logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. O‘QITUVCHI PЕDАGОGIK FАОLIYATIDА KОMPYUTЕR TЕХNОLОGIYALАRIDАN FОYDАLАNISH

O‘QITUVCHI PЕDАGОGIK FАОLIYATIDА KОMPYUTЕR TЕХNОLОGIYALАRIDАN FОYDАLАNISH

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

34.044921875 KB
Ko'chirib olish
O‘QITUVCHI PЕDАGОGIK FАОLIYATIDА KОMPYUTЕR TЕХNОLОGIYALАRIDАN F ОYDАLАNISH Reja: 1. Pеdаgоgik mаhоrаtni оshirishdа zаmоnаviy ахbоrоt tехnоlоgiyalаrining аhаmiyati. 2. Tа`lim-tаrbiya jаrаyonidа kоmpyutеr imkоniyatlаridаn fоydаlаnish. 3. O‘qituvchining kоmpyutеr tехnоlоgiyalаri аsоsidа o‘quvchilаr bilimini nаzоrаt qilishi. 4. O‘qituvchidа zаmоnаviy ахbоrоt tехnоlоgiyalаri imkоniyatlаridаn fоydаlаnish mаlаkаlаrini shаkllаntirish yollari. Pedagogik mahoratni oshirishda zamonaviy axborot texnologiyalarining ahamiyati Ta’lim jarayoniga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish va bunda o‘qituvchilarning ko‘nikma va malakalarini oshirish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasining jamoat ta’lim axborot tarmog‘ini tashkil etish to‘g‘risida»gi 2005-yil 28-sentyabrdagi PQ-191 sonli Qarori, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risi-da»gi 2002-yil 6-iyundagi 200-sonli, “O‘qituvchi kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimini yanada takomil- lashtirish to‘g‘risida”gi 2006-yil 16-fevraldagi 25–sonli qarorlarining qabul qilinishi mazkur masalaga davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi sifatida e’tibor qaratilayotganligidan dalolat beradi. O‘quv jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llash ta’lim metodlarining samaradorligini oshirishga, o‘qituvchilar mehnat faoliyatining o‘zgarishiga, ularning pedagogik mahoratlarini takomil-lashtirishga, pedagogik tizimlarning tarkibiy o‘zgarishiga samarali ta’sir etadi. Bu esa pedagogik jarayonlarni axborotlashtirishni tashkil etish va boshqarishda o‘ziga xos vazifalarni qo‘yadi. Pedagogik ta’lim jarayonlarini zamonaviy axborot texnologiyalari asosida samarali tashkil etish:  masofaviy o‘quv kurslarini va elektron adabiyotlarni yaratuvchi jamoa o‘qituvchilar, kompyuter dasturchilari, tegishli mutaxassislarning birgalikda faoliyat olib borishini;  o‘qituvchilar o‘rtasida vazifalarning bir maromda to‘g‘ri taqsim-lanishini;  ta’lim va tarbiya jarayonini yanada mukammal tashkil qilishni ta- komillashtirish va pedagogik faoliyatning samaradorligini oshirish monitoringini tashkil etish imkoniyatini yaratadi. ZAMONAVIY AXBOROT TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA O‘QITUVCHINING PEDAGOGIK FAOLIYATIDA:  ta’limning texnologik asosini zamon talablari darajasida rivoj-lantirish bilan bog‘liq bo‘lgan murakkab jarayon engillashadi;  dars jarayonini zamonaviy texnik vositalar asosida tashkil etish uchun maxsus ko‘nikma va malakalar shakllantiriladi;  masofaviy kurslarning ochiqligi tufayli ularning sifatiga bo‘lgan talablar va o‘quv materiallarining sifatini nazorat qilishga ehtiyoj paydo bo‘ladi;  talim jarayonida o‘quvchilarning mustaqil faoliyati takomil-lashadi, dars jarayonining samaradorligi o‘qituvchidan o‘quv-chiga ko‘chadi;  o‘quv jarayonini tashkil etishda, o‘quvchining tashkilotchiligi va shaxsiy ishtiroki ortadi;  zamonaviy kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish aso-sida o‘qituvchi pedagogik faoliyatida har bir o‘quvchi bilan teska-ri aloqasi vujudga kelishi ta’minlanadi. Jamiyatning har bir a’zosi, o‘zining kundalik faoliyatida, uzluksiz ravishda turli axborot resurslaridan foydalanadi. Doimiy ravishda ortib borayotgan axborotlar hajmi jamiyatdagi intellektual salohiyatning oshi-shiga xizmat qiladi. Modomiki shunday ekan, o‘qituvchi ham o‘z kasbiy va pedagogik mahoratini zamonaviy axborot texnologiyalari oqimi aso-sida oshirib borishi mumkin. Har bir o‘qituvchi mehnat faoliyati jarayo-nida axborot texnologiyalaridan unumli foydalanishi uchun avvalo o‘z axborot muhitini shakllantirishga zamin yaratishi kerak. Zamonaviy axborot texnologiyalari o‘z muhitida axborot obyektlarini, ularning o‘za-ro aloqasini, axborotlarni yaratish, tarqatish, qayta ishlash, to‘plash tex nologiyalari va vositalarini, shuningdek, axborot jarayonlarining tashkiliy va huquqiy tarkibini mujassamlashtiradi. Hozirgi kunda o‘qituvchi ta’lim-tarbiya jarayonida o‘quvchilarning imkoniyatlari va talablarini inobatga olishi zarur. O‘qituvchi tomonidan targ‘ib etilayotgan ta’lim va tarbiya tizimi shaxsga yo‘naltirilgan xarak-terda bo‘lishi, ya’ni shaxsning har xil xususiyatlari va sifatiga e’tibor qilgan holda tabaqalashtirilgan bo‘lishi kerak. Har qanday ta’lim va tarbiya tizimi ma’lum bir ijtimoiy, ilmiy-tex-nik, iqtisodiy, madaniy va nihoyat, siyosiy muhitda shakllanadi va rivoj-lanadi. Bu muhitlarning eng ustuvori ijtimoiy-iqtisodiy omillardir. Ilmiy-texnik taraqqiyot, madaniy va siyosiy muhit ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarish-larni rivojlantirishi yoki sekinlashtirishi mumkin. Ta’lim tizimi jami-yatning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy rivojlanishining asosiy vazifalarini amalga oshirishga xizmat qiladi, chunki umumta’lim maktablari, oliy ta’lim muassasalari insonni iqtisodiyot, madaniyat, siyosiy jihatdan hayotda qizg‘in faoliyat ko‘rsatish uchun tayyorlaydi. Shuning uchun ham ta’lim muassasalari o‘qituvchisi ta’lim-tarbiya jarayonining tayanch bo‘g‘ini sifatida muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan bir qatorda, hozirgi kunda umumta’lim maktablari va oliy ta’lim muassasalari o‘qituvchilari o‘rtasida ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar va ilmiy-texnik taraqqiyot o‘zining ifodasini kechikib topmoqda. O‘qi-tuvchi va o‘quvchilarning fikrlashi va qabul qilish faoliyatida yangi g‘o-yalar, yangi zamonaviy axborot texnologiyalarini o‘zlashtirish ma’lum bir vaqtni talab etadi. Shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish, birinchi navbatda, ta’limning para- digmasini o‘zgartiradi. Agar ta’lim tizimida o‘qitish ustuvor sanalgan bo‘lsa, hozirgi kunda jamiyatning axborotlashuvi davrida ustuvorlik o‘qishga va