logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. OTLARDA UCHRAYDIGAN YUQUMLI VA INVAZION KASALLIKLAR PATOLOGIYASI

OTLARDA UCHRAYDIGAN YUQUMLI VA INVAZION KASALLIKLAR PATOLOGIYASI

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

144.658203125 KB
Ko'chirib olish
OTLARDA UCHRAYDIGAN YUQUMLI VA INVAZION KASALLIKLAR PATOLOGIYASI Reja: 1. Infeksion kasalliklarning umumiy tavsifi 2. Zamburug’li kasalliklar patologiyasi va maxsus profilaktik tadbirlari 3. Infeksion – toksik patologiyalar 3.1. Manqa kasalligi 3.2. Otlar grippi 3.3. Otlarning infeksion anemiyasi 3.4. Otlarning infeksion ensefalomiyeliti 4. Invazion kasalliklarning umumiy tavsifi 4.1. Gelmintozlar 4.1.1. Otlar paraskaridozi 4.1.2. Otlar onxoserkozlari 4.1.3. Otlar parafilyariozlari 4.2. Piroplazmidozlar 4.2.1. Otlar p iroplazmozi 4.2.2. Nuttallioz 4.3. Ektoparazitar kasalliklar patologiyasi va maxsus profilaktik tadbirlari 1. Infeksion kasalliklarning umumiy tavsifi Infeksion kasalliklar hayvon organizmiga kasallik qo’zg’atuvchi (patogen) mikroblar o’rnashishi va keyinchalik ko’payishi va tarqalishi natijasida hosil bo’ladi. Ular boshqa hayvonlarga o’tishi, bosqichma–bosqich rivojlanishi, organizmning spesifik reaksiyasini (antitelolar hosil bo’lishi) chaqirishi va odatda immunitet hosil bo’lishi bilan xarakterlanadi. Infeksion kasalliklar ot organizmiga turli yo’llar: zararlangan tashqi qoplamalar (teri va shilliq pardalar), hazm qilish trakti yoki alimentar yo’l (ozuqa va suv bilan), nafas yo’llari yoki aerogen yo’l va boshq. orqali tushgan bakteriya, kokk, mikroskopik zamburug’, virus, mikoplazmalar bilan chaqiriladi. Yuqumli kasalliklar odam uchun ham xavfli bo’lishi mumkin shu sababli profilaktik tadbirlar o’tkazilishi lozim masalan, yangi olib kelingan hayvonlarni karantinga qo’yish, ozuqa va suv sifatini nazorat qilish, kasallarni ajratish, dezinfeksiya (zararlantirish), deratizasiya (kemiruvchilarga qarshi kurashish) va dezinseksiya (hasharotlar bilan kurashish) o’tkazish va albatta sog’lom hayvonlarni vaksinasiya qilish. Otlarni infeksion kasalliklardan davolash uchun bevosita infeksiyani davolovchi preparatlar va simptomatik vositalar (masalan, yurak vositalar, balg’am chiqaruvchi va boshq.) qo’llanadi. Davolovchi vositalar qo’llangandan so’ng sutni iste’mol qilish va hayvonlarni go’shtga so’yish muddatlari 24 soatdan 1 oygacha davom etishi mumkin. 2. Zamburug’li kasalliklar patologiyasi va maxsus profilaktik tadbirlari Trixofitiya Trixofitiya, yoki temiratki – kontagioz zamburug’li kasallik bo’lib, terida oval keskin chegaralangan deyarli junsiz, po’stloqchalar va tangachalar bilan qoplangan o’choqlar hosil bo’ladi. Kasallikni trixofitonlar deb ataladigan zamburug’lar chaqiradi, ular issiqlik va dezinfeksiyalovchi vositalarga chidamli bo’ladi va tashqi muhitda (to’shama, yer, yog’och narsalarda uzoq vaqt saqlanadi. Patogen zamburug’larni kalamush, sichqon va boshqa kemiruvchilar tarqatadi. Infeksiya manbayi – kasal va sog’aygan hayvonlar. Kuz – qish mavsumidagi yomon ob–havo sharoitlar va terining yuzaki shikastlari bu kasallik hosil bo’lishiga moyillik yaratadi. Inkubasion davr 1 haftadan 1 oygacha davom etadi. Kasallik surunkali kechadi va terida po’stloqchalar va kulrang tangachalar bilan qoplangan kichik junsiz yumaloq shaklda dog’lar hosil bo’lishi bilan ajralib turadi. Ko’pincha ko’z, burun, quloqlar atrofi zararlanib, jarayon bosh, bo’yin va oyoqlarga tarqaladi. Tashhis klinik belgilar, zararlangan joylarni ultrabinafshali nurlantirish natijalari, teridan olingan qirmalarni mikroskopik tekshirish asosida qo’yiladi. Trixofitiyani davolash uchun zararlangan joylar fungisid vositalar bilan ishlanadi. Davolash va profilaktik maqsadlarda yuqori samarali, ishonchli va kam toksik tirik va inaktivasiyalangan vaksinalar 2 baravar ko’p miqdorda qo’llanadi. 