logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. O’smirlik davrida nizolarga psixologik sabablar 30v

O’smirlik davrida nizolarga psixologik sabablar 30v

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

155.5 KB
Ko'chirib olish
O’smirlik davrida nizolarga psixologik sabablar Reja: 1. O’smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari va o’smirlik muammosi. 2. O‘smirlarning yosh-psixologik xususiyatlari. 3. O'smirlik inqirozi va uning xususiyatlari. O'smirlik inqirozi 4. O'smirlar va ularning ota-onalari o'rtasidagi ziddiyatlar. Ota-onalar va o'smirlar mojarolarining sabablari 1 O’smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari va o’smirlik muammosi. Ushbu maqolada o`smirlik davrida psixik hayot sohasida bo`ladigan o`zgarishlar, bola psixikasining rivojlanish xususiyatlari, o`smirlik davrining asosiy muammolari va ushbu davrda bola bilan munosabatlar haqida ma’lumotlar berib o’tilgan. O‘smirlik 10-11 yoshlardan 14-15 yoshlargacha bo‘lgan davrni tashkil etadi. Hozirgi o‘smirlar o‘tmishdoshlariga nisbatan jismoniy aqliy va siyosiy jihatdan bir muncha ustunlikka ega. Ularda jinsiy etilish, ijtimoiylashuv jarayoni, psixik o‘sish oldinroq namoyon bo‘lmoqda. Aksariyat o‘quvchilarda o‘smirlik yoshiga o‘tish, asosan, 5-sinflardan boshlanadi. «Endi o‘smir bola emas, biroq katta ham emas» — ayni shu ta’rif o‘smirlik davrining muhim xarakterini bildiradi. O‘smirlik – bolalikdan kattalikka o‘tish davri bo‘lib, fiziologik va psixologik jihatdan o‘ziga xos xususiyatlari bilan xarakterlanadi. Bu bosqichda bolalarning jismoniy va psixik taraqqiyoti juda tezlashadi, hayotdagi turli narsalarga qiziqishi, yangilikka intilish ortadi, xarakteri shakllanadi, ma’naviy dunyosi boyiydi, ziddiyatlar avj oladi. O‘smirlik balog‘atga etish davri bo‘lib, yangi hislar, sezgilar va jinsiy hayotga ta`luqli chigal masalalarning paydo bo‘lishi bilan ham xarakterlanadi Bu yoshda o‘smir rivojida keskin o‘zgarishlar ro‘y bera boshlaydi. Bu o‘zgarishlar fiziologik hamda psixologik o‘zgarishlardir. O‘smirlar o‘zlarini kattalardek tutishga harakat qiladilar. Ular o‘zlarining layoqat, qobiliyat va imkoniyatlarini ma’lum darajada o‘rtoqlari va o‘qituvchilariga ko‘rsatishga intiladilar. Bu holatni oddiy kuzatish yo‘li bilan ham osongina ko‘rish mumkin. Shu sababli o‘smirlik davri «o‘tish davri», »krizis davr», «qiyin davr» kabi nomlarni olgan psixologik ko‘rinishlari bilan xarakterlanadi. Chunki, bu yoshdagi o‘smirlarning xatti-harakatida muqobil, yangi sharoitlarda o‘z o‘rnini topa olmaganligidan psixik portlash hollari ham kuzatiladi. O‘z davrida L.S. Vigotskiy bunday holatni “psixik rivojlanishdagi krizis» deb nomlagan. Kichik maktab davridan so‘ng bola alohida olingan shaxs sifatida o‘z-o‘ziga munosabatini shakllantirish 2 jarayonida asosan ikki bosqichni boshidan kechiradi. Bu bosqichlar o‘smirlik yoshini ikki xil davrga — kichik o‘smirlik davri va katta o‘smirlik davrlariga to‘g‘ri keladi. Birinchi bosqichda o‘smir o‘zini ”bola”lardan ajratib, endi o‘zini kattalar olamiga mansubligini ta’kidlamoqchidek bo‘ladi. Kattalar hayotiga kirishga qiziqish o‘smirlarning asosiy xarakteristikalari hisoblanadi. Bu davr uchun kattalarning xatti- harakatlariga taqlid qilish va o‘zining mana shu yarashmagan qiliqlariga tanqidiy baho bera olmaslik, uning katta yoshli kishilarga yaqin bo‘lishi, yordam berayotgan bir guruh tengdoshlari bilan ortiq darajada bog‘liq bo‘lib qolishi va shu singari holatlar xarakterlidir. Ikkinchi bosqichda o‘smir endi o‘zining yosh bola emasligiga shubha qilmaydi va o‘zligini aniq anglay boshlaydi, o‘z shaxsini ulug‘lab, o‘ziga xos harakatlar qila boshlaydi. O‘smirlarni o‘z shaxslari haqidagi fikrlar ko‘prok qiziqtiradi. O‘smir o‘zining juda ko‘p istaklari, «xohlayman»larini amalga oshirishga intiladi: katta yoshli odamlar ega bo‘lgan ham ma narsalardan foydalanishga, erkin, mustaqil va ozod bo‘lishga intiladi. Tevarak-atrofdagi odamlarga o‘zining ahamiyatga ega ekanini ko‘rsatish uchun u kuchli, ko‘rqmas va epchil bo‘lishga inti ladi. Ana shunday «xohlayman» va «kerak» o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar ba’zan oilada, maktabda, keskin ziddiyatli vaziyatlarni yuzaga kel tiradi. O‘smirning yangi huquqlarga da’vosi, avvalo, kattalar bilan o‘zaro munosabatlarning butun muhitiga oid bo‘ladi. O‘smirlik davriga kimningdir xatti-harakatini imitatsiya — qilish xosdir. Ko‘pincha ular o‘zlariga tanish va yoqadigan kattalarning xatti-harakatlariga imitatsiya, taqlid qiladilar. O‘smirlar bu davrda chekish hamda spirtli ichimliklarga qiziqib   qolishlari ham mumkin. Psixik rivoji jihatidan bolalarga yaqin, lekin ehtiyojlari jihatidan kattalarga yaqin bo‘lgan o‘smirda juda ko‘p noqulay va tashvishga tushuvchi holatlar bo‘ladi va ular o‘smirda krizisni yuzaga keltirib chiqaradi.   Bu   krizis o‘smirning ma’naviy o‘sishi, shuningdek psixikasidagi o‘zgarishlar bilan ham 3 bog‘liqdir. Bu davrda bolaning ijtimoiy mavqei o‘zgaradi, o‘zining yaqinlari, do‘stlari, tengdoshlari bilan   yangi munosabatlar yuzaga keladi. Lekin eng katta o‘zgarish uning   ichki dunyosida yuzaga keladi. Ko‘pgina o‘smirlarda o‘zidan   qoniqmaslik holati kuzatiladi. O‘smirlar haddan tashqari g‘ayratli va besaramjon bo‘ladilar, ular uchun bekorchilik juda og‘irdir, bir xil tarzdagi ishlardan tezda toliqadilar, bir xildagi ish bilan qiziqmay qo‘yadilar, bu esa ularning ta’lim jarayonlari muvaffaqiyatiga kuchli ta’sir qiladi. Xulq-atvordagi og’ish muammosi markaziy psixologik va pedagogik muammolardan biridir. Axir, agar yosh avlodni tarbiyalashda hech qanday qiyinchiliklar bo’lmaganida, jamiyatning rivojlanish va ta’lim psixologiyasiga, pedagogikaga va xususiy metodlarga bo’lgan ehtiyoj shunchaki yo’q bo’lib ketar edi. O’smirlik — bu insoniyat rivojlanishining eng qiyin davrlaridan biri. Nisbatan qisqa muddat bo’lishiga qaramay, deyarli ko’p jihatdan insonning kelajakdagi hayotini belgilaydi. O’smirlik davrida xarakterning shakllanishi va shaxsiyatning boshqa poydevorlari asosan shakllanadi. O’smirlik davrida aqliy rivojlanishning umumiy xususiyatlari: 1. Hayotning murakkablashishi. 2. Mustaqillikni tasdiqlaydi. 3. Ichki pozitsiyalarni o’zgartirish, kelajakka munosabatni o’zgartirish. 4. Professional o’zini o’zi aniqlash vazifasi. 5. Mustaqil hayotning «ostonasi». — hayot rejalarining paydo bo’lishi; — hayotning barcha sohalariga kirib boorish; 4 Yetakchi faoliyat: — o’quv va professional kasb; — professional o’zini o’zi belgilash; Shu vaqtgacha odobli, dilkash bo`lgan o`smir kutilmaganda qaysar, intizomsiz, qo`pol, sеrzarda bo`lib qoladi. O`smir xulqidagi bunday o`zgarishlar o`qituvchi yoki ota-onalarni qattiq tashvishga soladi, munosabatlarini o`zgartiradilar. Natijada kеlishmovchiliklar, anglashilmovchiliklar kеlib chiqadi. Xo`sh, o`smirning psixik o`sishini harakatga kеltiruvchi kuch nima? O`smirning psixik o`sishini harakatga kеltiruvchi kuch– uning faoliyatini vujudga kеltirgan yangi ehtiyojlar bilan ularni qondirish imkoniyatlari o`rtasidagi qarama-qarshiliklar tizimining namoyon bo`lishidir. Vujudga kеlgan ziddiyatlar va qarama-qarshiliklarni psixologik kamolotni ta’minlash, faoliyat turlarini murakkablashtirish orqali o`smir shaxsida yangi psixologik fazilatlarni tarkib toptirish bilan asta– sеkin yo`qotish mumkin. O’smirlar uchun chegaralarni belgilang. O’smirlik davrida mustaqillik va mustaqillikka erishish istagi ko’pincha jamiyatda va oilada mavjud bo’lgan qonunlarni buzish orqali amalga oshiriladi. Buning oldini olish uchun aniq aniq, adolatli va ikkala tomonidan tasdiqlanishi kerak bo’lgan chegaralarni belgilash kerak. Vaqti-vaqti bilan har birimiz o’zimiz bilan yolg’iz bo’lishimiz kerak. Yoshlar bundan mustasno emas. Shuning uchun, agar siz bolaning xatti-harakatlarida o’zgarishlarni sezsangiz, giyohvandlik bilan so’roq qilishni tashkil qilishdan tashqari, siz ularga o’zingizning muloqotingizni yuklamasligingiz kerak. O’smirni kattalar muammolarini hal qilishga jalb qiling. Kattalarning keng tarqalgan xatolaridan biri shundaki, biz bolalar kattalar muammolarini hal qila olmaymiz deb hisoblaymiz. Kuni kecha beozorgina, yuvoshgina bo`lib yurgan, qalb kechinmalari bilan o`rtoqlashgan bolaning birzumda tutoqib, asabiylashib ketishi, gapga quloq O zMEʻ . Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil. 5 solmasligi, qo`pollik bilan javob berishining sababi nimada deb o`ylanib qoladi, gohida ota-onalar. To`g`ri, o`smirlar ba`zida muammo tug`dirishi mumkin, ammo mazkur davrdagi o`zgarishlar sizni xayratga solmasin. Axir farzandingiz, ba`zilar uchun unchalik oson bo`lmagan o`smirlik davrini boshdan kechiryapti. Bunday paytda gormonal o`zgarishlar sodir bo`lib, bolaning xatti-harakatlarida aks etadi. U o`ta ta`sirchan, asabiy bo`lib, ba`zan halovati yo`qdek ko`rinadi. O`smirlar ko`pincha javobsiz muhabbat, ota-ona yoki tengqurlari bilan kelishmovchiliklar, kelajak oldida qo`rquv hamda yolg`izlikdan aziyat chekishadi. To`g`ri, o`smirlik davrida hamma bolalarda ham bu kabi muammolar kuzatilmaydi, biroq organizmdagi o`zgarishlar vaqti-vaqti bilan o`zini namoyon etadi. Bizning vazifamiz bunday muhim damda, o`smir bolalar bilan til topishish uchun sabr-toqat kilishimizga to`g`ri keladi. Avvalambor, do`stona munosabatlarni o`rnatib, ko`proq muloqotda bo`lish nihoyatda muhim. . Shuning uchun o`z bolajoningiz uchun vaqt ajratib, ko`proq oilaviy yig`ilishlar uyushtiring. Ertalab maktabga kuzatayotganda, birgalikda nonushta qila turib, uning hayotiga qiziqishingizni bildirishingiz mumkin. Uning mashg`ulotlari, qiziqishlari, tanish-bilishlari, nizolari haqida so`rab-surishtirishingiz ayni muddaodir. Siz doimo hammasidan xabardor bo`lib turishingiz kerak. Farzand o`stirayotgan har bir ota-ona bolaning o`smirlik davri haqida ko`plab ma`lumotlarni eshitgan bo`lsa ajab emas. Ehtimol, quloqqa chalingan har qanday voqea-hodisalar sizni xavotirga solgandir, ammo ana shu davr borasidagi aniq ma`lumotlarga ega bo`lsangiz, xavotirga aslo o`rin yo`q. O‘smirlarning yosh-psixologik xususiyatlari. Psixologiya fanining muhim sohalaridan biri bo‘lmish yosh psixologiyasi fani bevosita inson psixologiyasining namoyon bo‘lishi va rivojlanishining turli yoshlarda qanday kechish xususiyatlari, qonuniyatlari, mexanizmlarini o‘rganadi. Psixika namoyon bo‘lishining yosh xususiyatlari o‘rganilar ekan, shuni nazarda tutish kerakki, yosh 6 psixologiyasida turli yosh davrlari bir-biridan sezilarli farqlanadi. Bular: chaqaloqlik davri, ilk bolalik davri, maktabgacha ta’lim davri, kichik maktab yoshi davri, o‘smirlik davri, ilk yoshlik dav ri, yoshlik davri, yetuklik davri va keksalik davrlaridir. Bu davrlarning har biri o‘ziga xos xususiyatlarga, sifatlarga ega bo‘lib, ular bir-biridan odamning xronologik yosh ko‘rsatkichlariga ko‘ragina emas, balki shu davrda inson ruhiyatida kechadigan hodisalar, ro‘y beradigan o‘zgarishlar, uning ruhiyatidagi umumiy qonuniyatlarga ko‘ra ham farqlanadi. Biz ushbu mavzu orqali Sizlar hakingizda, Siz o‘smirlarning yosh-psixologik xususiyatlaringiz haqida, ya’ni o‘smirlik davri psixologiyasi haqida to‘xtalib o‘tamiz. O‘smirlik davri insonni bolalikdan — yoshlikka o‘tuvchi va o‘z navbatida boshqa davrlardan o‘zining nisbatan keskinroq, murakkabrok kechishi bilan farqlanib turuvchi davrdir. Bu davr taxminan bolalarning 5—8-sinflarda o‘qish paytlariga to‘g‘ri keladi va 11—12 yoshdan 14—15 yoshgacha bo‘lgan davr oralig‘ida kechadi. Ayrim bolalarda bu davr 1—2 yil ertaroq yoki kechroq kuzatilishi ham mumkin. O‘smirlik davri ayrim maxsus psixologik adabiyotlarda «o‘tish davri», «og‘ir davr», «inqiroz davri» kabi nomlar bilan ham ataladi. Bu davrning «og‘irligi», «keskinligi», «murakkabligi» nimalar bilan asoslanadi? O‘smirlik davrining og‘ir, murakkab davr ekanligi ko‘plab psixologik, fiziologik, ijtimoiy omillar bilan bog‘liq. Bu davrda rivojlanishning barcha jihatlari: jismoniy, aqliy, axloqiy, ijtimoiy va shu kabilarning mazmun mohiyati ham o‘zgaradi. Bu davrda o‘smir hayotida, uning ruhiyati, organizmining fizio logik holatlarida, uning ijtimoiy holatida jiddiy o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Aksariyat holatlarda ularda bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan turli xil an’analar kuzatiladi. Bu davrga kelib bola endi «bola» emas va shu bilan birga hali «katta» ham emas. Uning o‘z-o‘ziga va atrofdagilarga nisbatan bo‘lgan munosabatlari bu tunlay boshqacha xarakter kasb etib boradi. Uning qiziqishlari tizimi, ijtimoiy yo‘nalganligi qaytadan shakllanadi, o‘z-o‘zini anglashi, baholashi, qadriyatlari 7 o‘zgaradi. Uning uchun o‘z «men»i va shu «men» ning ahamiyati ortadi. O‘smir organizmida ro‘y beradigan o‘zgarishlar shundan iboratki, bola rivojlanishining ayni shu davrida biologik, fiziologik yetukligi borasida tub o‘zgarishlar amalga oshadi. Fiziologik rivojlanish va jinsiy balog‘atga yetish jarayonining yangi bosqichi boshlanadi. Organizmdagi o‘zgarishlar bevosita o‘smir endokrin sistemasining o‘zgarishi bilan boshlanadi. Bu davrda gipofiz bezining funksiyalari faollashadi. Uning old kismidan ajralib chiqadigan garmon organizm to‘qimalarining o‘sishi va boshqa muhim ichki sekretsiya bezlari (qalqonsimon bez, buyrak usti va jinsiy bezlar) ishlashini kuchaytiradi. Ularning faoliyati o‘smir organizmida ko‘plab o‘zgarishlarni yuzaga keltiradi, jumladan bo‘y o‘sishining keskin tezlashishi (bir yilda o‘g‘il bolalarda 4—5 sm, qizlarda 3—4 sm o‘sishi kuzatiladi), jinsiy balog‘atga yetish, jinsiy organlarning rivojlanishi va ikkilamchi jinsiy belgilarning paydo bo‘lishi amalga oshadi. Bu jarayon qiz bolalarda 13—15 yoshlarda nisbatan jadal kechadi. Jismoniy rivojlanish va jinsiy yetilishning akseleratsiyalashuvi kuzatilayotgan hozirgi vaqtda ayrim qizlar 9—10 yoshda, o‘g‘il bolalar esa, 11—12 yoshlarida jinsiy balog‘atga yetishning ilk bosqichida bo‘lishi mumkin. Bo‘yning o‘sishi, vaznning ortishi, ko‘krak qafasining kengayishi — bularning barchasi jismoniy rivojlanishining o‘smirlik yoshiga xos xususiyatlaridir. Shular tufayli o‘smirning tashqi ko‘rinishi bolaning tashqi ko‘rinishiga qaraganda farq qiladi: tana proporsiyasi kattalarga xos ko‘rinishga ega bo‘ladi. Shuningdek, o‘smirning yuz tuzilishi ham o‘zgarib bosh suyagining yuz qismi jadal rivojlana boradi. Ûsmirlik yoshida umurtqa pog‘onasining o‘si shi bo‘yning o‘sish tempidan orqada qoladi. Chunki, 14 yoshgacha umurtqa pog‘onalari o‘rtasidagi oraliqlar tog‘aylar bilan to‘lgan bo‘ladi, bu esa ortiqcha jismo niy zo‘riqish, tana holatining noto‘g‘ri turishi tu fayli umurtqa pog‘onasining noto‘g‘ri rivojlanishga moyilligini bildiradi. Umurtqa rivojlanishini buzilishining eng ko‘p holati 11—15 yoshlarga to‘g‘ri keladi va ayni shu yoshlarda ro‘y 8 berishi mumkin bo‘lgan defektlarni ham bartaraf etish oson kechadi. 20—21 yoshlarga yetib tos suyaklarining o‘sishi yakunlanadi (shu davrda qizlarning jinsiy organlari ham yetiladi). Muskul vazni va muskul kuchlarining ortishi jinsiy balog‘atga yetishning oxirlarida nisbatan jadalroq amalga oshadi. Bunda o‘g‘il bolalarda muskullarning rivojlanishi erkaklarga xos tipda, qiz bolalarning yumshoq to‘qimalari esa ayollarnikiga xos tipda amalga oshadi. Bu esa har bir jins vakiliga o‘ziga xos erkaklik va ayollik sifatlarini beradi. Bu jarayonlarning nihoyasiga yetishi esa o‘smirlik davridan keyin amalga oshadi. Muskul vazni va muskul kuchlarining ortishi jinsiy balog‘atga yetishning oxirlarida nisbatan jadalroq amalga oshadi. Bunda o‘g‘il bolalarda muskullarning rivojlanishi erkaklarga xos tipda, qiz bolalarning yumshoq to‘qimalari esa ayollarnikiga xos tipda amalga oshadi. Bu esa har bir jins vakiliga o‘ziga xos erkaklik va ayollik sifatlarini beradi. Bu jarayonlarning nihoyasiga yetishi esa o‘smirlik davridan keyin amalga oshadi. Muskul kuchlarining ortishi o‘smir jismoniy imkoniyatlarini kengaytiradi. Buni bolalar juda yaxshi anglaydilar va ularning har biri uchun bu juda muhim ahamiyatga ega. Biroq o‘smir muskullari kattalarnikiga qaraganda tez toliquvchan bo‘ladi va davomli kuchlanishlarga dosh berolmaydigan bo‘ladi. Shuning uchun sport va jismoniy mehnat bilan shug‘ullanishda buni inobatga olish lozim. Turli organ va to‘qimalarning o‘sishi yurak faoliyatiga ham yuqori talablar qo‘yadi. O‘z navbatida yurak ham qon tomirlariga qaraganda tezroq o‘sadi. Bu jarayon yurak qon-tomir sistemasi faoliyatidagi funk sional buzilishlarga sabab bo‘lishi, yurak urishining tezlashishi, qon bosimining ortishi, bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi, tez toliquvchanlik kabilar ko‘rinishida namoyon bo‘lishi mumkin. Shuningdek, o‘smirlik davrida ichki sekretsiya bezlari faoliyati bilan bog‘liq ravishda organizmda keskin o‘zgarishlar ro‘y beradi. Ayniqsa, qalqonsi mon bez va jinsiy bezlar ajratib chiqaradigan garmonlar organizmda