MAVZU: MAKTABNING BOShQARIShNING PEDAGOGIK ASOSLARI REJA: 1.Xalq ta’limi haqida tushuncha. 2.O’zbekiston hududida xalq ta’limi tizimining rivojlanishi. 3. Boshqarish haqida umumiy tushuncha. 4. Maktabni boshqarishni demokratiyalashtirish .

Xalq ta’limi tizimi deb muayyan mamlakatning ichki va tashki taraqqiyotiga ta’sir ko’rsatuvchi xamda ma’lum bir qoidalar asosida tashkil etilgan barcha ta’lim-tarbiya muassasalarining tuzilishiga aytiladi. Ta’lim insoniyat tajribasini ma’lum tomonlarini,ya’ni o’quvchilar ijtimoiy taraqqiyotining hozirgi talabalariga muvofiq darajada bilim va tarbiyaga ega bo’lishlarini ta’minlaydigan faoliyatdir. O’zbek xalqi tarixan ta’lim-tarbiya sohasida o’ziga xos doril funin yaratgan. Ilmu-fan avval Sharqda taraqqiy etgan,bir fikrlilik bizdan boshlangan. "ShARQ YeVROPANING MUALLIMIDIR" deganda haq edi olmon olimi Xerler. O’rta asrlarda Markaziy Osiyoning arablar fath etgach,islom dini aso sidagi sifat jihatidan yangi tizimdagi ega bo’lgan ta’lim tarbiya muassasalari vujudga keldi.Arab tilini o’rganish joriy etildi. Islom dini yetib borgan yerlarga machitlar ular qoshiga esa o’g’il bolalar uchun maktablar tashkil qilindi. Arab bo’lmagan xollarda islom dinini asoslagin o’rgatish masalasida markaziy osiyo maktablarida "XAFTIYaK","ChOR KITOB" kabi dar sliklar keng tarkatildi. Asrdan boshlab islom dinini turkiy tillarda yozilgan asarlarda xam ommalashtirish boshlandi. 1917 yil tushuntirishdan so’ng yangi sho’ro hukumati avvalgi ta’lim,tizimi o’quv-tarbiyaviy ishlarni isloh qilish,xalq maorifi tizimining yangi shaklini joriy etish yuzasidan bir qator vazifalarni belgilab berdi. 1918 yil noyabr oyida xalq maorifi kengashlari o’quv yurtlarini,ularni turlarini hisobga olgan xolda,ro’yxatdan o’tkazdilar va shu asosida yangi maktablar ochish xamda ularni joylashtirish ehtiyojlari to’g’risidagi takliflarni ishlab chiqdilar. Maktablarni tashkil etishda mahalliy aholi orasidan birinchi bo’lib yetishib chiqqan muallimlar X.X.Niyoziy, A.Avloniy, A.Shaku riy, A.Fitrat, I.Raxmatullayev, I.Ibrat, T.N.Kori Niyoziy, Munavvar Qo ri, I.Komilov, T.Shermuxamedov, O.Sharoffidinov singari ziyolilar faol qatnashdilar.

RSFSR xalq komissarlari sovetining 1920 yil 7 sentyabrdagi dekretiga binoan Toshkentda xalq universiteti negizida Turkiston davlat universiteti (hozirgi ToshDU) tashkil etildi. U o’lkada yuqori malakali mutaxassislar tayyorlab beradigan chi nakkam manba va oliy ta’limni rivojlantirish uchun negiz bo’lib kol di. Oktyabr to’ntarishdan hozirgi davrgacha xalq ta’limi tizimida ko’p o’zgarishlar yuz berdi.Jumladan,1929 yili arab grafikasida imlomizdan lotin grafikasi,1941 yilda esa Kiril grafikasi o’tildi. Turli ko’rinishidagi o’rta, o’rta maxsus va oliy o’quv yurtlari ochildi.Hunar texnika ta’lim maktablari ko’paytirildi. Respublikamiz uchun 1958-1973-1984 yillarda xalq ta’limi tizimi yuzasidan qabul qilingan qarorlar muhim ahamiyat kasb etdi, lekin ular o’sib kelayotgan yosh avlodning xalq ta’limiga bo’lgan ehtiyojini qondira olmadi. 1941 yil 1 sentyabrda respublikamiz hayotida tarixiy voqyea yuz berdi: Istiqlol e’lon qilindi. Shu munosabat bilan jahon tajribalaridan kelib chiqib, birinchi navbatda mustaqil respublikamizning xalq ta’limi sohasida islo xot o’tkazish masalasi ko’tarildi. Nihoyat,O’zbekiston respublikasi Oliy Kengashining 1992 yil 2 iyul qarori asosida O’zbekiston Res publikasining "Ta’lim to’g’risida"gi qonuni ta’lim tizimini jiddiy yangilashga sabab bo’ldi.Oldingi qabul qilingan qonunlardan farqli o’laroq, xalq ta’limi tizimi tuzilishining kuyidagi yangi qoidalari joriy etildi va bajarilishi majburiy deb qayt etildi. 1. Ta’lim va tarbiyaning insonparvarligi xamda demokratligi. 2. Ta’lim tizimining uzluksizligi va izchilligi. 3. Davlat ta’limi tizimining ilmiyligi va dunyoviyligi. 4. Ta’limda umuminsoniy va milliy-ma’naviy qadriyatlarning us tuvorligi. 5. Davlat ta’lim standartlari qoidasida ta’lim hammani olishi uchun imkoniyat yaratilganligi. 6. Tayanch ta’limning majburiyligi.

