MS – DOSni konfiguratsiyalash asoslari.

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38.107421875 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: MS – DOSni konfiguratsiyalash asoslari.
Reja:
1. MS DOS tarixi va rivojlanishi.
2. MS DOS operatsion sistemani sozlash.
3. MS DOS operatsion sistemaning buyruqlari. Sistema bilan ishlash uchun
kerak bo’ladigan buyruqlar.
4. MS DOS operatsion sistemaning buyruqlari. Fayil va katalog bilan ishlash
uchun kerak bo’ladigan buyruqlar.
5. Xulosa.
6. Foydalanilgan adabiyotlar.

Operatsion tizimlar dasturlarni ishga tushirish, ma'lumotlar bilan ishlash
hamda kompyuter resurslarga murojaat qilish umumiy qoidalar va prinsiplarini
aniqlovchi dasturlar.
Birinchi operatsion tizim dasturi 50-yillar o'rtasida IBM-704 nomli
kompyuter uchun General Motors va North America Avia tion firmalari tomonidan
yaratilgan edi. Ushbu dasturning nomi GM-NAA 1/0 di. 1970-1980-yillarda keng
tarqalgan va univer sal operatsion tizim bo'lib BELL LABS kompaniyasi
tomonidan yaratilgan UNIX nomli operatsion tizim hammaga tanilgan edi. Hozirgi
vaqtda esa ushbu dasturni asosan server va ishchi stansi yalarda qo'llashadi. 1970-
yillarda shu bilan birga Intel-8080 mik roprotsessori asosida ishlagan 8 razryadli
personal kompyuterlar uchun asosiy operatsion tizim bo'lib - Digital Research
firma tomonidan yaratilgan CP/M-80 dastur bo'lgan.
Hozirgi paytda turli operatsion tizimlar mavjud. Masalan: UNIX, MS DOS,
PS DOS, DRD DOS, OS/2, WARP, WIN
DOWS, MACINTOSH, LINUX va boshqalar. Bundan tashqari, xizmat qiluvchi
programmalar mavjud. Ular programma utilitlari deb atalib, yordamchi amallarni
bajarib, kompyuter ishlashini qulaylovchi programmalardir.
Amaliy programmalar predmet sohadan olingan alohida masalalar va
ularning to'plamini yechish uchun qaratilgan bo'lib, amaliy masalalarni yechish
uchun mo'ljallangan. Bunday pro grammalar majmui amaliy programmalar paketi
(APP) deb ata ladi.
Programmalar odatda magnit yuritgichlarda joylashgan bo'ladi. Ammo
operatsion tizimlar va u bilan bog'liq program malar ancha katta hajmga ega
bo'lgani tufayli keyingi paytlarda lazer disklariga yozilmoqda.
Ba'zi bir sistemali programmalar, masalan, kiritish-chiqarish ning asosiy
sistema programmalari (ular BIOS (Basa Input Output System)) deb ataladi va
to'g'ridan to'g'ri kornpyuterning doimiy xotirasida saqlovchi qurilmasiga yozilgan
bo'ladi.
Shaxsiy kompyuterlarning operatsion tizimlarini yaratilish tarixi. Sakkiz
razryadli shaxsiy kompyuterlar uchun yaratilgan hirinchi operatsion tizirn SR/M-

