MAVZU . Muzeylarning ilmiy - tadkikotchilik faoliyati . REJA. 1. Muzey tadkikot markazi sifatida. 2. Tadkikotchilik faoliyati asoslari. 3. Tarixiy muzeydagi muzeyshunoslik tadkikoti.

Muzeylarning eng asosiy ijtimoiy vazifalaridan biri ilmiy tadkikot ishidir . Juda kup ilmiy tadkikot institutlaridan farkli ularok ravishda muzeylarning ilmiy tadkikot ishlari uziga xos xususiyatlarga ega . Uning uziga xosligi asosan shundaki , muzeyda olib boriladigan ilmiy tadkikotlar juda keng tarmokli bulib , uz navbatida uning natijalari kup tarmoklarga ta ` sir etadi . Bu ilmiy tadkikotlar biror - bir tarixiy manbani urganish maksadida , shuningdek , tarixiy manbalarni yoki bir turdagi muzey predmetlarini konservatsiyalash , restavratsiya kilish , saklash , kuriklash , xizmat kursatish maksadida xam bulishi mumkin . Tadkikot ishlarida soxaga kura deyarli barcha fanlar , jumladan pedagogika , psixologiya , sotsiologiya fanlarining xam uslublari kullaniladi . Muzey predmetini urganishga yunaltirilgan ilmiy tadkikot ishlarida shu predmet taalukli bulgan fanlar uslublaridan foydalanilsa , shu predmetni muzeyshunoslik nuktai nazaridan tadkik etganda yoki umuman muzeyshunoslik tadkikotida zarur bulgan tabiiy fanlardan tashkari yukorida ta ` kidlaganimizdek , pedagogika , psixologiya , sotsiologiya fanlarining uslublaridan foydalaniladi . Muzeylarning tadkikotchilik faoliyatiga e ` tibor kundan - kunga oshib bormokda . 1968 yil Irji Neustupniy uzining “ Muzey i issledovanie ” asarida muzeylarni uziga xos ilmiy tadkikot instituti deb baxolagan edi . IKOM ( Xalkaro Muzeylar Kengashi ) — YUNESKO koshidagi muzeylar faoliyatini koordinatsiyalashtirish buyicha xalkaro markaz — uzining 1978 yilga kengashida muzeylarning tadkikotchilik faoliyatini urganib , bundan buyon shu jarayonni doimiy kullab - kuvvatlab , nazorat kilib borishni uz oldiga asosiy maksad kilib kuygan edi .

2. Muzeyning tadkikotchilik faoliyati asosi bulib , agar bu faoliyat muzey predmetini manbaviy nuktai nazardan urganishga yunaltirilgan bulsa , muzey fondlarida saklanayotgan moddiy , tasviriy va yozma muzey predmetlari xizmat kiladi . Muzeyda olib borilayotgan tadkikot ishlarini shu nuktai nazardan uch guruxga bulish mumkin :  muzey predmetlarini umumtarixiy nuktai nazardan tadkik etish . Muzeyda saklanayotgan yoki muzey fondiga yangi kabul kilingan predmetlarning paydo bulish joyi va davri , uning muallifi xamda shu predmetdan foydalangan davr aniklanadi . Aynan shu jixatlar predmet ya ` ni tarixiy manba xakida fikr yuritishda asos bulib xizmat kiladi . CHunki , tarixiy manbaning , misol uchun , yozma manbaning muallif tomonidan yozilgan davri va etib kelgan nusxaning xattotlar tomonidan kuchirilgan davr urtasidagi fark , muallifning shu manbada yoritilayotgan vokealarga kanchalik daxldorligi xakidagi ma ` lumotlar shu manbaga bulgan ishonch darajasiga xam ta ` sir kiladi . Bu misolni muzeyda saklanayotgan barcha tarixiy manbalarga nisbatan kullash mumkin .  Komplektlash jarayonida umumtarixiy tadkikot . Muzeylarni komplektlab borish fakat muzey predmetlari kollektsiyasini tuldirib borish uchungina emas , balki tarix fanining bunday keyingi rivojlanishi uchun xam zarurdir . SHundagina muzey kurgazmalari asl - nusxa muzey predmetlari bilan ta ` minlab boriladi . Lekin bu boradagi eng muxim vazifa komplektlash kontseptsiyasini ishlab chikishdir . Muzey fondini komplektlash kontseptsiyasini ishlab chikish , ayniksa , zamonaviy muzey predmetilarini tuplash uchun juda muximdir . CHunki bugungi kun xam ertaga tarixga aylanadi . Lekin bu bugungi kunga oid xamma narsani muzeyga kabul kilish zarur degani emas , albatta . Aynan kanday predmetlarni muzey fondiga kabul kilish zarurligi muzey fondini komplektlash kontseptsiyasida kursatilgan bulishish shart . Komplektlash