o‘rgatishga yo‘naltirilgan. Shu sababdan ta’limning o‘qi-tuvchi-darslik-o‘quvchi paradigmasi o‘quvchi-darslik-o‘qituvchi paradig-masi bilan o‘rin almashmoqda. O‘qituvchi endilikda yangi statusga ega bo‘ladi, endi uning vazifasi o‘quvchilarda mustaqil bilim olish imko-niyatlarini yaratish va ijodiy faoliyatlarini tashkil etish, bilimlarni mus-taqil egallash va ularni amaliyotda qo‘llashga o‘rgatishdan iborat. O‘qi-tuvchi bunday maqsadlarda o‘qitishning metodlari, texnologiyalarini shunday tanlashi kerakki, u o‘quvchilarga nafaqat tayyor bilimlarni o‘z-lashtirishlarida, balki bilimlarni turli manbalardan izlash, mustaqil egal-lash, o‘zlarida shaxsiy nuqtai nazarning shakllanishi, uni asoslashi va avvalgi egallangan bilimlardan yangilarini olishda foydalanish imko-niyatini yaratishi kerak. Bunday o‘qitishni “rivojlantiruvchi” ham deb atash mumkin. Bilimlarni o‘zlashtirish fikrlashni rivojlantiruvchi muhim omil hisob-lansada, bilimlarni har qanday o‘zlashtirish yoki egallash o‘quvchining fikrlashiga rivojlantiruvchi ta’sir ko‘rsatmaydi. Buning uchun bilimlarni o‘zlashtirishning faoliyat shakllarini faollashtirish lozim. Egallangan bi-limlarni oddiygina qaytarish o‘quvchilarning mustaqil fikrlashlarini rivoj-lantirishda yetarli manba bo‘lolmaydi. Faol bilish, mustaqil fikrlash fao-liyati juda zarurdir. Bilimlarni mustaqil egallash faoliyati va olingan bilimlarni qo‘llash jarayoni yangi bilimlarning shakllanishiga, o‘quv-chining samarali fikrlash manbaiga aylanadi. Shu sababdan mamlakatimizda va jahonning rivojlangan davlatlarida ta’lim sohasini isloh qilish jarayonida pedagogik texnologiyalarning rivojlanishi, zarur axborotlarni mustaqil izlab topish, muammoni qo‘ya bilish va uning echimini hal etish, olingan bilimlarni tanqidiy tahlil eta olish va ushbu bilimlar asosida yangi masalalarni echishda qo‘llash uchun yo‘naltirilgan. Endilikda shaxsga yo‘naltirilgan ta’limning zaruriy-ligi barchaga ayon bo‘lmoqda. Shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish – bu o‘quvchining yosh va shaxsiy xususiyatlarini, qobiliyati va imkoniyatlarini inobatga oluvchi, ilg‘or pedagogik va axborot texnologiyalaridan o‘quvchi shaxsini rivojlantirish-da samarali foydalanuvchi o‘qitishdir. Shunday qilib, shaxsga yo‘nal-tirilgan o‘qitishda o‘qitishni tabaqalashtirish va individuallashtirish aso-siy tamoyil sifatida qaraladi. Zamonaviy axborot texnologiyalari shakl va mazmunining rang-barangligi – o‘quvchining qiziqishi, imkoniyati va shaxsiy xususiyat-laridan kelib chiqib taklif etilayotgan holatlardan tanlash imkoniyatini beradi. Bunday imkoniyat ta’lim tizimida ham o‘z aksini topishi zarur. O‘qituvchining har xil sathli o‘qitishni zamonaviy axborot texnolo-giyalari asosida tashkil etishi bunday muammoning echimi bo‘la oladi. O‘quv mashg‘ulotlarini o‘quvchilarning kundalik fanlar majmuasi va ular bo‘yicha berilgan kundalik topshiriqlar majmuasi asosida belgi-lanishi, har bir o‘tilgan mavzuni keyingi darsda so‘rab baholanadigan qilib tashkil etilishi ko‘plab muammolarni keltirib chiqaradi. Bunday holda o‘quvchilar biron bir fanga o‘zlarining asosiy diqqat-e’tiborini to‘liq qarata olmaydilar. Bunday notugalliklarni bartaraf etishda, modulli o‘qitish eng yaxshi echim hisoblanishi mumkin. Zamonaviy jamiyatda ta’lim tizimini rivojlantirishning strategik yo‘nalishi – bu insonning turli sohalarda maqsadli mustaqil faoliyat asosida intellektual va axloqiy rivojlanishidir. Bunda uchta asosiy vazifaga e’tibor qaratiladi: 1. Ta’lim tizimini isloh etish. 2. Mustaqil faoliyat tamoyilini ta’lim va tarbiyaning asosiy tamoyili sifatida e’tirof etish. 3. Ta’lim va tarbiya jarayoniga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish. Zamonaviy insonning o‘qish jarayoni faqat bog‘cha, umumta’lim maktablari, akademik litseylar yoki kasb-hunar kollejlari, oliy ta’lim muassasalari bilan tugamaydi. Inson butun umri davomida ta’lim olishi zarur, ya’ni ta’lim uzluksiz bo‘lishi kerak. Demak, uzluksiz ta’lim – davr talabidir. Zero, bu muammo zamonaviy axborot texnologiyalariga bo‘l-gan ehtiyojni yanada shakllantirishi shubhasiz. XXI asr – axborotlashtirish asrida ta’lim sohasini axborotlashtirish, har bir ta’lim muassasasidan: - o‘qitish va o‘qish jarayonining; - ta’lim muassasasi boshqarilishining; - ta’lim muassasasi bo‘linmalarining; - ta’lim muassasasi faoliyati muhitining axborotlashtirilishini talab qiladi. Hozirgi ta’lim muassasalarida kompyuter texnologiyalaridan foyda-lanish imkoniyatlarini takomillashtirish, ta’lim jarayonida bunday texno-logiyalarni qo‘llashning eng muhim ko‘rsatkichlaridan biri ekanligi pedagog olimlar tomonidan e’tirof etilmoqda. Jumladan, U.Sh.Begim-qulov ta’lim muassasalarida kompyuter axborot muhiti va hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan darajadagi axborot bazasini yaratish zaru-rligini, gipermatn va multimedia, o‘qitishda immitatsiya, kommunikat-siya tizimlarini rivojlantirishni, zarur axborotlarni kompyuter texnikasi yordamida kiritish, tizimlashtirish, saqlash va foydalanish uchun tavsiya qilinadigan ma’lumotlar bazasini yaratishni taklif etadi. Shu boisdan, o‘qituvchi kadrlarning zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyat- laridan foydalanib bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish maq-sadida hamda o‘qituvchilar pedagogik mahoratlarini hozirgi zamon talab-lari asosida takomillashtirishga mo‘ljallangan masofaviy malaka oshirish kurslarini tashkil etish tashabbusi bilan chiqadi. Kompyuter texnologiyalari (kompyuter savodxonligi)dan foydala-nishda, o‘qituvchi uning mazmuniga ko‘ra bir qancha vazifalarni baja-rishi mumkin. Faol foydalanish imkoniyatiga ega kompyuter texnologi-yalari quyidagi asosiy didaktik funksiyalarni bajaradi: - multimedia texnologiyasini qo‘llash evaziga o‘quvchilarda fanlarga qiziqishni rivojlantiradi; - bunda ta’limning interfaolligi tufayli o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatlari faollashadi va o‘quv materialini o‘zlashtirish samaradorligi oshadi; - real holatlarda namoyish qilinishi qiyin yoxud murakkab bo‘lgan