80 (Control Programm for Mic rocomputers, ya'ni mikrokompyuterlar uchun
boshqaruvchi prog rammalar) norni bilan tanilgan. Uning rnuallifi Digital Research
kornpaniyasining prezidenti Geri Kildell bo'lgan.
16 razryadli yangi kornpyuterlar yaratish g'oyasini programma yaratuvchi
Microsoft (Maykrosoft) kompaniyasining asoschisi prezidenti, multimilliarder Bill
Geyts ilgari surgan. IBM firmasi bilan hamkorlikda ishlashga rozi bo'ladi.
Bill Geyts va Pol Allen BASIC programmalash tili uchun programma
yozishdi va u IBM firmasining MITS Altair kompyuteriga moslashtirildi. Shundan
so'ng 16 razryadli kompyuterlar uchun operatsion tizimlar yaratish jadallashdi va
1981yilda shaxsiy kornpyuterlar uchun birinchi yaratilgan CR/M operatsion ko'p
g'oyalarini o'zida mujassamlashtirgan MS DOS (Microsoft Disk Operation System
- Maykrosoft disk Ii operatsion tizimi 1981-yil avgust oyida paydo bo'ldi.
MS DOS 64 Kbayt xotiraga ega bo'lgan kompyuterlarga mo'ljallangan
bo'lib, o'zi 8 Kbayt xotirani egallar edi. O'sha paytda yetarli deb hisoblangan
bunday kompyuter xotirasi oxirgi paytda bir <<o'yinchoqqa>> aylandi. Chunki
hozirgi shaxsiy kompyuterlarining xotirasi bir necha Gegabayt larga tenglashdi.
Turli mualliflar MS DOSni rivojlantirishni davom ettirib, MS DOS 1.1; MS
DOS 1.25; MS DOS 2.0; MS DOS
• versiyalarini taklif etishdi va nihoyat, 1984-yilda MS DOS
• IBM PC AT shaxsiy kompyuteriga 80286 mikroprotsessorga
moslangan, 5.25 duymli diskovodda ishlashga, mo'Ijallangan operatsion sistema
yaratildi. 1986-yilda Compaq Computer fir- 80386 mikroprotsessorga asoslangan
IBM kompyuterini chiqardi.
• IBM firmasi esa 80386 mikroprotsessorga asoslangan PC/2 ( l'nsonal system
- Shaxsiy sistema) kompyuterini yaratdi.
Bu mikroprotsessor asosida yaratilgan kompyuter nazariy bir ne cha
Gegabayt xotiraga ega bo'lishi mumkin edi. Ammo MS DOS esa 640 Kbayt
xotiraga ega bo'lgan kompyuterlarga moslashgan edi. Shuning uchun MS DOS
sistemasini kengaytirish ishlari davom etardi va 1987-yil MS DOS 3.3 yaratilib, u
3.5 dyuymli, ya'ni 1,44 Mbaytli disklar bilan ishlash imkoniyatini berdi. 1987-yili

IBM va Microsoft firmasi tomonidan bir vaqtda bir nechta masalalar ye chishga
qodir bo'lgan OS/2 operatsion tizimi ishlab chiqildi. Ammo u keng tarqalmadi.
Chunki o'sha paytda MS DOS 3.3 ning im koniyatlari ko'pchilikni qoniqtirar edi.
Hozirda biz keng tarqalgan Windows, Unix, Linux operatsion tizimlaridan keng
foydalangan bo'lsakda, MS DOS o'z kuchini yo'qotdi deya olmaymiz.
MS DOS, LINUX operatsion tizimlari turli klavishlar va ko mandalar bilan
ishlashga mo']jallangan bo'lishiga qaramay, foy dalanuvchilar uchun qulay,
amallarni tez bajaradi.
MS DOS (MicroSoft Disk Operation System) 1981-yilda Microsoft
firmasida IBM firmasining birinchi personal kompyuteri IBM PC uchun
yaratilgan. Disk Operatsion Sistema (DOS) bizga fayl, katalog va disklar bilan
ishlash va ular ustidan har xii amallarni bajarish uchun yordam beradi. Bu
dastursiz kompyuter bilan ishlay olmaysiz. Shuning uchun har bitta yangi
kompyuterga firmalar har xii operatsion sistemalarni yozib qo'yishadi. DOS ning
asosiy qismlari quyidagilar:
Disk sistemaning asosiy fayllari (IO.SYS va MSDOS.SYS). Bu fayllar MS
DOSning asosiy qismini kompyuterning tezkor xotirasiga yuklatadi. Bu fayllar
asosiy (yuklanish) katalogida joylanishi shart.
Buyruqlar protsessori fayli (COMMAND.COM) klaviaturadan berilgan
buyruqlarni bajaradi. Agar buyruq ichki (command.com fayl ro'yxatidagi buyruq)
bo'lsa u holda uni bajaradi, agar buyruq tashqi (command.com fayl ro'yxatida yo'q
buyruq) bo'lsa u holda shu nomli programmani diskda topib uni xotiraga yuklaydi.
COMMAND.COM fayli asosiy katalogda joylanishi shart.
DOS yuklovchisi (IPL). Bu dasturning asosiy vazifasi DOS ning asosiy fayli
IO.SYS ni xotiraga yuklash. Bu dastur diskning birinchi sektorida joylashadi.

