logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. O‘QUVCHILARNING TEXNIK IJODKORLIGI UYUSHMALARIDA ISHLARNI TASHKIL QILISH MAZMUNI VA METODI.

O‘QUVCHILARNING TEXNIK IJODKORLIGI UYUSHMALARIDA ISHLARNI TASHKIL QILISH MAZMUNI VA METODI.

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

99.4052734375 KB
Ko'chirib olish
MAVZU : O‘QUVCHILARNING TEXNIK IJODKORLIGI UYUSHMALARIDA ISHLARNI TASHKIL QILISH MAZMUNI VA METODI. RЕJА: O‘quvchilarning texnik ijodkorligi uyushmalarida ishlarni tashkil kilish mazmuni va metodi Talabalarning ilmiy-tadqiqot ishlari Talabalar ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish Аdаbiyotlаr. 1. N.Muslimov, Sh.Sharipov, M.Qodirov. “Texnik ijodkorlik va dizayn”.-T.: 2010y 2. L.E.Bobomurodova. «Texnik ijodkorlik va dizayn» fanidan amaliy mashg‘ulotlarni bajarish. – Samarqand.: 2019 y 3. L.E.Bobomurodova. «Texnik ijodkorlik va dizayn» fanidan laboratoriya mashg‘ulotlarini bajarish. – Samarqand.: 2019 y O‘quvchilarning texnik ijodkorligi uyushmalarida ishlarni tashkil kilish mazmuni va metodi. Hozirgi kunda Respublikamizda juda ko‘p ixtisosliklar mavjud. Bu ixtisosliklarda har xil turdagi texnik ob’ektlar va moslamalar ishlatiladi. SHuning uchun texnika bo‘yicha maktabdan tashqari tadbirlarni tashkil qilishda o‘quvchilarning o‘z xohishi moyilligiga va qiziqishiga qarab tanlash prinsipiga asosan sharoit tug‘dirib berish zarur. Kichkina maktablarda bitta mehnat ta’limi o‘qituvchisi o‘quvchilarning texnikaning barcha yo‘nalishlari bo‘yicha qiziqishlari qondira olmaydi. Agarda katta maktab bo‘lsa unda 2-3 mehnat ta’limi o‘qituvchilari ishlasa unda o‘quvchilarning texnik to‘garaklar bo‘yicha ixtisos va qiziqishlarini qondira olishlari mumkin. To‘garak ishlarining yo‘nalishlari maktab ma’muriyati ehtiyojidan kelib chiqib o‘zi belgilaydi. Bunda maktab atrofida joylashgan ishlab chiqarish korxonasini xarakteri, pedagogik kadrlarning salohiyati, maktab moddiy texnik bazasi va uni rivojlantirish imkoniyatlari inobatga olishi zarur. Agarda maktab miqyosida tashkil etayotgan to‘garaklar o‘quvchilarning ehtiyojiga mos kelmasa u holda rayon va shahar miqyosidagi to‘garaklarda ishtirok etishlari mumkin. Har bir yo‘nalish bo‘yicha ochilgan to‘garak faoliyatida o‘quvchilar umumiy va xususiy vazifalarni amalga oshiradilar. Xususiy masalalarni hal etish uchun texnik to‘garaklar tipaviy dasturi, me’yoriy hujjatlari bo‘yicha to‘garak tashkilotlari va rahbarlari o‘quvchilar bilan olib boriladigan ishlarni mazmuni, formasi va metodlarini ishlab chiqadilar. Texnik to‘garaklar Respublika ta’lim markazi tomonidan tasdiqlangan dastur asosida olib boriladi. To‘garak ishlari maktabdan tashqari mashg‘ulotlarning dasturiga asosan mavzular har xil bo‘lish mumkin. Ular shug‘ullanishi yiliga qarab boshlang‘ich, asosiy va yuqori darajadagi guruhlarga bo‘linadi. To‘garaklarni tashkil qilish jarayonida rahbar o‘zining tayyorgarlik darajasi, maktabning moddiy- texnik bazasining imkoniyati va o‘quvchilarning qiziqishiga qarab dasturga ma’lum o‘zgartirishlar kiritish mumkin. Har tomonlama fikrlab tuzilmagan rejasi quyilgan maqsadga erishish qiyin. SHuning uchun tugarak ishlarini rejasi, strukturasida quyidagi bo‘limlar bo‘lishini tavsiya etadi: 1. Umumiy qism; 2. Ta’lim tarbiya ishlari; 3. Metodik ishlanmalar; 4. Ommaviy tadbirlar; 5. Xo‘jalik ishlari. To‘garaklarni tuzilgan yillik rejasi maktab direktori yoki maktabdan tashqari o‘quv muassasining direktori tomonidan tasdiqlanadi. To‘garak ishlari boshlanguncha qadar uning rejasi tasdiqdan o‘tadi. To‘garak rahbari to‘garak ishtirokchilarining bilim va ommaviy ko‘nikma darajasi bo‘lmaganligi uchun uning rejasini amalga oshirishda rahbarga qiyinchilik tug‘diradi.Birinchi darsdan keyin o‘quvchilar o‘zlarini qiziqish va moyilligiga qarab texnik ob’ektlarni tanlaydilar, reja loyihasini muhokama qilishda uning a’zolarini fikr va mulohazalarini e’tiborga olish zarur. Har bir mashg‘ulotga to‘garak rahbarlari zarur bo‘lgan asbob - uskuna, material va zaruriy adabiyotlarni tayyorlab qo‘yadi. O‘quvchilarni texnik to‘garaklarga qabul qilish ma’lum bir mezonlar asosida qabul qilinadi. Texnik ijodkorlik faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun o‘quvchilar maktab ustaxonasida mehnat darslarida ma’lum darajali tayyorgarlikdan o‘tgan bo‘lishi lozim. Agar o‘quvchi mustahkam bilim va amaliy ko‘nikmaga ega bo‘lsagina texnik ijodkorligi faoliyatida ulkan muvaffaqiyatlariga erishish mumkin. O‘quvchilarni yoshi va individual xususiyatlari ma’lum texnik t o‘gar aklar qabul qilish bo‘yicha mezon hisoblanadi. Imkon darajasida to‘garak a’zolarining yoshlari bir xil bo‘lsa 1-2 yosh farqi bilan to‘garakni komplektlash mumkin. Undan tashqari to‘garak guruhlarini komplektlashda asosiy mezonlardan biri maktab o‘quvchilarining qaysi texnika turiga qiziqishlaridadir. Har doim to‘garaklarga o‘quvchilar rejasidagidan ko‘proq qabul qilinadi, sababi bilib - bilmay to‘garakka kirib qolgan o‘quvchilarni tashlab ketishadi. Talabalarning ilmiy-tadqikot ishlari. O liy ta’lim muassasalarining asosiy vazifasi ta’lim tizimi uchun yuqori malakali pedagoglar tayyorlashdir. O‘ qituvchi inson yaratgan barcha ilm–qadriyatlarni egallagan, ijodkor shaxs hisoblanadi. O‘ qituvchilik qilish uchun mutaxassislikka oid, pedagogik va psixologik bilimlarni chuqur egallashigina kifoya qilinadi , b alki u ilmiy-tadqiqot ishlariga ham layoqatli, o‘quvchilar ta’lim tarbiyasi jarayoniga ijodiy yondoshish ko‘nikma va malakalarini ham egallagan kishi bo‘lmog‘i lozim. B unday o‘qituvchini shakllantirish uchun pedagogik o‘quv yurtlari talabalar faoliyatida ilmiy-tadqiqot