OILADA TARBIYA ASOSLARI.
![MAVZU: OILADA TARBIYA ASOSLARI.
R E J A :
1. Oila haqida tushuncha.
2. Oila va islom. Donishmandlar oila haqida .
3. Oila tarbiyasining mohiyati.
4. Oilada tarbiyani tashkil etish shakl, metod va vositalari .
5. Tarbiya jarayonida oila, maktab va mahalla hamkorligi .](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_1.png)
![Oila haqida tushuncha. Oila – kishilarning nikoh yoki qon-qarindoshlik
rishtalari, umumiy turmush tarzi, axloqiy mas’uliyat hamda o’zaro yordamga
asoslanuvchi kichik guruhi. «Jamiyat» va «oila» tushunchalari bir-biri bilan
chambarchas bog’liq. Bu bog’liqlik jamiyatning oilalarsiz mavjud bo’lmasligi
hamda o’z navbatida oilaning ma’lum bir jamiyat tarkibida vujudga kelishi va
yashovchanligida ko’rinadi. Oila hamda jamiyat o’rtasidagi ijtimoiy munosabatlar
ikki tomonlama aloqadorlik xususiyatiga ega. Har bir oila umumjamiyat talablari
asosida faoliyat yuritadi. Jamiyat taraqqiyotining rivoji esa uning bag’rida mavjud
bo’lgan oilalarning ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy qiyofasining shakllanganlik
darajasiga bevosita bog’liqdir. Chunonchi, ijtimoiy borliqning oilalar zimmasiga
qo’yadigan talablari ularning manfaatlariga zid bo’lmasa, aksincha, oilalar
farovonligi, tinchligini ta’minlashga yordam bersa, oilalar tomonidan ijtimoiy
talablarning qo’llab-quvvatlanishi, ularning amaldagi ijrosini ta’minlash
ko’rsatkichi shuncha yuqori bo’ladi.
Ilmiy-pedagogik, psixologik, fiziologik hamda falsafiy asarlarning tahlili
shuni ko’rsatdiki, oila bola uchun eng asosiy tarbiya muhiti bo’lib, bu muhitda
shaxs kamoloti uchun muhim hisoblangan xulq-atvor, iroda, xarakter va
dunyoqarash shakllanadi. Bola oila timsolida jamiyatning ijtimoiy-ma’naviy
qiyofasini ko’radi, jamiyat talablari mohiyatini ilk bora shu kichik jamoa orasida,
oilaviy munosabatlarni tashkil etish jarayonida anglaydi.
Oilaviy munosabatlar – ota-onalar yoki bolaning kamoloti uchun mas’ul
bo’lgan shaxslar (buva-buvilar) hamda farzandlar o’rtasida turli yo’nalishlarda
tashkil etiluvchi munosabatlardir.
Oilaviy munosabatlar farzandlarning aqliy, ruhiy kamolotini ta’minlab, ota-
onalarda o’ziga xos faollikni ham yuzaga keltiradi. Xususan, farzandlarning
bevosita ta’siri tufayli ularning qiziqish hamda faoliyatlari doirasi kengayadi,
o’zaro aloqalari mazmunan boyib boradi, real hayot mohiyatini chuqurroq anglash,
ya’ni, farzandlar kamoloti, kelajagi timsolida o’z umri davomiyligini ko’rish holati
ro’y beradi.](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_2.png)
![Shaxsning ma’naviy sifatlarga ega bo’lishi, unda ma’naviy bilimlarni
egallashga nisbatan ehtiyoj va qiziqishning paydo bo’lishida oila tarbiyasi asosiy
rolni bajaradi. Oilada qaror topgan sog’lom ma’naviy-ruhiy muhit farzandlarning
yetuk, barkamol bo’lib voyaga yetishlari uchun beqiyos ahamiyatga egadir.
Sharqda azal-azaldan oila tarbiyasiga yuksak baho berib kelingan. Totalitar
tuzum davrida esa oilaning shaxs tarbiyasida tutgan o’rni inkor etilib, uni ijtimoiy
borliq vositasida tarbiyalashga harakat qilindi.
O’zbekiston Respublikasida mustaqillik yillarida fuqarolarda milliy o’zlikni
anglash tuyg’usining qaror topganligi, o’tmish qadriyatlarini o’rganishga bo’lgan
qiziqishning ortganligi oilaning shaxs kamolotida tutgan o’rni va rolini xolisona
baholash imkonini berdi. Bu borada O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
I.A.Karimov quyidagi fikrlarni bayon etadi: «Oila turmush va vijdon qonunlari
asosiga quriladi, o’zining ko’p asrlik mustahkam va ma’naviy tayanchlariga ega
bo’ladi. Oilada demokratik negizlarga asos solinadi, odamlarning talab-ehtiyojlari
va qadriyatlari shakllanadi. O’zbekistonning aksariyati o’zining shaxsiy
farovonligi to’g’risida emas, balki oilaning, qarindosh-urug’lari va yaqin
odamlarining, qo’shnilarining omon-esonligi to’g’risida g’amxo’rlik qilishni
birinchi o’ringa qo’yadi. Bu esa eng oliy darajada ma’naviy qadriyat, inson
qalbining gavharidir».
Davlatning oilaga nisbatan g’amxo’rligi qabul qilinayotgan qonun va
qarorlarda o’z ifodasini topmoqda. Respublikada «Oila» ilmiy-amaliy Markazi
tashkil etilganligi buning yorqin dalilidir.
Oila va islom. Donishmandlar oila haqida . Ma’lumki, Islom dinining
muqaddas manbalari – «Qur’oni Karim» va «Hadisi Sharif»da oila, oilaviy
munosabatlarga oid qarashlar o’z ifodasini topgan. «Qur’oni Karimda»:
«Xotinlaringiz zirotgohingizdir» deyiladi. Buning ma’nosi oila qurishdan
ko’zlangan asosiy maqsad – farzand ko’rish, ularning komil insonlar bo’lib voyaga
yetishlarini ta’minlash ekanligidir. Shuningdek, Islom ma’naviyatida oilani halol,
pok saqlash, erkak va ayolning bir-biriga bo’lgan sadoqati, maishiy buzuqlikning
katta gunoh ekanligi takror-takror uqtiriladi. Chunonchi, «Agar bir shaharda loaqal](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_3.png)
![bir ayol bir marta buzuqlik ko’chasiga kirib, harom orttirsa, bu shahardan qirq yil
fayz-u barakat ko’tarilib ketadi» deyilgan. Shunday ekan, ma’naviy jihatdan
kamolotga yetishmay turib, iqtisodiy farovonlikni ta’minlash mumkin emas.