DOSning konfiguratsiyasini va yuklanish tartibini aniqlovchi fayillar
(CONFIG.SYS va AUTOEXEC.BAT). Bu matn fayllar ichida kompyuter
konfiguratsiyasini aniqlovchi maxsus buyruqlar, drayverlarni yuklashga buyruqlar,
DOS yuklanganda ishga tushadigan dasturlar ro'yxati va har xil DOS ishini va

$ko'rinishini sozlovchi buyruqlar yoziladi. Bu fayllar diskning asosiy katalogida joylashadi. Agar bu fayllar bu katalogda bo'lmasa, u holda DOS minimal (standart) holatda yuklanadi. Kiritish va chiqarish sistemasi (BIOS). BIOS tarkibiga kompyuter va uning qurilmalarini tekshirish dasturlari, operatsion sistemani yuklanishini tashkil qiluvchi dasturlar hamda monitor, klaviatura, disk va printerning kiritish-chiqarish operatsiyalarini bajaruvchi dasturlar kiradi. Tashqi buyruqlar fayllari (format.com, smartdrv.exe, emm386.va hokazo) bu maxsus yordamchi dasturlar. Ular alohida lavllarda tarqaladi va DOSning imkoniyatlarini kuchaytiradi. Bu layllar alohida bitta katalogga yozilishi shart. Qurilmalar drayverlar fayllari. Bu dasturlar turi bilan biz oldin ishlatganmiz. Bu dasturlar operatsion tizimaga tashqi va ichki qurilmalar bilan ishlashda qulayliklarni varatadi. Drayverlar DOS ning CONFIG.SYS faylida ko'rsatilib, kompyuterning tezkor xotirasiga yuklanish vaqtida yoziladi. Kompyuterni ishga tushirilishi tartibi: 1) BIOS kompyuterni va uning qurilmalarini tekshirib chiqadi, 2) diskning birinchi sektorda joylashgan DOS yuklovchisi 3) asosiy katalogda IO.SYS va MSDOS.SYS fayllarni topib, faylning boshini xotiraga yuklaydi va ish jarayonini shu fayilga topshiradi. 4) IO.SYS fayli o'zini va MSDOS.SYS faylni kompyuter xotirasiga yuklaydi shu vaqt sizning ekraningizda STARTING MS I H >S dcgan yozuv paydo bo'ladi 5) asosiy katalogdan DOSning konfiguratsiyasini aniqlovchi CON FIG.SYS o'qiladi; diskdan buyruqlar protsessorning COMMAND.COM fayli yuklanadi; 6) asosiy diskdan yuklanish tartibini aniqlovchi fayl AUTO EXEC.BAT bjariladi va shundan keyin kompyuter sizga ekranga DOS taklifnomasini (S:\_ ) chiqaradi. U bizga qayerda biz joylashganligimizni va kompyuterning ishlashga tayyorligini ko'rsatadi.$ $Taklifnoma satrida biz har xii buyruqlarni yozishimiz mumkin. Buyruqni kiritganimizdan keyin ENTER yoki RETURN tugma sini bosishimiz kerak. DOSning buyruqlari bilan biz keyingi rnav zuda tanisharniz. Taklifnoma bizga biz joylashgan kataloggacha bo'lgan to'liq yo'lni ko'rsatadi. lkki nuqtadan oldin yozilgan harf diskni ko'rsatadi. Yotiq chiziqlar (bek sleshlar) o'rtasida yozilgan so'zlar kataloglar nornini ko'rsatadi. Masalan C:\GAMES\AV TO-GAMES\FOR MULAI\ rna'nosi: C diskda, GAMES katalog ichidan AVTO-GAMES katalog ichidan FORM U LAI katalog ichi. Shunaqa ko'rinish to'liq yo'! deb nornlanadi. Disk operatsion sistemani sozlash. Juda ko'p vaziyatlarda biz bir nechta buyruqlarni yoki ular ketma-ketligini takrorlashimiz zarur bo'ladi, shu amallar ni bajarish uchun DOSda buyruqlar faylini yaratishimiz mumkin. Buyruqlar fayli bu BAT kengaytmaga ega bo'lgan DOS buyruqlari va ko'rsatmalari ketma-ketligidir. Buyruqlar faylini bajarish uchun u joylashgan katalogga kirib uning nomini (kengaytma yozilishi shart emas) taklifnoma yoki buyruqlar satrida yozishimiz mumkin, agar buyruqlar fayli siz joylashgan katalogda bo'lmasa u holda uning bajarilishi uchun u joylashgan katalog nomi AUTOEXEC.BAT faylida ko'rsatilishi shart (buni biz keyinroq ko'rib chiqamiz). Buyruqlar fayli bajarilish jarayonida biz CTRL+C yoki CTRL+BREAK tugmalar yordamida bajarilishni to'xtatishimiz mumkin. Endi buyruqlar faylida ishlatiladigan buyruqlar bilan ta nishamiz: Hamma asosiy ichki buyruqlar: sistema, disk, katalog va fayllar hi Ian ishlaydigan buyruqlar; diskda joylashgan tashqi buyruqlar voki programmalar nomlari