jarayonlarni modellashtirish va ko‘rish imkoniyatini berishi bilan muhim ahamiyatga ega ; - o‘quv materiallarini o‘zlashtirilishi faqat darajasiga ko‘ra emas, balki o‘quvchilar erishgan mantiqan qabul qilishlarining darajasiga ko‘ra ham samarali hisoblanadi; - masofadan turib ta’lim olishni faqat o‘zlashtiruvchi o‘quvchilar yoki internet ta’limi uchun tashkil etilmaydi, balki sababsiz dars qol-dirgan o‘quvchilar uchun ham tashkil etish imkoniyatini beradi; - o‘quvchilarga mustaqil izlanish yo‘li bilan materiallarni izlash, to-pish hamda muammoli masalalarga javob berish orqali ma’lum tadqiqot ishlarini bajarish uchun imkoniyat yaratadi; - o‘quvchilarning yangi mavzuni o‘zlashtirishi, misollar echishi, insho, bayon yozish ishlarida, o‘quv materiallari bilan mustaqil tanishish, tanlash va axborot hamda ma’lumotlarni tahlil etish kabi masalalarni tez bajarish uchun sharoit yaratadi. Ma’lumki ta’lim mazmunini takomillashtirishning bosh xususi-yatlaridan biri kompyuter bilan muloqot jarayonida uning doimiy muro-jaat qilinadigan «qo‘llab- quvvatlovchi axborot»ini ko‘paytirish, kompyu-ter axborot muhiti va hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan darajadagi axborot bazasining yaratilganligi, gipermatn va multimedia, o‘qitishda immitatsiya, kommunikatsiya tizimlari qabul qilingan. Ma’lumotlar bazasi deganda, axborotni kompyuter texnikasi yordamida kiritish, tizimlashtirish, saqlash va foydalanish uchun tavsiya qilish tushuniladi. Bir qator axborotlarni an’anaviy qayta ishlash uchun ularni tay-yorlashning standart shakllari mavjud bo‘lib, ularga bibliografiya, statistik ma’lumotlar, referatlar kiradi. Ma’lumotlar bazasi axborot tarkibiga statistik, matnli, grafik va ko‘rinishli axborotlarni cheksiz ko‘p miqdorda va albatta, belgilangan shakllardagi ko‘rinishlarini qabul qiladi. Bilimlar bazasi esa, yopiq tizimda, mazkur mavzu bo‘yicha qo‘shim-cha axborotlarga ehtiyoj sezmagan holda va uning har bir elementi, mantiq jihatdan bog‘langan boshqa elementlarga chiqa olishi bo‘yicha tuzilmali axborotlashtirilgan tizimga ega bo‘ladi. Bunda ushbu bilimlar bazasiga kiritilmagan, ya’ni undan tashqi elementlarga murojaat qilini-shiga imkon bo‘lmaydi. Bilimlar bazasining birlamchi bibliografik o‘x-shashliklari sifatida turli ens iklopediyalar, lug‘atlar xizmat qiladi. O‘quvchilar bilimi sifatlarini test savollari yordamida aniqlash va psixofiziologik rivojlanayotganligini tashxis qilish maqsadida kompyuter tizimiga eksport tizimi qo‘shimcha kiritilgan bo‘lib, bu tizim yordamida elektron tarmoq orqali bilimlarni baholash va bu masala bo‘yicha yetar-licha natijalarni aniqlash mumkin. Bunday dasturiy vositalardan, ta’limdagi holat va uning maqsadiga ko‘ra, ba’zan o‘quvchilarning ehtiyojlarini chuqurroq anglash zaruriyati nuqtai nazaridan, ularning ma’lum fan sohasida bilimlarini tahlil qilish bo‘yicha boshqa bir hollarda esa, o‘qitishning psixologik tamoyillarini hisobga olish maqsadida keng foydalaniladi. Kompyuter yordamida turli ilmiy axborotlar, o‘quv materiallari bo‘-yicha axborotlarni tavsiya etishning boy imkoniyatlari, xususan ularga integrativ kurslarni kiritish, fanning tarixi va metodologiyasi bilan ta-nishish, turli fanlar bo‘yicha ularning zamonaviy darajasiga oid bilimlar, madaniyat va ijtimoiy ongga dahldor bilimlarni kiritish, ta’lim mazmu-nini sezilarli o‘zgartirish va keskin boyitishga yordam beradi, uni faol-lashtirish va rivojlantirishda muhim omil bo‘ladi. Kompyuter vositalari yordamida mustaqil ta’limni tashkil etish nuq-tai nazaridan tahlil etadigan bo‘lsak, aksariyat uning interfaolligini, bevosita muloqot yordamida o‘quvchi o‘quv rejasida ko‘rsatilgan, istal-gan fan sohasida maxsus o‘quv dasturlari yordamida bilim olish imko-niyatiga ega ekanligi ma’lum bo‘ladi. Kompyuter vositasi, o‘quvchi yo-xud o‘qituvchi murojaatlariga «javob beradi», ular bilan bemalol «mulo-qotga kirishadi», bular kompyuter ta’limi metodikasining asosiy xusu-siyatlaridan biri sanaladi. Ayniqsa, kompyuter texnologiyasining ma’lum mavzuni o‘qitish bo‘yicha yoki alohida didaktik masalalarni hal etishda foydalanish kabi holatlar («kirib boruvchi» texnologiya nomi bilan mashhur), shuningdek, o‘qitishda ma’lum texnologiyaning asosiy, aniqlovchi va eng muhim tavsiflovchisi sifatida kompyuterni qo‘llanish holatida kompyuter va bosh-qa texnologiyalar orasidagi munosabatlar masalasi juda dolzarb sanaladi. Ta’limni jadallashtirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish o‘quv jarayonining samaradorligini oshiradi, bunda:  o‘qituvchilar, ilmiy xodimlar jahonning salmoqli ilmiy, metodik adabiyotlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar;  uzoq hududlarda joylashgan yetakchi ta’lim muassasalarining il-miy laboratoriyalari bilan tanishadilar;  turli mavzularda videokonferensiyalar tashkil qilish va amalga oshirishga erishiladi;  o‘qituvchilarning o‘zaro seminar va treninglari o‘tkaziladi;  masofaviy ta’lim, axborotlar almashinish va shunga o‘xshash juda ko‘p imkoniyatlarga ega bo‘ladilar. Zamonaviy axborot texnologiyalarini ta’lim muassasalari tizimiga tatbiq etish o‘quv jarayonida zamonaviy o‘qitish metodlarini qo‘llashga hamda o‘qituvchi pedagogik mahoratini namoyish etishga keng imkoniyatlar ochadi. O‘qituvchining kompyuter texnologiyalari asosida o‘quvchilar bilimini nazorat qilishi O‘quvchilar bilimini baholashning kompyuter tizimi va o‘zlashtirish monitoringini tashkil etish uchun, avvalo, zamonaviy ta’lim tizimida o‘qitishning sifatini tashxis qilishga, ya’ni uning holatini aniqlamay turib, undagi jarayonlarni samarali boshqarishga, ta’limda ma’lum bir maq-sadga erishishning iloji yo‘qligi hech kimda shubha tug‘dirmaydi. O‘quv-chilarning yakunlovchi bilim va malakalarini ta’lim jarayonida turli me-zonlar va yondashuvlarga tayanib aniqlash, bu jarayonlarga zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llash, ularning qo‘yilgan didaktik talablarga haqiqatan mosligini nazorat qilish mumkin. Bunda pedagogik tashxis, o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va mala-kalarini shakllantirish