3. Infeksion – toksik patologiyalar 3.1. Manqa kasalligi Manqa – ot, eshak, xachir, kam hollarda tuya va mushuksimonlar va odamlarning infeksion, asosan surunkali kechadigan kasalligi bo’lib, o’pka va boshqa ichki a’zolarda, shilliq pardalar va terida spesifik manqali tugunchalar rivojlanishi va keyinchalik ular yaralarga aylanishi bilan xarakterlanadi. Kasallik qo’zg’atuvchisi – manqa bakteriyasi, u suv va chiriydigan substratlarda 14–30 kunlarda, qurigan burun ajralmalarida – 7–15 kunlarda, siydikda – 4soatdan so’ng o’ladi. Quyosh nuri uni 24 soatda, 80 °C da isitish – 5 daqiqada o’ldiradi. Manqa bakteriyasi 5% li faol xlorga ega xlorli oxakda, 2 % li fenol, 1 % li o’yuvchi natr, 3 % li kreolin eritmalarida 1 soat ichida o’ladi. Kasallik manbayi – kasal hayvonlar, o’tkazuvchi omillar – infeksiya tushgan ozuqa, tezak, parvarish predmetlari, ot abzallari. Zararlanish to’g’ridan – to’g’ri kontaktda, hazm trakti va kam hollarda nafas tizimi orqali amalga oshiriladi. Yaylov sharoitida kasallik sekin, tig’iz va ventilyasiyasi yomon otxonalarda tez tarqaladi. Kasallik yilning barcha mavsumlarida, ammo ko’pincha kuz – qish fasllarida hosil bo’ladi. Manqaning inkubasion davri 3 kundan 2–3 haftagacha davom etadi. Kasallik o’tkir, surunkali va latent kechishi mumkin. O’tkir kechishida tana harorati 41– 42 °C gacha ko’tariladi, qaltiroq, shilliq pardalar giperemiyasi, keskin jabrlanish kuzatiladi. 2–3 kunlardan so’ngburunning shilliq pardasida sarg’ish mayda tugunchalar paydo bo’ladi, ular bir necha soatdan so’ng ular birlashadi va nekrozga uchraydi. Ularning o’rnida chetlari notekis yaralar qoladi. Jag’ osti limfatik tugunlar avval shishgan va issiq, keyin esa zich bo’ladi. Ayrim hollarda sonning ichki yuzasi, prepusiya sohasi, yorg’oq, bosh va bo’yindagi teri zararlanadi ( –rasm ). Undan tashqari zararlangan oyoqlar shishishi kuzatiladi. O’tkir shaklda kechadigan kasallik 2–4 hafta davom etadi va ko’p hollarda o’lim bilan tugaydi. –rasm . Manqa kasalligida bosh terisining zararlanishi Surunkali kechadigan manqa kasalligida tana harorati vaqti – vaqti bilan ko’tarilib turadi, hayvon oriqlaydi, yo’taladi, burnidan ekssudat oqadi, jag’ osti limfa tugunlari shishadi. Burunning shilliq pardasida yulduzsimon shaklda chandiqlar va yaralar hosil bo’ladi. Bu shakldagi kasallik bir necha oydan bir necha yillargacha davom etadi. Latent li manqa hayot mobaynida davom etishi mumkin. Hayvonlarda ko’zga tashlanadigan o’zgarishlar kuzatilmaydi, ular sog’lom bo’lib ko’rinadi. Tashhis epizootologi k , klini k , allergi k , serologi k va gistologi k tekshirishlar asosida qo’yiladi. Diagnostikaning asosiy usuli – allergik bo’lib, bunda ko’z malleinizasiyasi (kon’yunktival xaltaga 4–5 mallein tomchilari – isitish bilan o’ldirilgan manqa basillasi bulonli kulturasining filtrati yuboriladi) bajariladi. Kasallangan hayvon kon’yunktivasi qizaradi, shishadi, ko’zning ichki burchagidan tasma shaklda avval shilimshiq keyin yiringli massa ajraladi (ijobiy reaksiya) ( –rasm ). Natijadan qat’iy nazar 5–6 kunlardan so’ng barcha otlar qayta malleinizasiya qilinadi. Ikki marta ijobiy reaksiya bergan ot kasal deb hisoblanadi. –rasm . Ko’z malleinizasiyasiga ijobiy reaksiya Manqa kasalligini davolab bo’lmaydi . Kasal hayvonlar bartaraf etiladi. Manqaning oldini olish maqsadida xo’jalikka yangi kelgan hayvonlar karantinga qo’yiladi, otlar bir yilga 2 marta klinik tekshiriladi va malleinizasiya qilinadi. Kasallik aniqlanganda xo’jalik karantin qilinadi, otlar klinik belgilari bo’yicha 4 guruhlarga bo’linadi. Otxona va parvarishlash predmetlari dezinfeksiya qilinadi, go’ng kuydiriladi. Karantin oxirgi kasal ot aniqlangandan keyin 45 kun o’tib bekor qilinadi. 3.2. Otlar grippi Otlar grippi yoki inflyuensa, – o’tkir kechadigan yuqori kontagioz virusli kasallik bo’lib, jabrlanish, yuqori harorat, ko’z yoshi oqishi, yo’tal, ko’z, burun va traxeyalarning shilliq pardalar giperemiyasi bilan namoyon bo’ladi. Barcha yoshdagi otlar kasallanadi. Kasallik qo’zg’atuvchisi – ortomiksoviruslar oilasi Inflyuensa urug’iga kiruvchi viruslar. Tabiatda viruslar odam va ot orasida almashiniladi, bunda u to’siqdan o’tib, odamga ham yuqishi mumkin. Ammo odamda u simptmlarsiz yoki kuchsiz klinik belgilar bilan kechadi. Ot grippi va qushlar grippining ayrim turlari orasida bog’liqlik mavjud. Kasallik yo’talda, ozuqa, suv bilan, otboqarlardan o’tadi. Emlanmagan hayvonlar bo’lganda kasallik ayniqsa tez tarqaladi. Kasallikning inkubasion davri 5–7 kun. Gripp kutilmaganda paydo bo’ladi. Hayvonlar denniklarda befarq turadi, ko’p hollarda oquqani qabul qilmaydi, junlari xurpaygan bo’ladi. Keyin tana harorati 40–41 °C gacha ko’tariladi va bir necha kun ushlanib turadi, uzlukli–uzlukli tez – tez takrorlanadigan yo’tal paydo bo’ladi (2–10 kunlar kuzatiladi) va quruq, keskin, tez–tez takrorlanadigan va og’riqli shaklga o’tadi. Kasal ot burnining shilliq pardasi to’q qizil rangga kiradi, burun va ko’zlardan tiniq ekssudat ajraladi. Sog’aygan hayvonlar virusning shu tipiga qarshi 1 yillik immunitetga ega bo’ladi. Qulunlar emlangan onalaridan passiv immunitet qabul qiladi. Davolash maqsadida skipidar, 2 % li natriy bikarbonati, va gidrokarbonat eritmalari va boshq. bilan ingalyasiya qilinadi. Og’irlashishlarda sulfanilamid lar , antibiotik lar, kimyoviy preparatlar (amantin) va simptomatik vositalar qo’llanadi. Autogemoterapiya tavsiya etiladi (60 ml o’zining qoni har 2–3 kunda 20 ml ga ko’paytirilib va keyin kamaytirilib). Ot grippining oldini olish uchun hayvon inaktivasiya qilingan farmolvaksina bilan emlanadi (4–6 oylar ta’sir etadi). 