fayllar va programmalar nomi to'liq yo'I bilan yozilishi kerak; SALL "buyruqlar faylnomi". Boshqa buyruqlar faylini bajarishga o'tish; ECHO OFF va ECHO ON Bajarilish jarayoni ekranda ko'rsatilishi yoki ko'rsatmasligini o'rnatuvchi buyruqlar. ECHO OFF buyrug'i o'rniga " " belgi ishlatilishi mumkin, lekin bu belgi faqat bitta satrga ta'sir qiladi;$ $REM - shu satrda joylashgan barcha yozuvlar izohligini va bajarmasligini ko'rsatadi; PAUSE - buyruqlar faylini bajarilishini to'xtatib turish; PROMPT "main". DOS taklifnomasining tashqi ko'rinishini taminlovchi buyruq. Matnda ko'rinish parametrlar ko'rsatiladi: $p joriy disk va katalog, $n - joriy disk, $d - joriy kun. BREAK ON va BREAK OFF. Buyruq faylni bajarilishini to'xtatuvchi tugmalarni (CTRL+C yoki CTRL+BREAK) yoqish yoki o'chirish; PATH "kataloglar nomi". Buyruqlar fayllari va tashqi buyruqlar ilovlari joylashgan kataloglarni kompyuterga tanishtirish. Kataloglari o'rtasida ";" belgi qo'yiladi. Buyruqlar faylid har bitta satrda bitta buyruq berilishi shart. Ma s alan: ECHO OFF BREAK ON REM - bu mening birinchj_buyruqlar faylim REM - bu fayl yordamida biz disketalarni formatlaymiz EM - formatlashdan keyin shu diskga asosiy tashqi fayillarni ko'chiramiz M - bu buyruqlar COMMAND katalogida joylashgan IORMAT A: /Q/S/U < 'OPY C:\DOS\COMMAND A:\ Buyruqlar fayllarining asosiylaridan biri - bu AUTOEXEC. BAT fayli. Bu fay! bilan o'tgan mavzularda tanishganmiz. Bu fay! DOS yuklanganda o'qiladi va sistemani yuklanish jarayonlarini va ishlash holatlarini o'rnatadi. Shuning uchun bu faylni tahrir lashda va yaratishda alohida ehtiyot bo'lishimiz shart. Boshqa asosiy fayllardan biri bu CON FIG.SYS fayli. Bu fay! DOSning konfiguratsiyasini va ishlash holatlarini o'rnatadi. Bu fayl bilan ishlashda juda ehtiyot bo'lish zarur. Endi AUTOEXEC.BAT fayliga misolni ko'rib chiqamiz: @EChO OFF$ $BREAK ON PATH C:\ ; C:\DOS\ ; C:\WINDOWS\ ; C:\NC\ ; C:\Yl- RUS\; C:\ARHIV\ PROMPT $P$G REM programmalarni xotiraga yuklash C:\UTI L\KEYRUS.COM C:\UTIL\MOUSE.COM C:\NC5\NC.EXE Bu misolda biz uchta programmani yuklayapmiz: kirill klavia turani o'rnatuvchi, sichqonchaning ishini bajaruvchi dasturlarni va NORTON COMMANDER DOS qobiq dasturni. Disk operatsion sistemaning buyruqlari. Sistema bilan ishlash uchun kerak bo’ladigan buyruqlar. O'tgan mavzuda biz buyruqlar ikki xii (tashqi va ichki) bo'lishi haqida o'tgan edik. lchki buyruqlar yordamida biz sistema, disk, katalog va fayllar ustidan har xii asosiy amallarni bajarishimiz mumkin. Bu buyruqlar DOSning buyruqlar protsessori COM M/\N D.COM faylida joylashgan. Hamma buyruqlarni 4 guruh ga bo'lishimiz mumkin: sistema, disk, katalog va fayllar bilan ishlash buyruqlari. Endi har bir asosiy, ichki buyruq bilan tanishamiz. SISTEMA BILAN ISHLASH UCHUN KERAK BO'LADI- GAN BUYRUQLAR. I) VER - DOS versiyasini ko'rsatish buyrug'i C:\ver MS-DOS 6.22 S:\_ C:\ver Windows 95 Version 4.11 S:\_ 2) CLS - ekranni tozalash buyrug'i C:\cls S:\_$ $1) TIME - joriy vaqtni ko'rish va o'zgartirish buyrug'i (yangi belgi bilan yoziladi S:\time 5:45:22.09 S:\_ S:\time S:\_ yoki yangi vaqtni joriy vaqtni ko'rmasdan o'zgartirish ( : belgi bilan yoziladi) C:\time 8:30:15 OK C:\_ 4) DATE - joriy kunni ko'rish va kerak bo'lsa o'zgartirish buyrug'i (yangi kun - belgi yordamida yoziladi) C:\date Pn. 09-27-99 (mm-dd-gg): C:\_ 5) EXIT - MS DOSdan chiqib ketish (ishni tamomlash) C:\exit C:\_ DISKLAR BILAN ISHLASH UCHUN KERAK BO'LADIGAN BUYRUQLAR Disk tushunchasi bilan biz birinchi bobda tanishgan edik. Bu bo'limda siz disklar ustidan asosiy amallarni bajaruvchi buyruqlar bilan tanishasiz. 