elementlarini ham qo‘llash lozim. Talabalarning ilmiy-tadqiqot ishlari o‘z navbatida ulardan chuqur mustahkam bilim egallashni talab qiladi , mustaqil bilimlarsiz amaliy, o‘quv-tarbiyaviy ishlarga ijodiy yondoshish mumkin emas. Oliy ta’lim muassasalarida talabalarning ilmiy-tadqiqot ishlari asosan, professional pedagogik, o‘quv-tarbiyaviy yo‘nalishda amalga oshiriladi , uning asosiy vazifasi quyidagilardan iborat: - talabalarning izlanishga, tadqiqotchilik faoliyatiga, o‘quv-tarbiyaviy ishlarga ijodiy yondoshishni rivojlantirish; - mutaxassislikka oid pedagogik-psixologik fanlarga oid o‘quv-tadqiqot ko‘nikma va malakalarni shakllantirish; - adabiyotlar va boshqa ilmiy manbalarni o‘rganish va tahlil qilish qobiliyatlarini o‘stirish; - o‘quvchilar bilan olib boriladigan ta’lim-tarbiyaviy ishlar, shuningdek mutaxassislik fanlari sohasidagi muammolarni ko‘ra olish va sh u sohada ilmiy- tadqiqot ishlari olib borish ko‘nikma va malakalarini egallash; - o‘z faoliyatini muvaffaqiyatli tashkil qilishda ilmiy-tadqiqiot metodlaridan foydalanishga o‘rganish. Pedagogik oliy ta’lim muassasalarida talabalar bajaradigan ilmiy-tadqiqot ishlari ikki yo‘nalishda tashkil qilinadi: birinchisi, o‘quv mashg‘ulotlari bilan bog‘liq bo‘lgan tadqiqot ishlari, ya’ni o‘quv-tadqiqot ishlar; ikkinchisi, auditoriyadan tashqaridagi ilmiy-tadqiqot ishlari. O‘quv mashg‘ulotlari bilan bog‘liq bo‘lgan tadqiqot ishlariga quyidagilar kiradi: - laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tishda tadqiqot ishlariga o‘rgatish; - o‘quv predmetlaridan amaliy mashg‘ulotlar uchun tajriba -sinov materiallarini to‘plash; - qo‘shimcha adabiyotlarni, ayniqsa ilmiy-tadqiqot metodlari va metodogiyasi masalalari bilan bog‘liq bo‘lgan adabiyotlarni (vatan va chet el adabiyotlarini) o‘rganish va tanqidiy tahlil qilish; - to‘plangan tadqiqot materiallari asosida referat va ma’ruzalar yozish; - pedagogik, ishlab chiqarish va dala amaliyotlari davomida o‘quv ekspeditsialari vaqtida o‘quv topshiriqlari bo‘yicha individual yoki jamoaviy tadqiqot ishlarini olib borish; o‘quvchilarning qiziqishlari individual xususiyatlarini o‘rganish, jamoada shaxslararo munosabatlar bir maqsadga qaratilgan ijtimoiy psixologik va sotsiologik tadqiqotlar, yoshlar tadqiqodi va ideali maktabda o‘quv-tarbiyaviy ishlar metodlarini qiyosiy-psixologik, pedagogik, arxeologik tadqiqotlar, gerbariylar to‘plash, fenologik va materialogik hodisalarni o‘rganish, o‘quv ustaxonalarida mehnat ta’limi metodlarining samaradorligini tadqiq etish, o‘simliklar, daraxtlar o‘stirishning samarali vositalarini tadqiq qilish va boshqalar; - kurs, bitiruv va diplom ishlarini tajriba-tadqiqot yo‘nalishida bajarish. Auditoriyadan tashqaridagi ilmiy-tadqiqot ishlariga quyidagilar kiradi: - talabalarning ilmiy to‘garaklardagi ishlari. B unday to‘garaklarda talabalar ilmiy bilish metodlarini, tadqiqot usullarini o‘rganadilar, adabiyotlar va boshqa ilm manbalari asosida hisobotlar yozadilar, o‘zlarining tadqiqot ishlari haqida chiqishlar qiladilar, turli masalalarni muhokama qilishda, munozaralarda qatnashadilar; - kafedra o‘qituvchilari, aspirantlar, shuningdek, maktablar, xalq ta’limi tizimidagi ilmiy-metodik muassasalari tomonidan olib boriladigan tadqiqot ishlarida qatnashish; - ilmiy-tadqiqot muassasalari tomonidan o‘tkaziladigan arxeologik, etnografik va boshqa ekspeditsiyalarda qatnashish; - o‘zining tadqiqot materiallari asosida ma’ruzalar va chiqishlar qilish; - konstruktorlik byurolaridagi ishlarda, shartnoma yoki otaliq asosida olib boriladigan tadqiqot ishlarida qatnashish; asboblarni konstruksiya qilish, ta’limning texnik vositalari va ko‘rgazmalik vositalarini yasash, jamoa xo‘jaliklarida mehnatni ilmiy tashkil qilishni o‘rganish va boshqalar. 1-2 kurslarda talabalar kafedra o‘qituvchilari rahbarligida psixologik- pedagogik va o‘z mutaxassisligi yuzasidan dastur topshiriqlarida muvofiq o‘quv xarakteridagi tadqiqot ishlarini bajaradilar. O‘ qigan, bilganlarini yozma bayon qilishga o‘rganadi, ilmiy tushunchalarni, qoidalarni o‘z tushunchasi bilan solishtiradi. maktablar orasidagi aloqalarni tushunadi va mustaqil fikrlaydi , referat yozish davomida talabalar adabiyotlar bilan ishlash malakasini egallaydi, muhim nazariy masalalarni mustaqil hal qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. I lmiy ishlarni rasmiylashtirish kabi qoidalar bilan ham tanishadi. A yrim kurslarining oxirida o‘tkaziladigan o‘quv konferensiyalari ham talabalarni ilmiy tadqiqot ishlariga o‘rgatishga muhim ahamiyatga kasb etadi. I shning bu shakli referativ ishga bog‘lanadi va unga suyanadi. M aruzachilar muammo yuzasidan eng yaxshi referat yozgan talabalaridan tanlanadi. U larning chiqishlarini boshqalar to‘ldiradilar. H ar bir ma’ruza to‘ldiriladi, muhokama qiladi , bunday konferensiyalar o‘quv yili oxirida o‘tkaziladi. SHuningdek, birinchi, ikkinchi kurslarda o‘quv amaliyoti jarayonida talabalr maktab o‘quvchilarining yosh va individual xususiyatlarini o‘rganishga jalb et il adi. Bu nda ular kuzatish, suhbat va anketalar yordamida o‘quvchilarga hususiyatlarga, qiziqishlarni va intilishlarni o‘rganadilar va tadqiqotchilik malakalarni egallaydilar. Talabalarda tadqiqotchilik sifatlari shakllanishning ikkinchi bosqich i yuqori kurslarda o‘qish davomida bo‘ladi. B u bosqich da talabalar laboratoriyada, o‘quv va ilmiy ekspeditsiyalarda turli darajadagi tadqiqot ishlarni mustaqil bajaradilar, ilmiy-to‘garak va kafedra o‘qituvchilar va aspirantlar tadqiqotlarda, talabalarning jamoaviy tadqiqot ishlarda qatnashadilar; kurs, bit i ruv va diplom ishlari yozish bilan bog‘liq bo‘lgan