O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati
![Mavzu:O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati
Reja
Kirish
1. O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati
2. O’rta Osiyo madrasalari
3. Madrasalar ham ilm maskani ham me’moriy va madaniy meros
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar](/data/documents/08d90df9-636a-4645-9c01-decb809ffec5/page_1.png)
![O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati
O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati
Madrasa (arab, darasa—o rganmoq) — musulmonlarning o rta va oliyʻ ʻ
o quv yurti. Ulamolar va maktabdorlar, Yaqin va O rta Sharq
ʻ ʻ
mamlakatlarida davlat organlari xizmatchilarini ham tayyorlaydi.
VII—VIII asrlarda islom dini ulamolari musulmon ilohiyoti masalalarini
sharhlab berib turadigan markaz sifatida arab davlatlarida paydo bo lgan.
ʻ
O’rta Osiyo madrasalari
O’rta Osiyo madrasalari
IX—XII asrlarda islom diniga e tiqod qilinadigan mamlakatlarda,
ʼ
jumladan, Markaziy Osiyoda tarqaldi. Madrasalarda milliy ziyolilar
tayyorlangan. Narshaxiyning «Buxoro tarixi» asarida aytib o tilgan 937-
ʻ
yilgi yong inda zarar ko rgan Forjak madrasasi Markaziy Osiyodagi
ʻ ʻ
dastlabki madrasalardandir. Madrasalarning xon madrasalari, eshon
madrasalari, xususiy madrasalar kabi turlari bo lgan. Madrasa muassislari
ʻ
madrasani ta minlash uchun maxsus mulk — vaqf ajratishgan va bu mulkni
ʼ
boshqaruvchi mutavvalini tayinlashgan. Madrasalarning vaqf
daromadlaridan bir qismi vaqf mulkini saklab turish, madrasa binosini
ta mirlash uchun ajratilgan, ma lum qismi mutavvali, mudarrislar,
ʼ ʼ
talabalar, masjid imomi, muazzini, sartaroshi, farroshi va boshqa
xizmatchilarga berilgan.
Ulug’bek madrasasi Movarounnahr hukmdori, buyuk olim va munajjim
Mirzo Ulug’bekning buyrug’iga ko’ra 1417-1420 yillarda qurilgan. Ushbu
madrasa Markaziy Osiyoda saqlanib qolgan eng qadimgi o’quv yurti
binosidir.
](/data/documents/08d90df9-636a-4645-9c01-decb809ffec5/page_2.png)
![ Ulug’bekning ko’rsatmasiga binoan Buxoro va G’ijduvonda ham madrasalar
qurilgan. Barchaning fikriga ko’ra, Samarqanddagi madrasa me’moriy
jihatdan ularning orasida eng mukammalidir.
Madrasaning old qismi maydonga qaragan va unda qat’iy nisbatlarda
qurilgan ulug’vor peshtoq ajralib turadi. Peshtoqqa ustida hozirda saqlanib
qolmagan darsxonalar gumbazlari qad ko’targan devorlar kelib tutashadi.
Madrasaning burchaklarida tik minoralar mavjud (ularning uzunligi 30
metrdan ziyod). Minoralar faqat azon aytish yeri bo’lib xizmat qilmagan,
balki konstruktiv-texnik maqsadlarga ham xizmat qilgan - peshtoq arkining
bosimini ozaytirgan, shu bilan birga, bino kompozisiyasiga vertikal
yo’nalishlar baxsh etishdek estetik vazifani bajargan.
Ulug’bek madrasasi Markaziy Osiyoning eng yirik o’quv yurtlaridan biri
edi. Diniy ta’lim muassasi Ulug’bek davrida boshqacha ahamiyat kasb etdi.
Bu yer nafaqat diniy, balki dunyoviy: astronomiya, matematika, so’fizmning
diniy qobiqqa o’ralgan hurfikrli falsafasi fanlaridan bilim beradigan
maskanga aylandi. Madrasada davrining Qozizoda Rumiy kabi olimlari va
Ulug’bekning o’zi leksiya o’qiganlar.
XX – asrda Ulug’bek madrasasi bir necha bor qayta ta’mirlandi. Mutaqillik](/data/documents/08d90df9-636a-4645-9c01-decb809ffec5/page_3.png)
![yillarida madrasa yana bir bor tubdan ta’mirlandi va binoning tarixiy
ko’rinishi qayta tiklandi.](/data/documents/08d90df9-636a-4645-9c01-decb809ffec5/page_4.png)
![Madrasaga maktabxonani tugatganlar qabul qilingan. Talabalar yoshi 10 dan 40
yoshgacha bo lgan. Ular madrasa yotoqxonalarida yashash huquqiga ega bo lganʻ ʻ
kunduzgi bo lim va darslarga erkin qatnovchi sirtqi bo lim talabalari toifalariga
ʻ ʻ
ajratilgan. Madrasa o quv dasturining umumiy jihatlari X—XII asrlarda ishlab
ʻ
chiqilgan va keyinchalik takomillashib borgan. Mashg ulotlar, odatda, sentabrda
ʻ
boshlanib, may oyigacha davom etgan. Yoz oylari va ramazon oyida ta tilga
ʼ
chiqilgan. Madrasada hafta kunlari tahsil (shanba, yakshanba, dushanba,
seshanba) — mashg ulot kunlari va ta til (chorshanba, payshanba, juma) —
ʻ ʼ
o tilganlarni takrorlash hamda dam olish kunlariga bo lingan.
ʻ ʻ
Madrasaga maktabxonani tugatganlar qabul qilingan. Talabalar yoshi 10
dan 40 yoshgacha bo lgan. Ular madrasa yotoqxonalarida yashash
ʻ
huquqiga ega bo lgan kunduzgi bo lim va darslarga erkin qatnovchi sirtqi
ʻ ʻ
bo lim talabalari toifalariga ajratilgan. Madrasa o quv dasturining umumiy
ʻ ʻ
jihatlari X—XII asrlarda ishlab chiqilgan va keyinchalik takomillashib
borgan. Mashg ulotlar, odatda, sentabrda boshlanib, may oyigacha davom
ʻ
etgan. Yoz oylari va ramazon oyida ta tilga chiqilgan. Madrasada hafta
ʼ
kunlari tahsil (shanba, yakshanba, dushanba, seshanba) — mashg ulot
ʻ
kunlari va ta til (chorshanba, payshanba, juma) — o tilganlarni takrorlash
ʼ ʻ
hamda dam olish kunlariga bo lingan.
ʻ
Darslar quyosh chiqish payti (bomdod nomozidan keyinoq) boshlangan.
Madrasada ta lim 3 bosqichda: boshlang ich (adno), o rta (avsat) va yuqori (a lo)
ʼ ʻ ʻ ʼ
guruhlarda olib borilgan. Adno bosqichi «Aqoid» kitobini o qishga o tguncha
ʻ ʻ
davom etgan, avsat bosqichi «Aqoid» kitobini o qishdan boshlanib, «Sharhi
ʻ
mulla» kitobini o rganguncha bo lgan va undan keyingi murakkab qo llanmalarni
ʻ ʻ ʻ
o rganuvchilar a lo bosqichi talabalari hisoblangan. Madrasada o qish talabalar
ʻ ʼ ʻ
iqtidoriga qarab, 7—12 yil davom etgan. Markaziy Osiyodagi madrasalarda arab
va fors tilida yozilgan kitoblar o qitilgan, ular talabalarga mudarris tomonidan
ʻ](/data/documents/08d90df9-636a-4645-9c01-decb809ffec5/page_5.png)
![turkiy tilda sharhlab berilgan. Madrasa o quv kursi, odatda, «Avvali ilm» debʻ
nomlangan fors tilidagi o quv qo llanmasini o zlashtirish bilan boshlangan. Keyin
ʻ ʻ ʻ
o rta asrlarning ilmiy tili hisoblangan arab tili grammatikasi (arab tili
ʻ
morfologiyasi — sarfi va sintaksisi — nahvi «Bidon», «Kofiya» kabi darsliklar
asosida) o qitilgan.
