidagi materiallar to‘planadigan binolarga; 12.qishloq xo‘jayaik va o‘rmon yerlariga (qishloq xo‘jalik ekinlari va boshqa ekinlar o‘stiriladigan maydonlar, ko‘chatlar va shu kabilar) shu jumladan, O‘zbekiston Respublikasining quruqlikdagi davlat chegarasi yerlariga karantin ostidagi materiallar olib kiriladigan chegara punktlariga, ular to‘planadigan joylarga, ularni qayta ishlash va realizatsiya qilish joylariga,(1) 2 . O‘zbekiston Respublikasiga quyidagilarni olib kirish man etiladi: