OTLARNING YURAK – QON TOMIR TIZIMI PATOLOGIYASI
![OTLARNING YURAK – QON TOMIR TIZIMI PATOLOGIYASI
Reja:
1. Arterial qon tomirlarning o’tkir tiqilishi
2. A rteriit, flebit va tromboflebitlarni davolash va oldini olish
3. Miokardit
4. Miokardoz
5. Perikardit](/data/documents/f40ceb13-2906-4aaf-9cd3-9c540b73770d/page_1.png)
![1. Arterial qon tomirlarning o’tkir tiqilishi
Kasallikni q orin aortasi va tarmoqlarining trombozi (Trombosis
aortae) misolida ko’rib chiqish maqsadga muvofiq.
Uy hayvonlarida orqa oyoq arterial tomirlarining trombozi nisbatan kam
uchraydi. Asosan u ot, qoramol va itlarda kuzatiladi. Bunda tromb aortaning
stvolida yoki uning arterial tarmoqlari – aa. iliaca interna, s.hypogastrica, iliaca
externa, femoralis da hosil bo‘lishi mumkin. Nisbatan ko‘p ichki yonbosh yoki tos
arteriyasi – a. iliaca interna s.hypogastrica , yonboshning tashqi – a. iliaca externa
va son arteriyalari – a. femoralis trombozga uchraydi.
Etiologiya. Aorta va tarmoqlarining tromboziga tomir devorlarining
eroziyali ya’ni yarachali zararlanishlari, o‘smalar, atrof to‘qimalardan
yallig‘lanish jarayonini o‘tishi sabab bo‘lishi mumkin. Ammo tromboz ko‘pincha
parazitar – gijjali invaziyadan kelib chiqadi. Trombozga ko‘pincha ichak tutqichi
oldingi arteriyasining gijjali anevrizmasi – strongylus armatus sabab bo‘ladi. U
yerdan embolalar uzilib, tos va son arteriyalariga boradi.
Undan tashqari, tromboz sigirlarning endemik osteodistrofiyasida ham hosil
bo‘ladi.
Klinik belgilar . Tromb hosil bo‘lish jarayoni avval sekin rivojlanadi. Odatda
birlamchi belgilar namoyon bo‘lishi uchun bir nechta haftalar o‘tishi lozim.
Hayvon tinch holatda bo‘lganda qandaydir o‘zgarishlar kuzatilmaydi. Ammo
harakat paytida, oyoq muskullarining anemiyasi natijasida, keskin ifodalangan
oqsoqlik namoyon bo‘ladi. Bunda hayvon ishlashni boshlagandan 3–5 daqiqa
o‘tgandan so‘ng oqsay boshlaydi, chunki oyoq qoniqarli bukilmasligi sababli u
tuyoqning old qismi bilan yerning notekisliklariga ilashadi, qoqiladi, oyoqni
oldinga sudrab chiqaradi; hayvonni harakatlanishga majburlaganda u uch oyoqda
sakrab yuradi, ko‘p vaqt o‘tmasdan to‘xtaydi va yiqiladi. Kasal hayvonning
organizmida keskin reflektor reaksiya hosil bo‘ladi: umumiy bezovtalanish,
qo‘rqish, nafas olish va yurak urushining tezlashishi, muskullarning tartibsiz
qisqarishi, kuchli terlash (falajlangan oyoqdan tashqari). Kasallangan oyoq tezda
soviydi.](/data/documents/f40ceb13-2906-4aaf-9cd3-9c540b73770d/page_2.png)
![Qisqa vaqt dam olingandan so‘ng (20–40 daqiqa) kasal hayvon kuchlarini
to‘liq tiklaydi va xech qanday chetlanishlarsiz harakatlana oladi. Faqat juda kam
holatlarda hayvon o‘lishi mumkin.
3–rasm. Son arteriyasi trombozida chap orqa oyoqning oldinga va
yonga chiqarilishi
Qisman trombozda yoki alohida arteriyalarning trombozida yuqorida qayd
etilgan belgilar tezda namoyon bo‘lmaydi, ammo kuzatilgani ham kuchsiz bo‘ladi.