modda almashinishining katalizatori vazifasini bajaradi. Chunki, endokrin 9 va nerv sistemalari bir-biriga uzviy bog‘liqdir. Shunga ko‘ra, o‘smirlik davri bir tomondan quvvatning keskin ortishi va ikkinchi tomondan patogen ta’sirlarga o‘ta sezgirligi bilan xarakterlanadi. Shuning uchun aqliy yoki jismoniy ortiqcha toliqish, uzoq muddatli asabiy zo‘riqish, effektlar, kuchli salbiy hissiyotlar (qo‘rqish, g‘azab, xafagarchilik) endokrin buzilishlarga (menstrual siklning vaqtincha buzilishiga) va nerv sistemasi funksiyasining buzilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Bunday buzilishlar ta’sirlanuvchanlikning ortishi, o‘zini tuta bilmaslik, parishonxotirlik, ishda mahsuldorlikning pasayishi, uyquning buzilishi kabilarda namoyon bo‘ladi. O‘smirlik davrida endokrin va nerv sistemalari faoliyatining bolalik davrida mavjud bo‘lgan muvozanati buziladi, yangisi esa endigina o‘rnatilayotgan bo‘ladi. Bunday qayta qurilishlar, albatta, o‘smirning ichki holati, kayfiyati, ruhiyatiga ta’sir ko‘rsatadi va ko‘pincha, uning umumiy noturg‘unligiga, ta’sirlanuvchanligiga, serjahlligiga, harakat faolligiga, vaqti-vaqti bilan hamma narsalarga befarq bo‘lib qolishi va lanjligiga asos bo‘ladi. Bunday holatlarning yuzaga kelishi ko‘pincha, qizlarda menstrual sikl boshlanishidan bir oz oldinroq yoki sikl davrida ko‘proq kuzatiladi. Jinsiy balog‘atga yetish va jismoniy rivojlanishdagi o‘sish o‘smir ruhiyatida yangi psixologik tuzilishlarning yuzaga kelishida muhim ahamiyatga ega. Birinchidan, bu o‘smir uchun juda sezilarli bo‘lgan o‘zgarishlar bo‘lib, ular o‘smirning katta bo‘lganini his qilishining yuzaga kelishida ob’ektiv manba bo‘lib xizmat qiladi (uning asosida o‘smir o‘zining kattalarga o‘xshashligini his qiladi). Ikkinchidan, jinsiy balog‘atga yetish boshqa jins vakiliga qiziqishni rivojlantiradi, yangi kechinma, hissiyot, tuyg‘ularni yuzaga keltiradi. O‘smirning ichki bandligi va yangi taassurotlar, kechinmalarga munosabati darajasi ularning o‘smir hayotidagi o‘rni keng ijtimoiy sharoitlar bilan, o‘smir hayotining konkret individual sharoitlari, uning tarbiyasi va muloqoti xususiyatlari bilan belgilanadi. Bu o‘rinda o‘smir shaxsi shakllanishiga faqat kattalar uchun mo‘ljallangan 10 kitoblar va kinofilmlar salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bularning barchasi, shuningdek o‘rtoqlari bi lan sevgi va jins muammolari haqida gaplashishlari o‘smirlarda odamlar munosabatlarining intim jihatlariga ko‘tarinki qiziqishni yuzaga keltirishi, erotik an’analar va ilk seksuallikni rivojlantirishi mumkin. Har ikkala jins o‘smirlari uchun bu davrda ilk romantik hislarning yuzaga kelishi «birinchi muhabbat»ga duch kelishi, birinchi bo‘salarni olish kabilar me’yoriy hol hisoblanadi. O‘smirlik davrining xarakterli xususiyatlaridan yana biri — bu davrda o‘smirlarda kuzatiladigan O‘smirlik avtonomiyasi holatidir. O‘smirlik avtonomiyasining Huquqiy avtonomiya, emotsional avtonomiya, makoniy avtonomiya kabi turlari farqlanadi. Ma’lumki, bola dunyoga kelgan kundan boshlab kimningdir qaramog‘iga muhtoj bo‘ladi. Ota-onasi va boshqa yaqinlari uni oziqlantiradi, kiyintiradi, tarbiyalaydi va bolani muntazam nazorat ostida tutadi. Ular bolani har tomonlama qo‘llab-quvvatlab turadilar va bola bunday qo‘llab-quvvatlash, daldalarga muhtojlikni his etib turadi. O‘smirlik davrida esa bola o‘z hayotini, xavfsizligini ta’minlash borasida nisbatan mustaqillikka erishadi. Endi u o‘zini o‘zi himoya qila olishi, lozim bo‘lsa, o‘zi imkoniyatlari darajasida mehnat qilib, yetarli darajada daromad qilishi, o‘z ehtiyojlarini mustaqil ravishda o‘zi qondira olishi mumkin bo‘ladi. Yuqorida keltirib o‘tilgan huquqiy avtonomiya, ayni vaqtda bola o‘smirlik yoshiga yetishi bilan unga qator huquqiy imkoniyatlar berilishi bilan xarakterlanadi. Bu davrda bola yuridik shaxs hisoblanib, ovoz berish huquqiga ega bo‘ladi. Mabodo, bu davrda o‘smir ota- onasi ajralib ketgudek bo‘lsa, bu holatda o‘smirning qaerda va kim bilan qolishi bola xohishiga qarab hal etiladi. Shuningdek, bola bu davrda o‘z imkoniyatidan kelib chiqqan holda, rasmiy ravishda jismoniy mehnat bilan shug‘ullanishi ham mumkin. Lozim bo‘lsa, ulardan o‘z hatti-harakati, qiliqlari uchun javob berishi ham talab qilinadi. Shu kabi huquqiy imkoniyatlarga ega bo‘lish va  O zME ʻ . Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil 11 bundan o‘smir ning xabardorligi uning huquqiy avtonomiyasining yuzaga kelishini ta’minlaydi. Bunday avtonomiyaga ega bo‘lish o‘smirda o‘z hatti-harakati uchun javobgarlik, mas’uliyatlilik hissini yuzaga keltiradi. O‘smirlik avtonomiyalaridan yana biri — emotsional avtonomiyadir. Ma’lumki, bola dunyoga kelgan ondan boshlab, u onasi va atrofidagilarning emotsional, hissiy qo‘llab-quvvatlashiga, mehr- muhabbatini namoyon qilishiga, erkalashiga ehtiyoj his qiladi. Shuning uchun ham ilk bolalik yoshidagi, maktabgacha va kichik maktab yoshidagi bolalarni suyib, erkalab ularni quchib, boshini silab, yoqimli gaplar va muomala bilan ularga hissiy yaqinlik namoyon qilinsa, ular bundan quvonib, xursand bo‘ladilar va erkalayotgan shaxsga nisbatan talpinadilar. Buni yosh bolalarning onasiga suykalishi, ularning pinjiga suqilishi, ularga erkalanishi hollarida kuzatishimiz mumkin. Shuningdek, bolalar o‘z tengdoshlari bilan bo‘ladigan o‘zaro munosabatlarida nizo-tortishuvlarga duch kelganida va ayniqsa, tengdoshlaridan «jabrlanganda», «engila boshlaganidan», ota- onasidan va atrofidagi yaqinlaridan emotsional dalda, hissiy qo‘llab-quvvatlash kutadi va bu borada ularga murojaat qiladi. Agar o‘z vaqtida shu hissiy daldani ola olsa, o‘zini erkin, tetik, g‘olib his qiladi va ular bilan quvonib yuradi. O‘zining kichkinagina hayotida duch kelgan «muammolari»ni hal qilishda kattalar yordamiga muhtojlikni his qiladi, ulardan muntazam foydalanishga intiladi. O‘smirlik davrida esa aksincha, o‘smir endi «yosh bola» emas, endi u «katta odam». Katta odam esa mustaqil bo‘lishi, o‘z muammolarini o‘zi hal qilishi kerak. Bu davrda kattalar yordamiga murojaat qilish tengdoshlar tomonidan qoralanadi va buni o‘smirning o‘zi ham xohlamaydi. Bu davrda o‘smirlarga kattalar tomo nidan oldingidek ko‘rsatiladigan iltifot, erkalashlar erish tuyuladi. Endi ular o‘zlarini erkalab, silab- siypashlarini, «arzimagan narsalar» uchun katta lar tomonidan bildiriladigan olqishlarni «yoqtirmaydilar». Endi ular atrofdagilarni hissiy qo‘llab-quvvatlashlaridan xoliroq bo‘lishga, o‘z muammolarini o‘zlari shaxsan hal 12 qilishga intiladilar. Oldinlari ko‘chada, bog‘chada, maktabda yuz bergan voqealar haqida uyidagilarga shikoyat qilib ota-onasidan yordam so‘ragan bo‘lsalar, endi oiladan tashqarida birontasidan dakki eshitib, kaltak yeb kelgan taqdirda ham bu xaqda ota-onasiga bildirmaslikka harakat qiladi va imkon qadar ota-onasi uning «ishlariga» aralashmasliklarini xohlaydi. Bularning barchasi o‘smirlarda bevosita kuzatiladigan emotsional avtonomiyaning alomatlaridir. O‘smirlarda kuzatiladigan avtonomiya holatining yana biri makoniy avtonomiyadir. Bunga ko‘ra, o‘smirlar imkon qadar o‘z xonasida yolg‘iz qolishga, biron bir ishni bajarayotgan yoki biron bir joyda bo‘lgan vaqtlarida imkon qadar yolg‘iz bo‘lishga ayniqsa, ota-onasi, oila a’zolari nazaridan chetroqda bo‘lishga, o‘z uy-xayollari bilan mashg‘ul bo‘lib vaqt o‘tkazishga intilib qoladi. Suhbatlashsa ham, asosan o‘z tengdosh lari, yaqin o‘rtoqlari bilangina muloqotda bo‘lib o‘z ota-onasi bilan imkon qadar kamroq muloqotda bo‘lishga intilib, o‘zi bilan o‘zi ovora bo‘lib qoladi. Ayni vaqtda, o‘smirda kuzatilayotgan bu hodisalarning asl sababini tushunmagan ayrim ota-onalar ularning bunday holatidan xavotirlanib, ular bilan oldingiga qaraganda ko‘proq qiziqib qoladilar. Boshqacha qilib aytganda, ularning avtonomiyasiga «bostirib kiradilar». Buni esa o‘smirlar yoqtirmaydi. Bunday holatlar o‘smirlar va ularning ota-onalari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarida kelishmovchiliklar, nizolarning yuzaga kelishiga asos bo‘lishi mumkin. Yuqorida qisman to‘xtalib o‘tganimizdek, o‘smir ruhiyatida kuzatiladigan xarakterli xususiyatlardan biri ularning o‘ta ta’sirlanuvchan, jizzaki, qo‘rs, sal narsaga xafa bo‘lishi undagi hissiy noturg‘unlikning ifodasidir. Bunday holatlarning yuzaga kelish sabablaridan biri bevosita jinsiy balog‘atga yetish, ichki sekretsiya bezlari, ayniqsa, jinsiy bezlar funksiyalarining faollashuvi