Oila qurish balog’atga yetgan har bir yigit-qiz uchun hayotiy zaruriyat
bo’lib, ularning o’zaro ahdu-paymoni asosidagi ijtimoiy birlik sifatida namoyon
bo’ladi. Oilaning mustahkamligi oila a’zolarining totuvligi, er-xotinning oila
yuritish ko’nikma va malakalariga egalik darajasiga bog’liq. Oilaning
mustahkamligida ayolning alohida roli bor. Zero, oila tashvishlarining aksariyati
uning zimmasida bo’ladi. Bu borada buyuk mutafakkir Alisher Navoiy
quyidagilarni qayd etadi: «... Er bilan xotin bir-biriga mos tushsa, o’rtada boylik va
saranjomlik bo’lur. Uy bezagi undan va uylanganning tinchligi undan. Husni
bo’lsa ko’ngilga yoqimli bo’lur, yaxshiligi bo’lsa jon ozig’idir. Aqlli bo’lsa
turmush intizomli va ro’zg’or kerak yorog’i tartibli va saranjomli bo’ladi.
Kishi bu xildagi juftga erishsa, balki bunday baxt qo’lga tushsa, yashirin
g’am va kulfatda sirdosh va hamdaming bo’lur. Turmushdan har jafo ersa,
hasratdoshing ul va aylanuvchi osmondan har balo kelsa ko’makdoshing ul.
Ko’ngling g’amidin ul g’am chekadi, badaning zaifligi horg’inligidan u
qiynaladi. ... Nosoz juft uy uchun ham ochiq ham yashiring qo’rqinchli kasallikdir.
Uyatsiz bo’lsa ko’ngil undan ozorlanadi, yaramas bo’lsa undan azob tortadi. Tili
yomon bo’lsa kuyovning ko’ngli yaralanadi, yomon ishlik bo’lsa erga yuz qoralik
keladi. Mayxo’r bo’lsa, uy obodligi yo’qoladi va buzuqi bo’lsa, uy ichi
rasvogarchilikka aylanadi.
Oila tarbiyasining mohiyati. Oila tarbiyasi, yuqorida ta’kidlab
o’tilganidek, ota-onalar yoki shaxs kamoloti uchun mas’ul shaxslar tomonidan
tashkil etiluvchi hamda farzandlarni har tomonlama yetuk, sog’lom etib
tarbiyalashga yo’naltirilgan pedagogik jarayon. Ota-onalar o’zlarining ijtimoiy
burchlarini bajarar ekanlar, farzandlarida mehnatga, uni tashkil etuvchilarga
nisbatan mehr-muhabbat, hurmat tuyg’usini shakllantirish, ularni ijtimoiy-foydali
mehnatga tayyorlash, turli ko’rinishdagi munosabatlarni uyushtirish vaqtida tartib-
intizomga amal qilish, ijtimoiy me’yorlarga og’ishmay rioya etish, sog’lom](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_4.png)
![turmush tarzini yaratish, o’z shaxsiy hayotlari mazmunini belgilashda maqsad, so’z
va faoliyat birligini ta’minlash borasida har tomonlama ijobiy ibrat namunasini
ko’rsatadi.
Shaxs shakllanishiga ta’sir etishning ijtimoiy-ruhiy asosiga ega oila
jamiyatning ajralmas bo’lagi sifatida ijtimoiy vazifalarni bajarish bilan birga o’ziga
xos xususiyatlarni ham akslantiradiki, bunday xislat psixologik qarama-qarshilik
hamda xarakterlar to’qnashuvidan iborat ijtimoiy munosabatlardan toliqqan inson
organizmining ishchanlik qobiliyatini qayta tiklash uchun zarur bo’lgan mo’tadil
iqlimni hosil qila oladi. Bu tuyg’u xalqimiz ruhiyatidagi o’ziga xos xususiyatlardan
biridir.
Oila tarbiyasida obyektiv va subyektiv omillarning roli katta. Oilaning
moddiy ta’minoti va farovonlik (maishiy turmush) darajasi, oila byudjetining
mavjud holati, undan oqilona foydalanish borasidagi tajriba, sog’lom ruhiy
muhitning barqarorligi va hokazolar obyektiv omillar sanalsa, oiladagi shaxslararo
munosabatlar mazmuni, oila a’zolarining fiziologik, psixologik, madaniy jihatdan
komillik hamda ma’lumot darajasi, ularning qiziqish va ehtiyojlari o’rtasidagi
mutanosiblik, oilaviy hayotni tartibga solish borasidagi o’zaro yordam, hamkorlik,
birlik tamoyillariga tayanish kabilar subyektiv omillar sirasiga kiradi.
Bolalarda ijtimoiy-dunyoviy bilimlarni egallashga bo’lgan intilish, ijtimoiy
faoliyatning shakllanishida ota-onalarning samarali ishtirok etishlari hal qiluvchi
omil bo’lib, bu oila tarbiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirishning zarur
shartlaridan biri.
Oila tarbiyasida bolalar hayotini to’g’ri yuritish ularni vaqtdan to’g’ri va
unumli foydalanishlarning asosiy garovidir. Bolalarning oiladagi vaqtini o’yin,
mehnat va o’qish faoliyatlari bo’yicha to’g’ri taqsimlash nihoyatda muhimdir.
Oila jismoniy va psixologik jihatdan sog’lom, ma’naviy barkamol, mehnat,
ijtimoiy hamda oilaviy hayotga tayyor shaxsni shakllantirib berishi lozim. Oila
tarbiyasining mazmuni bolalarga ijtimoiy tarbiyaning mazkur yo’nalishlari –
jismoniy, axloqiy, aqliy, estetik, mehnat, ekologik, iqtisodiy, huquqiy, siyosiy-](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_5.png)
![g’oyaviy hamda jinsiy ta’lim berish, ularda faoliyat ko’nikma va malakalarini
shakllantirishdan iborat.
