Ma’lumotlar bazalari texnologiyalari Reja: 1.Nazariy qism 2. Asosiy qism a) Relyatsion model b) Er diagramma c) Ma’lumotlar bazasini yaratish 3. Xulosa 4. Adabiyotlar .

Zamonav iy axborot t izimlari asosini Ma‘lumotlar bazasi t ashk il et adi. Ma‘lumotlar bazasi dеb-k ompy ut еr xot irasida saqlanuv chi ma‘lum sohaga t еgishli fak t ografi k ma‘lumot lar majmuasiga ay t iladi. Fak t ografi k ma‘lumot lar ma‘lum t urdagi foy dalanuv chilar uchun k еrak bo‘lgan rеal prеdmеt lar, hodisalar v a jaray onlar xossalarini ak s et t iruv chi ma‘lumot lardir. Prеdmеt sohasi bu boshqarishni av t omat lasht irish lozim bo‘lgan sohadir. Ma‘lumot lar bazasida k onk rеt prеdmеt sohasiga t еgishli dinamik rav ishda y angilanuv chi ma‘lumot lar t izimi saqlanadi. Ma‘lumot lar bazasida ma‘lumot lar bilan birga ularning t av sifl ari saqlanadi. Foy dalanuv chi dast urlariga bog‘liq bo‘lmagan bu ma‘lumot lar mеt ama‘lumot lar dеy iladi. Mеt ama‘lumot lar ma‘lumot lar bazalari lug‘at larida saqlanadi. Mohiy at - pr е dm е t lar, hodisalar, jaray onlar umumiy xossalari asosida birlasht iruv chi t ushuncha. Mohiy at nusxasi – umumiy mohiy at ga ega k onk r е t pr е dm е t lar, hodisalar, jaray onlar. Mohiy at lar t o ‘ plami – bir xil xossalarga ega mohiy at lar t o ‘ plami. At ribut – mohiy at xossasi. Dom е n - at ribut aniqlanish sohasi. Tob е mohiy at – agar bir mohiy at mav judligi ik k inchi mohiy at mav judligiga bog ‘ liq bo ‘ lsa t ob е mohiy at d е y iladi. Birlamchi k alit – mohiy at nusxasi unik alligini t a ‘ minlov chi at ribut y ok i at ribut lar ro ‘ y xat i. Tashqi k alit – bog‘langan mohiy at birlamchi k alit i. Bog‘lanish - bir n е cht a mohiy at lar orasidagi assot siat siy a. Ma` lumot lar bazasini uch bosqichli arxit ek t urasi MBBTni qanday bo` lishini (qurilishi) o` rganishdagi ilmiy izlanishlar, ularni amalga oshirishni xilma xil usullarini t ak lif qildi. Bulardan eng hay ot iy si, amerik a st andart lasht irish k omit et i A N SI (A merican Nat ional St andart s Inst it ut e) t omonidan t aqdim et ilgan MB sini uch bosqichli t ashk il qilish bo` lib chiqdi.

1. Tashqi modellar – eng y uqori bosqich, bunda har bir model o` zini ma` lumot lar t asv ir qabul qiladi. Har bir ilov a, o` ziga k erak li zarur bo` lgan ma` lumot larni k o` radi v a qay t a ishlay di. Masalan, ishchilarni malak asi bo` y icha t aqsimlash t izimi, xizmat chi malak asi haqidagi ma` lumot larni ishlat adi, uni ok lad, manzili, t elefoni haqidagi axborot lar qiziqt irmay di v a ak sincha, oxirgi ma` lumot lar xodimlar bo` limi qism t izimida ishlat iladi. 2. Kontseptual bosqich – mark aziy boshqarish zv enosi bo` lib, bunda MB eng umumiy holda t asv irlanib, u shu MB bilan ishlay digan barcha ilov alar ishlat iladigan ma` lumot larni qamrab oladi. Umuman k ont sept ual bosqich MB y arat ilgan predmet sohani umumlashgan modelini ak slant iradi. Bu model ob` ek t larning muhim xossalarini ak slant iradi. 3. Fizik bosqich – fay llarda joy lashgan ma` lumot larni t ashqi axborot saqlov chilarida joy lashishini belgilay di. Bu arxit ek t ura ma` lumot lar bilan ishlaganda mant iqiy v a fi zik must aqillik ni t a` minlab beradi. Mant iqiy must aqillik bit t a ilov ani o` zgart irishni, shu baza bilan ishlay digan boshqa ilov ani o` zgart irmasdan amalga oshirishni bildiradi. Fizik must aqiliy lik , saqlanuv chi ma` lumot larni bir qat t iq disk dan boshqasiga k o` chirganda uni ishlash qobiliy at ini saqlab qolgan holda o` t k azishni bildiradi. 4.

Ma` lumot larning MB da k o` ppog` onali ifodalanishi Ichk i model ma` lumot niig mant iqiy modelini t ashuv chilarda ak s et t iradi v a y ozuv larning joy lashishi, aloqasi v a t anlab olinishini k o` rsat adi. Ichk i model MBBT orqali hosil qilinadi v a unga quy idagi t alablar qo` y iladi :  ma` lumot larning mant iqiy t uzilishini saqlash;  t ashqi xot iradan mak simal foy dalanish;  MBni y urit ish harajat larini k amay t irish;  Ma` lumot larni qidirish v a t anlash jaray onlarining t ezk orligini oshirsh. Umumiy holda ma` lumot lar bazalarini boshqarish t izimlari (MBBT) ik k i xil guruhga ajrat iladi: 1. Professional y ok i sanoat MBBTlari. Bu guruhga quy idagi MBBTlar k iradi: Oracle, DB2, Sy base, Informix, Ingres, Progress. 2. Shaxsiy (st olga joy lasht iriladiganlar). Bu guruhga k iradigan MBBTlar: FoxBase/FoxPRO, Clipper, R:base, Paladox, Approach v a Access.

RELYATSION MODEL Relat sion model (Relational Model) — bu ma'lumotlar bazalarini tuzish va boshqarishda ishlatiladigan asosiy model bo'lib, ma'lumotlarni jadvallar shaklida tasvirlashga asoslanadi. U 1970-yilda Edgar Codd tomonidan ishlab chiqilgan va bugungi kunda ko'plab ma'lumotlar bazasi tizimlarining asosiy tamoyili hisoblanadi. Relatsion modelda ma'lumotlar to'plami jadvallar (tablitsalar) shaklida tashkil etiladi va har bir jadvalning o'ziga xos atributlari va satrlari bo'ladi.