1) "disk nomi": - shu nomli diskka o'tish buyrug'i C:\ a: A:\_ 2) format "disk nomi": /parametrlar - shu nomli diskni tozalash buyrug'i Parametrlar: q - tezkor tozalash, s - tozalab sistema fayllarni nusxasini ko'chirish, u - albatta tozalash$ $C:\ format a: /q/s Insert new diskette to drive and strike ENTER when ready Format complete Format another (Y/N)? C:\_ Diskni formatlaganda shu diskda joylashgan hamma ma'lu motlar o'chiriladi va disk tozalanadi. Shuning uchun ushbu buyruq bilan ishlashda alohida ehtiyot bo'lish kerak. Disk operatsion sistemaning buyruqlari. Fayil va katalog bilan ishlash uchun kerak bo’ladigan buyruqlar. Katalog tushunchasi bilan biz birinchi bobda tanishgan edik. Bu bo'limda siz katalog ustidan asosiy amallarni bajaruvchi huyruqlar bilan tanishasiz. I) DIR - joriy katalogni ichini ko'rish DOS KATALOG 04-15-98 7:37p NC KATALOG 04-15-98 7:40p ARHIV KATALOG 04-25-98 10:35a GAMES KATALOG 05-03-98 11:40p WINDOWS KATALOG 06-01-98 10:06a AUTOEXEC BAT 95.076 09-14-98 15:33p COMMAND.COM 30.742 04-15-98 7:34p CON FIG.SYS Bu buyruqni bir nechta turi bor, ular dir dan keyin / (slesh) belgisi va harf yozilishi bilan beriladi: dir/p - katalog ichini pauza bilan ko'rishni ta'minlaydi, agar ekranga sig'masa; dir/w - katalog ichini 5 ta ustun qilib ko'rish imkonini be- radi; dir/on - katalog ichini ismlari bo'yicha tartiblab ko'rsatadi; dir/oe - katalog ichini kengaytmasi bo'yicha tartiblab ko'rsatadi; dir/os - katalog ichini hajmlari bo'yicha tartiblab ko'rsatadi;$ $dir/od -katalog ichini yozilgan vaqti bo'yicha tartiblab ko'rsatadi. 2) CD - joriy katalogni o'zgartirish (boshqasiga kirish yoki joriydan chiqib ketish). cd "kata/og nomi" - joriy katalog ichida joylashgan shu nomli katalog ichiga kirish. C:\cd DOS C:\DOS\_ sd .. - bitta katalog yuqoriga o'tish (bu katalogdan chiqib, bir bosqich yuqoriga o'tish). cd\ - ona katalogga o'tish (C:\ ga chiqish). 3) MD "katalog nomi" - joriy katalogda yangi katalog yara tish. Bir katalogda ikkita bir xil nomli katalog joylashtirish mum kin emas. C:\md ARGO C:\_ 4) RD "katalog nomi" - joriy katalogda bo'sh katalogni o'chirish. C:\rd ARGO S:\_ 5) DELETE "katalog nomi" - <katalog yoki fayl nomi>joriy katalogdagi katalog (bo'sh bo'lishi shart emas) yoki faylni o'chirish. Agar katalog bo'sh bo'lmasa, u holda tasdiqlashingizni so'raydi. C:\delet USER S:\_ FAYLLAR BILAN ISHLASH UCHUN KERAK BO'LA DIGAN BUYRUQLAR Fayl tushunchasi bilan biz birinchi bobda tanishdik. Bu ho'limda siz fayllar ustidan asosiy amallarni bajaruvchi buyruqlar hilan tanishasiz. I) COPY CON <<yangi fay/ to'liq nomi» - joriy katalogda yangi matn faylini yaratish. ENTER tugmasi yordamida pastga tushish mumkin, yozishni tugatish va faylni saqlab qo'yish uchun CTRL va Z tugmalari bir vaqtda bosiladi. C:\DOC\copy con new.txt Bu mening matn faylim. Buni men yaratdim 2) TYPE «fayl nomi>> - joriy katalogdagi matn faylining ichini$ $ko'rishni ta'minlaydi. C:\DOC\type new.txt Bu mening matn faylim. Buni men yaratdim. C:\DOC 3) DEL <fayl nomi>> - joriy ltatalogdagi faylni o'chiradi. S:\ARGO\del argo.txt S:\ARGO 4) REN <fayl eski nomi» <fayl yangi nomi>> - joriy katalogdagi fayillni qayta nomlash. C:\ARG O\ren first.txt second.txt S:\ARGO 5) COPY "nima" "qayerga" - joriy katalogdagi faylning nus .xasini boshqa katalogga yozadi. Qayerga bo'limda to'liq yo'l (disk nomi:\kataloglar\ ) ko'rsatiladi. S:\ARGO\copy myfile.txt C:\DOC\ heldr S:\ARGO 6) MOVE «nima>> «qayerga>> - joriy katalogdagi faylni boshqa katalogga olib o'tish. Qayerga bo'limda to'liq yo'l (disk nomi:\ kataloglar\ ) ko'rsatiladi. C:\DOC\move myfile.txt C:\ARGO\ S:\DOC$ Xulosa
Shuday qilib MS DOS operatsion tizimida disklar bilan ishlash uchun yaratilgan
bo’lib. U kodlar bilan ishlashgan mo’ljallangan :
Disklarni formatlash, fayillarni, taxrirlash, ko’chirish
Yaratish, O’chirish kabi disk ustida ammalarni bajarish uchun qulay.

