KIRISh. KARANTIN FANNING MAQSAD VA VAZIFALARI Reja: 1. O‘ simlik karantini fanining maqsadi va vazifalari. 2. O‘ simlik karantinini tarixi. 3. O‘zbekistonda O‘ simliklarni xizmatini karantin tashkil etishi, tuzilishi. 4. O‘zbekiston Respublikasiga karantin ostidagi chet el max s ulotlarini o lib kirish q oidalari.

Kishlo q x o‘ jaligi ekinlarini zararkunandalardan, kasal liklardan va o‘simlik lardan ximoya kilish k o‘ p jixatdan mala kali kadrlar tayyorlashga bo g‘ likdir. O‘ imliklarni zararakunandalardan, o‘ imlik ka s lliklar dan va o‘simlik lardan samarali ximoya kilish ishlarini t o‘g‘ri tashkillashtirish uchun talabalar o‘ simliklarni ximoya kilish fanlarini chukur o‘ zlashtirishlari lozim. (2) O‘ simliklarni Ximoya kilishda karantin usuli katta axamiyatga egadir. Chunki bu usul asosan xavfli zararkunandalar, o‘simlik kasalliklari, be gona o‘ tlar iklimiy va boshka sharoitda zarar keltiradigan da rajada k o‘ payishi mumkin bo‘lgan joylarga kelib kolishni oldi ni olish, yelib kolganda y o‘q kilishga karatilgan davlat tadbir lari tizimini amalga oshirishdan iborat b o‘ lib, bu tadbirlar kuyidagilarga karatiladi : > R espublika xududini chet mamlakatlardan kirib kelib, xalk x o‘ jashgiga katta iktisodiy zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan karantindagi xavfli zararkunanda lardan, o‘simlik kasalliklari va begona o‘ tlardan muxofaza etish ; > karantindagi va boshka xavfli zararkunandalarni o‘simlik kasalliklari va begona o‘ tlarni vaktida aniklash, ularning yoyilishiga p ul k o‘ ymaslik va ularni yuk kilish, shuningdek R espublikaning bu zararkunandalar, kasalshk va begona o‘ tlardan xoli mintakalariga ular kirib borishini oldini olish ; > q ishlok x o‘ jalik maxsupotlari va boshka o‘simlik maxsulotlarini yetishtirish, tayyorlash, tashish, saklash, kayta ishlash va ulardan foydalanishda o‘simliklar karantiniga oid koidalar va tadbirlarga rioya etilishi xamda ularning amalga oshirishni ustidan davlat nazoratini olib borish.(1,2) Birinchi karantin t o‘g‘ risidagi karor 6 aprel 1873 yilda Ros siyada chikkan. U karor chet eldan tok kalamchalarni olib kelishi ni man etilishi t o‘g‘ risida edi. Shunga o‘ xshash karorlar 1881, 1910 va 1912 yillarda xam chikkan edi.

Kolorado k o‘ n g‘ izini tarkalib ketishini oldini olish uchun 1875 yilda AKSh dan kartoshkani olib kelishni turi tashkil etish t o‘g‘ ridagi karor chikdi. 1931 yil 5 iyunda Davlat O‘simliklari karantin xizmati tashkil kilindi. Shu yili qishlok x o‘ jalik o‘simliklarni olib kelishi va olib chikish t o‘g‘ risidagi tartibi chop etildi. 21 iyul 1962 yil Davlat karantin xizmatini Nizomi birin chi marta kabul kilindi. 1980 yili uzgargan Nizom chikdi. Bu Nizomda birinchi b o‘ lib karantin nazoratidagi organizmlarni r o‘ yxati bosildi. 1986 yili yana bir marta yangi Nizom kabul kilindi. O‘ zbekistan mustakillikka erishdi va karantin xizmati tuzildi. O‘ zbekistan Respublikasining o‘simliklar karantin buyicha davlat xizmatiga ra x barlikni O‘ zbekistan Respublikasi Qishlok va Suv x o‘ jaligi vaz irligi xuzuridagi O‘ zbekistan Respublikasi O‘simliklar karantin Bosh Davlat inspeksiyasi amalga oshiradi. O‘ zbekistan Respublikasi o‘simliklar karantin Bosh Davlat in speksiyasi boshli g‘i Qishlok x o‘ jaligi vazirligi va Vazirlar Maxkamas i tomonidan kelishgan xolda tayinlanadi. O‘ zbekistan Respublikasining o‘simliklar karantini b o‘ yicha davlat xizmatini O‘ zbekistan Respublikasi o‘simliklar karantin Bosh Davlat inspeksiyasi, viloyatlar va Toshkent shaxar O‘simliklar karantini davlat inspeksiyalari, tumanlar, shaxarlar o‘simlik lar karantini davlat inspeksyalari, temir y o‘ l stansiyalaridagi, aeroportlardagi, dar yo portlaridagi, pochtamt lardagi va shosselardagi o‘simliklar karantini b o‘ yicha ilmiy markaz, markaziy va viloyat karantin laboratoriyalari xamda ka rantin ostidagi o‘ ta xavfli zararli organizmlarga karshi kura shuvchi ixtisoslashgan fumigatsiyaotryadlari amalga oshiradi. 1995 yil 31 avgust kuni O‘ zbekistan Respublikasi Oliy Majlis karoriga karab O‘bekistan Respublikasining karantin tugrisidagi konun kabul kilindi. Konun 16 moddadan tashkil topgan. Konunda o‘simliklar karantinning asosiy vazifalari berilgan va tadbirlar nimalarga taallukli yozilib berilgan, o‘simlik lar

