M avzu: Milodning 14 yilida Xitoyda Van Man tomonidan o’tkazilgan pul islohoti va uning mohiyati. Reja: 1. Q adimgi X itoyning kuyma tangalari xaqida. 2. Imperator Sin SHi Huandi tomonidan o’ tkazilgan pul islohati. 3. Markazlashgan Hitoy davlatini qaror topishi yagona tanga pulni joriy qi linishi. 4. Qadimda o ’rta asrlarda Xitoyda savdo - sotiqning rivojlanishi. Xul osa.

Xonim Vang eriga, oxir -oqibat Sin imperatoriga uylandi Vang Mang u hali ham oddiy edi (garchi yaxshi bog'langan oddiy odam bo'lsa ham, o'sha paytdagi Xan imperatorining jiyani edi) Empress Van Chjenjun ). U Xan bosh vaziri Van Sz in (n) ning nabirasi bo'lgan Yichunning markasi Van Syan (( 王 ) ning qizi edi. (Uning Van Mang bilan turmush qurishi - o'sha paytda xitoyliklar tomonidan taqiqlanganligi endogamiya xuddi s hu familiyaga asoslanib, keyinchalik bo'lgani kabi qattiq bo'lmagan.) Ledi Vang eridan kamida beshta bola - o'g'illari Vang Yu ( 王宇 ), Vang Xuo ( 王 獲 ), Vang An ( 王安 ) va Vang Lin ( 王 臨 ) va keyinchalik qizi (shaxsiy ismi noma'lum) tug'di. imperatorga aylandi Xan imperatori Ping va unvoni berilgan Malika Xuangxuan Sin sulolasi davrida. Va ng Mang oilaviy sadoqati bilan ommaga tanilgan va u o'zining tashqi qiyofasini kiyib olgan kanizaklar yoki xotinidan tashqari boshqa ayol aloqachilar. Biroq, bu to'g'ri emas edi, chunki Va ng Mang kamida uchta xizmatkor ayol va keyinchalik Empress Vanga kutib turgan ayol bilan ish tutgan. U, shuningdek, xotiniga sarflanadigan shaxsiy xarajatlarini minimallashtirish bilan mashhur edi. U amakivachchasi qo'lidagi qurolli kuchlarning qo'mondoni bo'lgan bir voqeada Xan imperatori Cheng , onasi vafot etganidan keyin, Vedi xonim motam egalarini kutib olishga kelganida, u shunchaki sodda kiyimda, xizmatkor bila n adashgan edi. Erining faoliyati davomida Lady Vang erining qo'lida ikki o'g'lidan ayrildi. Van Xoo xizmatchisini o'ldirgandan keyin miloddan avvalgi 5 yilda o'z joniga qasd qilishga majbur bo'lgan. Van Yu, shuningdek, milodning 3 -yilida, Vang mangasining diktatorlik regentsiyasini ag'darish uchun imperator Pingning Vey urug'idan bo'lgan amakilari bilan fitna uyushtirilmagandan so'ng, o'z joniga qasd qilishga majbur bo'ldi. Ushbu fojialar tufayli Ledi Vang shu qadar nola qildi va yig'ladiki, oxir -oqibat u ko'r bo'lib qoldi.