Xulosa
Shuday qilib MS DOS operatsion tizimida disklar bilan ishlash uchun yaratilgan
bo’lib. U kodlar bilan ishlashgan mo’ljallangan :
Disklarni formatlash, fayillarni, taxrirlash, ko’chirish
Yaratish, O’chirish kabi disk ustida ammalarni bajarish uchun qulay.

Foydalanilgan adabiyotlar.
https://www.programiz.com/cpp-programming/public-protected-private-
inheritance
https://www.geeksforgeeks.org/access-modifiers-in-c
https://www.tutorialspoint.com/cplusplus/cpp_class_access_modifiers.htm
https://fayllar.org/reja-c-tilida-sinflar.html
Informatika va axborot texnalogiyalari

Mavzu: MS – DOSni konfiguratsiyalash asoslari. Reja: 1. MS DOS tarixi va rivojlanishi. 2. MS DOS operatsion sistemani sozlash. 3. MS DOS operatsion sistemaning buyruqlari. Sistema bilan ishlash uchun kerak bo’ladigan buyruqlar. 4. MS DOS operatsion sistemaning buyruqlari. Fayil va katalog bilan ishlash uchun kerak bo’ladigan buyruqlar. 5. Xulosa. 6. Foydalanilgan adabiyotlar.

Operatsion tizimlar dasturlarni ishga tushirish, ma'lumotlar bilan ishlash hamda kompyuter resurslarga murojaat qilish umumiy qoidalar va prinsiplarini aniqlovchi dasturlar. Birinchi operatsion tizim dasturi 50-yillar o'rtasida IBM-704 nomli kompyuter uchun General Motors va North America Avia tion firmalari tomonidan yaratilgan edi. Ushbu dasturning nomi GM-NAA 1/0 di. 1970-1980-yillarda keng tarqalgan va univer sal operatsion tizim bo'lib BELL LABS kompaniyasi tomonidan yaratilgan UNIX nomli operatsion tizim hammaga tanilgan edi. Hozirgi vaqtda esa ushbu dasturni asosan server va ishchi stansi yalarda qo'llashadi. 1970- yillarda shu bilan birga Intel-8080 mik roprotsessori asosida ishlagan 8 razryadli personal kompyuterlar uchun asosiy operatsion tizim bo'lib - Digital Research firma tomonidan yaratilgan CP/M-80 dastur bo'lgan. Hozirgi paytda turli operatsion tizimlar mavjud. Masalan: UNIX, MS DOS, PS DOS, DRD DOS, OS/2, WARP, WIN DOWS, MACINTOSH, LINUX va boshqalar. Bundan tashqari, xizmat qiluvchi programmalar mavjud. Ular programma utilitlari deb atalib, yordamchi amallarni bajarib, kompyuter ishlashini qulaylovchi programmalardir. Amaliy programmalar predmet sohadan olingan alohida masalalar va ularning to'plamini yechish uchun qaratilgan bo'lib, amaliy masalalarni yechish uchun mo'ljallangan. Bunday pro grammalar majmui amaliy programmalar paketi (APP) deb ata ladi. Programmalar odatda magnit yuritgichlarda joylashgan bo'ladi. Ammo operatsion tizimlar va u bilan bog'liq program malar ancha katta hajmga ega bo'lgani tufayli keyingi paytlarda lazer disklariga yozilmoqda. Ba'zi bir sistemali programmalar, masalan, kiritish-chiqarish ning asosiy sistema programmalari (ular BIOS (Basa Input Output System)) deb ataladi va to'g'ridan to'g'ri kornpyuterning doimiy xotirasida saqlovchi qurilmasiga yozilgan bo'ladi. Shaxsiy kompyuterlarning operatsion tizimlarini yaratilish tarixi. Sakkiz razryadli shaxsiy kompyuterlar uchun yaratilgan hirinchi operatsion tizirn SR/M-