va shular bilan bog‘liq holda, o‘smir organizmida ro‘y beradigan psixofiziologik o‘zgarishlardir. Ma’lumki, o‘smirlik davrida o‘smirning «men»i qaytadan shakllana boradi. Uning atrofidagilarga ayniqsa, o‘z- o‘ziga bo‘lgan 13 munosabati, qiziqishlari, qadriyatlari yo‘nalishi keskin o‘zgaradi. Uning o‘z shaxsiga bo‘lgan e’tibori kuchayadi. O‘smirlik davrida shaxs egotsentrizmi boshqa davrdagilarga qaraganda, eng yuqori darajaga yetadi. Bu davrda o‘smir o‘z shaxsiyatini boshqalardan ustun qo‘yadigan, o‘ziga ko‘proq bino qo‘yadigan bo‘lib qoladi. Shu davrda o‘g‘il bolalarda ham, qiz bolalarda ham shunchaki kattalarga taqlid qilib emas, balki tom ma’noda o‘zining hatti-harakatini nazorat qilish, o‘zining yurish-turishi, kiyinishi, tashqi ko‘rinishiga astoydil e’tibor berish, pardoz-andoz bilan shug‘ullanish kabi holatlar kuzatiladi. Biroq bu davrdagi endokrin sistemasi faoliyati, epofiz, jinsiy sekretsiya bezlari ajratib chiqaradigan garmon ta’siri ostida o‘smir organizmida va tana tuzilishida o‘zgarishlar ro‘y beradi. Uning tana tuzilishi proporsiyasi buziladi (u nisbatan besûnaqayroq bo‘lib qoladi), tovushlari o‘zgarib, dûrillab qoladi. Jinsiy balog‘atga yetishning boshlanishi bilan yuzlariga husnbuzar chiqa boshlaydi. Bularning barchasi o‘smir uchun kutilmagan, uncha xush kelmaydigan holatlardir va aynan ana shu holat o‘smir ta’sirlanuvchanligining, jizzakiligining ortishiga olib keladi. Shu davrda o‘smirning tashqi ko‘rinishi, shaxsiyatiga oid bildirilgan arzimagan nojo‘ya gap uning uchun jiddiy salbiy kechinmalarning yuz berishiga asos bo‘lishi mumkin. O'smirlik inqirozi va uning xususiyatlari. O'smirlik inqirozi O'simlik davrining inqirozi zamonaviy dunyo bolalarining eng dolzarb muammolaridan biridir. Buning sababi, ularga ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar yuzaga kelganda ularga zamonaviy yangi talablarning paydo bo'lishi. So'nggi yigirma yillarda davlatimizda amalga oshirilayotgan jarayonlar ijtimoiy-iqtisodiy sohada va sog'liqni saqlash sohasidagi sog'liqni saqlash aholi salomatligi holatida, ayniqsa bolalar salomatligining holatiga ham, ham miqdoriy o'zgarishlarga olib keldi. Inqiroz - bu uzoq muddatli odamning o'zi va tashqi dunyo bilan bo'lgan munosabati tufayli yuzaga kelgan 14 ruhiy kasallikning buzilishidir. Bu inqiroz - bu eng asosiy, o'ta muhim qadriyatlar va inson ehtiyojlariga ta'sir qiladi, odamning ichki ichki hayotiga aylanadi va kuchli hissiy tajriba bilan birga keladi. Odatdagi hayot tarzini buzadigan, ajratib turadigan yoki hatto uni imkonsiz ravishda buzadigan inqiroz odamni o'z hayotiy maqsadlarida, atrofdagi maqsadlar, atrofdagi, turmush tarzi va hokazolar bilan munosabatlarni amalga oshirishni talab qiladi. Inqiroz inson uchun hayotiy vazifa va uning ruxsatining natijasi ko'pincha hayotning ba'zi yangi fazilatlarining paydo bo'lishiga aylanadi. O'smirlik inqirozi barcha yoshdagi inqirozlarga nisbatan eng uzundir. O'smirlik yoshi balog'at va psixologik o'sib borayotgan bolani qiyin davr. O'z-o'zini anglashda muhim o'zgarishlar ro'y berdi: balog'at ballug'i, kattalar odamining hissi paydo bo'ladi. Agar bo'lmasangiz, ishtiyoqli istak bor, lekin hech bo'lmaganda kattalar deb hisoblanayotganday tuyuladi. Ularning yangi huquqlarini himoya qilib, o'smir umrining ko'plab sohalarini ota-ona nazoratidan himoya qiladi va ko'pincha ular bilan mojarolarga boradi. Shuningdek, o'spirin tengdoshlar bilan muomala qilishga ulug'dir. Ushbu davrda ushbu davrda etakchi faoliyat yaqinlashadi - shaxsiy aloqa. Norasmiy guruhlarda o'smir do'stlik va ittifoq paydo bo'ldi. Yorqin, lekin odatda bir-biringizni sevimli mashg'ulotlarini almashtirish. O'smirning asosiy faoliyati - bu bola nafaqat bilim olish uchun ko'nikma va texnikani usta va texnikalar usta ustalar, balki ijtimoiy munosabatlar ko'nikmalarini o'zlashtirish, shuningdek, ijtimoiy munosabatlar ko'nikmalarini o'zlashtirish. Maktab ontogenez quyidagi yosh davrlarini qamrab oladi: o'rta maktab yoshi - 7-10 yil; Yosh o'smirlar - 11-13 yoshda; Katta o'spirin - 14-15 yil; Yoshlar yoshi - 16-18 yosh. Rivojlanish davrlarining har biri o'ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. Maktab ontogenezning eng qiyin davrlaridan biri bu o'spirin davri bo'lib, ular o'tish deb ataladigan o'smir davri bo'lib, u bolaligidan etuklikka etuklikka o'tishi bilan ajralib turadi. O'smirlik davri - bu tananing jadal balandligi yuzaga kelganida, tanani tez va notekis o'sishi va rivojlanishi davri yaxshilanmoqda, mushaklar apparati 15 yaxshilanmoqda, skelet jarayoni daromad. Nomuvofiqlik, yurak va qon tomirlarining rivojlanishi, shuningdek ichki sekretik bezlarning rivojlanishi, ko'pincha qon bosimining pasayishi, qon bosimining o'sishi, qon bosimining kuchayishi, o'smirlardagi yurak bosimining kuchayishi, o'smirlardagi yurak bosimi kuchayadi, Jurriylik, tez charchoq, bosh aylanishi, bosh aylanishi va yurak urishi mumkin bo'lgan hayajonlanishni kuchaytirish. O'smirning asab tizimi har doim ham kuchli yoki uzoq muddatli o'tkir stimulyatsiyani bartaraf etolmaydi va ularning ta'siri ostida ko'pincha tormoz yoki kuchli hayajonga kiradi. O'smirlik davrida jismoniy rivojlanishning markaziy omili - bu ishlarga jiddiy ta'sir ko'rsatadigan balog'at ichki organlar. Jinsiy jozibalar mavjud (ko'pincha ongsiz) va yangi tajribalar, diqqatga sazovor joylar va fikrlar. O'smirlikdagi jismoniy rivojlanish xususiyatlari, ayniqsa, rejim, dam olish, uyqu va ovqatlanish, jismoniy tarbiya va sport turlari muhim rolini aniqlaydi. Aqliy rivojlanishning o'ziga xos xususiyati shundaki, bu ilg'or va shu bilan birga maktab davomida eng zo'rlik bilan ziddiyatli xususiyatga ega. Bu vaqtda psixofiziologik funktsional rivojlanish ruhiy evolyutsiyaning asosiy yo'nalishlaridan biridir. O'smirlar ilmiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirmoqdalar, chunki ular o'tmish, hozirgi va kelajak haqidagi farazlar, taxminlar, taxminlar haqida bahslashishadi. Yigitlar umumiy nazariyalar, formulalar va hokazolarda paydo bo'ladi. Tizimga nisbatan sezilarli xususiyatga, yoshga bog'liq xususiyatga aylanadi. Siyosat, falsafa, baxt va sevgi formulasi nazariyalari yaratilgan. Rasmiy operatsion tafakkur bilan bog'liq yosh ruhiy ruhiyatning o'ziga xos xususiyati - bu fursat va haqiqat toifalari o'rtasidagi munosabatlarning o'zgarishi. O'rganish mantiqiy fikrlash Intellektual tajriba, formulalar va boshqalarga nisbatan intellektual tajribaga, shuning uchun butun dunyoni umumbashariy egochi ifoda qiladi: butun dunyoni universal nazariyalarga, ya'ni piagetga ko'ra, o'zini tutadi Dunyo haqiqat tizimiga emas, balki tizimlarga bo'ysunishi kerak edi. O'smirning inqirozi rivojlanayotgan neoplazmalar bilan bog'liq, ular orasida 16 markaziy joy "balog'at tuyg'usi" va o'z-o'zini anglashning yangi darajasining paydo bo'lishi. 10-15 yoshli bolaning o'ziga xos xususiyati o'z huquqlari va imkoniyatlarini kattalar tan olishiga erishish uchun jamiyatda o'zini tasdiqlash istagida namoyon bo'ladi. Bolalar uchun birinchi bosqichda etukligini tan olish istagi. Bundan tashqari, yosh o'spirinlarning bir qismi, ular kattalar kabi bo'lish huquqini ma'qullash uchun (masalan, iloji boricha kiyinishim mumkin). Boshqa bolalarda, balog'atga etmaganlar uchun turli xil ishlarda turli xil ishlarda qatnashish istagi bilan yangi imkoniyatlarini tan olish uchun kuchli imkoniyatlar paydo bo'ldi. Ularning oshgan imkoniyatlarini qayta baholash o'smirlar istiqboli va mustaqillik va mustaqillikka, og'riqli mag'rur va sintlarga nisbatan aniqlanadi. Kattalar bilan bog'liq bo'lgan tanqidiylik, o'z qadr- qimmatini atrofdagi urinishlarga bo'lgan urinishlarga o'tkir munosabat, ularning huquqiy imkoniyatlari o'smirlik davrida tez-tez ziddiyatlarning sababidir. Tengdoshlar bilan muloqot qilish uchun ko'pincha ular tomonidan rad etilganidan qo'rqishadi. O'smirning hissiy farovonligi tobora ko'proq va ko'proq jamoadagi ish joyiga bog'liq emas, asosan, o'rtoqlarning munosabati va baholari bilan aniqlanadi. Guruhlar mavjud bo'lib, ular guruhlarni, "birodarlik", etakchiga nisbatan mazali ergashishga tayyorligini keltirib chiqaradi. O'lchovlar, g'oyalar, ishonchlar, o'spirinlar o'zlarining xatti-harakatlarida boshqarilishini boshlaydigan printsiplar juda shakllantiriladi. Ko'pincha ular kattalar talablariga mos kelmaydigan o'zlarining talablari va me'yorlari tizimiga ega. Bittasi eng muhim fikrlar