Milodiy 9 yilda Van Mang Xan taxtini egallab olib, o'zini Sin sulolasi imperatori deb e'lon qilganidan so'ng, xonim Van imperatorlik yaratdi. Uning tirik qolgan ikki o'g'lidan kenja Van Lin qobiliyatli deb hisoblangan, shuning uchun Van Mang uni valiahd shahzoda, Van An esa Shinjia lordini yaratgan. Empress Vangning ko'zi ojizligi sababli Vang Mang valiahd shahzoda Linni unga tashrif buyurish uchun saroyga ko'chib o'tishni iltimos qildi. Empress Vang milodiy 21 yilda vafot etdi. Uning o'l imidan so'ng, o'sha yili uning tirik qolgan ikki o'g'li ham vafot etdi. Vang Lin otasini o'ldirish uchun fitna uyushtirganidan keyin qilichdan o'z joniga qasd qildi (chunki u otasi uni Vang Mang ham bo'lgan Empress Vangning kutib turadigan xonimi Yuan Bi ( 原 碧 ) bilan ish tutganini bilib qolishidan qo'rqardi. bilan bo'lgan ish aniqlandi va Van An tabiiy sabablarga ko'ra vafot etdi. Milodiy 23 yilda imperatorning qobiliyatsizligi sababli isyon ko'targan odamlar tomonidan Sin sulolasi vayron qilinganida, uning eri va qizi vafot etishadi. Q adimgi X itoyning kuyma tangalari xaqida. Xitoy tangashunos olimlari Sen Sin Vey Chjungo “Xitoy pullari tarixi” kitobida Xitoy xalqi Sharqiy Turkiston hududlarini bosib olgan davirda tangalar zarb qil inganligi to’g’risida fikir bildiradi. Qadimgi hitoyda birinchi marta quyma tangalar vujudga kelgan. Bu tangalarga misol uchun pichoq –tangalar , belkurak – tangalar, omosh –tangalar . Xitoyda pichoq –tangalar 7 dyum og’irligi 740 gr bo’lgan. Vaqti kelib u o’zining dastlabki vazifasini va og’irligidan maxrum bo’lib unga tig’, keyinchalik sop xam kerak bo’lmay qoldi. Pichoq pul shakliga xalqa holiga kirgan. Xalqani ipga shodalab, o’zlari bilan olib yurishgan hato odamlar metaldan qilgan o’zining mustaqil s hakillariga ega bo’la boshlagan bo’lsalar ham ular odatda uzoq vaqtgach pulni turli buyumlar shaklida yasaganlar. Masalan; Xitoyda o’sh vaqtning kiymi shaklida bir parcha metal “ko’ylak” pullar bo’lgan. Keyinchalik Xitoyda kivadrat teshikli dumaloq tanga Imperatir Sin Shi Xuan Di davrida yani milloddan avvalgi 248 -310 yillarda o’tkazilgan pul islohati yuzasidan saltanatda yagona kivadrat teshikli tangalar

zarb qilinib muomilaga chiqarilgan . bu tanganing birligi “Lyan” deb nomlangan. Janubiy Lyan sulolasi hukumronligi davrida bironza va temirdan quyilan 5shu qiymatidagi tangalar zarb qilingan. O’rta asirning 1759 - yili Xitoydagi Sin sulolasi, Manjur Xitoy feodal bosqinchilari sharqiy turkistonni bosib oldi. Sharqiy Turkistonda XV - asrda Sulton Sayid xon h ukmronlik qilgan yorkend honligini ag’darib tashlab, 6u joyda Sin sulolasi o’z hokimyatini o’rnatishga muyasar bo’lgana. Sin sulolasi sharqiy Turkiston halqlarining qushni halklar bilan bo’lgan o’zaro madaniy iqtisodiy aloqalarini uzib kuyish maqsadida sha rkiy Turkistonda ilgari savdo muomalasida yuritilgan kumush va mis tangalarni yo’q qiladi. Kumush tangalarni quyma yombiga aylantirib, mis tan -galarni esa qayta quyib 1760 Xitoy pullarini chiqara boshladi. Imperator Syan Lun davrida (1736 -1795 ) zarb qili ngan bronza pullarning old tomonidan Cyan Lun tun Bao (imperator Syan Lun puli hamma joyda yuritiladi) deb yozilgan bo’lsa, orqa tomonida bu pullar zarb qilingan shaharning nomi manjur, xitoy va Uyg’ur tilida yzilgandir. Undan keyin gi xitoy imperator larida n Sz ya sin (1736 -1820 ) Dao Guan (1822 -1850) davrlarida ham huddi ana shunda y pullarni, har bir imperator o’ z no midan pul chi qara bo sh ladi. Bu bronza pullarni yer li hal qlar yamo q pul d eb atadi. Keyinchalik Hitoyliklar kumush pullar quyidagi besh hil n omi nalda chi qarilgan edi : 1.yarim mis qol - 1, 80 gramm, 2.Bir mis qol 3,60 gramm, 3. Ikki mis qol - 7, 20 gramm, 4. Uch mis qol - 10,80 gramm, 5. Besh mis qol - 18 grammni tashkil qilardi. Bu besh hil nominaldagi kumush pullarni asosa n Q ash qarda Yo rkentda, Hutanda, Ya ngihisorda, Oksuvda, keyinro q Urumchida zarb qilingan. Bu tangalarga zarb qilingan joylar nomi Man jur va uygur tillarida ber ilgan bo’ lib, pulning naminali esa X itoy va uygurcha berilgandir. Yuq oridagi besh hil nominaldan tangalar quyidagicha no m langan.