3.3. Otlarning infeksion anemiyasi Otlarning infeksion anemiyasi – toq tuyoqli hayvonlarning virusli kasalligi bo’lib, tana harorati ko’tarilgan kunlar me’yordagi harorat bilan kunlarning almashinilishi, anemiya (kam qonlik) va o’zoq vaqt virus tashishlik bilan xarakterlanadi. Kasallik qo’zg’atuvchisi – virus bo’lib, efir bilan inaktivasiya qilinadi, tripsinga nisbatan chidamli, 58 °C ga qizdirilganda 1–2 soatda o’ladi. U 2 % li o’yuvchi natriy va formaldegid eritmalarida 20 daqiqada, 3 % li kreolin eritmasi yoki karbol kislotasida 30 daqiqada parchalanadi. Kasallik manbayi – kasal hayvonlar. Virus mexanik yo’l bilan qon so’ruvchi hasharotlar hamda jarrohlik asboblar va ignalar orqali tarqaladiyu kasallik asosan yoz mavsumida o’rmon yoki botqoqlik joylarda paydo bo’ladi. Inkubasion davr 2–5 kundan 93 kunlargacha tashkil qiladi, o’rtacha – 10–20 kunlar. O’ta o’tkir, o’tkir, yarim o’tkir va latent shakllar kuzatiladi. O’ta o’tkir kechishda tana harorati ko’tariladi, hayvon jabrlanadi, gemorragik diatez (terida qizil dog’chalar – qon quyilishlar rivojlanadi) paydo bo’ladi. O’tkir kechishda doimiy yoki vaqti – vaqti rivojlanayotgan lohaslanish, umumiy holsizlanish, shilimshiq pardalar giperemiyasi kuzatiladi, ularda qon quyilishlar, qorin, ko’krak va oyoqlarda shishlar rivojlanadi. Kasallikning bu shakli 7–30 kunlar davom etadi, 80% kasal hayvonlar o’ladi. Yarim o’tkir shakli ko’proq davom etadigan remissiyalar (kasallik belgilarining vaqtincha pasayishi) bilan ajralib turadi. Surunkali kechishda vaqti – vaqti kuzatiladigan lohaslanish xurujlari, oriqlash va anemiya kuzatiladi. Lohaslanishsiz kechadigan davrlar bir necha oylar davom etishi mumkin, residivlar 1–2 kundan 2–3 haftagacha bo’lishi mumkin. Tashhis klinik belgilar va qonning laborator tekshirishlar asosida qo’yiladi. Qonda eritrositlar soni (2–3 mln gacha) va gemoglobin miqdori kamayadi, eritrositlarning cho’kish tezligi tezlashadi, limfositlar ko’payadi. I nfeksion anemi yani davolash choralari ishlab chiqilmagan . Kasallikning oldini olish uchun yangi keltirilgan otlar karantin qilinadi. Kasallik aniqlanganda hayvonlarni kiritish va chiqarish taqiqlanadi, kasallanganlar go’shtga topshiriladi, boshqalari xo’jalik ichida qo’llanadi. 3.4. Otlarning infeksion ensefalomiyeliti Otlarning infeksion ensefalomiyeliti – o’tkir virusli kasallik bo’lib, bosh va orqa miyaning yallig’lanishi, markaziy asab tizimi faoliyatining buzilishi, hazm trakti va qovuqning parezi, sarg’ayish bilan kechadi. Odatda tabiiy sharoitda, yaylovdagi 2–12 yoshli otlar kasallanadi. Kasallik qo’zg’atuvchisi – virus, qaysikim quyosh nurlari ostida 4–8 soatdan so’ng inaktivasiya bo’ladi, 65 °C haroratda – 10 daqiqada qaynatganda esa bir necha soniyada o’ladi. –10 °C haroratda u 3 oygacha tirik qoladi. Odatiy konsentrasiyadagi dezinfeksiyalovchi vositalar virusni 10 daqiqada zararlantiradi. Kasallik manbayi – kasal otlar. Kasallikni ayrim pashalar va kanalar tarqatishi mumkin. Kasallik mayda boshlanib, cho’qqisi sentyabrda kuzatiladi. –rasm . Otlarning o’tkir infeksion anemiyasida eritrositlar soni va tana harorati grafiklari Kasallikning inkubasion davri 15–40 kunni tashkil qiladi . Kechishi o’tkir. Kasallik kuchli qo’zg’alish va belgisiz, kam hollarda latent shakllarda kechadi. Dastlab qisqa vaqt ichida tana harorati ko’tariladi, jabrlanish, ishtaxa pasayishi, esnash kuzatiladi. Keyin qo’zg’alish shaklning belgilari paydo bo’ladi, hayvon to’satdan arqonni uzadi, to’xtovsiz oldinga (kam hollarda orqaga) intiladi, to’siqlarga uriladi, o’zini shikstlaydi. Ko’p hollarda kasal otlar notabiiy holatni egallaydi – boshini yerga tiraydi, yonnboshga yiqilib, suzish harakatlarini bajaradi, boshini orqaga qayiradi. Kasallik 1,5 kundan 15 kungacha davom etishi mumkin. 40 – 90 % larda o’lim bilan tugaydi. 80% gacha kasal hayvonlar birinchi 24–48 soatlarda o’ladi. Kasallikning tinch shakli o’z vaqtida davolanganda sog’ayish bilan tugaydi. Sog’aygan hayvonlar bir umrli immunitetga ega bo’ladi. Tashhis kliniko–epizootologik ma’lumotlar va qonning laborator tahlillari asosida qo’yiladi. Qonda leykositlar (13–16 minggacha va ko’proq) va eritrositlar sonining, bilirubin (10 90 TB gacha) miqdori ko’payishi kuzatiladi. Kasallikni qutirish, Auyeski kasalligi, botulizm va ozuqali zaharlanishlardan va boshq. farqlash lozim. Kasal hayvonlar keng, qalin to’shamali qorong’ilashtirilgan xonaga qo’yiladi. Ularning to’g’ri ichagi tozalanadi va qovug’ining kateterizasiyasi o’tkaziladi. Burunqizilo’ngach zondi yordamida kuniga 2 marta natriy sulfati (100–150 g) kiritiladi, teri ostiga har 4–6 soatda 20 ml kamfora moyi yuboriladi, venaga 400 ml fiziologik eritmada 25 g urotropin, 40 g glyukoza, 20 g kalsiy xloridi yuboriladi. Undan tashqari teri ostiga 10–12 l kislorod, venaga 200 ml 10% li natriy xloridining gipertonik eritmasi yuboriladi. Kerak bo’lganda inyeksiyalar 2–3 soatlardan so’ng takrorlanadi. Kasal hayvonlar ajratiladi va davolanadi. Otxona va parvarishlash predmetlari dezinfeksiya qilinadi. Karantin oxirgi kasal ot sog’aysa yoki o’lgandan keyin 40 kun o’tib bekor qilinadi. 4. Invazion kasalliklarning umumiy tavsifi Invazion kasalliklar guruhiga tirik organizmlar (gelmint, o’rgamchiksimon, hasharot va sodda hayvonlar) kiradi. Hayvonlarga bu kasalliklar alimentar (ozuqa bilan birgalikda og’izga tushadi), kontaktli (sog’lom hayvon kasallangan bilan to’qnashganda), ona ichida bo’lganda, qon so’ruvchi bo’g’imoyoqlilar orqali yuqadi. Barcha invazion kasalliklar qo’zg’atuvchisiga qarab, yana bir nechta guruhlarga – gelmintozlar, protozoozlar, araxnozlar va entomozlarga bo’linadi Invazion kasalliklarni d avolash uchun qo’llanadigan etiotrop (spesifik) vositalarga quyidagi preparatlar guruhlari kiradi: Antgelmint vositalar yoki antgelmintiklar, – organizmni gelmintlar yoki parazitik qurtlardan tozalash uchun qo’llanadigan preparatlar. Ular odatda og’iz orqali kiritiladi. Insektisidlar – parazitik hasharotlarga qarshi qo’llanadigan preparatlar (akarisidlar – kanalarga qarshi vositalar, repellentlar – zararli bo’g’imoyoqlilarni haydaydovchi vositalar , attraktantlar – hasharotlarni jalb etadigan vositalar, xemo– sterilyantlar – jinsiy sterilizatorlar). Hasharotlarga va kanalarga qarshi ta’sir etuvchi preparatlar “ insektoakarisidlar” deb ataladi . Teri qoplamasiga ishlov berish uchun qo’llanadi . Antiprotozoy vositalar – sodda hayvonlar chaqiradigan kasalliklarga qarshi qo’llanadi, teri ostiga yuboriladi. 4.1. Gelmintozlar Gelmintoz lar – paraziti k chervyami chaqiradigan invazion kasalliklar. Ular eng ko’p sonli bo’lib (60 %), deyarli hamma joylarda uchraydi. Gelmintozlarga trematodozlar, sestodozlar va nematodozlar kiradi. Trematodozlar Trematodozlar – trematodalar sinfiga kiruvchi qo’zg’atuvchilar chaqiradigan i nvazion kasalliklar . Otlarda nisbatan kam uchraydi. Nematodozlar Nematodozlar – nematodalar yoki yumaloq chervey chaqiradigan invazion kasalliklar bo’lib, ular jun, soch va muguz to’qimadan tashqari organizmning barcha to’qimalarini zararlaydi. Rivojlanish sikli har bir gelmint uchun individual bo’lib, oraliq xo’jayin ishtiroqisiz ham o’tishi mumkin. 4.1.1. Otlar paraskaridozi Paraskaridoz – tok tuyoqli hayvonlarning gelmintozi bo’lib, ko’pincha yosh hayvonlar ingichka ichagida parazitlik qiluvchi askarida oilasiga mansub nematoda orqali chaqiralidi. Invaziyaga ot, eshak va xachirlar chalinadi. Kasallik asosan qish faslida tarqaladi. Kasal hayvon fekaliyalari bilan ajralgan tuxumlar tashqi muhitda 10–20 kunlarda yetiladi. Oshqozonda tuxumdan lichinka chiqadi va qon bilan o’pkaga tushadi, 7–10 kunlardan so’ng u kapillyarlarni yoradi, alveola va bronxlarga o’tadi va shilliq bilan halqumga tushib, qayta yutiladi. O’pka orqali migrasiyadan so’ng lichinka ingichka ichakda yetilgan shaklga aylanadi. Ot organizmida paraskaridalar 44–77 kunlarda yetiladi. Invaziya alimentar yo’l bilan tushadi. Kasal toylarda praskaridozda hazm qilish buziladi, yo’tal, yengil shaklda pnevmoniya, oriqlash, anemiya, qisqa vaqtga tana harorati ko’tarilishi, ayrim hollarda asabning qo’zg’alishi kuzatiladi, hayvon o’lishi mumkin. Katta yoshli hayvonlarda kasallik yaqqol belgilarsiz kechadi. Sog’aygan hayvonlar qayta kasallanmaydi. Tashhisni aniq qo’yish maqsadida fekaliylar paraskarida tuxumlari mavjudligiga tekshiriladi. Davolash uchun piperazin asosida tayyorlangan preparatlar qo’llanadi, ular individual va guruhli usullarda 2 kun, 7–10 kunlik och qoldirishdan