O'smirning shaxsiyatini shakllantirishda o'zini o'zi anglash, o'z-o'zini hurmat qilish (CO) rivojidir; O'smirlar o'z shaxsiyatining fazilatlariga, o'zlarini boshqalar bilan taqqoslash, his-tuyg'ulari va tajribalari bilan kurashish, o'z his-tuyg'ulari va tajribalari bilan taqqoslash zarurligini o'zlariga qiziqish bilan qarashadi. O'z-o'zini baholash boshqa odamlarning hisob-kitoblari ta'siri ostida shakllanadi, ularni boshqalar bilan taqqoslash, uning shakllanishida eng muhim rol o'ynaydi. Yuqorida aytib o'tilganlar tufayli o'smirlar tushuniladi va qabul qilinadigan 16 ma'lum bir guruhga tegishli bo'lishi kerak. Ehtimol, bu hovlida o'z-o'zidan, musiqa maktabida, musiqa maktabida, musiqa maktabida, shuningdek, jamiyatdan himoya qilish uchun o'z-o'zini anglash va himoya qilish uchun, shuningdek, o'smirlar - subkulturaning ma'lum bir birligidan iborat bo'lgan ma'lumot guruhi bo'lishi mumkin. Ba'zi holatlarda o'spirinning o'zi amalga oshira olmaydigan hollarda, u o'z joniga qasd qilishga olib keladigan depressiya holatida sug'oriladi. Buni ushbu bobda ko'rib chiqaylik. SUBULULUT - dunyoqarash va qadriyatlarga zid bo'lmagan manfaatlardagi odamlar uyushmalari an'anaviy madaniyatva uni to'ldiradi. Va yoshlar suvkulturalari bundan mustasno emas. SUBRALKENTLAR KERAK, chunki ularga kerak bo'lgani uchun: ular o'zlarini ijodiy izhor etish, hayotdagi joylarini topish, do'stlarini topish, do'stlarini topish, do'stlarini topish, hayotdagi joylarini topishlari, do'stlarini topish, hayotdagi o'rnini topishlari, do'stlarini topish, hayotdagi joylarini topishlari, do'stlarini topishlari uchun o'zlarining yashash joylarini aniq bilishadi. Subkulture ijtimoiy organizmning bir qismidir. Majoziy ma'noda u qo'lda ko'rinadi. Agar u kesilgan bo'lsa - odam yashashi mumkin, ammo o'chirib qo'yiladi. O'smirlar subkulti - bu haqiqatan ham harakat tizimi har xil turlarSiz tashqi hayotni ham, ichki a'zoni tashkil qilishga imkon beradigan (psixologik makoningizni tashkil qiling). Aynan shu yoshida, bunday bir nechta o'rganilgan hodisa o'z o'spirinlari tilida gullab- yashnagan. Ko'p mamlakatlarda belgilangan hodisa. Pank - bu punk - tog 'jinsiga qarama-qarshi bo'lgan. Pank tomonidan berilgan vayronagarchilikning pasaymaganligi, hippalar ideallari supurildi. Pank madaniyati raqs, adabiyot, vizual san'at va kinoteatrda aks ettirilgan. Punk gotika va psixobileti kabi boshqa subulmalar bilan yaqin aloqada bo'ladi. Punk uslubi - soch turmagi, teri ko'ylagi, yuzdagi sirg'alar va quloqlarga olib keladi. Ba'zida paketlar roker pidjaklari, tor jinsi karnay kiyadi, namunadan, namunaning poyabzallari va nostandart tasvirlarga ega futbolkalar bilan tugaydi. Pankning sochlari Isurslar yoki boshqa shakllar shaklida yoki Lycco-da soqol olingan. Metallistlar eng yirik "norasmiy" 17 subkulturalaridan biridir. Ilgari og'ir musiqa ba'zi musiqa ixlosmandlarini, keyin ziyofatning elit o'yin-kulgilarini va hatto gopniklarning kichik ishtiyoqlarini hayajonga solmoqda. Endi og'ir musiqa ko'pchilikni tinglamoqda. Bugungi kunda bu juda boy musiqiy qatlam, bir nechta tarkibiy qismlar o'zlari orasida hech narsa yo'q, "haddan tashqari yuklangan" tovushdan tashqari. Bugun "jiddiylik" moda, teng, jadal oqim, u ilgari sodir bo'lganidek, hech qanday g'alayon yo'q. Og'ir metall tosh, yuqori tezlikdagi metall tog 'jinslari, qora metall tosh, ularning barchasi metallerlar. Zamonaviy metallarelkorlik ularning zavqida yashashni yaxshi ko'radi. Ularning fikriga ko'ra, ular boshqa odamlarga majbur emaslar, ular spirtli ichimliklarni iste'mol qilishlari mumkin va u erda alkogol ichimliklar ichishlari mumkin. Harakatlar ommaviy ongi, multiv va baxtsizlikning noroziligi sifatida o'z harakatlarini anglaydilar. Gothic Musiqa turli xil uslublarni birlashtiradi. Trend qayg'uli, mistik va hatto qayg'uli naqshlar paydo bo'ladi. U o'z va taniqli uslubga ega bo'lishga tayyor. Ularning suratlari infartlar, qora gullar bilan ajralib turadi, ba'zida erotikizm bilan birgalikda. Bu pirsing sodir bo'ladi. Kumush bezaklari va turli xil ramzlar - Anki, xochlar, Pentagram va boshqalar. Kumush - Oyning rangi. Soch turlari, shuningdek, tasvirda muhim rol o'ynaydi: katta to'plamda yoki jelda to'plangan tekis sochlar va ba'zan rag'batlantiradi. Odatda sochlar qora rangga bo'yalgan, ammo qizil, binafsha, oq ranglar. Ushbu subkulturaning asosiy belgilaridan birini bo'yanish: yuzidagi oq kukunning zich qatlami, qora qovoq va lablar. Ushbu subkulturaning xususiyatlari zo'ravonliksiz, passiv va bag'rikenglikni o'z ichiga oladi. Pankov va Hippiedan farqli o'laroq, kolonnalar ijtimoiy faoliyatga chaqirmaydi, siyosatda kuchlar yoki bloklarni qo'llab-quvvatlamang va hech qanday siyosiy shiorlarni yaratmang. Rap - musiqiy uslublarga asoslangan ko'plab subkulyal shakllar oralig'ida Rossiyada keng assortiment. Amerikaning Negriya bloklarida o'smirlar ko'chasidagi o'spirinlar hayotidagi harakatlarini "o'qish", ularning harakati "o'qish", ularning harakatlari "o'qish". Ushbu uslub o'z-o'zidan maqsadli, yaqinda, yaqinroq – 18 xip-hop madaniyati - xip-xop madaniyati nomli ma'murlik polistalistik ta'limning ajralmas qismini o'z ichiga oladi. Rapdan tashqari ustuvorliklar: grafiti maxsus devor qog'ozi, tanaffusli raqs va raqs, raqs, raqs, ekstremal sport, Streetball va D.R. Ushbu subkultura juda demokratik, "ko'cha yoshlari" bilan aloqani yo'qotmaydi. Katta shaharlarda, ko'plab yoshlar esa rap bilan bog'liq. Rap muxlislar "keng shimlardagi tik bolalar" ga tegishli. Bunday kiyimlar biznes bozorlarida sotiladi - arzon. Ammo, ba'zi yoshlar ongli ravishda gip-hop madaniyatiga yo'naltirilgan. Tashqi ko'rinishi: keng, bir nechta o'lchamlar ko'proq kiyimdir. Tez-tez sport. Sport - basketbol. Sirg'alar va nishonlar bezaklari. Sochlari qisqa. Ko'plab rapperlar alkogol ichimliklar, hatto pivo, hatto pivo, garchi afzal qilingan kuchli dorilar. Raperlar nafaqat "rap" ni tinglaydiganlar, balki RAP yozadiganlar ham. Asosan Rapperlar tajovuzkor emas, aksincha "gangsta" tomonidan chiqarilganlarga qo'shimcha ravishda. emo - "hissiy" so'zidan kelib chiqqan. Emo vakillari o'zlarining uslublari va mafkurasi bilan tanilgan, bu tegishli musiqada aniq belgilangan. Dastlab, subkultura punk musiqasida, ko'pincha shaxsiy xarakterli va katta hissiy komponent bilan. Emo musiqasi samimiylik, tegishli, subkulturaga asoslangan. Emo - bu ruhning holati, balki ular boshqa shaharlar orasida ajralib turishi uchun o'zgacha uslubiga ega. Kiyim emo, bu qora va pushti diapazonda, sizning qo'lingizda turli xil bandajlar, temir plapektlari, temir plakalari, turli xil emo piktogrammalari bilan belkula. Emo-bo'yanish - bu qora qalam bilan ko'z qovog'idir. Soch turmagi emo - portlashlar bir ko'z, qora yoki qorong'i kashtan sochlarini qoplaydi. Bularning barchasi individuallikni tanlashda erkinlik beradi. Emo bo'lish qayg'u va she'rlar yozishni anglatadi. She'rda biz sarosima, depressiya, yolg'izlik, xohish, izolyatsiya hissi kabi his-tuyg'ular haqida gapiramiz. Eng keng tarqalgan ruhiy kasallik Mubolag'asiz, siz depressiyani chaqirishingiz mumkin. O'smirlar va yoshlardagi tushkunliklari psixiatrlarning nuqtai nazariga, ularning atripikasi tufayli, mojarolar, qo'pollik, tajovuzkorlik, jo'nash shaklida xulq-atvorning buzilishlarini yashirish 19 ehtimoli kamroq, O'g'irlik, psixoaktiv moddalarni (sirtmagan), erta tasodifiy jinsiy hayotdan foydalanish. O'smirlik davrida psixo kabi namoyonlar ko'pincha depressiyada ifodalanadi: mojarolar, qariyb xulq-atvorga nisbatan qo'pollik, qarindoshlar, alkogolni suiiste'mol qilish. Hatto "depressiya" degan tushuncha noaniq talqinga ega. Bu kayfiyatning o'ziga xos xususiyati, sindromning ismi va alohida ruhiy kasallik sifatida tushuniladi. O'smirlik davri asosan psixogen tushkunlik bilan tavsiflanadi (ya'ni psixologik sabablarga ko'ra yaratilgan). O'smirlar depressi: ilmiy ijod bilan bog'liq muammolar, tengdoshlar va undan katta va boshqalarga aloqaning muammolari. O'smirlardagi depressiv holatlar murakkab tuzilishga ega. Bu, o'z nomuvofiqligi, maktabda o'quv dasturini samarali singdirish va tengdosh jamoasiga moslashish uchun shakllantirilgan haqiqiy noroziliklar orqali amalga oshirilgan haqiqiy depressiv alomatlarning kombinatsiyasi bilan bog'liq. O'z joniga qasd qilish - bu odamning o'ziga xos muammosiga javoban. O'z jonli xatti-harakatlarining mavzusi juda jiddiydir va odamlarni hayotdan ixtiyoriy