80 (Control Programm for Mic rocomputers, ya'ni mikrokompyuterlar uchun boshqaruvchi prog rammalar) norni bilan tanilgan. Uning rnuallifi Digital Research kornpaniyasining prezidenti Geri Kildell bo'lgan. 16 razryadli yangi kornpyuterlar yaratish g'oyasini programma yaratuvchi Microsoft (Maykrosoft) kompaniyasining asoschisi prezidenti, multimilliarder Bill Geyts ilgari surgan. IBM firmasi bilan hamkorlikda ishlashga rozi bo'ladi. Bill Geyts va Pol Allen BASIC programmalash tili uchun programma yozishdi va u IBM firmasining MITS Altair kompyuteriga moslashtirildi. Shundan so'ng 16 razryadli kompyuterlar uchun operatsion tizimlar yaratish jadallashdi va 1981yilda shaxsiy kornpyuterlar uchun birinchi yaratilgan CR/M operatsion ko'p g'oyalarini o'zida mujassamlashtirgan MS DOS (Microsoft Disk Operation System - Maykrosoft disk Ii operatsion tizimi 1981-yil avgust oyida paydo bo'ldi. MS DOS 64 Kbayt xotiraga ega bo'lgan kompyuterlarga mo'ljallangan bo'lib, o'zi 8 Kbayt xotirani egallar edi. O'sha paytda yetarli deb hisoblangan bunday kompyuter xotirasi oxirgi paytda bir <<o'yinchoqqa>> aylandi. Chunki hozirgi shaxsiy kompyuterlarining xotirasi bir necha Gegabayt larga tenglashdi. Turli mualliflar MS DOSni rivojlantirishni davom ettirib, MS DOS 1.1; MS DOS 1.25; MS DOS 2.0; MS DOS • versiyalarini taklif etishdi va nihoyat, 1984-yilda MS DOS • IBM PC AT shaxsiy kompyuteriga 80286 mikroprotsessorga moslangan, 5.25 duymli diskovodda ishlashga, mo'Ijallangan operatsion sistema yaratildi. 1986-yilda Compaq Computer fir- 80386 mikroprotsessorga asoslangan IBM kompyuterini chiqardi. • IBM firmasi esa 80386 mikroprotsessorga asoslangan PC/2 ( l'nsonal system - Shaxsiy sistema) kompyuterini yaratdi. Bu mikroprotsessor asosida yaratilgan kompyuter nazariy bir ne cha Gegabayt xotiraga ega bo'lishi mumkin edi. Ammo MS DOS esa 640 Kbayt xotiraga ega bo'lgan kompyuterlarga moslashgan edi. Shuning uchun MS DOS sistemasini kengaytirish ishlari davom etardi va 1987-yil MS DOS 3.3 yaratilib, u 3.5 dyuymli, ya'ni 1,44 Mbaytli disklar bilan ishlash imkoniyatini berdi. 1987-yili