Masalan, keng fassiyani taranglashtiruvchi muskulni (m/tensor fasciae latae)
oziqlantiradigan yonboshning tashqi arteriyasi (a. iliaca externa) trombozida otda
“osilgan oyoq” oqsoqligi rivojlanadi; sag‘ri (m.gluteus) va to‘rt boshli (m.
quadripces) muskullarni oziqlantiradigan tos arteriyasi (a. hypogastrica)
trombozida “tayanch” oqsoqlik rivojlanadi, bunda tayanish paytida barcha
bo‘g‘imlar keskin bukiladi.
Tos va son arteriyalarining ikki tomonlama trombozida sag‘ri sohasi va orqa
oyoqlarning diskoordinatsiyasi kuzatiladi (gemoglobinuriyadagidek). Bunday
tromboz turida, ayrim paytlarda qovuq, to‘g‘ri ichak va dumning falajlari ham
sodir bo‘ladi. Aorta trombozida orqa oyoqlar falajlanadi.](/data/documents/f40ceb13-2906-4aaf-9cd3-9c540b73770d/page_3.png)
![Oyoq arteriyalarining trombozida klinik belgilar tromb o‘rnashgan joyga
bog‘liq bo‘ladi. Son arteriyasining trombozida oyoq muskullari bo‘shashadi va
periferik puls yo‘qoladi. Kasal hayvon zararlangan oyoqqa tayanmaydi va
“o‘tirgan it” holatini egallaydi. Barmoq tomirlarining trombozida to‘qimalar
nekrozga uchraydi. Hayvon klinik tekshirilganda travmatik perikarditga xos
belgilar topiladi.
Tashhis. Kasallikning boshlang‘ich bosqichini klinik belgilar bo‘yicha
aniqlab bo‘lmaydi. Yuqorida keltirilgan belgilar mavjudligida esa tashhisni qo‘yish
qiyin kechmaydi. Rektal tekshirishda aorta bo‘lingan joylarda yo‘g‘onlashishlar va
pulsasiya yo‘qligi aniqlanadi. Zararlangan oyoqda periferik pulc juda kuchsiz
bo‘ladi yoki umuman sezilmaydi. Kasallangan oyoqning harorati me’yordan past
bo‘ladi.
Oqibati. Aortaning bironta tarmog‘i trombozga uchraganda kasallik oqibati
gumon, ammo ko‘pincha yomon. Yirik tomirlarning trombozida kollateral qon
aylanishi juda sekin tiklanadi; hayvon oqsaydi. Kasallangan hayvon ishda
qo‘llanilmaydi.
Davolash. Trombozlarda terapiya ishlab chiqilmagan. Og‘iz orqali kaliy
yoditi va boshqa preparatlarni qo‘llash samara bermaydi. Ayrim mualliflar qisman
trombozda hayvonni qadamlatib yurgizish va yaylovda saqlashni tavsiya etadilar.
Aortaning nevrogen stenozida bel va dumg‘aza sohalariga diatermiya, balchiq
applikatsiyasi va quruq issiq usullari qo‘llanadi. Endemik trombozlarda kasallik
sababi yo‘qotiladi.
2. A rteriit, flebit va tromboflebitlarni davolash va oldini olish
Arteriit – arteriyalarning yallig’lanishi bo’lib, hayvonlarda mustaqil kasallik
sifatida kam uchraydi. Arteriitlar flegmona sohasida, osteomiyelitlar, yarali
jarayon, uzoq vaqt kechadigan yiringli – rezorbtiv isitma, sepsis hamda gematogen
yo’l bilan tarqaladigan umumiy infeksiyalarda rivojlanishi mumkin.
Kechishi bo’yicha o’tkir, yarim o’tkir va surunkali arteriitlar bo’ladi.
Jarayon yiringli, nekrotik va maxsuldor yallig’lanish shakllarda kechishi mumkin.
Ammo ko’pincha ular aralash tabiatga ega. Qon tomir devoridagi lokalizasiyasi](/data/documents/f40ceb13-2906-4aaf-9cd3-9c540b73770d/page_4.png)
![bo’yicha endo–, mezo–, periarteriitlar; devor butun qalinligi bo’yicha
zararlanganda esa – panarteriitlar tafovut qilinadi. Arteriya devorining ichki qavati
zararlanganda tromblar paydo bo’ladi (trombangit).