ravishda tark etishga majbur qilish, haqiqiy sabablar haqida o'ylashni talab qiladi. O'z joniga qasd qilish o'smirlik davrida o'lim sabablari orasida uchinchi o'rinni egallaydi. Bu o'z joniga qasd qilishga urinishlarga olib keladigan ijtimoiy va psixologik muammolarning mavjudligi (bolalar uchun zo'ravonlik, tajovuz va shafqatsizlik, yolg'izlik hissi). Ko'pincha, o'z joniga qasd qilish, spirtli ichimliklarni suiiste'mol qilgan qarindoshlari yoki tanishlari, ular giperaktivlik va boshqa xulq-atvor kasalliklari, depressiya, xavotirli holatlar bilan ajralib turadi. Taxminan tajriba, qonun bilan to'qnashuv, nopoklik, homiladorlik yoki homiladorlik, gipokondriya, ijtimoiy izolyatsiyadan qo'rqish o'tkir tajribalarga kiradi. Qizlar o'zlariga talablarning ortib borayotgani va ularning yutuqlari (o'rta qobiliyatlari bilan) yoki hayotdagi o'zgarishlar uchun qo'shimcha sabablarga ega. O'z joniga qasd qilish paytida, jabrlanuvchi ko'pincha alkogol yoki giyohvand moddalar ta'siri ostida. Ushbu davrda o'qish, sport, ijod - bu davrda o'spirinni o'spirin qoldirishi mumkin. Qoida tariqasida, 20 har qanday muvaffaqiyatlar ota-onalar yoki o'qituvchilar tomonidan, uning fikri dunyoning aksariyatlarining aksariyatlarining aksariyatlarining aksariyatlarining aksariyati qadrlanadi va o'spirin uchun juda muhimdir. Sport yoki maktabda etarli harakatlarni qo'llang, o'spirin uning nuqtai nazarini va o'zini o'zi baholashni to'g'ri qurish. Maqsadlarni o'rnating va tushiga boradi, uning kuchiga ishonishni boshlaydi. Masalan, jismoniy kuchlanish o'spirinni tinchlantiradi va tinchlantiradi. Ijodkorlik o'spirinning ichki hayotini boyitadi, uni har tomonlama rivojlantiradi, u bilan uyg'unlikni anglatadi. Yangi bilimlarni o'rganish va olish quvonch keltirishi mumkin, baholashda yordam beradi. O'smirlik davrida tengdoshlar bilan hissiy jihatdan muloqot qiling. Aloqa ko'plab o'spirinlarning hayoti va mashg'ulotlariga va mashg'ulotlarga va ota-onalar bilan munosabatlarga mos keladigan o'spirinlarning butun umrini qamrab oladi. Do'stona munosabatlar bilan eng ma'lumotli va chuqur aloqa mumkin. O'smirlik do'stlik murakkab, ko'pincha qarama-qarshi hodisadir. O'smir yaqin, sadoqatli do'st va qizg'in do'stona do'stlarga ega bo'lishga intiladi. Odatda u o'z tajriba va inshootlarini anglash, tushunish va qabul qilishni qidirmoqda. Qanday qilib tinglashni va his qilishni biladigan do'stingiz (va shunga o'xshash muammolar yoki insoniy munosabatlar dunyosiga nisbatan bir xil nuqtai nazaringiz) psixoterapevtga aylanadi. U nafaqat o'zini yaxshiroq tushunishga yordam beradi, balki uning qobiliyatidagi noaniqlikni, o'z qadr-qimmatini shubha ostiga qo'yishi, o'zini inson kabi his qilishi mumkin. Agar do'st o'z-o'zidan, o'spirin holatlari bilan shug'ullansa, bu vaziyatni ham sezish yoki boshqa tarzda qadrlashini ko'rsatadi, munosabatlar juda mumkin. Va keyin o'spirinni yolg'iz his qilsa, yana idealni qidiradi va iloji boricha to'liq tushunishga intiling, unda hamma narsa, sevgi va qadrlaysiz. Eski filmni eslang "dushanba kuni yashaylik." Baxtli bola g'oyasi bitta iborada aks etdi: "Baxt sizni tushunganingizda." Amerikalik tadqiqotlarda, o'smirlik, yaqin do'stlar, qoida tariqasida, xuddi shu sinfda, bir xil sinfda o'rganadigan tengdoshlardir. Do'stlar bilan taqqoslaganda, ular aqliy rivojlanish, ijtimoiy xatti- 21 harakatlar, o'qitishda muvaffaqiyatlar bilan o'xshashdir. Istisnolar mavjud. Masalan, maktabda yaxshi do'stga ega bo'lgan jiddiy qiz uchun eng yaxshi do'sti shovqinli qiz, isrofgarchilik va o'yin-kulgilarni o'rganishga qiziqishi mumkin. Qarama-qarshi belgining jozibadorligi odatda o'spirin bir-birining o'ziga xos xususiyatlarini qidirayotgani bilan izohlanadi, u o'zini o'zi etishmaydi. Do'stona munosabatlarda o'spirinlar juda tanlanadi. Ammo ularning muloqot doirasi yaqin do'stlar bilan cheklanmaydi, aksincha, avvalgi asrlarga qaraganda ancha kengroq bo'ladi. Hozirgi kunda bolalarda ko'p tanishlar paydo bo'lib, bundan ham muhimi, norasmiy guruhlar yoki kompaniyalar shakllantiriladi. O'smirlar nafaqat guruhga o'zaro hamdardlikni, balki umumiy qiziqishlar, sinflar, o'yin-kulgilar, dam olish maskanlari, balki birlashtirishi mumkin. Bir guruh o'spirindan nima oladi va unga u kiradigan guruhning rivojlanish darajasiga bog'liq. Do'stona munosabatlar har doim o'zaro munosabatlardir, ularda har bir ishtirokchi yoki boshqa yo'l yoki boshqa yo'l bilan namoyon bo'ladi. Shu bilan birga, ular ikkalasi ham haqiqiy xususiyatlariga ko'ra taqdim etiladi, shunchalik realizm shunchalik ham, do'stlikning haqiqiy munosabatlari ehtimoli ko'proq. Do'stlik adolatga asoslanib, u imkonsiz, g'ayritabiiy, g'ayritabiiyligini talab qilmaydi, bu uning to'liq hayotdagi umum integralligini amalga oshirishi mumkin bo'lgan haqiqiy "i" ga duch keladi. Bir-birimizdan tushuncha mavjud, do'stingiz tushunishga beriladi. Boshqalarning barchasi tushunishlari mumkin emas, lekin agar men do'stni tushunmadim - bu allaqachon falokat, bu sizning mavjudligingiz muamsallashning iloji yo'qligi sababli, bu tanaffusdir, bu tanaffusdir, bu tanaffusdir, bu tanaffusdir, bu tanaffusdir, bu tanaffus O'zingizning mavjudligingizni buzadigan hayot hayoti. Ko'p odamlar bunday tajriba bilan etarli, shuning uchun ularning barcha hayotlari yashaydi. Do'stlik qanday paydo bo'ladi - bu kerak bo'lishi kerak emasmi? Psixologlar odatda do'stlikning maxsus hodisa sifatida tasvirlashadi va uni uchrashuv deb atashadi. Uy psixologiyasida, uchrashuvni fenomenologik hodisa sifatida tahlil qilish amaliyoti yo'q, 22 ammo u etarlicha batafsil ma'lumotga ega, masalan, yoshlar va boshqa turdagi sotsiologiyaga bo'lgan ehtiyojlar, ya'ni ehtiyojlar bor boshqa odamlarda. Yoshlar ijtimoiy ehtiyojlar bilan ajralib turadi. O'zingizning mavzuni amalga oshirish imkoniyatini tasdiqlovchi do'stlik ehtiyojsi. Uchrashuv vaqtida men o'z mavzuni (boshqa) topaman. Bu odamning asosiy tajribasi bu odamning o'ziga yaqinligini o'z i.iga o'ziga jalb qilish, ba'zida u odatdagi hayot kursiga sakrash kabi bo'shliq sifatida tasvirlangan. Ushbu do'stlik bitta ajoyib mulkka ega - bu hech qachon boshqa odamni o'zgartirishga olib kelmaydi. Ularning har biri o'z hayoti, hayoti qurilgan psixologik makonga ega. Do'stingiz yonida sodir bo'ladi, mavjud bo'lgan narsaning mavjudligini hisobga olgan holda boshqa pozitsiyani amalga oshirishga yordam beradigan bunday pozitsiyaga ega. Do'st do'sti mavqeini buzmaydi, u o'zini refektsiya qilishni, anglash, ya'ni o'zidan ko'rinishini, o'zi uchun zarur bo'lgan bilimlarning bir qismidan foydalanib, o'zini boqishga yordam beradi. Do'stim "men" ga nisbatan adolatli bo'lishga yordam beradi. Buni boshqa hech kim qila olmaydi. Odatda do'stlik kechirimli, oxirigacha kechiradi. Haqiqiy do'stlikning bu xususiyati, oxiratdan kechirim - bu boshqa odamning o'ziga xos ishonchining ajralmas ishonchsizlikning ajralmasligini ifodalashdir. Shubha yoki qoralash bilanoq, do'stlikdagi bir narsa buzilib, abadiydir. Ehtimol, boshqa odamga yo'naltirilgan kuch manbai qorayib ketganligi sababli quritilishi mumkin. Do'stlik axloqiy xususiyatga ega. Yo'qolgan ishonch hech qachon tiklanmaydi. Bu qayg'uli qonun uzoq vaqtdan beri do'stlik tadqiqotchilari tomonidan tasvirlangan. Do'stlik tufayli inson rivojlanishning muhimligini rivojlantirishni - axloqiy jihatdan jadal rivojlantirish muammosini hal qiladi. O'ylaymanki, do'stlikning axloqiy tabiati uning in'omida insonga nisbatan bevosita ("singdirilishi mumkin"). Agar vijdon, mas'uliyatning axloqiy toifalari insonning ekzistensialligini aks ettiradi, keyin shaxsning odamga bo'lgan munosabati, ushbu jarayonning xatolarini belgilaydi, men ushbu jarayonning murakkabligi bilan bog'liq deb o'ylayman. Do'stlik odamlarning bir- 23 biriga axloqiy munosabatisiz mavjud emas, ya'ni do'stlik qadriyatlari uzoq vaqt davomida jamiyatdagi hayot fazilatini bir ovozdan deb ataganligi sababli aniqlangan. Do'st - bu biz uchun ushbu qadriyatlarni ochadigan va ularning xatti-harakatlarini quradigan odam. Biror kishining do'stlariga ko'ra, siz odamning axloqiy ko'rinishini ob'ektiv tasvirni olishingiz mumkin. Do'stlik - bu o'zi bilan birga bo'lgan odamning yig'ilishidir, bu mo''jizasi, doimiy xayriya yoki doimiy yordam yoki foydali bo'lishi mumkin emas. Aristotel, Kant, Tomas shum va boshqa ko'plab buyuk odamlar va boshqa ko'plab buyuk odamlar va boshqa ko'plab buyuk odamlar, men shunchaki