so’ng sal namlangan omixta yem (1–2 kg) bilan beriladi, 3–10 oylik qulunlarga ich surgini ishlatmasdan 8–10 g dan, 10 oydan 1 yoshli toylarga – 12–15 g dan, 1–2 yoshli yosh otlarga – 15–20 g dan, 2 yoshdan katta otlarga – 20–25 g/bosh dan (degelmintizasiya kursi mobaynida piperazin miqdori hayvon og’irligiga nisbatan 100 mg/kg dan oshmasligi lozim). Undan tashqari fenbendazol 6 oylik – 4 yashar otlarga – 15 mg, 4 yoshdan kattalarga – 10 mg bir marta og’iz orqali, febentel – 6 mg/kg tana vazniga nisbatan og’iz orqali beriladi. Kasallikning oldini olish uchun qulunlar avgustda va sutdan ajratilgandan so’ng, toylar va katta otlar bahorda va kuzda rejali degelmintizasiya qilinadi. Otxona fenol qatoriga kiruvchi preparatlar bilan ishlanadi. 4.1.2. Otlar onxoserkozlari Otlar onxoserkozlari – filariata kenja tartibi, Onxoserka turkumiga mansub nematodalar orqali chaqiriladigan gelmintozlar. Jinsiy yetilgan onxoserklar otlarning oldingi oyoqlar paylarida va bo’yin usti payida, lichinkalar (mikroonxoserklar) esa – terida parazitlik qiladi. Qo’zg’atuvchi hamma joylarda, ko’pincha o’rmon va o’rmon – cho’l zonalarida uchraydi. Otlar onxoserklari – uzun ipsimon nematodalar bo’lib, oraliq xo’jayin – qon so’ruvchi hasharot (mokres; rus.) ishtiroqi bilan rivojlanadi. 3–20 yoshli otlar pastlikda joylashgan, suv xavzalari mavjud yaylovlarda bo’lganda zararlanadi. Kasallik surunkali kechadi. Kasallik boshida yag’rin, ensa, bo’yin va orqa sohalarida kattaligi tovuq tuxumiday og’riqsiz shishlar paydo bo’ladi. Yag’rinning yon tomonlarida joylashgan yoki ko’krak umurtqalari yelka o’simtalari ostida tez vaqtda oqmalar paydo bo’ladi, ulardan tarkibida parazitlar fragmentlari mavjud ekssudat oqib chiqadi. Ot oyoqlari paylari zararlanganda oqsash, tendovaginit, flegmonalar qayd etiladi. Tashhis kindik sohasidan olingan teri na’munalarini tekshirish (dermolarvoskopiya) yo’li bilan qo’yiladi. Davolash faqat jarrohlik yo’li bilan amalga oshiriladi. 4.1.3. Otlar parafilyariozlari Otlar parafilyariozlari – teri osti kletchatkasi va muskullar aro biriktiruvchi to’qimada parazitlik qiluvchi parafilyariya nematodalari chaqiradigan gelmintoz. Qo’zg’atuvchining bosh uchi o’ziga xos hosila bilan qurollangan bo’lib, parazit u bilan terini teshadi va qon quyilishini chaqiradi. Parafilyariya rivojlanishi oraliq xo’jayin – yaylov qon so’ruvchi pashsha – gematobiya ishtiroqida kechadi. Pashshalar parafilyariya tuxumlari va lichinkalari mavjud qonni yutganda zararlanadi. Ular yog’ tanasida rivojlanadi, invazion bosqichga yetadi va 10–30 kunlardan so’ng pashshaning boshiga va xartumiga o’tadi. Otlar organizmida 9 oydan so’ng parafilyariyalar jinsiy yetiladi va bir necha yillar yashaydi. Kasallik bahor – kuz mavsumda namoyon bo’ladi, terining ko’pchilik qon ketishlari esa may – iyunda qayd etiladi. Kasallik belgilari ko’proq 2 yoshdan kattaroq otlarda kuzatiladi. Bo’yin, yag’rin, orqa va ko’krak qafasining yuqori qismida no’xatdan loviyagacha kattalikda zich tugunchalar paydo bo’ladi. Kunning issiq paytida tugunchalar jarohatlaridan qon ketishlar paydo bo’ladi. Qon quriydi va po’stloqchalar hosil qiladi. Davolash uchun ekvalan–pasta ikki marotaba 2 kunda 1 marta qo’llanadi. Faol ta’sir etuvchi miqdori 0,2 mg/kg tana vazniga nisbatan. Preparat sog’iladigan va bo’g’oz biyalarga qo’llanmaydi. 4.2. Piroplazmidozlar Piroplazmidozlar – invazion kasalliklarning katta guruhi bo’lib, eritrositlar va mononuklear fagositlarda joylashgan sodda hayvonlar orqali chaqiriladi. Qo’zg’atuvchilarni kanalar o’tkazadi. Kasallikda yuqori harorat, shilimshiq pardalar anemiyasi, puls va nafas olish tezligi, hazm qilish tizimi faoliyatining buzilishlari kuzatiladi. 4.2.1. Otlar p iroplazmozi Otlar p iroplazmozi – ot, eshak va xachirlarning transmissiv (bir issiq qonli hayvondan boshqasiga bo’g’imoyoqlilar orqali o’tkaziladigan invazion kasallik) kasalligi bo’lib, uni eritrositlar parazitlari piroplazmalar chaqiradi. Piroplazmalarning haytiy sikli ikki xo’jayinlarda: tok tuyokli hayvonda va kanada kechadi. Hayvon organizmida piroplazma qonda, kanada esa to’qima, gemolimfa va tuxumlarida oddiy bo’linish bilan ko’payadi. Otlar organizmida ular ichki a’zolarda keyin esa periferik qonda ko’payadi. Kasallik asosan bahorda va kuzda kuzatiladi. Spontan zararlanishda inkubasion davr 8–15 kun tashkil qiladi. Kasallik ko’pincha o’tkir, kam hollarda surunkali kechadi. Birinchi kunlarda tana harorati 42 °C gacha ko’tariladi, hayvon kuchli