Oila muhitida tashkil etiladigan jinsiy tarbiya o’zida bolani jinsiy jihatdan
chiniqtirish, ularni tozalik va ozodalikka o’rgatish, o’z sog’ligi uchun g’amxo’rlik
qilish va mas’uliyatli bo’lishni ta’minlashga qaratilgan harakatlarning mazmunini
ifoda etadi. Bolalarning sog’lom bo’lishlarida ularning kundalik hayotiy rejimga
amal qilishlari nihoyatda muhimdir. Ota-onalar yoki oilaning katta vakil avlodlari
bolalarning mehnat qilishlari va dam olishlarini tartibga solishga ahamiyat
berishlari kerak.
Organizmning bir maromda ishlashi bola salomatligini saqlash va
mustahkamlashgagina yordam berib qolmay, shu bilan birga uning barcha
yumushlarni tartibli va sifatli bajarishi uchun imkon yaratadi.
Markaziy asab tizimining mustahkamlanishi uchun yaxshi dam olish talab
etiladi. Tiniqib uxlash bosh miya asab hujayralarini to’la orom olishini ta’minlaydi.
Bu esa butun organizmning mo’tadil o’sishiga, uning ish qobiliyatini saqlash va
qayta tiklashga yordam beradi.
Inson salomatligini saqlashda ertalabki badan tarbiyaning ahamiyatini
bolalarga tushuntirish hamda ularning ertalabki badan tarbiya bilan
shug’ullanishga ko’niktirib borish ota-ona nazoratini talab etadi. Badan tarbiya
bolani saranjomlik, intizomga ham o’rgatib boradi.
Ovqatlanishning to’g’ri tashkil etilishi ham bolaning sog’lom bo’lib
o’sishining asosiy omillaridan biridir. Ota-onalar tomonidan bolaning belgilangan
muayyan soatlarda ovqatlanish, ovqatlanishdan avval qo’lni yuvish, ovqatdan
keyin og’izni chayish, shuningdek, kuniga ikki marta (ertalab va kechqurun) tish
tozalash, haftada bir marta vanna (yoki dush, hammom)da cho’milish, qo’l va oyoq
tirnoqlarini olishga odatlantirib borishlari zarur. Ushbu holatlar bolalarda jismoniy
madaniyat unsurlarini shakllantiradi.
Oila tarbiyasida bolalarni aqliy jihatdan tarbiyalash ham muhim o’rin tutadi.
Bu boradagi dastlabki va muhim vazifa ota-ona tomonidan bolaning qiziqish va
ehtiyojlarini ko’ra bilish asosida tasavvur, idrok, tafakkur, xotira hamda diqqatni](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_6.png)
![takomillashtirishga yordam beruvchi mashg’ulotlarga jalb etishdan iborat.
Shuningdek, ma’lum yo’nalishlar bo’yicha bolada qg’iziqishni uyg’ota olish, uni
rivojlantirib borish ham talab etiladi. Bu borada ota-ona yoki oilaning boshqa
a’zolarining dunyoqarashi, ehtiyoj va qiziqishlari doirasi hamda ular tomonidan
ko’rsatilayotgan namuna muhim tarbiyaviy omil bo’lib xizmat qiladi. Oila
muhitida bolaning aqliy jihatidan tarbiyalab borishda konstruktorlik o’yinlari
(kubiklar yordamida uylar qurish, kesmalar asosida fano (tasvir)lar hosil qilish va
boshqalar), fikr doirasini kengaytirishga yordam beruvchi sport o’yinlari (shaxmat,
shashka)ni tashkil etish, turli mavzulardagi krossvord, chaynvord va rebus
topishmoqlarini hal qilish, teatr, muzey va ko’rgazmalarga tashrif buyurish hamda
ilm-fan, texnika va texnologiya taraqqiyoti yuzasidan suhbatlarning uyushtirilishi
bu borada o’zining ijobiy samarasini beradi.
Axloqiy tarbiya oila tarbiyasining o’zagini tashkil etadi. Oilada
uyushtirilajak axloqiy tarbiyaning maqsadi bolalarda eng oliy axloqiy sifatlar ota-
ona hamda oilaning boshqa a’zolari, shuningdek, atrofdagilarga nisbatan mehr-
muhabbat, kattalarga hurmat, kichiklarga muruvvat, kamtarlik, to’g’riso’zlik,
mehnatsevarlik, saxovat, insonparvarlik, adolat, vijdon, or-nomus, g’urur, intizom,
ijtimoiy burchni anglash va hokazolarni shakllantirishdan iboratdir. Shaxsda
mazkur sifatlarning qaror topishida oiladagi sog’lom muhit, oila a’zolarining
psixologik jihatdan o’zaro yaqinliklari, ehtiyoj, qiziqish va hayotiy
yondoshuvilaridagi umumiylik, bir-birlarini har qanday vaziyatda qo’llab-
quvvatlay olishlari, ota-onalar tomonidan barcha farzandlariga nisbatan
qo’yilayotgan talablar, shuningdek, ularga ko’rsatilayotgan e’tiborning bir xil
bo’lishi oila tarbiyasida ijobiy natijalarga erishishning omillari sanaladi. Oilada
muayyan an’ananing qaror topganligi, unga oila a’zolari tomonidan bildirilayotgan
hurmat, shuningdek, keksa avlod vakillarining shaxsi, ularning ijobiy sifatlari,
mehnatda erishgan (garchi u oddiy bo’lsa ham) yutuqlari, atrofdagilar bilan
munosabati borasidagi suhbat yoki xotiralarning tashkil etilishi bolalarda hayotiy
e’tiqodning shakllanishini ta’minlaydi.](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_7.png)
![Oilada tashkil etiladigan estetik tarbiya bolalarda go’zallikni his qilish,
undan zavqlanish, tabiat go’zalliklaridan bahra olish asosida his-tuyg’u, idrok,
tasavvur hamda qarashlarni yuzaga keltirish, ularni hayotni sevishga o’rgatishdek
vazifalarning ijobiy hal etilishini nazarda tutadi. Axloqiy va estetik qarashlar
mazmuni o’zgargan bir sharoitda oilada axloqiy va estetik tarbiyani to’g’ri va
samarali tashkil etilishi ayniqsa muhimdir. Bolalar juda yoshligidanoq soxta
go’zalliklar (yarim yalang’och yoki yalang’och badan, me’yoridan ortiq
qo’llanilgan pardoz, urfga kirib borayotgan kosmetik operasiyalar «mahsuli», o’ta
darajadagi yaltiroq mato yoki taqinchoqlar) go’zallikning timsoli emasligini anglab
yetishlari lozim. Bola tasavvurida haqiqiy, tabiiy go’zallik (yam-yashil tabiat, nafis
qor uchquni, nozik gullar, beg’ubor osmon, viqorli tog’lar, tiniq zilol suv, toza,
musaffo havo, bepoyon dalalar, qushlarning yoqimli ovozi, sharqiroq suv,
«chuchvara»lar hosil qilayotgan yomg’ir tomchilari, kamalak jilosi, shuningdek,
ochiq, xushsurat, chiroyli tabassum, shirali ovoz, ta’sirchan badiiy va san’at
asarlari, yuksak mahorat bilan yaratilgan o’yinchoqlar (bolaning asabini junbushga
keltiradigan elektron o’yinchoqlar emas), yarashiqli liboslar va boshqalar)ning
namoyon bo’lishi uchun shart-sharoit yaratib berish maqsadga muvofiqdir.