ʻ
Darslar quyosh chiqish payti (bomdod nomozidan keyinoq) boshlangan.
Madrasada ta lim 3 bosqichda: boshlang ich (adno), o rta (avsat) va yuqori
ʼ ʻ ʻ
(a lo) guruhlarda olib borilgan. Adno bosqichi «Aqoid» kitobini o qishga
ʼ ʻ
o tguncha davom etgan, avsat bosqichi «Aqoid» kitobini o qishdan
ʻ ʻ
boshlanib, «Sharhi mulla» kitobini o rganguncha bo lgan va undan keyingi
ʻ ʻ
murakkab qo llanmalarni o rganuvchilar a lo bosqichi talabalari
ʻ ʻ ʼ
hisoblangan. Madrasada o qish talabalar iqtidoriga qarab, 7—12 yil davom
ʻ
etgan. Markaziy Osiyodagi madrasalarda arab va fors tilida yozilgan
kitoblar o qitilgan, ular talabalarga mudarris tomonidan turkiy tilda
ʻ
sharhlab berilgan. Madrasa o quv kursi, odatda, «Avvali ilm» deb
ʻ
nomlangan fors tilidagi o quv qo llanmasini o zlashtirish bilan boshlangan.
ʻ ʻ ʻ
Keyin o rta asrlarning ilmiy tili hisoblangan arab tili grammatikasi (arab
ʻ
tili morfologiyasi — sarfi va sintaksisi — nahvi «Bidon», «Kofiya» kabi
darsliklar asosida) o qitilgan.
ʻ
Arab tili grammatikasidan so ng o quv kursi 2 bo limga: umumta lim kursi —
ʻ ʻ ʻ ʼ
mushkulot va fiqh kursi — masala bo limlariga ajratilgan. Madrasalarda fiqh
ʻ
kursining faroiz — meros huquqi qismi bilan birga matematika fani ham majburiy
o quv kursiga kiritilgan. Talabalar o z xohish-istaklari va qobiliyatlariga qarab
ʻ ʻ
mushkulot yoki masala bo limlaridan birini, agar istasalar har ikki bo limni o qib
ʻ ʻ ʻ
tamomlashlari mumkin bo lgan. Madrasalarda to liq kursni o qib tamomlash
ʻ ʻ ʻ
uchun talabalardan falsafa va huquq fanlariga oid taxminan 137 darslik —
qo llanmani o zlashtirish talab etilgan.
ʻ ʻ](/data/documents/08d90df9-636a-4645-9c01-decb809ffec5/page_6.png)
![ Arab tili grammatikasidan so ng o quv kursi 2 bo limga: umumta lim kursiʻ ʻ ʻ ʼ
— mushkulot va fiqh kursi — masala bo limlariga ajratilgan. Madrasalarda
ʻ
fiqh kursining faroiz — meros huquqi qismi bilan birga matematika fani
ham majburiy o quv kursiga kiritilgan. Talabalar o z xohish-istaklari va
ʻ ʻ
qobiliyatlariga qarab mushkulot yoki masala bo limlaridan birini, agar
ʻ
istasalar har ikki bo limni o qib tamomlashlari mumkin bo lgan.
ʻ ʻ ʻ
Madrasalarda to liq kursni o qib tamomlash uchun talabalardan falsafa va
ʻ ʻ
huquq fanlariga oid taxminan 137 darslik — qo llanmani o zlashtirish talab
ʻ ʻ
etilgan.
Darsliklarning aksariyatini markaziy osiyolik allomalarning asarlari, jumladan,
Imom Buxoriy va Imom Termiziylarning hadis to plamlari, Moturidiyning „Kitob
ʻ
attavhid”, Burhoniddin Marg inoniyning „al-Hidoya fi sharh al-bidoya”,
ʻ
Najmiddin Ali ibn Umar Qazviniyning „ar-risola ash-shamsiya fil qavoid al-
mantiqiya”, Abdurahmon Jomiyning „al-Favoid ad-diyoiya”, Mahmud ibn Ahmad
Mahbubiyning „Viqoyat ar-rivoya fi masoil”, Ubaydulloh ibn Mas ud
ʼ
Mahbubiyning „an-Nuqoya” („Muxtasar al-viqoya”) kabi asarlari tashkil etgan.