jabrlanadi. Shilimshiq pardalar kasallik boshida anemik, 3–4 inchi kunlarda esa sarg’ish bo’ladi. Hayvonlar ko’pincha yotadi, suv va ozuqani qabul qilmaydi, ko’zlardan suyuqlik ajraladi. Yurak kuchli uradi, bo’yinturuq vena pulsasiyasi kuzatiladi. Hazm tizimi faoliyati salbiylashadi. Birinchi bosqichda siydik sarg’ayadi, keyin esa qizaradi, 3–4 unlarda uning rngi to’q qizil bo’ladi. Siydik ajralishi tez – tez va og’riqli bo’ladi. Kasallik 8–12 kunlar davom etadi. Piroplazmozning surunkali kechishi yuqori rezistentlikka ega yoki avval kasallanib sog’aygan hayvonlarda kuzatiladi. Ayrim hollarda kasallik residivlari bo’lishi mumkin, bunda qaytalagan harorat ko’tarilishi, jabrlanish, kaxeksiya, shishlar rivojlanadi. Piroplazmalarni davolash uchun 7 % li berenilning (azidin) suvli eritmasi shaklida muskul orasiga yoki teri ostiga 3,5 mg/kg miqdorda bir marta yuboriladi. Og’ir holatlarda inyeksiya takrorlanadi; 10 % li diamedinning suvli eritmasi – 2 mg/kg miqdorda muskul orasiga ikki marta 24 soat oralatib yuboriladi. Hayvonlarga tinch sharoit va parxezli oziqlantirish ta’minlanadi. Bu kasallikda V12 (siankobalamin) vitamini defisiti hosil bo’lishi sababli u ozuqa bilan berildi yoki inyeksiya qilinadi. Undan tashqari sulfokamfokain kabi yurak preparati va gemodez qo’llanadi. Oldini olishda ximioprofilaktika va kanalarga qarshi kurash tadbirlari qo’llanadi, buning uchun hayvonlar repellentlar bilan ishlanadi va ularga har 10 kunda berenil yuboriladi. 4.2.2. Nuttallioz Nuttallioz – otlarning transmissiv kasalligi bo’lib, bir hujayrali parazit – nuttalliya orqali chaqiriladi. Nuttalliyalar – eritrositlar parazitlari bo’lib, malta xochi ko’rinishida o’ziga xos shaklga ega bo’ladi. Qo’zg’atuvchi 8 tur jinsiy yetilgan iksodli kanalar orqali o’tkaziladi. Nuttalliyalar transovarial (bo’g’imoyoqlilar tuxumlari orqali) yo’l bilan, transfazali (kanalarning bitta generasiyasida) va jinsiy yetilgan tashuvchining bitta fazasida amalga oshiriladi. Nuttallioz asosan bahorda va yozda qayd etiladi, ammo kanalar xashak bilan keltirilganda boshqa mavsumlarda ham paydo bo’lishi mumkin. Nuttallioz o’tkir va yarim o’tkir, kam hollarda surunkali shakllarda kechishi mumkin. O’tkir kechishda inkubasion davr 8–10 kunlar davom etadi, tana harorati 40–41,5 °C ga ko’tariladi, shilimshiq pardalar sarg’ayadi, nafas qisishi, yurak urishi, puls tezlashishi, ishtaxa pasayishi, ich qotishi va ketishi kuzatiladi. Keyinchalik anemiya rivojlanib, qondagi eritrositlar va gemoglobin miqdorlari pasayadi. Sog’aygan hayvon uzoq vaqt parazit tashuvchisi bo’lib qoladi. Kasallikning yarim o’tkir shaklda belgilar nisbatan kuchsiz bo’ladi. Nuttalliozning surunkali shaklida tana harorati qisqa vaqt mobaynida ko’tarilib turadi va kuchsiz parazitemiya kechadi. Kasallik 3 oy davom etadi, qondagi o’zgarishlar esa faqat 40–50 kunlarda paydo bo’ladi. Tashhis kasallikning klinik va epizootologik belgilari va periferik qonning surtmalarini tekshirish natijalari asosida qo’yiladi. Davolash uchun berenil 0,002 g/kg, diamedin 0,002–0,003 g/kg miqdorda muskul orasiga 24 soatda ikki marta yuboriladi, undan tashqari flavakridin (tripaflavin), piroplazimin (akaprin), sulfantrollar instruksiyalari bo’yicha qo’llanadi. Nuttallotashuvchilar organizmini sterilizasiya qilish uchun har 72 soatda 4 marta 10 % li diamedinning suvli eritmasi sag’rining o’ng va chap sohalariga muskul orasiga yuboriladi. Otda toksikoz belgilari (bezovtalanish, nafas olish va siydik ajralishlar tezlashishi) kuzatilganda atropin sulfati 0,02–0,08 g dan (quruq modda hisobida) 0,1 % yoki 1 % li eritma shaklida teri ostiga yoki muskul orasiga yuboriladi. Nuttalliozning oldini olish uchun tashuvchi kanalar agro–meliorativ tadbirlar yordamida yo’qotiladi. Berenil yoki diamidin bilan 1 oyda 1 marta kimyoprofilaktika o’tkaziladi. 