Bolalarda haqiqiy go’zallikni his etish tuyg’usi tabiat bag’rida, muzey, ko’rgazma,
kino va teatrlarda bo’lish tufayli shakllanadi. Shu bois maktabgacha ta’lim
muassasalari hamda boshlang’ich sinf o’quvchilari bilan tabiat bag’riga, muzey,
ko’rgazma, kino va teatrlarga uyushtiriladigan ekskursiya va tashriflar katta
tarbiyaviy kuchga egadir.
Mehnat tarbiyasi ham oila tarbiyasining asosiy yo’nalishlaridan biri
sanaladi. Shaxsning mustahkam xarakter va qat’iy iroda egasi bo’lib voyaga
yetishida mehnatning roli kattadir. Bolalarni oilada to’g’ri tarbiyalashda oila
xo’jaligining odilona tashkil etilishi, bolalarni oila xo’jaligini yuritish ishiga jalb
qilish katta ahamiyatga ega. Bolalar tomonidan bajariladigan oilaviy yumushlar
ularning jismoniy va aqliy kamoloti darajasidan ortiq bo’lmasligi, ularning tezda
toliqishlari yoki mayib bo’lishlariga sabab bo’lmasligi lozim. Bolalar zimmasiga
ularning yoshi, rivojlanish darajasi, jismoniy quvvatiga muvofiq yumushlarning](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_8.png)
![taqsimlab berilishi, berilgan topshiriqlarning bajarilishi va ularning sifatini kattalar
tomonidan nazorat qilib turish, bajarilgan topshiriqlarning haqqoniy bahosiga ega
bo’lgan havasini oshiradi, unda o’z kuchiga bo’lgan ishonchni yuzaga keltiradi.
Oilada mustaqil ravishda, ayrim yumushlarning hamjihatlikka asoslangan
holda bajarilishiga erishish katta ahamiyatga ega.
Mehnatni tashkil etishda ota-onalarning shaxsiy namunasi, aka-opalarning
ibrati, shuningdek, ota-onaning bola bilan birga ishlashlari katta tarbiyaviy kuchga
egadir.
Oilada tashkil etilgan mehnat bolalarni farosatli bo’lish, ishni rejali olib
borish, vaqtdan unumli foydalanish, tejamkor bo’lish, shuningdek, o’zgalar
mehnati, inson mehnatining mahsuli bo’lgan ne’matlarni asrab-avaylashga
o’rgatadi.
Oilada, shuningdek, atrof-muhit muhofazasi (ekologiyasi)ga oid tarbiyaviy
ishlar ham tashkil etiladiki, bu jarayonda bolalarda «inson-tabiat-jamiyat»
tushunchalari o’rtasida yuzaga keluvchi o’zaro muvofiqlik borasidagi g’oyalarning
qaror topishiga zamin hozirlaydi. Oila muhitida tashkil etilayotgan hovli sahnini
supirib-sidirish, gulzorlarni tashkil etish, ko’chatlarni o’tkazish va ularni parvarish
qilish, maishiy chiqindilarni bartaraf etishga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda
bo’lish kabi harakatlar bolalarda tabiatni asrashga nisbatan mas’ullik tuyg’usini
shakllantiradi.
Oilaviy hayotning me’yorida bo’lishi ko’p jihatdan oila byudjetining
holatiga ham bog’liq. Shu bois oila a’zolari mehnati evaziga yaratilayotgan
moddiy mablag’larni tejab-tergab, ulardan o’rinli foydalanish maqsadga
muvofiqdir. Shu bois bolalarni ham yoshlikdan pul bilan muomala qilishga
o’rgatish, o’zining shaxsiy hamda oila a’zolarining buyumlari, shuningdek, oila
mulkiga nisbatan mas’uliyatli yondashishga ko’niktirib borish muhim ahamiyatga
egadir. Bolalarga pulning inson mehnatiga to’nadigan qiymat ekanligini
tushuntirib berish, uni oilaning eng muhim ehtiyojlari uchun ishlatish lozimligini
uqtirish, ular tarbiyasiga ijobiy ta’sir ko’rsatgan bo’lar edi. Oilada tashkil
etiladigan iqtisodiy tarbiya bolalarda iqtisodiy savodxonlik hamda tafakkurning](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_9.png)
![shakllanishida muhim o’rin tutadi. Bolalarda iqtisodiy tafakkurni hosil qilishda
ota-ona, oilaning katta yoshli a’zolarining namunasi katta tarbiyaviy ta’sir kuchiga
egadir ( iqtisodiy tarbiya ).
Oilada tarbiyani tashkil etish shakl, metod va vositalari . Oila sharoitida
uyushtirilayotgan suhbatlar alohida diqqatga sazovordir. Ommaviy axborot
vositalari orqali aholi e’tiboriga havola etilayotgan huquqiy mavzulardagi
maqolalar, ko’rsatuv, eshittirish, shuningdek, ommaviy-huquqiy adabiyotlar hamda
ularda ilgari surilgan g’oyalar yuzasidan o’tkaziladigan suhbatlar bolalarda
huquqiy tasavvur, idrok, savodxonlik, tafakkur, faollik, mas’ullik, e’tiqod va
salohiyatni qaror topishiga olib keladi.