darajasini aniqlashni, nazorat qilishni, baholashni, yig‘ish va statistik ma’lumotlarning tahlili hamda kelgusida bu jarayon rivojini bashorat qilishni o‘z ichiga oladi. Metodik adabiyotlarda o‘quv-chilar o‘zlashtirishlarining tashxisi, ular tomonidan erishilgan yutuqlar-ning darajasi sifatida qayd etish ekanligiga e’tiborni qaratsak, unda pedagogik tashxisning maqsadi, ta’lim jarayoni borishining tahlili va uni baholashni o‘z vaqtida aniqlanishidan iborat bo‘ladi. Ma’lumki, ta’lim jarayonini bunday baholash, faqat o‘quvchining o‘zlashtirish darajasini belgilash bilan chegaralanib qolmay, o‘qish jara-yonini rag‘batlantirishda muhim pedagogik vosita va ijobiy motiv uyg‘o tish bilan o‘quvchi shaxsiga kuchli ta’sir etadi. Shu xilda o‘quvchini ob-yektiv baholash asosida unda adekvat ravishda o‘z-o‘zini baholash imko-niyati tug‘iladi va o‘z muvaffaqiyatlariga tanqidiy munosabatning shakl-lanishi qayd etiladi. Shu nuqtai nazardan o‘quvchi bilim, ko‘nikma va malakalarini baholash, ayniqsa, bilimlarini nazorat qilishning kompyu-terlashtirilgan tizimi, zamonaviy axborot-pedagogik tizimlarida, ularda bilimni nazorat qilishni tashxisiy ahamiyati va haqqoniyligini samarali bajarish maqsadida tinmay izlanishlar va takomillashtirish ishlarini olib borish taqozo qilinadi. Mazkur masalaning echimi o‘qitishning maqsadga muvofiq va haqqoniy bo‘lishida, iloji boricha aniq va asoslangan usul sifatida qayd qilingan. Kompyuter texnologiyalari asosidagi o‘quvchilar bilimini nazorat qi-lish faqat mutaxassis o‘qituvchilar tomonidan emas, balki pedagogik jara-yon ishtirokchilari tomonidan ham amalga oshirilishi maqsadga muvo-fiqdir. Bunday texnologiyalarni monitoring tizimida joriy qilishda peda-gogik jarayon ishtirokchilarining axborotga, bilimga bo‘lgan ehtiyoj va ishtiyoqlarini faollashtirishga erishish zarur. O‘quvchilar bilimi, ko‘nikma va malakalarini nazorat qilish kompyuter tizimining asosiy maqsadi, ular erishgan yutuqlar va muvaffaqiyatlarni aniqlash, uni takomillashtirish yo‘llarini ko‘rsatish, shu asosda o‘quvchilarga samarali ijodiy faoliyat ko‘rsatish uchun sharoit yaratishdan iborat. Bu maqsad, birinchi navbatda, o‘quvchilar tomonidan o‘quv materiallarini o‘zlashtirish sifati bilan, ya’ni o‘quv dasturida belgilangan bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash darajasi bilan bog‘liq. Ikkinchi tomondan, kompyuter nazoratining asosiy maqsadini aniqlashtirish, o‘zaro, shuningdek, o‘z-o‘zini nazorat qilish bo‘yicha yondashuvlarni amalga oshirish hamda o‘zaro va o‘z-o‘zini nazorat qilishga bo‘lgan ehtiyojning shakllanishi bilan bog‘liq. Uchinchidan esa, bu maqsad o‘quvchilarda bajarilgan ish uchun javobgarlikning namoyon bo‘lishi kabi shaxsning ijobiy sifatlarini tarbiyalashga qaratilgan bo‘ladi. Nazorat qilishning eng muhimi – nazorat funksiyasi bo‘lib, o‘quv-chilar erishgan bilim, ko‘nikma va malakalarning darajasini, ularning bilish faoliyati bo‘yicha yondashuvlarini, bilimlarni o‘zlashtirganlik ko‘rsatkichlariga ko‘ra ularning aqliy faoliyatlari rivojlanish darajasini aniqlashtirish imkoniyatini beradi. Uning ikkinchi muhim vazifasi o‘qitish bo‘lib, u o‘quvchi erishgan bilimlar, ko‘nikma va malakalarni takomillashtiradi, uning tizimliligini nazorat qilishni ta’minlaydi. Bunday nazorat jarayonida o‘quvchilar o‘rganilayotgan materialni qaytarish va mustahkamlash bilan shug‘ul-lanadilar. Bilimlarni kompyuter texnologiyalari asosida tekshirish, o‘rga-nilayotgan materialdan asosiysini ajratib olish, shuningdek, erishilayot-gan bilim, ko‘nikma va malakalarning mazmunini aniqlash imkoniyatini beradi. Nazorat qilishning uchinchi – tashxis qilish vazifasi, o‘quvchi-larning o‘zlashtirayotgan bilim, ko‘nikma va malakalaridagi kamchiliklar, yetishmovchiliklar, xatolar haqida, xatolarning soni hamda xarak-teri haqida ma’lumot olishga yordam beradi. O‘qitish jarayonida tashxis qilish orqali nazorat ma’lum darajada ta’limning samarali metodikasini tanlashga yordam berishi bilan muhim sanaladi. Kompyuter texnologiyalari asosida o‘qituvchi o‘quvchilar bilimini nazorat qilishda, uning bashorat etuvchi vazifasidan, ya’ni, ta’lim-tarbi-yaviy jarayon haqida, uning kelajagi, oldindan ko‘ra bilish mumkin bo‘lgan holatlari to‘g‘risida axborotlarni oladi. U o‘quv jarayonining ma’lum bosqichida o‘quv materialining ma’-lum qismi bo‘yicha mo‘ljallangan aniq bilim, ko‘nikma va malakalar yetarlicha shakllangani, yoxud shakllanmaganligini bashorat qilish asosi-da nazorat olib borish imkoniyatini beradi. Ma’lum ilmiy bashorat bo‘yi-cha erishilgan natijalar o‘quvchilarning kelajakdagi faoliyatlari modelini yaratish uchun qo‘llaniladi. Bunday bashorat o‘qituvchining kelajakda o‘qitishni rejalashtirish va amalga oshirish uchun aniq xulosalar olishiga yordam beradi. Bilimlarni nazorat qilishning rivojlantiruvchi vazifasi, o‘quv-chilarning bilishga bo‘lgan faolliklarini, ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda namoyon bo‘ladi. Kompyuter texnologiyalari asosida amalga oshiriluvchi nazorat jarayonida o‘quvchilarda nutq, xotira, diqqat, tasavvur, iroda va fikrlash qobiliyatlarining rivojlanishi yaqqol seziladi. Nazorat qilishning rivojlantiruvchi vazifasi, shaxsning qobiliyati, moyil-ligi, qiziqishlari va ehtiyojlari kabi xususiyatlarining shakllanishiga ta’sir qilishi bilan muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, o‘quvchilar erishayotgan bilimlarni nazorat qilishda uning yo‘naltiruvchi vazifasi ham mavjud bo‘lib, o‘qituvchi uning mohiyatini, alohida o‘quvchi yoki butun guruh tomonidan o‘qitishning maqsadiga qay darajada erishilganligi, ya’ni o‘quv materiali qanday miq-dorda va qanchalik chuqur o‘zlashtirilganligi bilan belgilanadi. Bunday nazorat tufayli o‘qituvchi yo‘l qo‘yilgan xatoliklarni va kamchiliklarni o‘rganib, o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini takomillash-tirishda qanday yondashuvlarga urg‘u berish lozimligini anglab oladi. Nazoratning yo‘naltiruvchi vazifasi o‘quvchining turli xususiyatlari bo‘yicha o‘z–o‘zini yaxshi bilishga, o‘zi erishgan bilimlari, qobiliyati va imkoniyatlarini