tadqiqot ishlarini bajaradilar; ilmiy nazariy konferensiyalarda ma ’ ruza qiladilar, ilmiy ishlar konkurslarida ishtirok etadilar. Bu bosqichda talabalar olib borgan tadqiqot ishlar natijasida mavzu tanlay olish, tadqiqot metodikasini tuza olish, tadqiqotni tashkil etish va o‘tkazish, tadqiqot natijalarini sifat va son jihatidan tahlil qilish, o‘z hulosalarini ayta olish, o‘z ishini talabalar ilmiy ishlari konkurslari uchun tayyorlay olish qobiliyatini ko‘rsatish kerak. Talabalar ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun eng qulay imkoniyatlarni yaratish maqsadida o‘quv dasturidagi boshqa fanlar bilan birgalikda talabalar konstruktorlik byurosi, texnik ijodkorlik, rassomchilik, modelchilik, tasviriy san’at to‘garaklari imkoniyatlaridan to‘laroq foydalanish lozim bo‘ladi. Bu qatorda talabalar konstruktorlik byurolarida olib boriladigan ijodiy ishlarning afzalligi yangi texnik ishlanmalar yaratish bilan birgalikda ulardagi texnik echimlarni amalga oshirishning iqtisodiy, texnik-texnologik ko‘rsatkichlarini asoslash, g‘oyani xalq xo‘jaligiga qo‘llashning amaliy imkoniyatlarini o‘rganish kabi yaxlit majmuaviy faoliyat bilan belgilanadi. Talabalar konstruktorlik byurolarida ijodiy mehnat asoslarini o‘rgatishdan maqsad ratsionalizatorlik va ixtirochilik faoliyatida namoyon bo‘luvchi kasbiy faoliyatga qiziqishni tarbiyalash, egallanayotgan faoliyat sohasiga ijodiy munosabatni shakllantirish va mustahkamlashdan iborat bo‘lib, bunday ta’lim o‘z kasbiga bo‘lgan qiziqishni orttirishi, ta’lim va ishlab chiqarish texnologiyalarini takomillashtira oladigan mutaxassisni tarbiyalashi bilan ahamiyatlidir. Talabalar konstruktorlik byurolarida talabalar o‘z ilmiy-ijodiy ishlari yakunini ixtiro, ratsionalizatorlik taklifi, referat, kurs va diplom ishlari shaklida amalga oshirish yo‘llarini o‘zlashtiradilar. Albatta, talabalarning bunday yuqori ko‘rsatkichlarga erishishlari, ixtirochilik va ratsionalizatorlik faoliyatida ishtirok etishi bevosita ularning bilim saviyasi bilan bog‘liq bo‘ladi. Bilim saviyasi yuqori bo‘lgan talabalarning malaka tavsifi ortib boradi, kasbni egallash tezlashadi, ilmiy texnika ijodkorligida ishtirok etish davri ertaroq boshlanadi. Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish texnologiyasi. Ma’lumki, har bir ta’limot o‘zining nazariy hamda amaliy asoslariga ega bo‘ladi. Pedagogik texnologiya borasidagi ilk g‘oyalar ilgari surilgan davrlardayoq uning nazariy asoslari bilan birga uni amaliyotga tatbiq qilishning umumiy asoslari ham yaratila boshlangan. Pedagogik texnologiya nazariy va amaliy asoslarini uning maqsadi, mazmuni, vazifalari, tamoyillari, ob’ektiv hamda sub’ektiv omillari, ob’ekti, asosiy tushunchalari, mezonlari va boshqalar tashkil etadi. Pedagogik texnologiyaning umumiy mohiyati xususida so‘z yuritish uchun avvalo, ushbu tushunchaning tub ma’nosini anglash talab etiladi. Bugungi kunda pedagogik texnologiya tushunchasining ko‘plab ta’riflari mavjud bo‘lib, bu borada yagona fikrga kelinmagan. SHu sababli har bir o‘qituvchi o‘rgangan adabiyotlar va amaliy tajribasi asosida o‘zi uchun eng maqbul deb hisoblagan ta’rifni qabul qilishi, yoki ulardan kelib chiqqan holda o‘z ta’rifini shakllantirishi mumkin. Bizning fikrimizga ko‘ra, pedagog olim V.P.Bespalko tomonidan berilgan ta’rif boshqalariga nisbatan maqbulroq hisoblanadi. Ushbu ta’rifga ko‘ra «Pedagogik texnologiya amaliyotga tadbiq qilinadigan muayyan pedagogik tizim loyihasidir». Muallifning fikriga ko‘ra pedagogik texnologiya tushunchasi ta’limning har bir bosqichida joriy qilinishi lozim bo‘lgan yuqori darajadagi aniqlikni ko‘zda tutadi, shu sababli uni «pedagogik texnologiya = ta’limdagi aniqlik» ko‘rinishida ifodalash mumkin. Zero, pedagogik texnologiya ta’lim maqsadini belgilashdan, toki uning natijasini aniqlashgacha bo‘lgan barcha jarayonlarning aniq belgilash hamda o‘lchash asosida tashkil qilishni talab qiladi va bu aniqliksiz pedagogik texnologiya ham o‘z mohiyatini yo‘qotadi. SHu o‘rinda yuqorida pedagogik texnologiya berilgan ta’rifda so‘z yutirilgan pedagogik tizim tushunchasini aniqlashtirib o‘tish lozim deb hisoblaymiz. V.P.Bespalkoning fikriga ko‘ra, pedagogik tizim deganda ma’lum sifatlarga ega bo‘lgan shaxsni shakllantirishga nisbatan aniq maqsadli, tashkillashtirilgan pedagogik ta’sir ko‘rsatish uchun talab etiladigan, bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan metod, vosita va jarayonlar majmuasi tushuniladi. Pedagogik tizimni pedagogik texnologiyaning asosi ekanligini e’tirof etgan holda uning quyidagi elementlardan iborat ekanligini qayd etish lozim: talaba, ta’lim-tarbiyaning maqsadi, mazmuni, o‘quv jarayoni, o‘qituvchi yoki ta’lim vositalari va ta’lim-tarbiyaning tashkiliy shakllari. YUqoridagi mulohazalar asosida, ta’lim maqsadini aniq belgilab olish muhim ahamiyatga ega ekanligi to‘g‘risidagi fikrlarga tayanib ushbu masalani ham aniqlashtirib o‘tmoqchimiz. Pedagogik texnologiya -ta’lim maqsadiga erishish jarayonining umumiy mazmuni, ya’ni, ilgaridan loyihalashtirilgan ta’lim jarayonini yahlit tizim asosida, bosqichma-bosqich amalga oshirish, aniq maqsadga erishish yo‘lida muayyan metod, usul va vositalar tizimini ishlab chiqish, ulardan samarali, unumli foydalanish hamda ta’lim jarayonini yuqori darajada boshqarishni ifodalaydi. Ta’lim maqsadini belgilashda 1-shaklda keltirilgan ta’lim oluvchilar o‘zlashtirish darajalariga tayanib ish ko‘rish lozim bo‘ladi. Pedagogik texnologiyada o‘zlashtirish darajalarining belgilanishi Muayyan pedagogik texnologiyaning tanlanishi rejalashtirilgan mashg‘ulotda qaysi darajadagi bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish nazarda tutilganligiga bog‘liqdir. 