Oila muhitida bolalarga ularning burchlari to’g’risidagi ma’lumotlarni berib
borish, o’z navbatida huquqlaridan foydalanish yo’llarini ko’rsatib berish bu
borada yaxshi samara bera oladi.
Oila bolalarda vatanparvarlik, insonparvarlik tuyg’ularini hosil qiluvchi
o’ziga xos maskan sanaladi. Bolalar «Vatan», «xalq» tushunchalarining mohiyatini
dastlabana shu maskanda o’zlashtiradilar. Binobarin, oilaning o’zi Vatanning bir
bo’lagidir. Oila sha’nini himoya qilish, uni saqlash to’g’risida qayg’urishning
Vatanning sha’ni,el-yurt manfaati uchun kurashish tuyg’ulari bilan uzviy bog’liq
bo’lishiga erishish oilada tashkil etilayotgan ijtimoiy-siyosiy tarbiyaning asosi
bo’lishi lozim.
Yuqorida qayd etilgan tarzda oila tarbiyasini tashkil etish komil insonni
tarbiyalab voyaga yetkazish muvaffaqiyati uchun poydevor bo’ladi. Farzandlarning
har tomonlama yetuk bo’lib voyaga yetishlarida ota-ona, oilaning boshqa
a’zolarining dunyoqarashlari, hayotiy yondoshuvlari va ma’naviy dunyosi o’ziga
xos o’rin tutadi.
Shuningdek, ota-onalarning muayyan darajada pedagogik bilimlarga ega
bo’lishlari ham ahamiyatlidir. Oila va ta’lim muassasalari o’rtasida tashkil etilgan
hamkorlikning bosh g’oyasi ota-onalar uchun pedagogik yordam ko’rsatishdan
iboratdir.](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_10.png)
![Farzand dastlabki ma’lumot va ijtimoiy me’yorlarga amal qilish borasidagi
ko’nikmalarga oilada ega bo’ladi. Chunki oilaviy ijtimoiy munosabatlar, xususan,
madaniy-maishiy, iqtisodiy-moliyaviy, mulkiy munosabatlar hamda mehnat
faoliyatini tashkil etishda farzandlar o’zlari sezmagan, mohiyatini tushunib
yetmagan holda mazkur munosabatlar jarayonida ishtirok etadilar, demakki,
ijtimoiy masalalar bilan to’qnash keladilar, natijada bu tarzidagi muloqotlarning
doimiy, qisqa muddatlarda takrorlanib turishi ular uchun ota-onalar, farzandlarning
huquq, burch, majburiyat va mas’uliyatlarini tushunib yetishga yordam beruvchi
ijtimoiy obyektiv shart-sharoitlarni yaratadi.
Shu jihatdan pedagogika fani oldiga milliy va hududiy xususiyatlarni
inobatga olgan holda tarixan tarkib topgan oila - ta’lim muassasasi – jamoatchilik
tarzidagi uchlikning ijtimoiy-ma’rifiy roli ular o’rtasidagi o’zaro birlik,
aloqadorligini asoslash, bolalarda idrok va tafakkurni shakllantirishda oila va
jamoatchilik imkoniyatlarini aniqlash hamda ulardan unumli foydalanish talabi
o’rtaga qo’yilmoqda.
Oila tarbiyasining farzandlarga tarbiya berish, ularda ma’naviy-axloqiy
madaniyatni shakllantirish imkoniyatlarini aniqlash yuzasidan bir qator tadbirlar
amalga oshiriladi. Shu borada ota-onalar bilan olib borilgan ishlar hamda
o’tkaziladigan tadbirlardan ayrimlarini namuna sifatida keltiramiz:
Ota-onalar bilan olib boriladigan ishlar:
Ota-onalar bilan o’tkaziladigan suhbatlar .
Suhbatlar yakka va umumiy tarzda olib boriladi. Ilk suhbat chog’ida
o’quvchilarni ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash, ularda ma’naviy-axloqiy
madaniyat unsurlarini qaror toptirish muvaffaqiyatini ta’minlash kafolati bo’lgan
ota-onalar va farzandlarning ijtimoiy onglilik hamda faollik darajasini aniqlashga
yordam beruvchi anketa so’rovlarini o’tkazish mumkin. So’rovnomalar ikki turda
bo’lib, ulardan birinchisi har bir o’quvchining umumiy portretini tasvirlovchi,
diagnostik tavsifga ega, ikkinchi turdagi so’rovnoma esa ota-onalarning ijtimoiy
tarbiyani yo’lga qo’yish, farzandlar ma’naviy madaniyatini shakllantirishga
nisbatan ularning shaxsiy munosabatlarini aniqlashga xizmat qiluvchi](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_11.png)
![so’rovnomalardir. Quyida birinchi turdagi so’rovnomaning umumiy mazmunini
keltiramiz:
«Siz o’z farzandingizni qay darajada bilasiz?» nomli so’rovnoma mazmuni
quyidagicha:
1. Farzandingiz ushbu o’quv maskanida nechanchi yil tahsil olmoqda?
2. Farzandingizni so’nggi o’quv yilidagi o’zlashtirish darajasi Sizni
qoniqtiradimi?
3. Farzandingizning fanlarga bo’lgan munosabati qanday?
4. Uning fanlarga bo’lgan qiziqishini baholay olasizmi?
5. Ijtimoiy munosabatlar (oila, jamoa hamda keng jamoatchilik o’rtasida
tashkil etiladigan munosabatlar) jarayonidagi ishtiroki qanday?
6. Farzandingiz mansub bo’lgan mikro hamda makro muhitning ma’naviy-
axloqiy iqlimi kanday? U kimlar bidan do’stlashgan, ularning ma’naviy qiyofasi
Sizning talablaringizga javob bera oladimi?
7. Siz farzandingizga nisbatan salbiy aloqa yoki ta’sir ko’rsatganliklarining
guvohi bo’lganmisiz?
8. Uning oilada tutgan o’rni qanday?
9. O’quv yurti yoki oila o’rtasida vujudga kelgan shaxsiy ziddiyatlari bormi?
Dastlabki suhbat hamda ota-onalar tomonidan to’ldirilgan so’rovnomalar
natijalarini tahlil etish ular bilan tashkil etiladigan tadbirlar yo’nalishi va
mazmunini belgilab beradi.