Madrasalarda talabalarning qiziqishlari va mudarrislarning mavjudligiga qarab,
falakiyot, handasa, tibbiyot, kimyo, jug rofiya, tarix, adabiyot, aruz ilmi,
ʻ
me morlik asoslari, xattotlik, musiqa, axloq, notiqlik kabi fanlar ham o qitilgan.
ʼ ʻ
Darsliklarning aksariyatini markaziy osiyolik allomalarning asarlari,
jumladan, Imom Buxoriy va Imom Termiziylarning hadis to plamlari,
ʻ
Moturidiyning „Kitob attavhid”, Burhoniddin Marg inoniyning „al-Hidoya
ʻ
fi sharh al-bidoya”, Najmiddin Ali ibn Umar Qazviniyning „ar-risola ash-
shamsiya fil qavoid al-mantiqiya”, Abdurahmon Jomiyning „al-Favoid ad-
diyoiya”, Mahmud ibn Ahmad Mahbubiyning „Viqoyat ar-rivoya fi masoil”,
Ubaydulloh ibn Mas ud Mahbubiyning „an-Nuqoya” („Muxtasar al-
ʼ
viqoya”) kabi asarlari tashkil etgan. Madrasalarda talabalarning
qiziqishlari va mudarrislarning mavjudligiga qarab, falakiyot, handasa,](/data/documents/08d90df9-636a-4645-9c01-decb809ffec5/page_7.png)
![tibbiyot, kimyo, jug rofiya, tarix, adabiyot, aruz ilmi, me morlik asoslari,ʻ ʼ
xattotlik, musiqa, axloq, notiqlik kabi fanlar ham o qitilgan.
ʻ
Madrasalar ham ilm maskani ham me’moriy va madaniy meros
Madrasalar ham ilm maskani ham me’moriy va madaniy meros
Madrasalar musulmon olamida me morlik inshooti sifatida X—XI asrlarda
ʼ
vujudga kelgan. Ilk madrasalar bir qavatli, o rtasi hovli va uning atrofi
ʻ
hujralardan iborat bo lgan. Ba zan gumbazli go rxona qurilib, madrasaga
ʻ ʼ ʻ
homiylik qilgan kishining sag anasi qo yilgan. XIV—XVI asrlardan boshlab
ʻ ʻ
hashamatli madrasa binolari qurish avj oldi. Ular 2—3 qavatli qurilib,
odatda, katta va go zal peshtoqli, atrofi hujralar bilan o ralgan hovlisi,
ʻ ʻ
darsxona, kutubxona va masjidi bo lgan. Keyinroq, katta madrasalar yoniga
ʻ
minora qurish rasm bo lgan. Kirish peshtoqining ro parasida, peshayvon
ʻ ʻ
bo lib, u yozgi darsxona vazifasini bajargan hamda hovliga salobat bergan.
ʻ
Ba zan madrasalarda hujralarning hovli tomoni ravoqli ayvonlar bilan
ʼ
o ralib, hovli o rtasida hovuz qilingan. Madrasalarning tashqi va ichki
ʻ ʻ
qismi har xil rangli koshinkori va ganchkori bezaklar bilan pardozlangan.
Qur ondan oyatlar va hadislar ko chirib yozilgan. Masalan, Buxorodagi
ʼ ʻ
Ulug bek madrasasi eshiklariga «Bilim olmoq har bir musulmon erkak va
ʻ
ayolning burchidir» degan hadisi-sharif bitilgan.