1-shaklda qayd qilinganidek, pedagogik texnologiya doirasida yangi o‘quv materialini o‘zlashtirishning boshlang‘ich, algoritmik, evristik, ijodiy xarakterdagi darajalari mavjud. Boshlang‘ich va algoritmik xarakterdagi darajalar produktiv bilim va ko‘nikmalarni aniqlash uchun mezon vazifasini o‘taydi. O‘zlashtirishning ushbu darajalarini aniqlashga yordam beruvchi texnologik jarayonni ijrochi texnologiya deb atash mumkin. O‘quv materialini esda saqlab qolish hamda ko‘nikmalarni hosil qilishga yo‘naltirilgan faoliyat darajasi talabalarning mahsuldor va produktiv faoliyatlarini uyg‘unlashtirishni talab qiladi. Mazkur holat o‘quv faoliyatini tashkil etishga muammoli rivojlantiruvchi texnologiyani tadbiq etilishi bilan amalga oshadi. Ushbu texnologiya asosida ta’lim jarayonini tashkil etish ta’lim Бошлан ғич Алгоритмик Эвристик Ижодий oluvchilarni o‘quv materialini referatlashtirish, ularning mashg‘ulotlarda o‘z ma’ruzalari bilan qatnashish, munozara hamda ishchanlik o‘yinlarida faol ishtirok etishga o‘rgatishi lozim. Ta’lim jarayoni evristik va undan keyingi ijodiy darajalarga erishganida, yuqori darajadagi muammoli, muammoli-rivojlantiruvchi ta’lim, vaziyatlarni tahlil qiluvchi topshiriqlar, ishchan o‘yinlar kabi metodlar, shuningdek, mustaqil ishlar, muammoli xarakterdagi topshiriqlardan foydalanish zarur. SHunday qilib, talabalar o‘zlashtirish darajalarini e’tiborga olgan holda ta’lim maqsadi belgilab olingach, uning mazmunini loyihalashga o‘tiladi. Bugungi kunda interaktiv ta’lim metodlarini qo‘llash pedagogik texnologiyalarni joriy qilishning asosiy elementlaridan biri sifatida qaralmoqda. Bunga ko‘ra biz iqtisodiy ta’lim fanlaridan amaliy- s eminar mashg‘ulotlarini samarali tashkil qilish imkonini beruvchi trening mashg‘ulotlari asosida tanqidiy fikrlashni rivojlantirish to‘g‘risida so‘z yuritamiz. O‘quvchilar ijodkorlik faoliyatini tashkil qilishga tabaqalashtirilgan yondoshuv. Respublikamizda tabaqalashtirilgan ta’limni joriy qilish rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlashga xizmat qiluvchi milliy ta’lim tizimini yaratishning muhim tadbirlardan biri sifatida e’tirof etildi hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ni joriy etishning ikkinchi bosqichida muhim vazifa etib belgilandi. O‘z navbatida, kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub’ekti va ob’ekti bo‘lgan shaxsga nisbatan qo‘yilgan talablarda uning intellektual va ma’naviy-axloqiy barkamol, ijodiy qobiliyatlarini to‘la namoyon eta oladigan darajada tarbiyalash zarurati alohida qayd etilgan. Biz milliy ta’lim tizimini shakllantirishning ushbu talablarini asos sifatida qabul qilib, shaxs ijodkorlik faoliyatini tabaqalashtirilgan metodlar vositasida amalga oshirish yo‘llarini tadqiq qildik. Bugungi kundagi asosiy vazifalar tabaqalashtirilgan ta’limning darajalari, mazmuni, shakli, vositalari, amalga oshirish metodlari, pedagogik hamda psixologik asoslarini aniqlash, o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini individual yondashuv asosida rivojlantirishga doir ilmiy-metodik tavsiyalarini ishlab chiqishdan iborat. Inson jamiyatda oliy qadriyat hisoblanadi. Ammo, turli kishilar turli qiziqish, turli iqtidor, turli o‘sish sur’ati ega, u turli sohalar bo‘yicha turli darajada muvaffaqiyatga erishadi. Ushbu omillar shaxs qobiliyatlarini rivojlantirish jarayonida hisobga olish kerak. Pedagogika nazariyasida ta’limni o‘quvchilar qiziqishlariga ko‘ra tabaqalashtirishning maqsadga muvofiqligi asoslab berilgan. Biroq amaliyotda turli darajadagi iqtidor va qobiliyatga ega bo‘lgan o‘quvchilar ijodiy sifatlarini rivojlantirish muammosi o‘zining to‘laqonli echimini topmagan. Tabaqalashtirilgan ta’limni tashkil etishning eng qulay metodi bu o‘quvchilarning qiziqishiga ko‘ra tabaqalashtirishdir. Mazkur metodning demokratik xarakterda ekanligi, ushbu asosda o‘quvchilar xohishiga ko‘ra ixtiyoriy fanlarni chuqurlashtirib o‘qitishga oid ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqilganligini e’tiborga olib biz uni o‘z izlanishlarimizda asos sifatida qabul qildik. O‘quvchilarni qiziqishlariga ko‘ra tabaqalashtirishga oid tavsiyalarda o‘q ituvchining individual yondashuvi, sinfning o‘ ziga x os x ususiyatiga, o‘q uvchilar yoshi ning e’tiborga olinishi asosiy omillar sifatida qaraladi . Ta’limda tabaqalashtirishni amalga oshirishning asosiy yo‘llari sifatida doimiy guruhlarni shakllantirish taklif qilinadi. Guruhlarni taqsimlash avvalo majburiy tayyorgarlik darajasi muvaffaqiyatining mezoni asosida amalga oshiriladi. O‘quvchilarni ijodkorlik faoliyatini tabaqalashtirish asosida tashkil qilishda bunday yondoshuvning ikkita kamchiligi mavjud, ya’ni: - o‘quvchilarni ijodkorlik qobiliyatlariga ko‘ra tabaqalashtirishda majburiy tayyorgarlik darajasi muvaffaqiyatining mezoni asosiy va hal qiluvchi omil vazifasini bajara olmaydi; - o‘quvchilar ijodkorlik faoliyatini samarali tashkil etishda guruh o‘quvchilarining soni va tarkibi ham muhim ahamiyat kasb etadi, shu sababli guruhga yahlit ob’ekt sifatida yondoshish kutilgan natijaga erishish imkonini bermaydi. Qayd etilgan kamchiliklarni tuzatish maqsadida biz o‘quvchilarni ijodiy qobiliyatlariga ko‘ra tabaqalashtirish mezonlarini quyidagi xislat hamda sifatlar asosida amalga oshirni tavsiya qilamiz: SHaxs xislatlari SHaxs sifatlar I. Ijtimoiy Dunyoqarashi, ma’naviy, estetik, mehnat II. Tajriba Anglanganligi, ilmiyligi, mahorati, ko‘lami III. Aqliy Tasavvuri, diqqati, fikrlash kengligi, xotirasi IV. Irsiy Zehnlilik, topqirlik, ziyraklik, ixtirochilik, ishchanlik, hozirjavoblik, mantiqiylik, og‘lom