ular haqida orzu qilganlarni shu haqda gapirganlarni yuborgan. Bu do'stlik insonning o'z huquqlarini saqlab qolish va saqlash uchun o'z benuqsonligini saqlash va saqlash uchun o'z benuqsonligini oshirish va o'z huquqlarini himoya qilish uchun o'z barqosini oshirish va mustahkamlash uchun o'z benuqsonligini oshirish uchun o'z benuqsonligini oshirishga qodir ekanligi uchun juda muhimdir. . O'ylaymanki, bu erda insonning huquqiy ongining ruhiy ongining kelib chiqishi topilishi mumkin. Do'stlik - bu tenglikni rivojlantirish jarayoni, men, huquqning ijtimoiy tenglikni amalga oshirish jarayoni. O'smirlar va ularning ota-onalari o'rtasidagi ziddiyatlar. Ota-onalar va o'smirlar mojarolarining sabablari 12-13 yoshdagi o'spirinlarning ota-onalari uchun. Bola bilan to'qnashuvda qanday munosabatda bo'lish kerak. O'smirning qizi yoki o'g'li bilan munosabatlarni qanday bartaraf etish kerak. Oilada ota-onalar va o'spirinlarning nizolari. Kim aybdor? Buning sabablari nimada? Nima qilish kerak? Mojaroni hal qilish har doim foydali. Faqat bu erda muammo: ko'pincha juda ko'p vaqt talab etiladi va mutaxassisga yordam beradi. Va agar vaqt yoki kuch bo'lmasa? Ota-onalar va o'spirinlar o'rtasidagi nizolar odatiy moddalardir, ota-onalar kamdan-kam hollarda ularsiz o'tadi. Ammo ular deyarli har kuni har kuni, zaharlanish hayoti, oilada kunduzi emas, balki oilada keskinlashmoqda. Eng asosiysi, bu o'ylash foydali va oiladagi ota-onalar va o'spirinlar o'rtasidagi 24 ziddiyatlar nima olib keladi? Va agar ular zarur bo'lsa? Siz nimaga olib borasiz? Ma'lumki, bola mojarosi, ota-ona - ota-onalar va kattalar farzandlarining yanada munosabatlariga dalil keltiradi. O'smirlar va ota-onalarning odatiy hodisaning ziddiyatlari, ular haqida juda ko'p badiiy asarlar yaratilgan, o'nlab kitoblar va yuzlab maqolalar yozilgan. Ammo ularni qanday engish kerak? Ota-onalar va o'spirinlar o'rtasida zaharlanish uchun nizolarni qanday qilish kerak? Ota-onalar o'spirin bilan munosabatlarni qanday tashkil etishadi? O'smirning tarbiyasini qanday qilib ota- onalarga u bilan doimiy jang san'atiga aylantirilmadi? Agar siz nizolarni hal qilish usullaridan, hech bo'lmaganda, xafagarchilik kamayadi va muloqot paydo bo'ladi. Ota-onalar va ularning bolalari o'rtasidagi munosabatlar yaxshilana boshlaydi. Biz ota-onalar o'zlarining farzandlariga qaraganda farzandlaridan g'azablanishadi va farzandlaridan g'azablanishadi. Bolalar va ota-onalar o'rtasidagi nizolar nafaqat bolalarga ham aks ettirilgan. Kattalar kam emas. Xo'sh, nega o'zingizga va bolaga yordam bera olmaysiz? Ayniqsa, bu juda qiyin emas. Faqat istak va talabnomalar zarur. Ko'rgazmada olingan bilimlarni amaliyotda qo'llash ko'pincha talab qilinadi. o'smir bilan muloqot uchun u allaqachon ko'plab ota-onalarga o'spirin bolalari bilan muloqot qilishda ziddiyatni kamaytirishga yordam bergan. Biz oilamizga yaxshi va xotirjam Kristi cherkovidan kelib chiqqan, qizimiz ayon va abadiy norozi bo'lgan. Bir muncha vaqt men birdan qizimiz o'spirin asrga tushishini anglab etgunga qadar biroz vaqt davomida g'alati o'zgarishlarni kuzatdim. O'smirlarning ota-onalari, men meni tushunaman deb o'ylayman. G'alati etarlicha, lekin qizni darhol tushunmayotganimiz uchun etarlicha qattiq o'sishni boshlaganini tushunish juda qiyin edi. U g'azablana boshladi va dadam bilan tugashi bilan uydagi hammaga qo'mondonlik bilan buyurganimizda, emizligimiz bilan birinchi marta kulgi bor edi. Ammo keyin bir yuz tushunmovchilik va kuniga norozilik namoyishi yuz berganida, biz kulib qolmadik. Qizimiz - bu oltin bola. Har doim xotirjam, takroriy, muvozanatli, yaxshi o'rganadi, 25 o'qishni yaxshi ko'radi, ichki novda bor. Shuning uchun o'zgarishlar juda sezilarli bo'ldi. Va biz xonamiz bilan muloqot uslubini o'zgartirish vaqti keldi, aks holda ular bizning doimiy sun'iy yo'ldoshimizga aylanadi. Nega mojarolar paydo bo'ldi? Oilada mojarolar qanday o'zgargan? Birinchidan, bola o'zi o'zgargan. U uchun bunday xususiyatlar tavsiflangan. Bolaning bolalikdan kattalarga qadar rivojlanishi davriy ruhiy inqirozlar bilan birga keladi. Inqiroz davrlari uchun yosh chegarasi quyidagicha:  bir yoshda;  uch yoki to'rt yoshda;  etti yillik inqiroz davri;  13 yoshdan 17 yoshgacha bo'lgan inqiroz hodisalari. Yosh inqirozlari - ta'rif 3-4 yoshda yuzaga keladigan yoshga bog'liq hodisalar va 17 yoshli inqiroz ayniqsa jiddiy hisoblanadi. Bolalardagi 4 yil inqirozi og'riqsizroq, ota-onalar chaqaloqqa bu jarayondan omon qolishlariga yordam berishlari mumkin. Uy psixologiyasi o'smirning ulg'ayish davrini eng qiyin deb hisoblaydi, chunki shaxsni qayta qurish boshlanadi, bu davrda o'smir o'z qarashlarini butunlay o'zgartirishi mumkin. Ota-onalar uchun tug'ilgan bola oldindan aytib bo'lmaydigan harakatlarga qodir begona, tushunarsiz odamga aylanadi. O'smirlik inqirozi asta-sekin yaqinlashmoqda. Ota-onalar uchun uning birinchi namoyonlarini tan olish juda muhimdir. Hech narsa bo'lmayapti, hamma narsa o'z- o'zidan o'tib ketadi deb da'vo qilmang. Ba'zi o'smirlarda etuk inqiroz belgilari 10 yoshda paydo bo'la boshlaydi, boshqalari 13-17 yoshda muammoli bosqichga o'tadi. Tengdoshlar bilan muloqot birinchi o'ringa chiqadi 26 Inqirozning tipik ko'rinishlarini ko'rib chiqish mumkin: 1. Katta yoshdagi bolalar bilan muloqot qilishni xohlash yoki tengdoshlar bilan muloqotni kuchaytirish. 2. O'smirlarda avtonomiya, mustaqillik va mustaqillikka intilish kuchli. U o'z fikrini yagona to'g'ri deb hisoblaydi. Maslahatlar: Agar ota-onalar bolaning tengdoshlari bilan cheksiz vaqt davomida muloqot qilishini payqashsa va oilada muloqot qilish og'ir bo'lsa, sukut saqlasa, oilaviy ishlarga qiziqishni yo'qotsa, demak o'smirlik muammosi sizning uyingizga kelgan. Darhol psixologga tashrif buyurish va maxsus adabiyotlarni o'qish vaqti keldi. O'smirlik inqirozining asosiy belgilari Ota-onalar bilishlari kerakki, o'smirlik davridagi inqiroz o'zining "plyus"lariga ega - o'smirning ruhini yirtib tashlaydigan qarama-qarshiliklar har tomonlama va barkamol shaxsni shakllantirish uchun kerak. Inqiroz davrining asosiy bosqichlari 1-bosqich kritikdan oldingi yoki salbiy deb ataladi. Bu davr o'smir ongida stereotiplarning parchalanishi bilan tavsiflanadi. Ota-onalar ko'pincha bolasi bilan nima sodir bo'layotganini tushunishmaydi, shuning uchun oilada ko'plab kelishmovchiliklar mavjud. 2-bosqich - inqirozning kulminatsion nuqtasi. Ko'pincha bu 13-15 yoshda sodir bo'ladi. Ba'zilar uchun bu davr bo'ronli, boshqalari uchun esa tinchroq va yumshoqroq. 2-bosqich bolalarning norasmiy madaniyatga qaramligi bilan tavsiflanadi, ular turli guruhlarga qo'shiladi yoki yomon kompaniyalarga "mixlanadi". 3-bosqich postkritik deb ataladi. Bu bosqichda tengdoshlar, oila va jamiyat bilan yangi munosabatlar shakllanadi. 27 Mustaqillik inqirozi - ko'rinishlari Aniqroq va to‘g‘rirog‘i, mustaqillik ko‘rinishlari 13-15 yoshda seziladi. 17 yillik inqiroz ko'proq yashirin shakllarda namoyon bo'ldi. Inqiroz davrining alomatlari o'z- o'zidan yo'qolmaydi. Bu har doim ham emas, balki davrlarda paydo bo'ladi. Ota- onalar bu vaqt ichida munosabatlarni kuchaytirmasliklari kerak. Psixologiya yosh inqirozini tushunish bilan davolashni maslahat beradi. Bolaga qarama-qarshiliklarni boshdan kechirish qiyin, uning psixikasi his-tuyg'ularga dosh bera olmaydi, u his-tuyg'ularini qanday boshqarishni bilmaydi. Agar siz qarama- qarshilikka kirsangiz, o'smir bo'shashib qolishi yoki o'zini tutib qolishi mumkin. Inqirozning belgisi ota-onadan uzoqlashishdir Siz unga ma'ruza qilishingiz, o'rgatishingiz shart emas va chaqaloq bilan bo'lgani kabi, o'rgatuvchi ohangda gaplashmasligingiz kerak. Aks holda, vaziyat faqat yomonlashadi. Muammoli yoshni engish faqat sabr-toqat va bolangizga bo'lgan muhabbat bilan amalga oshirilishi mumkin.Ba'zi ota-onalar kuch ishlatishadi. Yosh nigilist uchun bu munosabat faqat salbiy reaktsiyalarni keltirib chiqaradi. 28 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Belicheva SA Bu "xavfli" yosh. - M .: Bilim, 2003 yil. 2. Kolesov D.V. O'smirning psixologiyasi va fiziologiyasi haqida o'qituvchiga / D.V.Kolesov, I.F.Myagkov - M .: Ta'lim, 1999 yil 3. Murashova E. V. Bolani tushuning. - E .: U - Zavod, 2004 yil. 4. Feldstein DI Zamonaviy o'smirning psixologiyasi / Ed. D. I. Feldshteyn; Sci. - orol. Umumiy va pedagogik psixologiya instituti akad. Ped. SSSR fanlari. - M .: Pedagogika, 2007 yil.