Sin honi Guan Syuy nomi bilan 1296 -1878 yillarda, O qsuvda zarb qilingan. Y arim mis qolli kumush tanga. Cin honi, Guan Syuy nomi bilan - ikki miskolli kumush tanga. Sin Szyand a "chu" Huna nda zarb qilingan yarim miskol ku mush tanga. Xitoy Respublikasi davrid a 1331 -1912 -13yillarda Qashqarda zarb qilingan 10 dasentlik mis puli ham chiqarilgan. Mana shu nominaldan tashqari Sharqiy turkistonda yuritilgan kumish pullar ichida, ba’zi kumush pullarga Xitoy ieogrifi bilan “Siyan Pin” – uch misqol, yoki “Siyan pin” be sh misqol deb yozilgan. Bu yozuvlarni ma’nosi “Siyan pin”ning og’irligi belgilangandir. Nima sababdan Sharqiy Turkistonda zarb qilingan tangalarda Xutan o’lkasining og’irlik birligi vanomi berilgan. Tekshirib o’rganilganda Sharqiy Turkistonda zarb qili ngan tangalarga tasodifan qo’yilmaganligini ko’rsatdi. Chunki Sharqiy Turkistonni ikkinchi marta bosib olgan Xitoy generallaridan Szo Szun Tan bilan Lyu Szun tangalarining asil yurti Xutan o’lkasi bo’lganligi uchun, ular Sharqiy Turkistronda o’zlarinin g mustamlakachilik izini" Mangu." qoldirish niyatida bu tangalarni Hunan ulkasining nomi va ogirlik ulchov birligi bilan zarb qildirganlar. S zo Szun Tan S harkiy Turkistonni bosib olgandan s o’ ng bu yerlarni. bosh qarish hu quqini o’ zining yurtdoshi Lyu Szun Tanga in ’om etadi. Bu xaqda XIX asrning ohirlar ida sa yo hat qilgan va bu ulkani o’ rgangan rus say ohi va tadkikotchisi M.I. Pev sov, "Sin' Szyan o’ lkaning general – gubernatori Lyu Czun Tan X itoy millatiga mansub b o’ lib, asil yurti Hunandir. X ito yda qadimdan qul ostidagi amaldorlarni o’ z yurtdoshlaridan jalb qilish odat tusiga kirib qolgan. Lyu Szun Tan ana shu tradisiyani davom ettirib, Hunandan o’ziga ishonchli bo’lgan juda ko’p amaldor ofiserlarni olib kelib ishga jollashtirdi, Xozir Sin Szyandagi amaldordar ning hammasi Hunanlik bo’lib qolmay, balki saldatlari xam hunanlikdir” -deb yozgan. Nima uchun ikki yarim ming yildan beri savdo muomallsida faqat mis (bronza) pul ishlatib kelayotgan Xitoylik, hali Xitoy kumush pul sestemasiga o’tmagan davrda 'Sharqiy Turk iston 1878 yilda kumush pul sistemasini yurgizgan edi.