fikrlilik Ijodkorlik faoliyatini samarali tashkil qilish nuqtai nazaridan o‘quvchilarni tabaqalashtirishda keltirilgan shaxs xislat hamda sifatlarini uning barcha sohalardagi faoliyat ko‘rsatkichlarini umumiy majmuasi sifatida qarab, talab etilayotgan xususiyatlar salmog‘ini oshirishga asosiy e’tiborni qaratish lozim. Buning uchun yuqorida qayd etilgan shaxs sifatlarni tahlil qilib, ulardan quyidagilarini ijodiy guruhni shakllantirish uchun asos sifatida taklif etish mumkin: - muammolarni ilg‘ashdagi ziyrakligi . Bu qobiliyat bir qarashda oddiy bo‘lgan holatlardagi muammolarni ilg‘ay olish, atrofdagi hodisalarni nafaqat kuzata olish, balki ularning sodir bo‘lish sabablarini ham anglay bilishda namoyon bo‘ladi; - ijodiy fikrlash saviyasining yuqoriligi; - ijodiy bilim va ko‘nikmani qo‘llay olishi . Kuzatilayotgan hodisalarni o‘zlashtirilgan bilimlar bilan umumlashtira olish va shu asosda xulosa yasash hamda yangi bilimlarni keltirib chiqara olishda namoyon bo‘ladi; - ijodiy fikrlash jarayonlarini boshqara olishi, ya’ni oraliq fikrlarni bartaraf qila olish, bir nechta tushunchalarni bitta umumiysi bilan almashtira olish, ko‘plab hodisalardan asosiysini ajrata olish ; - o‘z fikrini to‘g‘ri va batafsil ifodalashi, ya’ni so‘z, raqam, fazoviy-vizual shakldagi axborotlarni qabul qilish va uzata olish imkoniyati; - ijodiy mushohadasining ko‘lami , ya’ni hal qilinayotgan muammoni e’tibordan qochirmagan holda, diqqatni kengroq taqsimlay olish; - h ozirjavoblik , ya’ni masala echimi uchun talab qilinadigan ma’lumotlarni tez xotirlay olish; - muammoni tahlil qila olish qobiliyati , ya’ni tadqiq qilinayotgan ob’ektga nisbatan muqobil baholardan mos keluvchisini tanlay olish; - muammo echimini tez va oson topa bilishi, topqirlik ; - nutqining ravonligi , ya’ni muammo, g‘oya echimlarini so‘zlarda tez va to‘g‘ri ifodalay olish; - ishni oxiriga etkaza olishi , ya’ni ko‘zlangan g‘oyani yuzaga keluvchi to‘siq va qiyinchiliklarni bartaraf qilgan holda oxirigacha amalga oshirish; - tafakkurining moslashuvchanligi , ya’ni vaziyat o‘zgarishiga mos ravishda fikrlash yo‘nalishini o‘zgartira olish. SHaxs faoliyatining ushbu ko‘rsatkichlari asosida o‘quvchilarni ijodkor guruhlarga tanlab olishda maxsus testlar, anketa-so‘rovnomalari, intervyu hamda suhbat metodlaridan samarali foydalanish mumkin. YUqorida qayd etib o‘tganimizdek, tabaqalashtirish metodi yordamida o‘quvchilar ijodkorlik faoliyatini tashkillashtirishda guruh o‘quvchilari soni va uning tarkibi muhim ahamiyat kasb etadi. Tadqiqot sohasida amalga oshirilgan ishlarning tahliliga asosan sohasi bo‘yicha biz guruh a’zolari sonini 10-12 o‘quvchidan iborat bo‘lishi tavsiya qilamiz. Bunda guruh a’zolarining vazifalariga ko‘ra tarkibi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: - etakchi (lider) – guruh faoliyatini tashkil etuvchi va boshqaruvchi; - g‘oya beruvchi – guruh oldiga qo‘yilgan ijodkorlik masalalarini hal qilish uchun g‘oyalar ishlab chiqadi; - tatbiq qiluvchi – taklif etilgan g‘oyalarni aniqlashtirish hamda amalga oshirish yo‘llarini taklif qilishda faollik ko‘rsatadi; - bilimdon - taklif etilgan g‘oyalarni amalga oshirish uchun guruh a’zolarining bilimlarini umumlashtirib, muammo echimini taklif qiladi; - hissiy barqarorlashtiruvchi - guruhdagi shaxslararo munosabatlarni muvofiqlashtiradi va ijodkorlik uchun qulay psixologik muhit yaratadi; - tanqidchi – ishlab chiqiladigan ijodkorlik g‘oyalariga o‘zining tanqidiy munosabatini bildirib, ularning mukammallik darajasini oshirishga xizmat qiladi. Taklif etilgan ko‘rsatkichlar asosida tashkil qilingan ijodkor guruh ishini dars va darsdan tashqari mashg‘ulotlar jarayonida tabaqalashtirilgan holda samarali tashkil etish yo‘llarini belgilab olish o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Namuna tariqasida, shakllantirilgan guruh faoliyatini mehnat ta’limi darslarida tabaqalashtirish holda tashkil qilishning quyidagi ketma-ketligini taklif qilish mumkin: № Darsning bosqichlari Vaqti 1 Tashkiliy qism 2 min. 2 Aqliy hujum. O‘quvchilar motivatsiyasini o‘yg‘otish 5 min. 3 O‘quvchilarni tabaqalashtirish asosida guruhlarga taqsimlash 10 min. 4 Amaliy mashg‘ulot 20 min. 5 Darsning yakuni va uyga topshiriq 5 min. 6 Ish o‘rnini yig‘ishtirish 3 min. Ijodkorlik faoliyatini tashkil qilishda mashg‘ulotlarning aniq maqsadli tashkil qilinmasligi, o‘quvchilarning turli tadbirlarga jalb etilishi ulardagi qiziqishning so‘nishiga va guruh ishining barbod bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Buning oldini olish uchun darsdan tashqari mashg‘ulotlarning muhim shakllari bo‘lgan to‘garaklar ishi, ekskursiyalar, ko‘rik-tanlovlar, turli mavzulardagi uchrashuv va suhbatlarni tashkil qilishda o‘quvchilar ijodkorlik faoliyatini rivojlantirib borish uchun maxsus ishlab chiqilgan tadbirlar rejasi asosida ish olib borish talab etiladi. Taklif qilingan yondashuv an’anaviy yondashuvga ko‘ra bir qancha afzallikka ega. U o‘qituvchiga tabaqalashtirish ishi mazmunini aniq mo‘ljallab tanlashga va uni maqsadga muvofiq ishlab chiqishga yordam beradi. Guruhlarga ajratishda o‘quvchi ijodkorlik faoliyatining barcha jabhalari qamrab olinishi tabaqalashtirishni amalga oshirishdagi ob’ektivlikni ta’minlaydi va guruh ishining yuqori samaradorlik darajasiga erishish uchun tashkiliy-metodik asos yaratadi. Trening so‘zi trenirovka – mashq qilish so‘zidan olingan bo‘lib, yangi ma’lumotlarni amalda qo‘llashni o‘rganish degan ma’noni anglatadi. Trening mashg‘uloti bosqichlarining tahminiy ketma-ketligini quyidagicha tasavvur qilish mumkin: 1. Tanishuv. 