Madrasa umumiy qurilish tipologiyasi (tasnifi) loyihasi va qurilmasiga ko ra,
ʻ
ajralib turadi. Markaziy Osiyo me morligida masjid va darsxona qoidaga ko ra,
ʼ ʻ
peshtoqning ikki yon qanotida joylashgan. Suriya va Misrda ular kiraverishda
hovlining to rida ko ndalangiga ayvonli qilib qurilgan. Turkiyada hovli tepasi ham
ʻ ʻ
gumbaz bilan qoplangan. Markaziy Osiyo va G arbiy Osiyoda odatdagidek ravoqli
ʻ
qilib yopish uslubi qo llangan. Shimoliy Afrikada to sinli tomlar bo lgan. Arab
ʻ ʻ ʻ
mamlakatlarida dastlabki madrasa vazir Nizomulmulk tomonidan Bag dodda (XI
ʻ
asrning 2-yarmida) qurilgan.](/data/documents/08d90df9-636a-4645-9c01-decb809ffec5/page_8.png)
![ Madrasa umumiy qurilish tipologiyasi (tasnifi) loyihasi va qurilmasiga
ko ra, ajralib turadi. Markaziy Osiyo me morligida masjid va darsxonaʻ ʼ
qoidaga ko ra, peshtoqning ikki yon qanotida joylashgan. Suriya va Misrda
ʻ
ular kiraverishda hovlining to rida ko ndalangiga ayvonli qilib qurilgan.
ʻ ʻ
Turkiyada hovli tepasi ham gumbaz bilan qoplangan. Markaziy Osiyo va
G arbiy Osiyoda odatdagidek ravoqli qilib yopish uslubi qo llangan.
ʻ ʻ
Shimoliy Afrikada to sinli tomlar bo lgan. Arab mamlakatlarida dastlabki
ʻ ʻ
madrasa vazir Nizomulmulk tomonidan Bag dodda (XI asrning 2-yarmida)
ʻ
qurilgan.
Markaziy Osiyoda madrasa maxsus me morlik inshooti sifatida qurilgani haqida
ʼ
tarixiy ma lumotlar saqlangan. Ba zi bir olimlarning fikricha, Shohizinda
ʼ ʼ
tarkibida Samarqand hokimi Tamg och Bug roxon Ibrohim qurdirgan (XI asr)
ʻ ʻ
madrasa qoldiqlari topilgan. Buxorodagi Mir Arab madrasasi, Abdullaxon
madrasasi, Abdulazizxon madrasasi, Samarqanddagi Ulug bek madrasasi,
ʻ
Sherdor Madrasa, Tillakori madrasasi, Xivadagi Muhammad Rahimxon
madrasasi, Muhammad Amin inoq madrasasi, Toshkentdagi Ko kaldosh
ʻ
madrasasi, Baroqxon madrasasi, Abulqosim madrasasi, Qo qondagi Kamol qozi
ʻ
madrasasi, Andijondagi Gumbaz madrasa va boshqalar me moriy yodgorliklar
ʼ
sifatida mashhur.
Markaziy Osiyoda madrasa maxsus me morlik inshooti sifatida qurilgani haqida
ʼ
tarixiy ma lumotlar saqlangan. Ba zi bir olimlarning fikricha, Shohizinda
ʼ ʼ
tarkibida Samarqand hokimi Tamg och Bug roxon Ibrohim qurdirgan (XI asr)
ʻ ʻ
madrasa qoldiqlari topilgan. Buxorodagi Mir Arab madrasasi, Abdullaxon
madrasasi, Abdulazizxon madrasasi, Samarqanddagi Ulug bek madrasasi,
ʻ
Sherdor Madrasa, Tillakori madrasasi, Xivadagi Muhammad Rahimxon
madrasasi, Muhammad Amin inoq madrasasi, Toshkentdagi Ko kaldosh
ʻ
madrasasi, Baroqxon madrasasi, Abulqosim madrasasi, Qo qondagi Kamol qozi
ʻ
madrasasi, Andijondagi Gumbaz madrasa va boshqalar me moriy yodgorliklar
ʼ
sifatida mashhur.](/data/documents/08d90df9-636a-4645-9c01-decb809ffec5/page_9.png)
![Xulosa
O’rta asrlarda ilm-fan taraqqiyotini madrasalarsiz tasavvur qilish qiyin.