karantini b o‘ yicha davlat xizmati organlari, karan tin buyicha davlat xizmatiga raxbarlik kilish, Bosh Davlat ka rantin inspeksiyasining vakolatlari va keyingi moddalarida viloyat, shaxar, tuman inspeksiyalarining vakolatlari k o‘ rsatilgan. Bundan tashkari inspektorlarni x uquq lari, xizmat burchlari k o‘ rsatilgan. Shuni xam aytib utish kerakki, konunda, yukorida aytib o‘ tilganidan tashkari, karantin o‘ rnatish va uni bekor kilish tartibi, uru g‘ larni, O‘simlik larni va o‘simlik maxsulotlarini import kilish tartiblari, uru g‘ larni, O‘simliklarni va o‘simlik maxsulotlarini eksport kilish, vazirliklar, idoralar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fukarolarning o‘simliklar ka rantini soxasidagi xukuklari va vazifalari yoritib berilgan. O‘simlik lar karantin buyicha konun xujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik xam yoritib berilgan. Oxirgi modda xalkaro shartnoma la r va bitimlarga tegishli. 1. Karantin tadbirlar kuyidagi yuklar va materiallarga ta lluklidir: qishlok x o‘ jalik ekinlari, o‘ rmon xamda manzarali ekinlarning uru g‘ lari va k o‘ chatlar i ga, o‘simliklar xamda ularning kismlariga ( q alamchasi, poyalari, piyozi, ildizpoyasi, tuganagi, ildizmevasi, tuvakda o‘ stiriladigan k o‘ chatlar, kesilgan gullar va shu kabilarga); yangi sabzavotlar, mevalar va rezavorlarga ; > ozik-ovkat, yem-xashak, va texnika donlari xamda ularni kayta ishlashdan olin-gan maxsulotlarga, solod, taxta kunjara, kunjara, paxta tolasi, zi g‘ irpoya tolasi va boshka o‘ simliklar tolalari, dori-darmon uchun xomashyo o‘ simliklar, shuningdek teri xomashyosi va junga ; > Sholi (tozalangan va tozalanmagan) yongok, yeryongok, un yorma, kofe (donli), duk- kakli kakao, kuruk meva va sabzavot, tamaki, utkir xidli o‘ simliklar, shakar (xom ashyosi)va dorivorlar; > o‘ simlik kasalliklarini kuz g‘ atuvchilari xamda o‘ simliklarga zarar yetkazuvchi tirik zamburu g‘ lar bakteriyalar, viruslar, nematodalar, kana

va xasharotlarga, o‘ simlik maxsulotlariga; > o‘simlik kasalliklarini kuzttuvchilarga, xasharot kolleksiyalari, gerbariylar va urug‘lik kolleksiyalariga ; > pochta j o‘ natmalaridagi y o‘ lovchilarning kul yuki va yukidagi o‘simliklar; > o‘simliklardan tayyorlangan idishlar, yogoch materiallari, ayrim sanoat mollari, upakovka vositalari xamda barcha o‘simlik maxsulotlariga va tuprok namunala- riga ; > em-xashak, pinan, chorva uchun omuxta ozukalar shuningdek karantin ostidagi xududlardan xayvonlarni tashishda foydalaniladigan tushamalarga; Karantin koidalari kuyidagilarga taallu q lidir: > boshka davlatlar yoki karantin ostidagi- xududlardan kelgan transport vosita- lariga; > karantin ostidagi materiallar tuplanadigan binolarga; > kishlok xujalik va urmon yerlariga (kishlok xujalik ekinlari va boshka ekinlar ustiriladigan maydonlar, kuchatlar va shu kabilar) shu jumladan, O‘zbekiston Respublikasining kuruklikdagi davlat chegarasi yerlariga karantin ostidagi materiallar olib kiriladigan chegara punktlariga, ular tuplanadigan joylarga, ularni kayta ishlash va realizatsiya kilish joylariga.(1) 2. O‘ zbekistan Respublikasiga kuyidagilarni olib kirish man etiladi: > Karantindagi organizmlar bilan zararlangan karantin ostidagi materiallari. > Tuprok, tirik ildizli o‘simliklar va ularning tuprok bilan chikadigan yer