IBM va Microsoft firmasi tomonidan bir vaqtda bir nechta masalalar ye chishga qodir bo'lgan OS/2 operatsion tizimi ishlab chiqildi. Ammo u keng tarqalmadi. Chunki o'sha paytda MS DOS 3.3 ning im koniyatlari ko'pchilikni qoniqtirar edi. Hozirda biz keng tarqalgan Windows, Unix, Linux operatsion tizimlaridan keng foydalangan bo'lsakda, MS DOS o'z kuchini yo'qotdi deya olmaymiz. MS DOS, LINUX operatsion tizimlari turli klavishlar va ko mandalar bilan ishlashga mo']jallangan bo'lishiga qaramay, foy dalanuvchilar uchun qulay, amallarni tez bajaradi. MS DOS (MicroSoft Disk Operation System) 1981-yilda Microsoft firmasida IBM firmasining birinchi personal kompyuteri IBM PC uchun yaratilgan. Disk Operatsion Sistema (DOS) bizga fayl, katalog va disklar bilan ishlash va ular ustidan har xii amallarni bajarish uchun yordam beradi. Bu dastursiz kompyuter bilan ishlay olmaysiz. Shuning uchun har bitta yangi kompyuterga firmalar har xii operatsion sistemalarni yozib qo'yishadi. DOS ning asosiy qismlari quyidagilar: Disk sistemaning asosiy fayllari (IO.SYS va MSDOS.SYS). Bu fayllar MS DOSning asosiy qismini kompyuterning tezkor xotirasiga yuklatadi. Bu fayllar asosiy (yuklanish) katalogida joylanishi shart. Buyruqlar protsessori fayli (COMMAND.COM) klaviaturadan berilgan buyruqlarni bajaradi. Agar buyruq ichki (command.com fayl ro'yxatidagi buyruq) bo'lsa u holda uni bajaradi, agar buyruq tashqi (command.com fayl ro'yxatida yo'q buyruq) bo'lsa u holda shu nomli programmani diskda topib uni xotiraga yuklaydi. COMMAND.COM fayli asosiy katalogda joylanishi shart. DOS yuklovchisi (IPL). Bu dasturning asosiy vazifasi DOS ning asosiy fayli IO.SYS ni xotiraga yuklash. Bu dastur diskning birinchi sektorida joylashadi. DOSning konfiguratsiyasini va yuklanish tartibini aniqlovchi fayillar (CONFIG.SYS va AUTOEXEC.BAT). Bu matn fayllar ichida kompyuter konfiguratsiyasini aniqlovchi maxsus buyruqlar, drayverlarni yuklashga buyruqlar, DOS yuklanganda ishga tushadigan dasturlar ro'yxati va har xil DOS ishini va

ko'rinishini sozlovchi buyruqlar yoziladi. Bu fayllar diskning asosiy katalogida joylashadi. Agar bu fayllar bu katalogda bo'lmasa, u holda DOS minimal (standart) holatda yuklanadi. Kiritish va chiqarish sistemasi (BIOS). BIOS tarkibiga kompyuter va uning qurilmalarini tekshirish dasturlari, operatsion sistemani yuklanishini tashkil qiluvchi dasturlar hamda monitor, klaviatura, disk va printerning kiritish-chiqarish operatsiyalarini bajaruvchi dasturlar kiradi. Tashqi buyruqlar fayllari (format.com, smartdrv.exe, emm386.va hokazo) bu maxsus yordamchi dasturlar. Ular alohida lavllarda tarqaladi va DOSning imkoniyatlarini kuchaytiradi. Bu layllar alohida bitta katalogga yozilishi shart. Qurilmalar drayverlar fayllari. Bu dasturlar turi bilan biz oldin ishlatganmiz. Bu dasturlar operatsion tizimaga tashqi va ichki qurilmalar bilan ishlashda qulayliklarni varatadi. Drayverlar DOS ning CONFIG.SYS faylida ko'rsatilib, kompyuterning tezkor xotirasiga yuklanish vaqtida yoziladi. Kompyuterni ishga tushirilishi tartibi: 1) BIOS kompyuterni va uning qurilmalarini tekshirib chiqadi, 2) diskning birinchi sektorda joylashgan DOS yuklovchisi 3) asosiy katalogda IO.SYS va MSDOS.SYS fayllarni topib, faylning boshini xotiraga yuklaydi va ish jarayonini shu fayilga topshiradi. 4) IO.SYS fayli o'zini va MSDOS.SYS faylni kompyuter xotirasiga yuklaydi shu vaqt sizning ekraningizda STARTING MS I H >S dcgan yozuv paydo bo'ladi 5) asosiy katalogdan DOSning konfiguratsiyasini aniqlovchi CON FIG.SYS o'qiladi; diskdan buyruqlar protsessorning COMMAND.COM fayli yuklanadi; 6) asosiy diskdan yuklanish tartibini aniqlovchi fayl AUTO EXEC.BAT bjariladi va shundan keyin kompyuter sizga ekranga DOS taklifnomasini (S:\_ ) chiqaradi. U bizga qayerda biz joylashganligimizni va kompyuterning ishlashga tayyorligini ko'rsatadi.

O'xshashlar

MS Office dasturlari (MS word MS excel MS power point)

Ms word matn muharriri

Jadvallar bilan ishlash asoslari. Excel da hisoblash asoslari.

Sportning nazariy asoslari.

OILADA TARBIYA ASOSLARI.