2. Mashg‘ulotdan nimalar kutilayotganligi aniqlash. 3. Mavzuga kirish. 4. Mavzu bo‘yicha ishlash. 5. Natijalarni namoyish qilish. 6. Mashg‘ulotni natijalash. Quyida trening mashg‘ulotlarini tashkil qilish bosqichlari mazmuni ni qarab chiqamiz. 1. Tanishuv Ushbu bosqich trening qatnashchilarining guru h shaklida ish olib borishiga yordam beruvchi muhitni yuzaga keltirishga xizmat qiladi. Bunda quyidagi vazifalarning bajarilishiga erishiladi. • guruh a’zolarining o‘zaro yaqindan tanishib olishlari; • ta’lim oluvchilar ishining guruh shaklini qaror toptirish; • o‘zgalar oldida o‘z fikrini tortinmasdan, erkin, istiholasiz bayon qilishga sharoit yaratadi. 2. Mashg‘ulotdan nimalar kutilayotganligini aniqlash . Bu bosqichda ta’lim oluvchilardagi umumiy qiziqish va ehtiyojlarni aniqlash maqsadi qo‘yiladi va unga erishish uchun quyidagi vazifalar hal etiladi: • ta’lim oluvchilardagi umumiy qiziqishlarni, orzu-o‘ylarni, qadriyatlarni aniqlash yo‘li bilan guruh a’zolarining o‘zaro birdamlikda ishlashiga; • yangi a’zolarining guruh ishiga tezroq moslashib, o‘z o‘rnini topib olishiga ko‘mak beradi. 3. Mavzuga kirish 1. . Guruh a’zolarining yakdilligini, hamfikrliligini, umumiy qaror qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantirish bilan bog‘liq mazkur bosqichda quyidagi vazifalar hal qilinadi: · guruh a’zolarining boshqa fikrlardan ozod bo‘lib, guruh ishiga sho‘ng‘ib ketishi; · ta’lim oluvchilarning guruhdagi o‘zaro muloqot qoidalarini ishlab chiqishi; · guruh a’zolarida o‘zgalar fikrini hurmat qilish va o‘z fikrini bayon qilish madaniyatini tarbiyalashga xizmat qiladi. 4. Mavzu bo‘yicha ishlash . Guruh a’zolarini ilhomlantirish, yangi bilim sohalarini o‘zlashtirishga yo‘naltirish maqsadida mazkur bosqichda quyidagi vazifalar hal qilinadi: • guruh ishini rag‘batlantiradi; • turli murakkab, guruh a’zolari o‘z imkoniyatlari yoki vakolatlaridan “yu q orida” turadi deb hisoblaydigan masalalarni muhokama q ilish; • guruh a’zolarini yangi muammolar echimiga ilhomlantirish uchun sharoit yaratadi. 5. Natijalarni namoyish qilish . Guru h a’zolarini o‘zgalar fikrini hurmat qilgan holda yagona qaror qabul qilishga o‘rgatish bilan bog‘liq mazkur bosqichda quyi da gi vazifalar hal etiladi: • yagona qaror qabul qilishda guru hning har bir a’zosining fikri ahamiyatli ekanligini ta’kidlash; • o‘zgalar fikrini hurmat qilgan holda bahs-munozaraga kirishish, muqobil va tanqidiy fikr bildira olish; • konstruktiv fikrlash – o‘z fikrinin g bildirilgan fikr-mulohazalar asosida to‘g‘riroq ifodalashga erishish. 6. Mashg‘ulotni natijalash. Mashg‘ulotlarni, o‘rganilgan mavzuni yoki dars bo‘lagini xulosalash quyidagi vazifalarning hal etilishi mavzu yoki mashg‘ulot bo‘limini yakunlash, “qissadan hissa chiqarish”, qo‘llanilgan metod va vositalar samaradorligini baholash va galdagi vazifalarni belgilab olishga xizmat qiladi. Trening mashg‘ulotlarini tashkil qilishda quyidagi malakalarning rivojlantirilishiga alohida e’tibor qaratish talab etiladi: loyihalash; eshitish; harakatlanish; tasavvur qilish; nutq; his qilish. SHu kabi trening mashg‘ulotlarida quyidagi qoidalarga amal qilish lozim: • mashg‘ulotning qatnashchilar uchun yoqimli bo‘lishi; • guruh barcha a’zolarining jalb qilinishi • suhbatlashish (ma’ruza qilish emas), muhokama qilish (uqtirish emas) • o‘zaro teng munosabatda bo‘lish («Sizlar» emas, «bizlar») • har bir ishtirokchining fikri qadrli va muhim; • kamchiliklardagi yutuqni ko‘ra olish; • auditoriya uchun eng qulay mashg‘ulot maromini tanlash; • ko‘rgazmalilik; • qatnashchilar ayta oladigan yoki biladigan ma’lumotlarni takrorlamaslik; • ta’limning pragmatik asosga qurilishi. Pedagogik texnologiyalar asosida trening darslarini o‘tkazishda talabalarda tanqidiy fikrlashni rag‘batlantirish uchun quyidagi masalalarning echimiga erishish lozim bo‘ladi: • talabalarga fikr yuritish uchun imkoniyat berish; • turli-tuman g‘oya va fikrlarni qabul qilish; • talabalarning o‘quv jarayonidagi faolligini ta’minlash; • har bir talabaning tanqidiy fikr yuritishga qodir ekanligiga ishontirish; • tanqidiy fikrlashning yuzaga kelishini qadrlash. Qayd etilgan masalalarning muvaffaqiyatli hal etilishi tanqidiy fikrlash bilan bog‘liq ravishda quyidagilarga erishish imkonini beradi: • talabalarga maqsadni anglab olishga yordam beradi; • mashg‘ulotlarda faollikni ta’minlaydi; • samarali munozaraga chorlaydi; • har qanday fikrlarga bo‘lgan hurmat kayfiyatini yaratadi; • mustaqil bilim olishni rag‘batlantiradi. Bizning fikrimizga ko‘ra t alabalarning tanqidiy fikrlashini rivojlantirishda darsda turli qiziqarli masalalarning o‘rinli qo‘llanilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Quyida biz shu kabi masalalardan namunalar keltirmoqchimiz. Trassiniya planetasida ikki tur gumanoidlar – lyagoidlar va jaboidlar yashaydi. Ularning tashqi ko‘rinishi bir xil, lyagoidlar lekin doim yolg‘on gapiradi, jaboidlar esa doim haqiqatni gapiradi. Planetaga undagi xayot tarzini biladigan kosmonavt kelib tushdi va uchta gumanoidga duch keldi. U gumanoidlar yaqindan tanishish maqsadida ularning qaysi turga kirishlarini so‘radi. Birinchi gumanoid nimadir deb g‘o‘ldiradi. Ikkinchi gumanoid « U lyagoidman» deyapti deb tushuntirdi. Uchinchichi esa «Sen har doimgiday yog‘lon gapir ya psan» debdi. Sizning fikringizcha uchinchi gumanoid kaysi turga kiradi. Bu kabi masalalar talabalarning mantiqiy fikrlashini rivojlantiradi va ularning darsdagi faolligini oshirishga xizmat qiladi. Masalaning javobiga keladigan bo‘lsak, uchin gumanoid jaboid bo‘lib chiqadi. Zero, birinchi gumanoid jaboid bo‘lsa, u faqat haqiqatni gapiradi va «men jaboidman» deb