O’smirlik davrida nizolarga psixologik sabablar Reja: 1. O’smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari va o’smirlik muammosi. 2. O‘smirlarning yosh-psixologik xususiyatlari. 3. O'smirlik inqirozi va uning xususiyatlari. O'smirlik inqirozi 4. O'smirlar va ularning ota-onalari o'rtasidagi ziddiyatlar. Ota-onalar va o'smirlar mojarolarining sabablari 1

O’smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari va o’smirlik muammosi. Ushbu maqolada o`smirlik davrida psixik hayot sohasida bo`ladigan o`zgarishlar, bola psixikasining rivojlanish xususiyatlari, o`smirlik davrining asosiy muammolari va ushbu davrda bola bilan munosabatlar haqida ma’lumotlar berib o’tilgan. O‘smirlik 10-11 yoshlardan 14-15 yoshlargacha bo‘lgan davrni tashkil etadi. Hozirgi o‘smirlar o‘tmishdoshlariga nisbatan jismoniy aqliy va siyosiy jihatdan bir muncha ustunlikka ega. Ularda jinsiy etilish, ijtimoiylashuv jarayoni, psixik o‘sish oldinroq namoyon bo‘lmoqda. Aksariyat o‘quvchilarda o‘smirlik yoshiga o‘tish, asosan, 5-sinflardan boshlanadi. «Endi o‘smir bola emas, biroq katta ham emas» — ayni shu ta’rif o‘smirlik davrining muhim xarakterini bildiradi. O‘smirlik – bolalikdan kattalikka o‘tish davri bo‘lib, fiziologik va psixologik jihatdan o‘ziga xos xususiyatlari bilan xarakterlanadi. Bu bosqichda bolalarning jismoniy va psixik taraqqiyoti juda tezlashadi, hayotdagi turli narsalarga qiziqishi, yangilikka intilish ortadi, xarakteri shakllanadi, ma’naviy dunyosi boyiydi, ziddiyatlar avj oladi. O‘smirlik balog‘atga etish davri bo‘lib, yangi hislar, sezgilar va jinsiy hayotga ta`luqli chigal masalalarning paydo bo‘lishi bilan ham xarakterlanadi Bu yoshda o‘smir rivojida keskin o‘zgarishlar ro‘y bera boshlaydi. Bu o‘zgarishlar fiziologik hamda psixologik o‘zgarishlardir. O‘smirlar o‘zlarini kattalardek tutishga harakat qiladilar. Ular o‘zlarining layoqat, qobiliyat va imkoniyatlarini ma’lum darajada o‘rtoqlari va o‘qituvchilariga ko‘rsatishga intiladilar. Bu holatni oddiy kuzatish yo‘li bilan ham osongina ko‘rish mumkin. Shu sababli o‘smirlik davri «o‘tish davri», »krizis davr», «qiyin davr» kabi nomlarni olgan psixologik ko‘rinishlari bilan xarakterlanadi. Chunki, bu yoshdagi o‘smirlarning xatti-harakatida muqobil, yangi sharoitlarda o‘z o‘rnini topa olmaganligidan psixik portlash hollari ham kuzatiladi. O‘z davrida L.S. Vigotskiy bunday holatni “psixik rivojlanishdagi krizis» deb nomlagan. Kichik maktab davridan so‘ng bola alohida olingan shaxs sifatida o‘z-o‘ziga munosabatini shakllantirish 2

jarayonida asosan ikki bosqichni boshidan kechiradi. Bu bosqichlar o‘smirlik yoshini ikki xil davrga — kichik o‘smirlik davri va katta o‘smirlik davrlariga to‘g‘ri keladi. Birinchi bosqichda o‘smir o‘zini ”bola”lardan ajratib, endi o‘zini kattalar olamiga mansubligini ta’kidlamoqchidek bo‘ladi. Kattalar hayotiga kirishga qiziqish o‘smirlarning asosiy xarakteristikalari hisoblanadi. Bu davr uchun kattalarning xatti- harakatlariga taqlid qilish va o‘zining mana shu yarashmagan qiliqlariga tanqidiy baho bera olmaslik, uning katta yoshli kishilarga yaqin bo‘lishi, yordam berayotgan bir guruh tengdoshlari bilan ortiq darajada bog‘liq bo‘lib qolishi va shu singari holatlar xarakterlidir. Ikkinchi bosqichda o‘smir endi o‘zining yosh bola emasligiga shubha qilmaydi va o‘zligini aniq anglay boshlaydi, o‘z shaxsini ulug‘lab, o‘ziga xos harakatlar qila boshlaydi. O‘smirlarni o‘z shaxslari haqidagi fikrlar ko‘prok qiziqtiradi. O‘smir o‘zining juda ko‘p istaklari, «xohlayman»larini amalga oshirishga intiladi: katta yoshli odamlar ega bo‘lgan ham ma narsalardan foydalanishga, erkin, mustaqil va ozod bo‘lishga intiladi. Tevarak-atrofdagi odamlarga o‘zining ahamiyatga ega ekanini ko‘rsatish uchun u kuchli, ko‘rqmas va epchil bo‘lishga inti ladi. Ana shunday «xohlayman» va «kerak» o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar ba’zan oilada, maktabda, keskin ziddiyatli vaziyatlarni yuzaga kel tiradi. O‘smirning yangi huquqlarga da’vosi, avvalo, kattalar bilan o‘zaro munosabatlarning butun muhitiga oid bo‘ladi. O‘smirlik davriga kimningdir xatti-harakatini imitatsiya — qilish xosdir. Ko‘pincha ular o‘zlariga tanish va yoqadigan kattalarning xatti-harakatlariga imitatsiya, taqlid qiladilar. O‘smirlar bu davrda chekish hamda spirtli ichimliklarga qiziqib   qolishlari ham mumkin. Psixik rivoji jihatidan bolalarga yaqin, lekin ehtiyojlari jihatidan kattalarga yaqin bo‘lgan o‘smirda juda ko‘p noqulay va tashvishga tushuvchi holatlar bo‘ladi va ular o‘smirda krizisni yuzaga keltirib chiqaradi.   Bu   krizis o‘smirning ma’naviy o‘sishi, shuningdek psixikasidagi o‘zgarishlar bilan ham 3

bog‘liqdir. Bu davrda bolaning ijtimoiy mavqei o‘zgaradi, o‘zining yaqinlari, do‘stlari, tengdoshlari bilan   yangi munosabatlar yuzaga keladi. Lekin eng katta o‘zgarish uning   ichki dunyosida yuzaga keladi. Ko‘pgina o‘smirlarda o‘zidan   qoniqmaslik holati kuzatiladi. O‘smirlar haddan tashqari g‘ayratli va besaramjon bo‘ladilar, ular uchun bekorchilik juda og‘irdir, bir xil tarzdagi ishlardan tezda toliqadilar, bir xildagi ish bilan qiziqmay qo‘yadilar, bu esa ularning ta’lim jarayonlari muvaffaqiyatiga kuchli ta’sir qiladi. Xulq-atvordagi og’ish muammosi markaziy psixologik va pedagogik muammolardan biridir. Axir, agar yosh avlodni tarbiyalashda hech qanday qiyinchiliklar bo’lmaganida, jamiyatning rivojlanish va ta’lim psixologiyasiga, pedagogikaga va xususiy metodlarga bo’lgan ehtiyoj shunchaki yo’q bo’lib ketar edi. O’smirlik — bu insoniyat rivojlanishining eng qiyin davrlaridan biri. Nisbatan qisqa muddat bo’lishiga qaramay, deyarli ko’p jihatdan insonning kelajakdagi hayotini belgilaydi. O’smirlik davrida xarakterning shakllanishi va shaxsiyatning boshqa poydevorlari asosan shakllanadi. O’smirlik davrida aqliy rivojlanishning umumiy xususiyatlari: 1. Hayotning murakkablashishi. 2. Mustaqillikni tasdiqlaydi. 3. Ichki pozitsiyalarni o’zgartirish, kelajakka munosabatni o’zgartirish. 4. Professional o’zini o’zi aniqlash vazifasi. 5. Mustaqil hayotning «ostonasi». — hayot rejalarining paydo bo’lishi; — hayotning barcha sohalariga kirib boorish; 4

Yetakchi faoliyat: — o’quv va professional kasb; — professional o’zini o’zi belgilash; Shu vaqtgacha odobli, dilkash bo`lgan o`smir kutilmaganda qaysar, intizomsiz, qo`pol, sеrzarda bo`lib qoladi. O`smir xulqidagi bunday o`zgarishlar o`qituvchi yoki ota-onalarni qattiq tashvishga soladi, munosabatlarini o`zgartiradilar. Natijada kеlishmovchiliklar, anglashilmovchiliklar kеlib chiqadi. Xo`sh, o`smirning psixik o`sishini harakatga kеltiruvchi kuch nima? O`smirning psixik o`sishini harakatga kеltiruvchi kuch– uning faoliyatini vujudga kеltirgan yangi ehtiyojlar bilan ularni qondirish imkoniyatlari o`rtasidagi qarama-qarshiliklar tizimining namoyon bo`lishidir. Vujudga kеlgan ziddiyatlar va qarama-qarshiliklarni psixologik kamolotni ta’minlash, faoliyat turlarini murakkablashtirish orqali o`smir shaxsida yangi psixologik fazilatlarni tarkib toptirish bilan asta– sеkin yo`qotish mumkin. O’smirlar uchun chegaralarni belgilang. O’smirlik davrida mustaqillik va mustaqillikka erishish istagi ko’pincha jamiyatda va oilada mavjud bo’lgan qonunlarni buzish orqali amalga oshiriladi. Buning oldini olish uchun aniq aniq, adolatli va ikkala tomonidan tasdiqlanishi kerak bo’lgan chegaralarni belgilash kerak. Vaqti-vaqti bilan har birimiz o’zimiz bilan yolg’iz bo’lishimiz kerak. Yoshlar bundan mustasno emas. Shuning uchun, agar siz bolaning xatti-harakatlarida o’zgarishlarni sezsangiz, giyohvandlik bilan so’roq qilishni tashkil qilishdan tashqari, siz ularga o’zingizning muloqotingizni yuklamasligingiz kerak. O’smirni kattalar muammolarini hal qilishga jalb qiling. Kattalarning keng tarqalgan xatolaridan biri shundaki, biz bolalar kattalar muammolarini hal qila olmaymiz deb hisoblaymiz. Kuni kecha beozorgina, yuvoshgina bo`lib yurgan, qalb kechinmalari bilan o`rtoqlashgan bolaning birzumda tutoqib, asabiylashib ketishi, gapga quloq O zMEʻ . Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.

O'xshashlar

O’smirlik davrining psixologik xususiyatlari
O‘SMIRLIK DAVRIDA PSIXIK RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI
O`smirlik davridagi psixik rivojlanishning umumiy tavsifi
VOLLEYBOLNING PSIXOLOGIK TAYYORGANLIGI
Deviant xulq-atvorning kelib chiqish sabablari.