Maktabning o’quv yili davomida ota-onalar bilan olib boradigan ishlari :
1. Sinf ota-onalar majlisi . Majlis o’quv yili davomida besh marta o’tkaziladi,
ya’ni, o’quv yili boshlanishi oldidan, I, II, III va IV choraklar yakunida.
Majlislarda o’quv yurti ichki-tartib qoidalari, umumjamoa ijtimoiy me’yorlariga
rioya etish holatlari, yuzaga kelgan ziddiyatlar tahlil etiladi, navbatdagi davr uchun
belgilangan ishlarni rejalashtirish, ularni hal etish yo’llari, chora-tadbirlari
belgilanadi. Maktabda ta’lim olayotgan, jamoa hayoti, shuningdek, tarbiyaviy
tadbirlar faollik ko’rsatayotgan, o’qishda, mehnatda alohida o’rnak bo’layotgan
o’quvchilarning ota-onalariga minnatdorchilik izhor etiladi.](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_12.png)
![Ayrim o’quv yurtida tashkil etilayotgan tadbirlarda faol ishtirok etmasliklari
aytib o’tiladi va buning sabablari aniqlanadi, bunday holatlarga barham berish
borasida fikrlashib olinadi.
2. Umummaktab ota-onalar majlisi. Ota-onalarning umumiy yig’ilishida
o’quv yili davomida o’quvchilar, ota-onalar bilan olib boriladigan tarbiyaviy
ishlarning borishi va yakuni muhokama qilinadi. Ota-onalar maktab hayoti va
o’quvchilarning intizomi, xulq-atvori, ijtimoiy me’yorlarga amal qilishlari,
o’quvchilarni ma’naviy jihatdan tarbiyalash borasida erishayotgan natijalar bilan
tanishtiriladi.
O’quv yili yakunida bo’lib o’tgan umummaktab ota-onalar majlisida
ijtimoiy hayotda faol ishtirok etgan, turli fanlar bo’yicha uyushtirilgan tadbirlarda
alohida ibrat ko’rsatgan, shuningdek, muayyan fanlar bo’yicha olimpiadalarda
muvaffaqiyatli qatnashgan o’quvchilar va ularning ota-onalarini rahmatnomalar
bilan taqdirlash maqsadga muvofiqdir
3. Ijtimoiy-ma’naviy mazmundagi suhbat va ma’ruzalar . Bunday ma’ruza va
suhbatlar ota-onalarda ijtimoiy, shuningdek, ta’lim-tarbiyaga oid bilimlarni
egallash, farzand tarbiyasi ishiga jiddiy e’tibor berish, bu borada ta’lim muassasasi
bilan mustahkam hamkorlik o’rnatishda muhim ahamiyatga ega.
Mustaqillik yillarida barcha sohalarda bo’lgani kabi ta’lim-tarbiya va oila
tarbiyasini tashkil etishda ham muhim o’zgarishlar yuz berdi. Mavjud sharoitda
oilada bolalar tarbiyasini tashkil etishda muayyan qiyinchiliklar ko’zga
tashlanmoqda. Bular quyidagilardan iborat:
- ota-onalarning pedagogik bilimlardan yetarli darajada xabardor
emasliklari;
- o’tish davri sharoitida yuzaga kelgan iqtisodiy qiyinchiliklar natijasida
maktab yoshi bolalarning muayyan qismining bozor bilan bog’lanib qolib,
o’qishga bo’lgan qiziqishlarining susayganligi;
- zamonaviy axborot vositalari, shu jumladan, kopyuterning ijtimoiy
hayotga tobora chuqur kirib borayotganligi, natijada uning ijobiy ta’siri bilan birga
bolalarda badiiy adabiyotlarni o’qishga bo’lgan qiziqishlarining sezilarli pasayishi;](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_13.png)
![- axborot vositalari sahifalarida jangari kayfiyatdagi tomoshalar sonining
ortib borayotganligi va buning oqibatida bolalarda berahmliklik kayfiyatining
paydo bo’layotganligi;
- o’quvchilarning o’quv adabiyotlari bilan to’la qurollantirilmaganligi;
- noto’liq oilalarning mavjudligi hamda ular sonining ortib borayotganligi
va hokazolar.
Oilaning farzandlar o’quv faoliyatiga g’amxo’rlik qilishi tarbiyadagi bosh
masalalardan biridir. Ota-onalar farzandlarining ta’lim jarayonida bilimlarni
muvaffaqiyatli o’zlashtirishlari yo’lida mas’uliyatni chuqur his etishlari zarur.
Ota-onalarning bu borada quyidagilarga rioya etishlari maqsadga
muvofiqdir:
- bolalarning mashg’ulotlarga kechikishlari va uyga o’z vaqtida
qaytmasliklariga yo’l qo’ymasliklari;
- ularning dars tayyorlashlari uchun uyda qulay sharoitni yaratib berishlari;
- bolalarda uy vazifalarini bajarishga nisbatan mas’uliyatli yondashuvni
qaror toptirishlari;
- bolalarga o’quv topshiriqlarini bajarish hayotiy zaruriyat ekanligini
uqtirishlari, vazifalarni mustaqil, vijdonan bajarish ko’nikmalariga ega
bo’lishlariga ko’maklashishlari;
- bolalarning kun tartibiga amal qilish ko’nikmalariga ega bo’lishlariga
e’tibor qaratishlari;
- bo’sh vaqtdan unumli foydalanishlarini nazorat qilib borishlari.
Oilada bola tarbiyasiga ijodiy yondashish, bolalarda ijobiy sifatlarni
shakllantirishga erishish ularning shaxs sifatida to’laqonli shakllanishlarida muhim
ahamiyatga ega.
Adabiyotlar:
1. Karimov I.A. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. –
Toshkent, Sharq nashriyot-matbaa konserni, 1997.](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_14.png)
![2. Karimov I.A. Milliy istiqlol mafkurasi – xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka
ishonchdir. – Toshkent, O’zbekiston, 2000.
3. Avloniy, Abdulla. Turkiy guliston yoxud axloq. – Toshkent, O’qituvchi,
1992.
4. Pedagogika.A.Munavvarovning umumiy tahriri ostida. – Toshkent,
O’qituvchi, 1996.