javob beradi. Agar ulyagoid bo‘lganida u baribir «men jaboidman» deb javob bergan bo‘lar edi, chunki lyagoid hech qachon to‘g‘ri javob bermaydi. Demak, ikkinchi gumanoid yolg‘on gapirgan. Uchinchi gumanoid haqli ravishda ikkinchisini yolg‘onchilikda ayblayapti, demak u jaboid bo‘lib hisoblanadi. Tanqidiy fikrlashni rivojlantirishga xizmat qiladigan ikkinchi bir masalani qarab chiqaylik: Samolyotning bir qanotidan ikkinchi qanoti uchlarigacha bo‘lgan uzunlik 40 metrni tashkil qiladi. Katta albatros qushining qanotlari yoyilganda esa 4 metrga etadi. Samolet va albatrosning erga tushadigan soyalari o‘zaro teng bo‘lishi uchun ular qanday balandlikda parvoz qilishlari kerak? Bu masalaning javobiga keladigan bo‘lsak, qush va samolyotning soyasi bir xil bo‘lishi mumkin emas. Zero, quyosh erdan shu darajada uzoq masofada joylashganki, qush va samolyotning masala shartiga ko‘ra talab qilinadigan balandlikda uchishi amalda mumkin emas. Ushbu masala o‘quvchilarni har bir masala echimi ustida jiddiy va tanqidiy mulohaza yuritishga o‘rgatadi. Maqolaning umumiy xulosasi o‘rnida turli allomalar tomonidan, turli davrlarda bildirilgan quyidagi fikrlarni keltirmoqchimiz:  nimanidir boshqacha bajara olish uchun avvalo uni boshqacha tasavvur qila olish lozim;  raqobatda eng kuchli yoki eng aqllilar emas, balki yuz berayotgan o‘zgarishlarga to‘laroq javob bera oladiganlar g‘olib chiqadi;   agar siz to‘g‘ri yo‘lda bo‘lgan chog‘ingizda ham bir daqiqaga to‘htab qolsangiz, undan tushib qolishingiz mumkin;  kashfiyotlar davri nihoyalab, mahorat davri boshlanmoqda. YAna shuni qayd etish joizki, agar siz nimanidir bajara olaman deb hisoblasangiz Siz haqsiz. Agarda, uni bajara olmayman deb hisoblasangiz, bu holatda ham Siz haqsiz. Demak, har birimiz davr va ta’lim islohotlari asosida zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida etuk kasb egalarini tarbiyalashga intilishimiz lozim, chunki biz buni bajara olamiz.

MAVZU : O‘QUVCHILARNING TEXNIK IJODKORLIGI UYUSHMALARIDA ISHLARNI TASHKIL QILISH MAZMUNI VA METODI. RЕJА: O‘quvchilarning texnik ijodkorligi uyushmalarida ishlarni tashkil kilish mazmuni va metodi Talabalarning ilmiy-tadqiqot ishlari Talabalar ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish Аdаbiyotlаr. 1. N.Muslimov, Sh.Sharipov, M.Qodirov. “Texnik ijodkorlik va dizayn”.-T.: 2010y 2. L.E.Bobomurodova. «Texnik ijodkorlik va dizayn» fanidan amaliy mashg‘ulotlarni bajarish. – Samarqand.: 2019 y 3. L.E.Bobomurodova. «Texnik ijodkorlik va dizayn» fanidan laboratoriya mashg‘ulotlarini bajarish. – Samarqand.: 2019 y

O‘quvchilarning texnik ijodkorligi uyushmalarida ishlarni tashkil kilish mazmuni va metodi. Hozirgi kunda Respublikamizda juda ko‘p ixtisosliklar mavjud. Bu ixtisosliklarda har xil turdagi texnik ob’ektlar va moslamalar ishlatiladi. SHuning uchun texnika bo‘yicha maktabdan tashqari tadbirlarni tashkil qilishda o‘quvchilarning o‘z xohishi moyilligiga va qiziqishiga qarab tanlash prinsipiga asosan sharoit tug‘dirib berish zarur. Kichkina maktablarda bitta mehnat ta’limi o‘qituvchisi o‘quvchilarning texnikaning barcha yo‘nalishlari bo‘yicha qiziqishlari qondira olmaydi. Agarda katta maktab bo‘lsa unda 2-3 mehnat ta’limi o‘qituvchilari ishlasa unda o‘quvchilarning texnik to‘garaklar bo‘yicha ixtisos va qiziqishlarini qondira olishlari mumkin. To‘garak ishlarining yo‘nalishlari maktab ma’muriyati ehtiyojidan kelib chiqib o‘zi belgilaydi. Bunda maktab atrofida joylashgan ishlab chiqarish korxonasini xarakteri, pedagogik kadrlarning salohiyati, maktab moddiy texnik bazasi va uni rivojlantirish imkoniyatlari inobatga olishi zarur. Agarda maktab miqyosida tashkil etayotgan to‘garaklar o‘quvchilarning ehtiyojiga mos kelmasa u holda rayon va shahar miqyosidagi to‘garaklarda ishtirok etishlari mumkin. Har bir yo‘nalish bo‘yicha ochilgan to‘garak faoliyatida o‘quvchilar umumiy va xususiy vazifalarni amalga oshiradilar. Xususiy masalalarni hal etish uchun texnik to‘garaklar tipaviy dasturi, me’yoriy hujjatlari bo‘yicha to‘garak tashkilotlari va rahbarlari o‘quvchilar bilan olib boriladigan ishlarni mazmuni, formasi va metodlarini ishlab chiqadilar. Texnik to‘garaklar Respublika ta’lim markazi tomonidan tasdiqlangan dastur asosida olib boriladi. To‘garak ishlari maktabdan tashqari mashg‘ulotlarning dasturiga asosan mavzular har xil bo‘lish mumkin. Ular shug‘ullanishi yiliga qarab boshlang‘ich, asosiy va yuqori darajadagi guruhlarga bo‘linadi. To‘garaklarni tashkil qilish jarayonida rahbar o‘zining tayyorgarlik darajasi, maktabning moddiy- texnik bazasining imkoniyati va o‘quvchilarning qiziqishiga qarab dasturga ma’lum o‘zgartirishlar kiritish mumkin. Har tomonlama fikrlab tuzilmagan rejasi quyilgan maqsadga erishish qiyin. SHuning uchun tugarak ishlarini rejasi, strukturasida quyidagi bo‘limlar bo‘lishini tavsiya etadi:

1. Umumiy qism; 2. Ta’lim tarbiya ishlari; 3. Metodik ishlanmalar; 4. Ommaviy tadbirlar; 5. Xo‘jalik ishlari. To‘garaklarni tuzilgan yillik rejasi maktab direktori yoki maktabdan tashqari o‘quv muassasining direktori tomonidan tasdiqlanadi. To‘garak ishlari boshlanguncha qadar uning rejasi tasdiqdan o‘tadi. To‘garak rahbari to‘garak ishtirokchilarining bilim va ommaviy ko‘nikma darajasi bo‘lmaganligi uchun uning rejasini amalga oshirishda rahbarga qiyinchilik tug‘diradi.Birinchi darsdan keyin o‘quvchilar o‘zlarini qiziqish va moyilligiga qarab texnik ob’ektlarni tanlaydilar, reja loyihasini muhokama qilishda uning a’zolarini fikr va mulohazalarini e’tiborga olish zarur. Har bir mashg‘ulotga to‘garak rahbarlari zarur bo‘lgan asbob - uskuna, material va zaruriy adabiyotlarni tayyorlab qo‘yadi. O‘quvchilarni texnik to‘garaklarga qabul qilish ma’lum bir mezonlar asosida qabul qilinadi. Texnik ijodkorlik faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun o‘quvchilar maktab ustaxonasida mehnat darslarida ma’lum darajali tayyorgarlikdan o‘tgan bo‘lishi lozim. Agar o‘quvchi mustahkam bilim va amaliy ko‘nikmaga ega bo‘lsagina texnik ijodkorligi faoliyatida ulkan muvaffaqiyatlariga erishish mumkin. O‘quvchilarni yoshi va individual xususiyatlari ma’lum texnik t o‘gar aklar qabul qilish bo‘yicha mezon hisoblanadi. Imkon darajasida to‘garak a’zolarining yoshlari bir xil bo‘lsa 1-2 yosh farqi bilan to‘garakni komplektlash mumkin. Undan tashqari to‘garak guruhlarini komplektlashda asosiy mezonlardan biri maktab o‘quvchilarining qaysi texnika turiga qiziqishlaridadir. Har doim to‘garaklarga o‘quvchilar rejasidagidan ko‘proq qabul qilinadi, sababi bilib - bilmay to‘garakka kirib qolgan o‘quvchilarni tashlab ketishadi. Talabalarning ilmiy-tadqikot ishlari. O liy ta’lim muassasalarining asosiy vazifasi ta’lim tizimi uchun yuqori malakali pedagoglar tayyorlashdir. O‘ qituvchi inson yaratgan barcha ilm–qadriyatlarni egallagan, ijodkor shaxs hisoblanadi. O‘ qituvchilik qilish uchun mutaxassislikka oid, pedagogik va psixologik bilimlarni chuqur egallashigina kifoya qilinadi , b alki u ilmiy-tadqiqot ishlariga ham layoqatli, o‘quvchilar ta’lim tarbiyasi jarayoniga ijodiy yondoshish ko‘nikma va malakalarini

ham egallagan kishi bo‘lmog‘i lozim. B unday o‘qituvchini shakllantirish uchun pedagogik o‘quv yurtlari talabalar faoliyatida ilmiy-tadqiqot elementlarini ham qo‘llash lozim. Talabalarning ilmiy-tadqiqot ishlari o‘z navbatida ulardan chuqur mustahkam bilim egallashni talab qiladi , mustaqil bilimlarsiz amaliy, o‘quv-tarbiyaviy ishlarga ijodiy yondoshish mumkin emas. Oliy ta’lim muassasalarida talabalarning ilmiy-tadqiqot ishlari asosan, professional pedagogik, o‘quv-tarbiyaviy yo‘nalishda amalga oshiriladi , uning asosiy vazifasi quyidagilardan iborat: - talabalarning izlanishga, tadqiqotchilik faoliyatiga, o‘quv-tarbiyaviy ishlarga ijodiy yondoshishni rivojlantirish; - mutaxassislikka oid pedagogik-psixologik fanlarga oid o‘quv-tadqiqot ko‘nikma va malakalarni shakllantirish; - adabiyotlar va boshqa ilmiy manbalarni o‘rganish va tahlil qilish qobiliyatlarini o‘stirish; - o‘quvchilar bilan olib boriladigan ta’lim-tarbiyaviy ishlar, shuningdek mutaxassislik fanlari sohasidagi muammolarni ko‘ra olish va sh u sohada ilmiy- tadqiqot ishlari olib borish ko‘nikma va malakalarini egallash; - o‘z faoliyatini muvaffaqiyatli tashkil qilishda ilmiy-tadqiqiot metodlaridan foydalanishga o‘rganish. Pedagogik oliy ta’lim muassasalarida talabalar bajaradigan ilmiy-tadqiqot ishlari ikki yo‘nalishda tashkil qilinadi: birinchisi, o‘quv mashg‘ulotlari bilan bog‘liq bo‘lgan tadqiqot ishlari, ya’ni o‘quv-tadqiqot ishlar; ikkinchisi, auditoriyadan tashqaridagi ilmiy-tadqiqot ishlari. O‘quv mashg‘ulotlari bilan bog‘liq bo‘lgan tadqiqot ishlariga quyidagilar kiradi: - laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tishda tadqiqot ishlariga o‘rgatish; - o‘quv predmetlaridan amaliy mashg‘ulotlar uchun tajriba -sinov materiallarini to‘plash;

- qo‘shimcha adabiyotlarni, ayniqsa ilmiy-tadqiqot metodlari va metodogiyasi masalalari bilan bog‘liq bo‘lgan adabiyotlarni (vatan va chet el adabiyotlarini) o‘rganish va tanqidiy tahlil qilish; - to‘plangan tadqiqot materiallari asosida referat va ma’ruzalar yozish; - pedagogik, ishlab chiqarish va dala amaliyotlari davomida o‘quv ekspeditsialari vaqtida o‘quv topshiriqlari bo‘yicha individual yoki jamoaviy tadqiqot ishlarini olib borish; o‘quvchilarning qiziqishlari individual xususiyatlarini o‘rganish, jamoada shaxslararo munosabatlar bir maqsadga qaratilgan ijtimoiy psixologik va sotsiologik tadqiqotlar, yoshlar tadqiqodi va ideali maktabda o‘quv-tarbiyaviy ishlar metodlarini qiyosiy-psixologik, pedagogik, arxeologik tadqiqotlar, gerbariylar to‘plash, fenologik va materialogik hodisalarni o‘rganish, o‘quv ustaxonalarida mehnat ta’limi metodlarining samaradorligini tadqiq etish, o‘simliklar, daraxtlar o‘stirishning samarali vositalarini tadqiq qilish va boshqalar; - kurs, bitiruv va diplom ishlarini tajriba-tadqiqot yo‘nalishida bajarish. Auditoriyadan tashqaridagi ilmiy-tadqiqot ishlariga quyidagilar kiradi: - talabalarning ilmiy to‘garaklardagi ishlari. B unday to‘garaklarda talabalar ilmiy bilish metodlarini, tadqiqot usullarini o‘rganadilar, adabiyotlar va boshqa ilm manbalari asosida hisobotlar yozadilar, o‘zlarining tadqiqot ishlari haqida chiqishlar qiladilar, turli masalalarni muhokama qilishda, munozaralarda qatnashadilar; - kafedra o‘qituvchilari, aspirantlar, shuningdek, maktablar, xalq ta’limi tizimidagi ilmiy-metodik muassasalari tomonidan olib boriladigan tadqiqot ishlarida qatnashish; - ilmiy-tadqiqot muassasalari tomonidan o‘tkaziladigan arxeologik, etnografik va boshqa ekspeditsiyalarda qatnashish; - o‘zining tadqiqot materiallari asosida ma’ruzalar va chiqishlar qilish; - konstruktorlik byurolaridagi ishlarda, shartnoma yoki otaliq asosida olib boriladigan tadqiqot ishlarida qatnashish; asboblarni konstruksiya qilish,

O'xshashlar

Mehnat va texnika turlari bo‘yicha sinfdan va maktabdan tashqari olib boriladigan tashkiliy ishlar.
O‘QUVCHILARNING TEXNIK IJODKORLIGINI RIVOJLANTIRISH YO‘NALISHLARI
O‘quvchilarning texnik ijodkorligini rivojlantirish yo‘nalishlari, bosqichlari va metodlar
MUSOBAQALARNI TASHKIL QILISH VA O‘TKAZISH
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishning nazariy asoslari