Klinik belgilar. Yiringli arteriitlarda tomir bo’shlig’i tromb bilan yopiladi,
qaysikim keyinchalik erib, yiringli embolalar massasiga aylanadi, infeksiya
metastazlashadi va sepsis rivojlanashiga olib keladi. Yarim o’tkir yoki surunkali
kechadigan arteriitlarda tomir devorida maxsuldor yallig’lanish ustunlik qiladi.
Bunda arteriya devorining ichki qavati yo’g’onlashadi, tomir bo’shlig’i asta –
sekin torayadi, buning natijasida periferiyaning qon bilan ta’minlanishi
yomonlashadi, to’liq yopilganda esa qon bormay qolgan to’qimalarda nekroz yoki
gangrena rivojlanadi. Arteriitning har turida ham tomir devorining sklerozi
rivojlanadi, u me’yoriy elastikligini yo’qotadi va mo’rt bo’lib qoladi.
Davolash. Mahalliy yallig’lanish natijasida hosil bo’lgan arteriitlarda asosiy
kasallikni (flegmona, osteomiyelit va boshq.) bartaraf etishga yo’naltirilgan
davolash muolajalari qo’llanadi. Infeksiyalashgan endoarteriitlarda arteriya ichiga
novokain–antibiotik li eritmalar inyeksiyalari tavsiya etiladi.
Tomir bo’shlig’i trayganda arteriya yoki uni ta’minlovchi nerv stvoli
alkogolizasiya qilinadi.
Flebit va tromboflebitlarni davolash va oldini olish mavzusini b o‘yinturuq
venaning yallig‘lanishi (Phlebitis venae jugularis) misolida o’rganamiz.
Etiologiya. Ko‘pincha katta hayvonlarning venasiga ayrim dori vositalarini
(xloralgidrat, kalsiy xloridi, novarsenol, flavakardin gidroxloridi va boshq.)
noto‘g‘ri yuborilganda hosil bo‘ladi.
Bo‘yinturuq venaning yallig‘lanishi (flebit) asosan ahvoli og‘ir, septik
holatdagi hayvonlarda rivojlanadi. Flebitlar etiologiyasida organizmning
sensibilizatsiyasi muhim rol o‘ynaydi. Bunday hayvonlarda vena tomiri devorining
shikastlanishi tromboflebit shaklida kechadi. Flebitlar patologik jarayon atrof
to‘qimalaran o‘tganda ham rivojlanish mumkin.
Sog‘ lom hayvonlarda qon tomirni punksiya qilish muolajasi odatda asoratsiz
kechadi.](/data/documents/f40ceb13-2906-4aaf-9cd3-9c540b73770d/page_5.png)
![Klinik belgilar. Aseptik flebitda bo‘yinturuq vena sohasida shish katta bo‘lib
rivojlanmaydi. Venani palpatsiya qilganda hayvon og‘riq sezadi. Jarayon surunkali
kechganda venaning devori va atrof to‘qimalar zichlashadi. Aseptik tromboflebitda
bo‘yinturuq vena sohasida zich, uzunchoq hosila aniqlanadi, og‘riq va mahalliy
haroratning ko‘tarilishi kuzatiladi. Kasallikning surunkali shaklida og‘riq
sezilmaydi. Tromb bilan to‘liq yopilmagan vena barmoq bilan qisilganda uning
periferik qismi kengayadi.
Yiringli tromboflebitda hayvonning umumiy ahvoli yomon, tana harorati
ko‘tarilgan, ishtahasi yo‘qolganligi aniqlanadi. Bo‘yin va boshning harakatchanligi
chegaralanadi. Zararlangan venani palpatsiya qilib bo‘lmaydi. Bo‘yinning
bo‘yinturuq vena sohasi issiq, og‘riqli, shishgan bo‘ladi. Venani barmoq bilan
qisib ko‘rganda uning periferik qismi kengaymaydi. Kasallik og‘irlashganda
zararlangan joyda abssesslar rivojlanadi. Tromb parchalanganda esa o‘pkada
yiringli metastazlar rivojlanishi mumkin.