jarayonida tadkikotchilik faoliyatida turli uslublardan foydalaniladi . Ular ichida eng muximi va kup samara beradigani dala tadkikotidir . Bu uslub asosan arxeologiya , etnografiya , san ` atshunoslik va boshka bir kator fanlar yunalishida kullaniladi . Arxeologlar turli xududlarda kazilma ishlarini olib borib muzey fondlarini asl - ilmiy predmetlar bilan tuldirib borsa , etnografiya va san ` atshunoslik turli kishloklarda xozirgi kunda xam saklanib kolgan , tarixiy va ilmiy axamiyatga ega bulgan kuplab ma ` lumot va ashyolar tuplab , muzey fondini yanada boyitishlari va uz navbatida fan rivojiga katta xissa kushishlari mumkin .  Tarixiy eksponatlarni ilmiy tayyorlash . Muzey kurgazmasini tashkil etish muzey faoliyatining yana muxim kirralaridan biridir . Muzey kurgazmasi ilmiy asosda tashkil etilishi va kurgazma eksponatlari joylashuvi xam tarixiy nuktai nazardan tugri bulmogi kerak . Ma ` lum bir mavzular buyicha shoshilinch kurgazmalar tashkil etish zarur bulib kolgan xollarda esa ba ` zi bir maxsus eksponatlarni tez va chukurrok urganish , yangi predmetlarni eksponat sifatida tayyorlash lozim buladi . SHuningdek , mavzuni yaxshirok yoritish uchun ilmiy - kumakchi materiallar ( xarita , chizma , jadval va boshkalar ) ni tayyorlash xam kerak buladi . Demak , tarixiy eksponatlarni kurgazmaga tayyorlash xam kerak buladi . Demak , tarixiy ekmponatlarni kurgazmaga tayyorlash ilmiy asosda tashkil etiladi va ma ` lum bir ilmiy tadkikotlar olib borishni talab etadi . 3. Muzey faoliyatida muzeyshunoslik tadkikoti xam muxim axamiyatga egallaydi . Muzeyshunoslik tadkikotiga muzey faoliyatini yanada yaxshilash , muzey predmetidan yanada samaralirok va faolrok foydalanish , muzey predmetini saklash va kuriklash ishini yaxshilash soxasidaga tadkikotlar majmui karadi . Muzeyshunoslik tadkikoti kuyidagi yunalishlarda olib boriladi:

1. Fondni muzeyshunoslik nuktai nazaridan tadkik etish . Bu yunalishda asosan muzey fondini komplektlashning umumiy konseptsiyasini ishlab chikish , uning shakl va uslublarini aniklash , yigish va saklash ishi buyicha xujjatlashtirish nizomlarini ishlab chikish , muzey predmetlarini fond bulimlariga joylashtirish buyicha ilmiy tadkikotlar olib boriladi . Bu tadkikotlar natijasi fond ishini yanada yaxshilash , ularga predmetlarni va ilmiy kumakchi materiallarni tugri joylashtirishga olib keladi . 2. Muzey fondlarini saklash , kuriklash yunalishidagi tadkikotchilik . Muzey faoliyatining asosiy yunalishlaridan biri muzey predmetini kelgusi avlodlarga etkazish uchun saklash va kuriklashdir . Bu soxani yanada rivojlantirish doimiy izlanishlarni talab etadi . Bu borada konsevatsiyalash va kayta tiklash ishlari xam olib boriladi . Faoliyat natijasini yanada yaxshilash esa tabiiy fanlar yutuklaridan doimiy xabardor bulish va ulardan keng foydalanish , kuplab tajribalar olib borish vazifasini kuyadi . 3. Muzey kommunikatsiyasi yunalishidagi tadkikotchilik . Bu yunalishdagi tadkikotchilik uziga xos xususiyatlariga kuyidagi guruxlarga bulinadi :  kurgazmalilik yunalishidagi tadkikotlar muzey eksponati fakat ilmiy axborot berish kobiliyatiga emas , balki uziga xos tomoshaboplik , kurgazmalilik xususiyatiga xam ega bulishi kerak . Muzey kurgazmasi badiiy - me ` moriy jixatdan mukammal echimga ega bulishi , tomoshabin didi va saviyasi talablarga javob bera lishi xam zarur . Muzey kurgazmasini badiiy - texnik echimini ishlab chikayotgan paytda tomoshabinlarning jismoniy imkoniyatlarii xam xisobga olinishi xam muxim axamiyat kasb etadi . Misol uchun eksponat joylashtirilayotgan paytda tomoshabinlarning urtacha buyi , kurish kobiliyati , kurish maydoni , maydonni yoritilish mikdori , tomoshabinlar yunalishi