4.3. Ektoparazitar kasalliklar patologiyasi va maxsus profilaktik tadbirlari Araxnozlar va entomozlar Araxnozlar va entomozlar – bo’g’imoyoqlilar – kana va hasharotlar chaqiradigan invazion kasalliklar bo’lib, yilqichilikka o’lkan iqtisodiy zarar keltiradi. Ular bilan kurashish uchun bir nechta usullar qo’llanadi:  mexani k – zararkunandalarni yo’qotish va hayoti uchun yomon sharoitlarni yaratish maqsadida yashash muhitiga ta’sir qilish ishlarini olib borish: botqoqliklar va nam yaylovlarni quritish, o’rmonlarni qurigan va kasal daraxtlardan tozalash, hayvonlar suv ichadigan joylarni obodonlashtirish;  fizi kaviy – hasharotlar lichinkalariga ular ko’payadigan va yashaydigan joylarda salbiy ta’sir etadigan issiq, sovuq, yorug’lik, suv va boshqa omillarni qo’llash;  biologi k – zararkunandalarning tabiiy dushmanlarini, masalan baqalarni qo’llash ;  kimyoviy – kimyoviy vositalarini qo’llash. Araxnoz lar Araxnozlar – invazion kasalliklar bo’lib, ularni vaqtinchalik yoki doimiy parazitlar – o’rgimchaksimonlar sinfiga kiruvchi ikkita tartib vakillari: xaqiqiy yoki akariform kanalar va parazitiform kanalar chaqiradi. Birinchi tartibga sarkoptoid (chesotochnыye), demodekoz ( jeleznisы ) kanalar, ikkinchisiga – iksod kanalar kiradi. Otlar ko’pincha sarkoptoid kanalardan jabr tortadi Entomozlar Entomozlar – invazion kasalliklar bo’lib, hayvonlarda vaqtincha va doimo parazitlik qiluvchi hasharotlar orqali chaqiriladi. Otlarda parazitlik qiladi :  teri osti so’nalar – lichinka bosqichida parazitlik qiladigan tuxum qo’yadigan ikki qanotli hasharotlar ;  haqiqiy va ko’k – yashil go’sht pashshalari – ko’pchilik invazion va infeksion kasalliklar qo’zg’atuvchilarini tashuvchilar ;  qon so’ruvchi ikki qanotli hasharotlar – s o’na , m ayda chivin , mokresы , moskit, qon so’ruvchi pashsha – jigalk a lar , qaysikimlar nafaqat bezovtalanish, oriqlash va ishchanlik pasyishini, teri shishishini, dermatitlarni chaqiradi, balki invazion va infeksion kasalliklarni tashuvchilari hamdir;  bitlar – hayvonlarning doimiy ektoparazit lari bo’lib , qichishish, teri qayzg’oq bilan qoplanishi, junlar to’kilishi, anemiya va ishchanlik pasayishini chaqiruvchi sifunkulyatoz lar ;  burgalar – vaqtinchalik qon so’ruvchi ektoparazit lar bo’lib , terining qichishishini , qashlagandan tirnalishlarni , ishchanlik va tana vazni o’sish tezligining pasayishi sababchilari. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Dorosh M . V . Bolezni loshadey. Veche, 2007 g. http://www.e–reading. club/book.php?book=83010

OTLARDA UCHRAYDIGAN YUQUMLI VA INVAZION KASALLIKLAR PATOLOGIYASI Reja: 1. Infeksion kasalliklarning umumiy tavsifi 2. Zamburug’li kasalliklar patologiyasi va maxsus profilaktik tadbirlari 3. Infeksion – toksik patologiyalar 3.1. Manqa kasalligi 3.2. Otlar grippi 3.3. Otlarning infeksion anemiyasi 3.4. Otlarning infeksion ensefalomiyeliti 4. Invazion kasalliklarning umumiy tavsifi 4.1. Gelmintozlar 4.1.1. Otlar paraskaridozi 4.1.2. Otlar onxoserkozlari 4.1.3. Otlar parafilyariozlari 4.2. Piroplazmidozlar 4.2.1. Otlar p iroplazmozi 4.2.2. Nuttallioz 4.3. Ektoparazitar kasalliklar patologiyasi va maxsus profilaktik tadbirlari

1. Infeksion kasalliklarning umumiy tavsifi Infeksion kasalliklar hayvon organizmiga kasallik qo’zg’atuvchi (patogen) mikroblar o’rnashishi va keyinchalik ko’payishi va tarqalishi natijasida hosil bo’ladi. Ular boshqa hayvonlarga o’tishi, bosqichma–bosqich rivojlanishi, organizmning spesifik reaksiyasini (antitelolar hosil bo’lishi) chaqirishi va odatda immunitet hosil bo’lishi bilan xarakterlanadi. Infeksion kasalliklar ot organizmiga turli yo’llar: zararlangan tashqi qoplamalar (teri va shilliq pardalar), hazm qilish trakti yoki alimentar yo’l (ozuqa va suv bilan), nafas yo’llari yoki aerogen yo’l va boshq. orqali tushgan bakteriya, kokk, mikroskopik zamburug’, virus, mikoplazmalar bilan chaqiriladi. Yuqumli kasalliklar odam uchun ham xavfli bo’lishi mumkin shu sababli profilaktik tadbirlar o’tkazilishi lozim masalan, yangi olib kelingan hayvonlarni karantinga qo’yish, ozuqa va suv sifatini nazorat qilish, kasallarni ajratish, dezinfeksiya (zararlantirish), deratizasiya (kemiruvchilarga qarshi kurashish) va dezinseksiya (hasharotlar bilan kurashish) o’tkazish va albatta sog’lom hayvonlarni vaksinasiya qilish. Otlarni infeksion kasalliklardan davolash uchun bevosita infeksiyani davolovchi preparatlar va simptomatik vositalar (masalan, yurak vositalar, balg’am chiqaruvchi va boshq.) qo’llanadi. Davolovchi vositalar qo’llangandan so’ng sutni iste’mol qilish va hayvonlarni go’shtga so’yish muddatlari 24 soatdan 1 oygacha davom etishi mumkin. 2. Zamburug’li kasalliklar patologiyasi va maxsus profilaktik tadbirlari Trixofitiya Trixofitiya, yoki temiratki – kontagioz zamburug’li kasallik bo’lib, terida oval keskin chegaralangan deyarli junsiz, po’stloqchalar va tangachalar bilan qoplangan o’choqlar hosil bo’ladi. Kasallikni trixofitonlar deb ataladigan zamburug’lar chaqiradi, ular issiqlik va dezinfeksiyalovchi vositalarga chidamli bo’ladi va tashqi muhitda (to’shama, yer, yog’och narsalarda uzoq vaqt saqlanadi.