5. Podlasy I.P. Pedagogika .Novy kurs. Kn. 2. Prosess vospitaniya. –
Moskva, VLADOS, 1999.
6. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – Toshkent,
O’zbekiston, 2000.
7. Kaykovus, Unsurulmaoliy. Qobusnoma. – Toshkent, O’qituvchi, 1986.
8. Navoiy, Alisher. Asarlar. O’n besh tomlik. O’n uchinchi jild. – Toshkent,
G’.G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1966.
9. Fitrat. Oila yoki oila boshqarish tartiblari. –Toshkent, Ma’naviyat, 1998.
10. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar Konsepsiyasi. –
Ma’rifat g., 1999 yil, 3 mart.](/data/documents/044d0241-06ed-4e1c-b880-5dcb3d4f2b7a/page_15.png)
MAVZU: OILADA TARBIYA ASOSLARI. R E J A : 1. Oila haqida tushuncha. 2. Oila va islom. Donishmandlar oila haqida . 3. Oila tarbiyasining mohiyati. 4. Oilada tarbiyani tashkil etish shakl, metod va vositalari . 5. Tarbiya jarayonida oila, maktab va mahalla hamkorligi .
Oila haqida tushuncha. Oila – kishilarning nikoh yoki qon-qarindoshlik rishtalari, umumiy turmush tarzi, axloqiy mas’uliyat hamda o’zaro yordamga asoslanuvchi kichik guruhi. «Jamiyat» va «oila» tushunchalari bir-biri bilan chambarchas bog’liq. Bu bog’liqlik jamiyatning oilalarsiz mavjud bo’lmasligi hamda o’z navbatida oilaning ma’lum bir jamiyat tarkibida vujudga kelishi va yashovchanligida ko’rinadi. Oila hamda jamiyat o’rtasidagi ijtimoiy munosabatlar ikki tomonlama aloqadorlik xususiyatiga ega. Har bir oila umumjamiyat talablari asosida faoliyat yuritadi. Jamiyat taraqqiyotining rivoji esa uning bag’rida mavjud bo’lgan oilalarning ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy qiyofasining shakllanganlik darajasiga bevosita bog’liqdir. Chunonchi, ijtimoiy borliqning oilalar zimmasiga qo’yadigan talablari ularning manfaatlariga zid bo’lmasa, aksincha, oilalar farovonligi, tinchligini ta’minlashga yordam bersa, oilalar tomonidan ijtimoiy talablarning qo’llab-quvvatlanishi, ularning amaldagi ijrosini ta’minlash ko’rsatkichi shuncha yuqori bo’ladi. Ilmiy-pedagogik, psixologik, fiziologik hamda falsafiy asarlarning tahlili shuni ko’rsatdiki, oila bola uchun eng asosiy tarbiya muhiti bo’lib, bu muhitda shaxs kamoloti uchun muhim hisoblangan xulq-atvor, iroda, xarakter va dunyoqarash shakllanadi. Bola oila timsolida jamiyatning ijtimoiy-ma’naviy qiyofasini ko’radi, jamiyat talablari mohiyatini ilk bora shu kichik jamoa orasida, oilaviy munosabatlarni tashkil etish jarayonida anglaydi. Oilaviy munosabatlar – ota-onalar yoki bolaning kamoloti uchun mas’ul bo’lgan shaxslar (buva-buvilar) hamda farzandlar o’rtasida turli yo’nalishlarda tashkil etiluvchi munosabatlardir. Oilaviy munosabatlar farzandlarning aqliy, ruhiy kamolotini ta’minlab, ota- onalarda o’ziga xos faollikni ham yuzaga keltiradi. Xususan, farzandlarning bevosita ta’siri tufayli ularning qiziqish hamda faoliyatlari doirasi kengayadi, o’zaro aloqalari mazmunan boyib boradi, real hayot mohiyatini chuqurroq anglash, ya’ni, farzandlar kamoloti, kelajagi timsolida o’z umri davomiyligini ko’rish holati ro’y beradi.
Shaxsning ma’naviy sifatlarga ega bo’lishi, unda ma’naviy bilimlarni egallashga nisbatan ehtiyoj va qiziqishning paydo bo’lishida oila tarbiyasi asosiy rolni bajaradi. Oilada qaror topgan sog’lom ma’naviy-ruhiy muhit farzandlarning yetuk, barkamol bo’lib voyaga yetishlari uchun beqiyos ahamiyatga egadir. Sharqda azal-azaldan oila tarbiyasiga yuksak baho berib kelingan. Totalitar tuzum davrida esa oilaning shaxs tarbiyasida tutgan o’rni inkor etilib, uni ijtimoiy borliq vositasida tarbiyalashga harakat qilindi. O’zbekiston Respublikasida mustaqillik yillarida fuqarolarda milliy o’zlikni anglash tuyg’usining qaror topganligi, o’tmish qadriyatlarini o’rganishga bo’lgan qiziqishning ortganligi oilaning shaxs kamolotida tutgan o’rni va rolini xolisona baholash imkonini berdi. Bu borada O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov quyidagi fikrlarni bayon etadi: «Oila turmush va vijdon qonunlari asosiga quriladi, o’zining ko’p asrlik mustahkam va ma’naviy tayanchlariga ega bo’ladi. Oilada demokratik negizlarga asos solinadi, odamlarning talab-ehtiyojlari va qadriyatlari shakllanadi. O’zbekistonning aksariyati o’zining shaxsiy farovonligi to’g’risida emas, balki oilaning, qarindosh-urug’lari va yaqin odamlarining, qo’shnilarining omon-esonligi to’g’risida g’amxo’rlik qilishni birinchi o’ringa qo’yadi. Bu esa eng oliy darajada ma’naviy qadriyat, inson qalbining gavharidir». Davlatning oilaga nisbatan g’amxo’rligi qabul qilinayotgan qonun va qarorlarda o’z ifodasini topmoqda. Respublikada «Oila» ilmiy-amaliy Markazi tashkil etilganligi buning yorqin dalilidir. Oila va islom. Donishmandlar oila haqida . Ma’lumki, Islom dinining muqaddas manbalari – «Qur’oni Karim» va «Hadisi Sharif»da oila, oilaviy munosabatlarga oid qarashlar o’z ifodasini topgan. «Qur’oni Karimda»: «Xotinlaringiz zirotgohingizdir» deyiladi. Buning ma’nosi oila qurishdan ko’zlangan asosiy maqsad – farzand ko’rish, ularning komil insonlar bo’lib voyaga yetishlarini ta’minlash ekanligidir. Shuningdek, Islom ma’naviyatida oilani halol, pok saqlash, erkak va ayolning bir-biriga bo’lgan sadoqati, maishiy buzuqlikning katta gunoh ekanligi takror-takror uqtiriladi. Chunonchi, «Agar bir shaharda loaqal