anglash va odilona baholashiga katta yordam beradi. O‘quvchilarni nazorat qilishning yana bir muhim vazifasi ularni tarbiya qilish bilan bog‘liq bo‘lib, o‘qituvchi o‘quvchilarda o‘qishga javobgarlikni, intizomni, saranjomlik va sarishtalikni, axloqiy his- tuyg‘ularni tarbiyalaydi. Ularda mehnatga layoqatlilikni, g‘urur va iro-dani hamda mehnatga nisbatan muntazam ko‘nikmalarni shakllantiradi. Bunday jihat haqqoniy bo‘lishi uchun internetning ta’lim resurslari talabgorlarning so‘rovlari va talablariga to‘la javob bera oladigan dara-jada bo‘lishi shart. Shuning uchun ham ekspertlar tomonidan ta’lim veb – saytlarining sifatlarini baholash kompyuter tashxisining haqqoniyligida muhim o‘rin tutadi. Ta’limda veb-saytlarning sifati ta’lim jarayonining axborot fazosi-ning rivojlanishiga ta’sir etuvchi eng muhim jihatlardan sanaladi. U maz-kur fazoda ta’lim olishning sifatiga va mazkur tizimning madaniyatli tashkil etilganligi darajasiga bevosita ta’sir etadi. Tashxis va monitoringni ta’limda joriy etishda mavjud metodolo-giyani qo‘llash orqali axborotli o‘qitish muhitining tashxisiy vazifasini aniqlash imkoniyati tug‘iladi. Ayni paytda, o‘quvchilar erishgan bilimlar, ko‘nikma va malakalarni nazorat qilishning keng tarqalgan yo‘li – testlar yordamida tekshirish bo‘lib, u kompyuterning undan foydalanuvchi bilan o‘tkazadigan mulo-qotiga asoslangan. Mazkur tizim “o‘qituvchining texnik qayta qurol-lanishi, uning mexanizatsiyalashtirilgan mehnati” yoki “o‘qituvchi mashi-na” degan shiorlar ostida o‘qituvchining o‘quvchi bilan individual ishlash jarayonini mujassamlashtiruvchi sifatida dunyoga kelgan. Ba’zan, o‘quv jarayonida sun’iy intellekt tizimining qo‘llanilishi baholash jarayonining murakkabligi, xususan o‘quvchini baholash uchun o‘quvchiga katta miq-dordagi axborotni qayta ishlashi, baholovchi va baholanuvchi orasidagi o‘zaro ta’sir jarayonining murakkabligi bu masalani oson hal qilish imkoniyatini bermaydi. Xususan, o‘quvchi bilim va malakasini kompyu-terlashtirilgan holda nazorat qilish, talab qilinadigan bilimlar majmuasi-ning sifatini aniqlash muammosini hal qilish lozimligini, busiz erishilgan bilimlarni baholash mezonlarini va ularning o‘zlashtirilganlik darajasini aniqlash qobiliyatlarini belgilash mumkin emasligi oydin bo‘ldi. O‘qituvchilar tomonidan o‘quvchilar bilimi, malaka va ko‘nikmala-rini nazorat qilishning asosiy maqsadi, ular erishgan yutuqlar va muvaf-faqiyatlarni aniqlash, uni takomillashtirish yo‘llarini ko‘rsatish va shu asosda o‘quvchilarning faol ijodiy faoliyat ko‘rsatishlari uchun sharoit yaratishdan iborat. Bu maqsad, birinchi navbatda, o‘quvchilar tomonidan o‘quv materiallarini o‘zlashtirish sifati bilan, ya’ni o‘quv dasturida belgi-langan bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash darajasi bilan bog‘liq. Ikkinchi tomondan, nazoratning asosiy maqsadini aniqlashtirish, o‘zaro va o‘z-o‘zini nazorat qilish bo‘yicha yondashuvlarni o‘rganish hamda o‘zaro va o‘z-o‘zini nazorat qilishga bo‘lgan ehtiyojning shakllanishi bilan bog‘liq. Uchinchidan esa, bu maqsad o‘quvchilarda bajarilgan ish uchun javobgarlikning namoyon bo‘lishi kabi shaxsning ijobiy sifatlarini tarbiyalashga qaratilgan bo‘ladi. O‘quvchilarning bilimlarini intellektual nazorat qilish o‘qituvchidan ziyraklikni, adolat bilan faoliyat yuritishni talab qiladi. Bilimlarni intellektual baholashning turli metodlari mavjud bo‘lib, ular ichida keng tarqalgan metodlar quyidagilar:  og‘zaki yo‘l bilan tekshirish;  yozma-grafik usulda tekshirish;  amaliy-laboratoriya mashg‘ulotlarini bajarish orqali tekshirish. Bilimlarni og‘zaki usul bilan tekshirish metodi asosan ikki qism-dan: birinchisi, tekshirish savollari va vazifalari, ikkinchisi esa, qo‘yilgan savol va vazifalarga javoblar hamda talablardan tashkil topadi. Bunda savol va topshiriqlarning mazmunini belgilashda, o‘rganilayotgan o‘quv materiali mazmuni bilan ilgari o‘tilgan materiallar mazmuni orasidagi bog‘lanishni tahlil qilish, o‘tilgan mavzuni nazorat qilishda esa yetakchi bilimlarni ajratish zarur bo‘ladi. Savol va berilgan topshiriqlarning sifati o‘quvchilarning aqliy faoli- yatlarining xarakteriga bog‘liq bo‘lganidan, ular o‘quvchilarning xoti-rasini faollashtirish, fikrlash (solishtirish, umumlashtirish, yaxlitlash va hokazo) va nutqini rivojlantirishga qaratilmog‘i lozim. Bilimlarni yozma – grafik usulda tekshirish, o‘quvchilarning - nazariy bilimlarini; - o‘quvchilarni masalalar va boshqa eksperimental topshiriqlarni bajarishda qo‘llay olish ko‘nikmasi va malakasini; - o‘quvchilarda berilgan masalalar bo‘yicha shakllangan ko‘nik-malarni tekshirishni nazarda tutadi. Yozma – grafik usulda ishlarni tekshirish metodikasi quyidagi to‘rt etapda bajariladi: - nazoratni o‘tkazishga tayyorgarlik; - nazoratni tashkil etish; - o‘tkazish; - natijalarni tahlil qilish. Nazoratni tashkil etishda nazorat etaplarining maqsadlarini belgilash, nazorat obyektlarining mazmunini tanlash, tekshirish vazifalarini tuzish lozim bo‘ladi. Bilimlarni amaliy - laboratoriya mashg‘ulotlarini bajarish orqali tekshirish . Ushbu usul yordamida, o‘quvchilarning erishgan nazariy bilimlari asosida amaliy masalalarni echish, turli jadvallardan, formula-lardan, chizmalar va o‘lchash asboblaridan unumli foydalanish ko‘nik-masi va malakalari tekshiriladi. Amalda masalalar echishda o‘quvchidan masalalarni echishning algo-ritmini tuzish talab etiladi, chunki bunday tekshirishda o‘quvchi faoliyatining mantiqiy ketma-ketligi to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligi ma’lum bo‘ladi. Shunday qilib, o‘qituvchi tomonidan tekshirishning turli metodlari qay darajada muvaffaqiyatli ekanligi tanlanganligi, o‘quvchilar bilim-larini odilona baholashda muhim ko‘rsatkichlardan sanaladi. Zamonaviy axborot texnologiyalari muhitida pedagogik jarayonlarni quyidagicha samarali tashkil etish mumkin: - o‘qituvchilar o‘rtasida mehnat taqsimotini to‘g‘ri tashkil etish; - masofaviy o‘quv kurslari va elektron adabiyotlarning yaratuvchisi bo‘lgan jamoaga o‘qituvchilar, kompyuter dasturchilari va mutaxassisla-rining