Patogen zamburug’larni kalamush, sichqon va boshqa kemiruvchilar tarqatadi. Infeksiya manbayi – kasal va sog’aygan hayvonlar. Kuz – qish mavsumidagi yomon ob–havo sharoitlar va terining yuzaki shikastlari bu kasallik hosil bo’lishiga moyillik yaratadi. Inkubasion davr 1 haftadan 1 oygacha davom etadi. Kasallik surunkali kechadi va terida po’stloqchalar va kulrang tangachalar bilan qoplangan kichik junsiz yumaloq shaklda dog’lar hosil bo’lishi bilan ajralib turadi. Ko’pincha ko’z, burun, quloqlar atrofi zararlanib, jarayon bosh, bo’yin va oyoqlarga tarqaladi. Tashhis klinik belgilar, zararlangan joylarni ultrabinafshali nurlantirish natijalari, teridan olingan qirmalarni mikroskopik tekshirish asosida qo’yiladi. Trixofitiyani davolash uchun zararlangan joylar fungisid vositalar bilan ishlanadi. Davolash va profilaktik maqsadlarda yuqori samarali, ishonchli va kam toksik tirik va inaktivasiyalangan vaksinalar 2 baravar ko’p miqdorda qo’llanadi. 3. Infeksion – toksik patologiyalar 3.1. Manqa kasalligi Manqa – ot, eshak, xachir, kam hollarda tuya va mushuksimonlar va odamlarning infeksion, asosan surunkali kechadigan kasalligi bo’lib, o’pka va boshqa ichki a’zolarda, shilliq pardalar va terida spesifik manqali tugunchalar rivojlanishi va keyinchalik ular yaralarga aylanishi bilan xarakterlanadi. Kasallik qo’zg’atuvchisi – manqa bakteriyasi, u suv va chiriydigan substratlarda 14–30 kunlarda, qurigan burun ajralmalarida – 7–15 kunlarda, siydikda – 4soatdan so’ng o’ladi. Quyosh nuri uni 24 soatda, 80 °C da isitish – 5 daqiqada o’ldiradi. Manqa bakteriyasi 5% li faol xlorga ega xlorli oxakda, 2 % li fenol, 1 % li o’yuvchi natr, 3 % li kreolin eritmalarida 1 soat ichida o’ladi. Kasallik manbayi – kasal hayvonlar, o’tkazuvchi omillar – infeksiya tushgan ozuqa, tezak, parvarish predmetlari, ot abzallari. Zararlanish to’g’ridan – to’g’ri kontaktda, hazm trakti va kam hollarda nafas tizimi orqali amalga oshiriladi. Yaylov sharoitida kasallik sekin, tig’iz va ventilyasiyasi yomon otxonalarda tez tarqaladi. Kasallik yilning barcha mavsumlarida, ammo ko’pincha kuz – qish fasllarida hosil bo’ladi.

Manqaning inkubasion davri 3 kundan 2–3 haftagacha davom etadi. Kasallik o’tkir, surunkali va latent kechishi mumkin. O’tkir kechishida tana harorati 41– 42 °C gacha ko’tariladi, qaltiroq, shilliq pardalar giperemiyasi, keskin jabrlanish kuzatiladi. 2–3 kunlardan so’ngburunning shilliq pardasida sarg’ish mayda tugunchalar paydo bo’ladi, ular bir necha soatdan so’ng ular birlashadi va nekrozga uchraydi. Ularning o’rnida chetlari notekis yaralar qoladi. Jag’ osti limfatik tugunlar avval shishgan va issiq, keyin esa zich bo’ladi. Ayrim hollarda sonning ichki yuzasi, prepusiya sohasi, yorg’oq, bosh va bo’yindagi teri zararlanadi ( –rasm ). Undan tashqari zararlangan oyoqlar shishishi kuzatiladi. O’tkir shaklda kechadigan kasallik 2–4 hafta davom etadi va ko’p hollarda o’lim bilan tugaydi. –rasm . Manqa kasalligida bosh terisining zararlanishi Surunkali kechadigan manqa kasalligida tana harorati vaqti – vaqti bilan ko’tarilib turadi, hayvon oriqlaydi, yo’taladi, burnidan ekssudat oqadi, jag’ osti limfa tugunlari shishadi. Burunning shilliq pardasida yulduzsimon shaklda chandiqlar va yaralar hosil bo’ladi. Bu shakldagi kasallik bir necha oydan bir necha yillargacha davom etadi.

Latent li manqa hayot mobaynida davom etishi mumkin. Hayvonlarda ko’zga tashlanadigan o’zgarishlar kuzatilmaydi, ular sog’lom bo’lib ko’rinadi. Tashhis epizootologi k , klini k , allergi k , serologi k va gistologi k tekshirishlar asosida qo’yiladi. Diagnostikaning asosiy usuli – allergik bo’lib, bunda ko’z malleinizasiyasi (kon’yunktival xaltaga 4–5 mallein tomchilari – isitish bilan o’ldirilgan manqa basillasi bulonli kulturasining filtrati yuboriladi) bajariladi. Kasallangan hayvon kon’yunktivasi qizaradi, shishadi, ko’zning ichki burchagidan tasma shaklda avval shilimshiq keyin yiringli massa ajraladi (ijobiy reaksiya) ( –rasm ). Natijadan qat’iy nazar 5–6 kunlardan so’ng barcha otlar qayta malleinizasiya qilinadi. Ikki marta ijobiy reaksiya bergan ot kasal deb hisoblanadi. –rasm . Ko’z malleinizasiyasiga ijobiy reaksiya Manqa kasalligini davolab bo’lmaydi . Kasal hayvonlar bartaraf etiladi. Manqaning oldini olish maqsadida xo’jalikka yangi kelgan hayvonlar karantinga qo’yiladi, otlar bir yilga 2 marta klinik tekshiriladi va malleinizasiya qilinadi. Kasallik aniqlanganda xo’jalik karantin qilinadi, otlar klinik belgilari bo’yicha 4 guruhlarga bo’linadi. Otxona va parvarishlash predmetlari dezinfeksiya qilinadi, go’ng kuydiriladi. Karantin oxirgi kasal ot aniqlangandan keyin 45 kun o’tib bekor qilinadi.

O'xshashlar

OTLARDA UCHRAYDIGAN INVAZION KASALLIKLARI
ITLARDA UCHRAYDIGAN INVAZION KASALLIKLAR.
OTLARDA OSHQOZON – ICHAK TIZIMI PATOLOGIYASI
OTLARDA MODDA ALMASHINUVI BUZILISHLARI PATOLOGIYASI
“Infeksion va invazion kasalliklar. Transmissiv kasalliklar. Kasalliklarning tabiiy manbai haqidagi ta’limot”