bir ayol bir marta buzuqlik ko’chasiga kirib, harom orttirsa, bu shahardan qirq yil fayz-u barakat ko’tarilib ketadi» deyilgan. Shunday ekan, ma’naviy jihatdan kamolotga yetishmay turib, iqtisodiy farovonlikni ta’minlash mumkin emas. Oila qurish balog’atga yetgan har bir yigit-qiz uchun hayotiy zaruriyat bo’lib, ularning o’zaro ahdu-paymoni asosidagi ijtimoiy birlik sifatida namoyon bo’ladi. Oilaning mustahkamligi oila a’zolarining totuvligi, er-xotinning oila yuritish ko’nikma va malakalariga egalik darajasiga bog’liq. Oilaning mustahkamligida ayolning alohida roli bor. Zero, oila tashvishlarining aksariyati uning zimmasida bo’ladi. Bu borada buyuk mutafakkir Alisher Navoiy quyidagilarni qayd etadi: «... Er bilan xotin bir-biriga mos tushsa, o’rtada boylik va saranjomlik bo’lur. Uy bezagi undan va uylanganning tinchligi undan. Husni bo’lsa ko’ngilga yoqimli bo’lur, yaxshiligi bo’lsa jon ozig’idir. Aqlli bo’lsa turmush intizomli va ro’zg’or kerak yorog’i tartibli va saranjomli bo’ladi. Kishi bu xildagi juftga erishsa, balki bunday baxt qo’lga tushsa, yashirin g’am va kulfatda sirdosh va hamdaming bo’lur. Turmushdan har jafo ersa, hasratdoshing ul va aylanuvchi osmondan har balo kelsa ko’makdoshing ul. Ko’ngling g’amidin ul g’am chekadi, badaning zaifligi horg’inligidan u qiynaladi. ... Nosoz juft uy uchun ham ochiq ham yashiring qo’rqinchli kasallikdir. Uyatsiz bo’lsa ko’ngil undan ozorlanadi, yaramas bo’lsa undan azob tortadi. Tili yomon bo’lsa kuyovning ko’ngli yaralanadi, yomon ishlik bo’lsa erga yuz qoralik keladi. Mayxo’r bo’lsa, uy obodligi yo’qoladi va buzuqi bo’lsa, uy ichi rasvogarchilikka aylanadi. Oila tarbiyasining mohiyati. Oila tarbiyasi, yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, ota-onalar yoki shaxs kamoloti uchun mas’ul shaxslar tomonidan tashkil etiluvchi hamda farzandlarni har tomonlama yetuk, sog’lom etib tarbiyalashga yo’naltirilgan pedagogik jarayon. Ota-onalar o’zlarining ijtimoiy burchlarini bajarar ekanlar, farzandlarida mehnatga, uni tashkil etuvchilarga nisbatan mehr-muhabbat, hurmat tuyg’usini shakllantirish, ularni ijtimoiy-foydali mehnatga tayyorlash, turli ko’rinishdagi munosabatlarni uyushtirish vaqtida tartib- intizomga amal qilish, ijtimoiy me’yorlarga og’ishmay rioya etish, sog’lom
turmush tarzini yaratish, o’z shaxsiy hayotlari mazmunini belgilashda maqsad, so’z va faoliyat birligini ta’minlash borasida har tomonlama ijobiy ibrat namunasini ko’rsatadi. Shaxs shakllanishiga ta’sir etishning ijtimoiy-ruhiy asosiga ega oila jamiyatning ajralmas bo’lagi sifatida ijtimoiy vazifalarni bajarish bilan birga o’ziga xos xususiyatlarni ham akslantiradiki, bunday xislat psixologik qarama-qarshilik hamda xarakterlar to’qnashuvidan iborat ijtimoiy munosabatlardan toliqqan inson organizmining ishchanlik qobiliyatini qayta tiklash uchun zarur bo’lgan mo’tadil iqlimni hosil qila oladi. Bu tuyg’u xalqimiz ruhiyatidagi o’ziga xos xususiyatlardan biridir. Oila tarbiyasida obyektiv va subyektiv omillarning roli katta. Oilaning moddiy ta’minoti va farovonlik (maishiy turmush) darajasi, oila byudjetining mavjud holati, undan oqilona foydalanish borasidagi tajriba, sog’lom ruhiy muhitning barqarorligi va hokazolar obyektiv omillar sanalsa, oiladagi shaxslararo munosabatlar mazmuni, oila a’zolarining fiziologik, psixologik, madaniy jihatdan komillik hamda ma’lumot darajasi, ularning qiziqish va ehtiyojlari o’rtasidagi mutanosiblik, oilaviy hayotni tartibga solish borasidagi o’zaro yordam, hamkorlik, birlik tamoyillariga tayanish kabilar subyektiv omillar sirasiga kiradi. Bolalarda ijtimoiy-dunyoviy bilimlarni egallashga bo’lgan intilish, ijtimoiy faoliyatning shakllanishida ota-onalarning samarali ishtirok etishlari hal qiluvchi omil bo’lib, bu oila tarbiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirishning zarur shartlaridan biri. Oila tarbiyasida bolalar hayotini to’g’ri yuritish ularni vaqtdan to’g’ri va unumli foydalanishlarning asosiy garovidir. Bolalarning oiladagi vaqtini o’yin, mehnat va o’qish faoliyatlari bo’yicha to’g’ri taqsimlash nihoyatda muhimdir. Oila jismoniy va psixologik jihatdan sog’lom, ma’naviy barkamol, mehnat, ijtimoiy hamda oilaviy hayotga tayyor shaxsni shakllantirib berishi lozim. Oila tarbiyasining mazmuni bolalarga ijtimoiy tarbiyaning mazkur yo’nalishlari – jismoniy, axloqiy, aqliy, estetik, mehnat, ekologik, iqtisodiy, huquqiy, siyosiy-