Madrasalar nafaqat ilm va ma’rifat maskani ,balki o’sha davr hayoti,
me’morchilik va turmush tarzi aks etgan maskandir. O’rta asrlarda
madrasalar juda katta ahamiyat kasb etgan ,negaki ilm-fan bilan birga
madaniyat ham shakllana borgan, ilmiy risolalar,buyuk kashfiyotlar va tengi
yo’q ilmiy adabiyotlar ham yaratilgan maskandir. Madrasalar ahamiyati
jihatidan hozirgi kundagi oliygohlar va dorilfununlar shu jumladan
madaniyat maskanlari kabi ahamiyati yuqori bo'lgan. Xulosa o’rnida shuni
ta’kidlash lozimki O’rta asrlarda madrasalar nafaqat ilm o’chog’i balki
sivilizatsiya markazlari ham bo’lib xizmat qilgan.](/data/documents/08d90df9-636a-4645-9c01-decb809ffec5/page_10.png)
![Foydlanilgan adabiyotlar
O’zbekiston tarixi 7-sinf uchun darslik A Muhammadjonov Toshkent 2017.
O’rta asrlar madaniyati nomli qo’llanma
www.manba.uz
www.vikipediya.com
www.ziyonet.uz
http://hozir.org](/data/documents/08d90df9-636a-4645-9c01-decb809ffec5/page_11.png)
Mavzu:O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati Reja Kirish 1. O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati 2. O’rta Osiyo madrasalari 3. Madrasalar ham ilm maskani ham me’moriy va madaniy meros Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar
O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati Madrasa (arab, darasa—o rganmoq) — musulmonlarning o rta va oliyʻ ʻ o quv yurti. Ulamolar va maktabdorlar, Yaqin va O rta Sharq ʻ ʻ mamlakatlarida davlat organlari xizmatchilarini ham tayyorlaydi. VII—VIII asrlarda islom dini ulamolari musulmon ilohiyoti masalalarini sharhlab berib turadigan markaz sifatida arab davlatlarida paydo bo lgan. ʻ O’rta Osiyo madrasalari O’rta Osiyo madrasalari IX—XII asrlarda islom diniga e tiqod qilinadigan mamlakatlarda, ʼ jumladan, Markaziy Osiyoda tarqaldi. Madrasalarda milliy ziyolilar tayyorlangan. Narshaxiyning «Buxoro tarixi» asarida aytib o tilgan 937- ʻ yilgi yong inda zarar ko rgan Forjak madrasasi Markaziy Osiyodagi ʻ ʻ dastlabki madrasalardandir. Madrasalarning xon madrasalari, eshon madrasalari, xususiy madrasalar kabi turlari bo lgan. Madrasa muassislari ʻ madrasani ta minlash uchun maxsus mulk — vaqf ajratishgan va bu mulkni ʼ boshqaruvchi mutavvalini tayinlashgan. Madrasalarning vaqf daromadlaridan bir qismi vaqf mulkini saklab turish, madrasa binosini ta mirlash uchun ajratilgan, ma lum qismi mutavvali, mudarrislar, ʼ ʼ talabalar, masjid imomi, muazzini, sartaroshi, farroshi va boshqa xizmatchilarga berilgan. Ulug’bek madrasasi Movarounnahr hukmdori, buyuk olim va munajjim Mirzo Ulug’bekning buyrug’iga ko’ra 1417-1420 yillarda qurilgan. Ushbu madrasa Markaziy Osiyoda saqlanib qolgan eng qadimgi o’quv yurti binosidir.