7. Ta’lim ma’naviy va jismoniy tarbiya dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv. 8. Bilimdonlik va iste’dodni rag’batlantirish. 9. Ta’lim muassasalarida chet tilini o’rganish,din tarixi va jahon madaniyati sohasida bilim olish uchun sharoitlar yaratish. 10. Ta’lim muassasalarining siyosiy partiyalari va ijtimoiy siyosiy harakatlaridan xoli bo’lish. 11. Tarbiyalanuvchilar va ta’lim oluvchilarni hurmatlash. 12. Pedagog shaxsini,uning ijtimoiy mavkeyini hurmatlash. 13. Amaldagi qonunlar doirasida mulkchilikni barcha shakllarida ta’lim muassasalarining huquqligi,ularni mustaqilligi. O’zbek tiliga davlat tili maqomi berilishi bilan ona tilini chuqur o’rganishga alohida e’tibor berilmoqda. Bundan tashqari mustaqillik yillarida Lotin grafikasi yozuviga bosqichma-bosqich o’tilmoqda.Ayniqsa,ta’limni isloh qilish jarayonida Test, Reyting usullarni qo’llanilishi iqtidorli bolalarni aniqlash va o’qitishda muhim rol uy naydi.Mustaqillik yillaridagi muhim vokiyalardan biri ya’ni 1997 yil Oliy Majlisning IX sessiyasida "Ta’lim to’g’risida"gi Qonun va "Kadrlar tayyorlash milliy dastur"ni qabul qilinishi bo’ldi.Bu asosida ta’lim tizimi bosqichma-bosqich isloh qilinadi. Prezidentimiz I.Karimov tasdiqlaganidek, " Hayotimizni hal qiluvchi muhim masalalar qatorida ta’lim-tarbiya tizimini tubdan o’zgartirish,uni yangi zamon talabiga ko’tarish,barkamol avlodimiz kelajagiga daxldor qonun-loyihalari xam bor"-degan edi. Bu muhim hujjatlar asosida ta’lim tizimida katta o’zgarishlar sodir bo’lmoqda. Bu jarayonda,davlat ta’lim standartlarini ishlab chiqiladi.Kadrlar tayyorlashni milliy modeli yaratildi.O’rta maxsus kasb hunar ta’limi,uzluksiz ta’limni bir turi sifatida yangi ta’lim yo’nalishlarini ya’ni akademik lisey,kasb- hunar kollejlarini barpo qildi.Oliy ta’lim xam ikki bosqili,ya’ni bakalavriyat va magistraturada iborat qayta tuzildi.

Bu o’zgarishlar pedagogika ta’limning xam nazariy xam amaliy muammolarini ilmiy asosda ishlab chiqishni,pedagogikaga doir zamonaviy ilmiy ishlar,darsliklar,qo’llanmalar yaratilishni taqozo qiladi. Boshqarish haqida umumiy tushuncha. Boshqaruv taraqqiyotning xar qanday bosqichida jamiyatga xos bo’lgan ichki xususiyatdir. Bu xususiyat umumiy xarakterga ega. Boshqaruv xalq manfaatini ko’zlagan xolda demokratik uslub negizida amalga oshiriladi. Uz- o’zidan ravshanki, bunday boshqaruv jarayonida inson omiliga, xususan, millat manfaati va milliy qadriyatlarni takomillashtirishga alohida e’tibor qaratiladi. Boshqaruv mehnati insonning boshqaruv vazifalari amalga oshirish jarayoni bajariladigan harakat va jarayonlarda O’zining aniq ifodasini topadi. Boshqaruv vazifalari yordamida esa sistemaning harakatlari, rivojlanish va takomillashuvi, uning barqarorligi va hayotchanligi ta’minlanadi. Kuyidagi bosh vazifalarni ajratib ko’rsatish mumkin: qarorlarning bajarilish jarayoni pedagogik tahlil qilish, rivojlantirish, tashkil etish, nazorat qilish va tartibga solib turish. Boshqarish tizimiga kuyidagi manbalar kiradi: 1. Rejalashtirish tizimini boshqaruv manbai. 2. Tashkil qilish tizimini boshqaruv manbai. 3. Sozlash va muvofiqlashtirish manbai. 4. Nazorat boshqaruv manbai. 5. Hisob - kitob qilish tizim manbalar kiradi. Rejalashtirish boshqaruv manbaida rivojlantirish maqsadida va bu maqsadga erishish vositalarini belgilashdir. Ya’ni, ishlash rejasini tuzishdir. Rejalashtirish boshqaruvchi manbalarni rivojlantirish o’rganishni ham o’z ichiga oladi. Tashkil qilish tizimini boshqarish (boshqaruvchi ish faoliyatini rejalashtirish mavzuida hisobga olamiz) tuzilishi o’rtasidagi munosabatlarni va ularni o’zaro harakatini belgilashdir. Tizimni tashkil etishni ishlab chiqish, tadqiqot, loyihalash ishlarini yo’lga quyib ish tartibini belgilashi, o’ylab ish ko’rishi va shoshma - shosharlikka yo’l qo’ymasligi.