birlashuvi; - pedagogik jarayonning tashkil qilinishini takomillashtirish va o‘qi-tuvchi faoliyati samaradorligining monitoringini olib borish. Yangi zamonaviy axborot texnologiyalari asosida o‘qituvchilarning pedagogik mahorati oshirish uchun: - ta’limda texnologik asoslarning tez rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘l-gan yangi kurslarni yaratish; - o‘quv kurslarini yaratish asosida o‘qituvchilarning ko‘nikma va malakalarini shakllantirish; - masofaviy kurslarning ochiqligi tufayli ularning sifatiga bo‘lgan talablarning va o‘quv materiallari sifatini nazorat qilishga oid ehtiyoj-larning qondirilishi; - o‘quv jarayonida o‘quvchi faoliyatining ustuvor mavqe tutishini, o‘quv jarayoni salmog‘ining o‘qituvchidan o‘quvchiga ko‘chishini ta’minlash; - yangi kommunikatsion texnologiyalardan foydalanish asosida, o‘qi- tuvchining har bir o‘quvchi bilan teskari aloqasining vujudga kelishini amalga oshirish. O‘qituvchilarning zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish malakalarini shakllantirish O‘zbekistonda ta’lim-tarbiya sohasini isloh qilishning asosiy omillaridan biri, bu ta’lim jarayonlariga zamonaviy axborot va kommu-nikatsiya texnologiyalarini joriy etish bo‘lib, respublikamiz Prezidenti I.A. Karimov bu masalada “…bugun hayotimizga chuqur kirib bora-yotgan internet tizimini keng joriy etish, yoshlarimizni O‘zbekistonning qadimiy va boy tarixi, ezgu qadriyatlarimiz, yuksak axloqiy fazilatlar ruhida tarbiyalashga xizmat qiladigan milliy axborot resurslarini shakl-lantirish va rivojlantirish, bu borada o‘zbek tilining imkoniyatlaridan samarali foydalanish masalasi doimo e’tiborimiz markazida turishi lo-zim” ligini ta’kidlaydi. Bunday vazifalarni bajarish «Kadrlar tayyorlash milliy modeli»ni amalga oshirishning bosqichlarida belgilab berilgan, uning kelajakdagi istiq boli Prezidentimiz tomonidan ilmiy asoslab berildi. Modelni ama-liyotga tatbiq etish o‘quv jarayonini texnologiyalashtirish bilan uzviy bog‘liqdir. Ilmiy texnikaviy taraqqiyot ishlab chiqarishning ko‘p sonli tarmoqlari bilan bir qatorda ta’lim sohasiga ham zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishni taqozo etmoqda. Shu bois, “Kadrlar tay-yorlash milliy dasturi”da “o‘quv-tarbiyaviy jarayonni ilg‘or pedagogik va axborot texnologiyalari bilan ta’minlash“ zaruriyati e’tirof etildi, uning ikkinchi va uchinchi bosqichlarida bajariladigan jiddiy vazifalardan biri sifatida belgilandi. Nima uchun bugungi kunda ta’limda axborot texnologiyalarini joriy etishning nazariy asosini yaratish va amaliyotga tatbiq etish zaruriyati paydo bo‘ldi? Birinchidan, o‘qituvchini o‘quv jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki bilimlarni egallash manbalaridan biriga aylanib qola-yotganligini ta’kidlash mumkin. Ikkinchidan, ilmiy-texnik taraqqiyotning rivojlanayotgan bosqichida axborotlarning keskin ortib borayotganligi va ulardan o‘qitish jarayonida foydalanish uchun vaqtning chegaralanganligi, shuningdek, o‘quvchilarni kasbiy faoliyatga mukammal tayyorlash talablari ta’lim tizimiga zamo-naviy texnologiyalarni joriy etishni taqozo etmoqda. Ta’lim tizimini isloh qilishning muhim yo‘nalishlaridan biri –axborot va telekommunikatsiya texnologiyalari bilan ta’lim jarayonini tizimli integratsiyalash va uni boshqarish hisoblanadi. Islohotlar jarayonida bosh vazifa qilib, o‘quv jarayonini tashkil etish, uning mazmunini tubdan yan-gilash, kompyuterlashgan muhitda o‘qituvchilarning pedagogik faoliyati va o‘quvchilarning bilim olish jarayonini tashkil etish bilan belgilanadi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da kadrlar tayyorlash tizimini mukammallashtirishning asosiy yo‘nalishlaridan biri sifatida ta’lim tizimining yaxlit axborot makonini yaratish alohida ta’kidlab o‘tilgan. Unda ta’limning zamonaviy axborot texnologiyalari, kompyuterlashtirish va kompyuter tarmoqlari negizida rivojlanib borishi belgilangan. Zamonaviy axborot texnologiyalarining ta’limni intensivlashtirish va optimallashtirish imkoniyatlari masofaviy malaka oshirishni tashkil etishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun umumiy o‘rta ta’lim maktablari, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari o‘qituvchi kadrlari malakasini oshirishdan asosiy maqsad o‘qituvchilarda zamona-viy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanib bilim, ko‘nikma va malakalarini hamda pedagogik mahoratlarini shakllantirishdir. Bugungi kunda pedagogik ta’lim samaradorligini oshirish bilan bevosita aloqador bo‘lgan bir qator, hozirgacha echimi topilmagan mu-ammolar mavjud. Bu muammolar ta’lim sohasini axborotlashtirish, za-monaviy axborot texnologiyalari sohasida o‘qituvchi kadrlar tayyorlash, o‘qituvchilarning zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalardan foydalanish malakasining yetarli emasligi bilan bog‘liq. Bu muammolarning muhim qirralaridan biri sifatida o‘qituvchilar-ning o‘zlarida ta’limni zamonaviy axborot texnologiyalari bilan jihoz-lashga bo‘lgan munosabatlarini ko‘rsatish mumkin. Shu narsani ta’kid-lash joizki, axborotlashtirish sharoitida o‘qituvchining pedagogik maho-rati hozirgi zamon talablari darajasida yanada oshadi. Hozirgi kunda barcha ta’lim muassasalari zamonaviy kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalari asosida jihozlanmoqda. Bu, o‘z nav-batida, o‘qituvchilarning o‘z mehnat faoliyatlariga yangicha yondashuv-larini talab etadi. O‘quv jarayonida yangi texnologiyalarni joriy etilishi, o‘qituvchini texnik vositalar tomonidan siqib chiqishga emas, balki uning vazifalari, rolini o‘zgartiradi, o‘qituvchilik faoliyatini yanada serqirra kasbga aylantiradi. Kompyuter va zamonaviy axborot texnologiyalarining jadal sur’atda rivojlanishi endilikda hozirgi zamon o‘qituvchisining pedagogik mahorati naqadar serqirra ekanligini namoyon etmoqda. Hozirgi kunda zamonaviy o‘qituvchidan: - o‘quv kurslari dizayneri – o‘quv kurslarining yaratuvchisi; - fasiliteytor – o‘qitish metodlari bo‘yicha maslahatchi; - tyutor –o‘quv kurslarini interfaol taqdim etish bo‘yicha mutaxassis; - invigilator – ta’lim natijalarini nazorat qilish usullari bo‘yicha mutaxassis bo‘lishni talab etmoqda. Zamonaviy texnologiyalar, masofaviy oliy pedagogik ta’limni yangi-cha tashkil qilinishiga zamin yaratadi. Bunday ta’limda o‘qituvchilar, kompyuter dasturchilari va mutaxassislari yordamida o‘qituvchilarning yangicha malaka oshirish kurslarini tashkil etish talab qilinadi. Masofaviy o‘qitish kurslarini yaratishda dastlab: - kurslarning maqsadi; - maqsadga erishish yo‘llari; - o‘quv materiallarini taqdim etish usullari; - o‘qitish metodlari; - o‘quv topshiriqlarining turlari; - muhokamalar uchun savollar; - munozara va bahslarni tashkil etish yo‘llari; - o‘zaro aloqa usullari va kommunikatsiya singari omillarni aniqlash lozim. FOYDALANILADIGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI Asosiy adabiyotlar: 1. Хоliqоv А. Pеdаgоgik mаhоrаt (darslik). -T., 2011. 