Ulug’bekning ko’rsatmasiga binoan Buxoro va G’ijduvonda ham madrasalar qurilgan. Barchaning fikriga ko’ra, Samarqanddagi madrasa me’moriy jihatdan ularning orasida eng mukammalidir. Madrasaning old qismi maydonga qaragan va unda qat’iy nisbatlarda qurilgan ulug’vor peshtoq ajralib turadi. Peshtoqqa ustida hozirda saqlanib qolmagan darsxonalar gumbazlari qad ko’targan devorlar kelib tutashadi. Madrasaning burchaklarida tik minoralar mavjud (ularning uzunligi 30 metrdan ziyod). Minoralar faqat azon aytish yeri bo’lib xizmat qilmagan, balki konstruktiv-texnik maqsadlarga ham xizmat qilgan - peshtoq arkining bosimini ozaytirgan, shu bilan birga, bino kompozisiyasiga vertikal yo’nalishlar baxsh etishdek estetik vazifani bajargan. Ulug’bek madrasasi Markaziy Osiyoning eng yirik o’quv yurtlaridan biri edi. Diniy ta’lim muassasi Ulug’bek davrida boshqacha ahamiyat kasb etdi. Bu yer nafaqat diniy, balki dunyoviy: astronomiya, matematika, so’fizmning diniy qobiqqa o’ralgan hurfikrli falsafasi fanlaridan bilim beradigan maskanga aylandi. Madrasada davrining Qozizoda Rumiy kabi olimlari va Ulug’bekning o’zi leksiya o’qiganlar. XX – asrda Ulug’bek madrasasi bir necha bor qayta ta’mirlandi. Mutaqillik
yillarida madrasa yana bir bor tubdan ta’mirlandi va binoning tarixiy ko’rinishi qayta tiklandi.
Madrasaga maktabxonani tugatganlar qabul qilingan. Talabalar yoshi 10 dan 40 yoshgacha bo lgan. Ular madrasa yotoqxonalarida yashash huquqiga ega bo lganʻ ʻ kunduzgi bo lim va darslarga erkin qatnovchi sirtqi bo lim talabalari toifalariga ʻ ʻ ajratilgan. Madrasa o quv dasturining umumiy jihatlari X—XII asrlarda ishlab ʻ chiqilgan va keyinchalik takomillashib borgan. Mashg ulotlar, odatda, sentabrda ʻ boshlanib, may oyigacha davom etgan. Yoz oylari va ramazon oyida ta tilga ʼ chiqilgan. Madrasada hafta kunlari tahsil (shanba, yakshanba, dushanba, seshanba) — mashg ulot kunlari va ta til (chorshanba, payshanba, juma) — ʻ ʼ o tilganlarni takrorlash hamda dam olish kunlariga bo lingan. ʻ ʻ Madrasaga maktabxonani tugatganlar qabul qilingan. Talabalar yoshi 10 dan 40 yoshgacha bo lgan. Ular madrasa yotoqxonalarida yashash ʻ huquqiga ega bo lgan kunduzgi bo lim va darslarga erkin qatnovchi sirtqi ʻ ʻ bo lim talabalari toifalariga ajratilgan. Madrasa o quv dasturining umumiy ʻ ʻ jihatlari X—XII asrlarda ishlab chiqilgan va keyinchalik takomillashib borgan. Mashg ulotlar, odatda, sentabrda boshlanib, may oyigacha davom ʻ etgan. Yoz oylari va ramazon oyida ta tilga chiqilgan. Madrasada hafta ʼ kunlari tahsil (shanba, yakshanba, dushanba, seshanba) — mashg ulot ʻ kunlari va ta til (chorshanba, payshanba, juma) — o tilganlarni takrorlash ʼ ʻ hamda dam olish kunlariga bo lingan. ʻ Darslar quyosh chiqish payti (bomdod nomozidan keyinoq) boshlangan. Madrasada ta lim 3 bosqichda: boshlang ich (adno), o rta (avsat) va yuqori (a lo) ʼ ʻ ʻ ʼ guruhlarda olib borilgan. Adno bosqichi «Aqoid» kitobini o qishga o tguncha ʻ ʻ davom etgan, avsat bosqichi «Aqoid» kitobini o qishdan boshlanib, «Sharhi ʻ mulla» kitobini o rganguncha bo lgan va undan keyingi murakkab qo llanmalarni ʻ ʻ ʻ o rganuvchilar a lo bosqichi talabalari hisoblangan. Madrasada o qish talabalar ʻ ʼ ʻ iqtidoriga qarab, 7—12 yil davom etgan. Markaziy Osiyodagi madrasalarda arab va fors tilida yozilgan kitoblar o qitilgan, ular talabalarga mudarris tomonidan ʻ