Tashhis. Klinik belgilar va anamnestik ma’lumotlar asosida qo‘ y i ladi.
Kasallikni te ri osti flegmona si va yalliglanish shishidan far q lash lozim.
Kasallik oqibati . Aseptik flebit, p a raflebit va tromboflebitlarda – yaxshi.
Ven aning yiringli yallig‘lanishlarida – ehtiyotkor.
Davolash. Aseptik flebit va tromboflebitlarda davolash ishlari infeksiyaning
oldini olish ga va tromb tezroq s o‘ rilib ketishiga yo‘naltiriladi. Buyinturuk vena
sohasida gi teriga 5% li yod eritmasi bilan ishlov beriladi. Birinchi kunda sovuq,
keyinchalik esa isituvchi m u olajalar qo‘l l a nadi, parenteral plazmin yuboriladi,
mahalliy qisqa novokain qamali bajariladi.
Tromb hosil bo‘lishining oldini olish va mavjudini ng tezroq s o‘ rilishini
ta’minlash maqsadida vena ga , teri osti yoki muskul orasiga gep a rin yuboriladi –
b ir kunga katta hayvonlar g a 150 000 T.B. (150 mg), kichik hayvonlarga 5000–
10000 T.B. (15 mg). Geparin 4–6 soat ta’sir qiladi.
Og‘iz orqali kukun yoki pilyula shaqlida dikumarin kuniga 2 – 3 marotaba
beriladi : otlarga 0,5 – 2,0, qoramollarga 0,8 – 2,5, itlarga, 0,02 – 0,1 dan. Preparat
kumulyativ xususiyatlarga ega bo‘lgani sababli u 2 – 4 kun ta’sir qiladi.](/data/documents/f40ceb13-2906-4aaf-9cd3-9c540b73770d/page_6.png)
![Flegmonozli tromboflebitlarda (t o‘ qima t a r anglashi shini kamaytirish, qon
aylanishini yaxshilash, toksinlar chiqib ketishi ni ta’minlash maqsadida ) vena
usti da g i teri bir necha joy i da n uzunasiga kesiladi. Abseslar ochiladi. Yiringli –
nekrotik tromboflebitda venaning zararlangan qismi kesib olib tashlanadi.
Venaning zararlangan qismi olib tashlangandan so‘ng jarohat bo‘shlig‘iga 4–6
kunga antiseptiklar bilan drenaj qo‘yiladi. Kasal hayvonlarga 3–4 kun faqat suyuq
ozuqa beriladi. Teri ostiga qo‘zg‘atuvchi eritma tushganda tromboflebitning oldini
olish maqsadida bu yerga natriy xloridning izotonik yoki novokainning 0,5% li
eritmalari yuboriladi.
3. Miokardit
Miokardit – yurak muskulining yalli g’ lanish natijasida zararlanishi bo’lib,
asosan infeksiya larda ( kuydirgi , soqov ), gemosporidoz kasalliklar (piroplazmoz),
sepsis asorati ( umumiy yuqturilish ), o’tkir intoksikasi yada hosil bo’ladi .
Kasallangan hayvon jabrlanadi, hansirash va tana haroratining ko’tarilishi
kuzatiladi . Kasallik avvalida puls tezlashadi, yurak turtkilari va ton lari kuchayadi ,
yurak muskuli holsizlangandan so’ng puls kuchsiz bo’lib qoladi . Tez – tez shishlar
hosil bo’ladi, shilimshiq pardalar sianozga uchraydi, falajdan yurak to’xtab hayvon
o’lishi mumkin.
Laborator tekshirishlarda qonda neytrofil leykositoz (bazofil, eozinofil,
neytrofillar ko’payishi) va yadroning chapga siljishi kuzatiladi.
Hayvonlarga tinch sharoit ta’minlanib, yuklanishlar chegaralanadi. Rasionga
yengil hazm bo’ladigan, vitaminlar va uglevodlarga boy ozuqalar kiritiladi. Yurak
sohasiga yurak muskuli qo’zg’alishini kamaytirish maqsadida sovuq usul
qo’llanadi, og’ir holatlarda kislorod bilan ingalyasiya qilinadi. Simptomatik
davolash belgilanadi: antibiotiklar, desensibilizasiyalovchi vositalar,
kortikosteroidli gormonlar, yurak glikozidlari, masalan, og’iz orqali 1,0–1,5 g
kortizon asetati, 0,2–0,4 g prednizolon.