2. Аzizхodjаеvа N.N. Pеdаgоgik texnologiya va pеdаgоgik mаhоrаt (o‘quv qo‘llanma) . –T., 2006. 3. Зиёмухаммедов Б. Педагогик махорат асослари. (ўқув қўлланма). -Т., 2009. 4. Боубекова Г.Д., Холикова Г.Т., Магзумова Г. Педагогичес k ое мостерство. Учебное пособия. Т.: 2002 Qo‘shimchа аdаbiyotlаr 1. Ibragimov X., Yoldoshev U. va boshqalar Pеdаgоgik psixologiya (o‘quv qo‘llanma) . -T., 2007. 2. Оchilоv Mаllа. Muаllim qаlb mе`mоri. – T., 2000. 3. Pirmuhаmmеdоvа M. Pеdаgоgik mаhоrаt аsоslаri.-T.: 2001. 4. Kаrimоvа V. “Mustаqil fikrlаsh” mеtоdik qo‘llаnmа. -T.: - 2000 y. 5. Hаmdаmоvа M. Yoshlаrning intеllеktuаl sаlоhiyatini rivоjlаntirish mехаnizmining pеdаgоgik-psiхоlоgik аsоslаri (uslubiy tаvsiyalаr), 2007. 6. Tоlipоv O‘.Q., Usmоnbоеvа M. Pеdаgоgik tехnоlоgiyalаrning tаtbiqiy аsоslаri.-T.. 2006. 7. Hоdiеv B.Y., Bоltаbаеv M.R. “Оliy o‘quv yurtidаgi tаrbiyaviy ishlаrgа psiхоlоgik yondаshuvlаr”. -T.: 2009.

O‘QITUVCHI PЕDАGОGIK FАОLIYATIDА KОMPYUTЕR TЕХNОLОGIYALАRIDАN F ОYDАLАNISH Reja: 1. Pеdаgоgik mаhоrаtni оshirishdа zаmоnаviy ахbоrоt tехnоlоgiyalаrining аhаmiyati. 2. Tа`lim-tаrbiya jаrаyonidа kоmpyutеr imkоniyatlаridаn fоydаlаnish. 3. O‘qituvchining kоmpyutеr tехnоlоgiyalаri аsоsidа o‘quvchilаr bilimini nаzоrаt qilishi. 4. O‘qituvchidа zаmоnаviy ахbоrоt tехnоlоgiyalаri imkоniyatlаridаn fоydаlаnish mаlаkаlаrini shаkllаntirish yollari.

Pedagogik mahoratni oshirishda zamonaviy axborot texnologiyalarining ahamiyati Ta’lim jarayoniga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish va bunda o‘qituvchilarning ko‘nikma va malakalarini oshirish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasining jamoat ta’lim axborot tarmog‘ini tashkil etish to‘g‘risida»gi 2005-yil 28-sentyabrdagi PQ-191 sonli Qarori, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risi-da»gi 2002-yil 6-iyundagi 200-sonli, “O‘qituvchi kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimini yanada takomil- lashtirish to‘g‘risida”gi 2006-yil 16-fevraldagi 25–sonli qarorlarining qabul qilinishi mazkur masalaga davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi sifatida e’tibor qaratilayotganligidan dalolat beradi. O‘quv jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llash ta’lim metodlarining samaradorligini oshirishga, o‘qituvchilar mehnat faoliyatining o‘zgarishiga, ularning pedagogik mahoratlarini takomil-lashtirishga, pedagogik tizimlarning tarkibiy o‘zgarishiga samarali ta’sir etadi. Bu esa pedagogik jarayonlarni axborotlashtirishni tashkil etish va boshqarishda o‘ziga xos vazifalarni qo‘yadi. Pedagogik ta’lim jarayonlarini zamonaviy axborot texnologiyalari asosida samarali tashkil etish:  masofaviy o‘quv kurslarini va elektron adabiyotlarni yaratuvchi jamoa o‘qituvchilar, kompyuter dasturchilari, tegishli mutaxassislarning birgalikda faoliyat olib borishini;  o‘qituvchilar o‘rtasida vazifalarning bir maromda to‘g‘ri taqsim-lanishini;  ta’lim va tarbiya jarayonini yanada mukammal tashkil qilishni ta- komillashtirish va pedagogik faoliyatning samaradorligini oshirish monitoringini tashkil etish imkoniyatini yaratadi. ZAMONAVIY AXBOROT TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA O‘QITUVCHINING PEDAGOGIK FAOLIYATIDA:

 ta’limning texnologik asosini zamon talablari darajasida rivoj-lantirish bilan bog‘liq bo‘lgan murakkab jarayon engillashadi;  dars jarayonini zamonaviy texnik vositalar asosida tashkil etish uchun maxsus ko‘nikma va malakalar shakllantiriladi;  masofaviy kurslarning ochiqligi tufayli ularning sifatiga bo‘lgan talablar va o‘quv materiallarining sifatini nazorat qilishga ehtiyoj paydo bo‘ladi;  talim jarayonida o‘quvchilarning mustaqil faoliyati takomil-lashadi, dars jarayonining samaradorligi o‘qituvchidan o‘quv-chiga ko‘chadi;  o‘quv jarayonini tashkil etishda, o‘quvchining tashkilotchiligi va shaxsiy ishtiroki ortadi;  zamonaviy kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish aso-sida o‘qituvchi pedagogik faoliyatida har bir o‘quvchi bilan teska-ri aloqasi vujudga kelishi ta’minlanadi. Jamiyatning har bir a’zosi, o‘zining kundalik faoliyatida, uzluksiz ravishda turli axborot resurslaridan foydalanadi. Doimiy ravishda ortib borayotgan axborotlar hajmi jamiyatdagi intellektual salohiyatning oshi-shiga xizmat qiladi. Modomiki shunday ekan, o‘qituvchi ham o‘z kasbiy va pedagogik mahoratini zamonaviy axborot texnologiyalari oqimi aso-sida oshirib borishi mumkin. Har bir o‘qituvchi mehnat faoliyati jarayo-nida axborot texnologiyalaridan unumli foydalanishi uchun avvalo o‘z axborot muhitini shakllantirishga zamin yaratishi kerak. Zamonaviy axborot texnologiyalari o‘z muhitida axborot obyektlarini, ularning o‘za-ro aloqasini, axborotlarni yaratish, tarqatish, qayta ishlash, to‘plash tex nologiyalari va vositalarini, shuningdek, axborot jarayonlarining tashkiliy va huquqiy tarkibini mujassamlashtiradi. Hozirgi kunda o‘qituvchi ta’lim-tarbiya jarayonida o‘quvchilarning imkoniyatlari va talablarini inobatga olishi zarur. O‘qituvchi tomonidan targ‘ib etilayotgan ta’lim va tarbiya tizimi shaxsga yo‘naltirilgan xarak-terda bo‘lishi, ya’ni shaxsning har xil xususiyatlari va sifatiga e’tibor qilgan holda tabaqalashtirilgan bo‘lishi kerak.

Har qanday ta’lim va tarbiya tizimi ma’lum bir ijtimoiy, ilmiy-tex-nik, iqtisodiy, madaniy va nihoyat, siyosiy muhitda shakllanadi va rivoj-lanadi. Bu muhitlarning eng ustuvori ijtimoiy-iqtisodiy omillardir. Ilmiy-texnik taraqqiyot, madaniy va siyosiy muhit ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarish-larni rivojlantirishi yoki sekinlashtirishi mumkin. Ta’lim tizimi jami-yatning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy rivojlanishining asosiy vazifalarini amalga oshirishga xizmat qiladi, chunki umumta’lim maktablari, oliy ta’lim muassasalari insonni iqtisodiyot, madaniyat, siyosiy jihatdan hayotda qizg‘in faoliyat ko‘rsatish uchun tayyorlaydi. Shuning uchun ham ta’lim muassasalari o‘qituvchisi ta’lim-tarbiya jarayonining tayanch bo‘g‘ini sifatida muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan bir qatorda, hozirgi kunda umumta’lim maktablari va oliy ta’lim muassasalari o‘qituvchilari o‘rtasida ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar va ilmiy-texnik taraqqiyot o‘zining ifodasini kechikib topmoqda. O‘qi-tuvchi va o‘quvchilarning fikrlashi va qabul qilish faoliyatida yangi g‘o-yalar, yangi zamonaviy axborot texnologiyalarini o‘zlashtirish ma’lum bir vaqtni talab etadi. Shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish, birinchi navbatda, ta’limning para- digmasini o‘zgartiradi. Agar ta’lim tizimida o‘qitish ustuvor sanalgan bo‘lsa, hozirgi kunda jamiyatning axborotlashuvi davrida ustuvorlik o‘qishga va o‘rgatishga yo‘naltirilgan. Shu sababdan ta’limning o‘qi-tuvchi-darslik-o‘quvchi paradigmasi o‘quvchi-darslik-o‘qituvchi paradig-masi bilan o‘rin almashmoqda. O‘qituvchi endilikda yangi statusga ega bo‘ladi, endi uning vazifasi o‘quvchilarda mustaqil bilim olish imko-niyatlarini yaratish va ijodiy faoliyatlarini tashkil etish, bilimlarni mus-taqil egallash va ularni amaliyotda qo‘llashga o‘rgatishdan iborat. O‘qi-tuvchi bunday maqsadlarda o‘qitishning metodlari, texnologiyalarini shunday tanlashi kerakki, u o‘quvchilarga nafaqat tayyor bilimlarni o‘z-lashtirishlarida, balki bilimlarni turli manbalardan izlash, mustaqil egal-lash, o‘zlarida shaxsiy nuqtai nazarning shakllanishi, uni asoslashi va avvalgi egallangan bilimlardan yangilarini olishda foydalanish imko-niyatini yaratishi kerak. Bunday o‘qitishni “rivojlantiruvchi” ham deb atash mumkin. Bilimlarni o‘zlashtirish fikrlashni rivojlantiruvchi muhim omil hisob-lansada, bilimlarni har qanday o‘zlashtirish

yoki egallash o‘quvchining fikrlashiga rivojlantiruvchi ta’sir ko‘rsatmaydi. Buning uchun bilimlarni o‘zlashtirishning faoliyat shakllarini faollashtirish lozim. Egallangan bi-limlarni oddiygina qaytarish o‘quvchilarning mustaqil fikrlashlarini rivoj-lantirishda yetarli manba bo‘lolmaydi. Faol bilish, mustaqil fikrlash fao-liyati juda zarurdir. Bilimlarni mustaqil egallash faoliyati va olingan bilimlarni qo‘llash jarayoni yangi bilimlarning shakllanishiga, o‘quv-chining samarali fikrlash manbaiga aylanadi. Shu sababdan mamlakatimizda va jahonning rivojlangan davlatlarida ta’lim sohasini isloh qilish jarayonida pedagogik texnologiyalarning rivojlanishi, zarur axborotlarni mustaqil izlab topish, muammoni qo‘ya bilish va uning echimini hal etish, olingan bilimlarni tanqidiy tahlil eta olish va ushbu bilimlar asosida yangi masalalarni echishda qo‘llash uchun yo‘naltirilgan. Endilikda shaxsga yo‘naltirilgan ta’limning zaruriy-ligi barchaga ayon bo‘lmoqda. Shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish – bu o‘quvchining yosh va shaxsiy xususiyatlarini, qobiliyati va imkoniyatlarini inobatga oluvchi, ilg‘or pedagogik va axborot texnologiyalaridan o‘quvchi shaxsini rivojlantirish-da samarali foydalanuvchi o‘qitishdir. Shunday qilib, shaxsga yo‘nal-tirilgan o‘qitishda o‘qitishni tabaqalashtirish va individuallashtirish aso-siy tamoyil sifatida qaraladi. Zamonaviy axborot texnologiyalari shakl va mazmunining rang-barangligi – o‘quvchining qiziqishi, imkoniyati va shaxsiy xususiyat-laridan kelib chiqib taklif etilayotgan holatlardan tanlash imkoniyatini beradi. Bunday imkoniyat ta’lim tizimida ham o‘z aksini topishi zarur. O‘qituvchining har xil sathli o‘qitishni zamonaviy axborot texnolo-giyalari asosida tashkil etishi bunday muammoning echimi bo‘la oladi. O‘quv mashg‘ulotlarini o‘quvchilarning kundalik fanlar majmuasi va ular bo‘yicha berilgan kundalik topshiriqlar majmuasi asosida belgi-lanishi, har bir o‘tilgan mavzuni keyingi darsda so‘rab baholanadigan qilib tashkil etilishi ko‘plab muammolarni keltirib chiqaradi. Bunday holda o‘quvchilar biron bir fanga o‘zlarining asosiy diqqat-e’tiborini to‘liq qarata olmaydilar. Bunday notugalliklarni bartaraf etishda, modulli o‘qitish eng yaxshi echim hisoblanishi mumkin.

O'xshashlar

O‘QITUVCHI PЕDАGОGIK FАОLIYATIDА KАSBIY RЕFLЕKSIYANING O‘RNI
O’quv-tехnik vоsitаlаr vа ulаrdаn gеоgrаfiyani o’qitishdа fоydаlаnish yo’llаri.
MULОQОT JАRАYONINI BОSHQАRISH USLUBLАRI
Pedagogik mahorat haqida tushuncha, Pedagogik texnika va o‘qituvchi mahoratini takomillashtirish yo‘llari
O’QITUVCHINING TA’LIM JARAYONIDAGI MAHORATI