Yurak faoliyati kuchsizlanganda har 4–6 soat teri ostiga 20–30 ml kamfora
moyi yuboriladi, arterial bosim pasayganda har 2–4 soat 3–5 g kofein, 15–30 % li](/data/documents/f40ceb13-2906-4aaf-9cd3-9c540b73770d/page_7.png)
![glyukoza eritmasida va V1 i V6 vitaminlarini qo’shib 2–3 g natriy salisilati
venaga yuboriladi. Digitalis preparatlarini qo’llash taqiqlanadi.
4. Miokardoz
Miokardoz – yallig’lanishsiz kechadigan miokard kasalligi bo’lib,
miokardning qisqarish funksiyalar pasayishiga olib keladigan distrofik jarayonlar
kechishi bilan xarakterlanadi. Bu kasallikka ko’pincha ishchi otlar chalinadi.
Uzoq vaqt davom etadigan zo’riqish, anemik holat, oqsil, uglevod, yog’,
noto’g’ri oziqlantirish natijasida mineral va vitaminlar almashinishining buzilishi,
surunkali kechadigan infeksion, invazion, ginekologik, jarrohlik va ichki yuqumsiz
kasalliklar miokardozga olib kelishi mumkin.
Bu kasallikka chalingan otda ish sifatlari pasayadi, u holsizlanadi, ishtaxasi
yo’qoladi, muskulli tonus pasayadi, periferik qon aylanish buziladi (arterial qon
bosimi pasayadi va vena qon bosimi ko’tariladi), teri elastikligi kamayadi,
hansirash, teri va shilimshiq pardalar sianozi rivojlanadi, har joylarnda shishlar
paydo bo’ladi va boshq..
Hayvonlar tinch sharoit bilan ta’minlanadi . Rasion asosiy ozu q a moddalar ,
vitaminlar va mikroelementlar b o’ yicha balanslashtiriladi. Venaga 5–7 kun
mobaynida kofein va glyukoza aralashmasi V guruhi vitaminlari, S vitamini, 30 %
glyukoza eritmasida tayyorlangan 0,5–1,5 g strofant nastoykasi bilan yuboriladi;
teri ostiga – 10–15 ml dan kordiamin, og’iz orqali – digitalis ( naperstyanka ; rus.) ,
gulizardak ( gorisvet ; rus.) , marvaridgul ( landыsh ; rus.) o’simliklari preparatlari
kiritiladi. Shishlarda siydik haydovchi vositalar qo’llanadi.
5. Perikardit
Perikardit – travmatik va notravmatik tabiatli yurak tashqi pardasining
yallig’lanishi.
Notravmatik perikardit flegmona va sepsisda hosil bo’ladigan infeksion
kasalliklar shaklidagi asoratlarda, yallig’lanish miokard, o’pka, plevra va boshq.
o’tganda rivojlanadi.](/data/documents/f40ceb13-2906-4aaf-9cd3-9c540b73770d/page_8.png)
![Quruq (fibrinoz) va terlama (ekssudativ) perikarditlar tafovut qilinadi.
Quruq shaklida tana harorati ko’tariladi, puls tezlashadi, ishtaxa yomonlashadi,
yurak turtkisi kuchayadi, yurak sohasi palpasiyasida og’riq seziladi.
Ekssudativ kechishda puls kuchsiz va kam to’lganligi, yurak turtkisi
kuchsizligi, bo’yinturuq venalari to’lib taranglashganligi, shishlar hosil bo’lishi
kuzatiladi.
Tashhis elektrokardiagramma va qonni (neytrofillar ko’payishi) hamda
siydikni (oqsil mavjudligi) laborator tekshirish natijalari asosida qo’yiladi.
Qasal hayvonlarga yengil hazm qilinadigan ozuqa beriladi, ichkiziladigan
suv miqdori kamaytiriladi, yurak sohasiga sovuq kompress qo’yiladi. Qasal
hayvonga holatiga qarab sulfanilamidlar, antibiotiklar, yod preparatlari, kofein,
glyukoza, siydik haydovchi vositalar belgilanadi. Qon bosimi pasayganda vena
orqali adrenalin, glyukoz a bilan kofein , kordiamin belgilanadi .](/data/documents/f40ceb13-2906-4aaf-9cd3-9c540b73770d/page_9.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar:1.
Dorosh M . V . Bolezni loshadey. Veche , 2007 g. http://www.e–
reading.club/book.php?book=83010](/data/documents/f40ceb13-2906-4aaf-9cd3-9c540b73770d/page_10.png)
OTLARNING YURAK – QON TOMIR TIZIMI PATOLOGIYASI Reja: 1. Arterial qon tomirlarning o’tkir tiqilishi 2. A rteriit, flebit va tromboflebitlarni davolash va oldini olish 3. Miokardit 4. Miokardoz 5. Perikardit
1. Arterial qon tomirlarning o’tkir tiqilishi Kasallikni q orin aortasi va tarmoqlarining trombozi (Trombosis aortae) misolida ko’rib chiqish maqsadga muvofiq. Uy hayvonlarida orqa oyoq arterial tomirlarining trombozi nisbatan kam uchraydi. Asosan u ot, qoramol va itlarda kuzatiladi. Bunda tromb aortaning stvolida yoki uning arterial tarmoqlari – aa. iliaca interna, s.hypogastrica, iliaca externa, femoralis da hosil bo‘lishi mumkin. Nisbatan ko‘p ichki yonbosh yoki tos arteriyasi – a. iliaca interna s.hypogastrica , yonboshning tashqi – a. iliaca externa va son arteriyalari – a. femoralis trombozga uchraydi. Etiologiya. Aorta va tarmoqlarining tromboziga tomir devorlarining eroziyali ya’ni yarachali zararlanishlari, o‘smalar, atrof to‘qimalardan yallig‘lanish jarayonini o‘tishi sabab bo‘lishi mumkin. Ammo tromboz ko‘pincha parazitar – gijjali invaziyadan kelib chiqadi. Trombozga ko‘pincha ichak tutqichi oldingi arteriyasining gijjali anevrizmasi – strongylus armatus sabab bo‘ladi. U yerdan embolalar uzilib, tos va son arteriyalariga boradi. Undan tashqari, tromboz sigirlarning endemik osteodistrofiyasida ham hosil bo‘ladi. Klinik belgilar . Tromb hosil bo‘lish jarayoni avval sekin rivojlanadi. Odatda birlamchi belgilar namoyon bo‘lishi uchun bir nechta haftalar o‘tishi lozim. Hayvon tinch holatda bo‘lganda qandaydir o‘zgarishlar kuzatilmaydi. Ammo harakat paytida, oyoq muskullarining anemiyasi natijasida, keskin ifodalangan oqsoqlik namoyon bo‘ladi. Bunda hayvon ishlashni boshlagandan 3–5 daqiqa o‘tgandan so‘ng oqsay boshlaydi, chunki oyoq qoniqarli bukilmasligi sababli u tuyoqning old qismi bilan yerning notekisliklariga ilashadi, qoqiladi, oyoqni oldinga sudrab chiqaradi; hayvonni harakatlanishga majburlaganda u uch oyoqda sakrab yuradi, ko‘p vaqt o‘tmasdan to‘xtaydi va yiqiladi. Kasal hayvonning organizmida keskin reflektor reaksiya hosil bo‘ladi: umumiy bezovtalanish, qo‘rqish, nafas olish va yurak urushining tezlashishi, muskullarning tartibsiz qisqarishi, kuchli terlash (falajlangan oyoqdan tashqari). Kasallangan oyoq tezda soviydi.
Qisqa vaqt dam olingandan so‘ng (20–40 daqiqa) kasal hayvon kuchlarini to‘liq tiklaydi va xech qanday chetlanishlarsiz harakatlana oladi. Faqat juda kam holatlarda hayvon o‘lishi mumkin. 3–rasm. Son arteriyasi trombozida chap orqa oyoqning oldinga va yonga chiqarilishi Qisman trombozda yoki alohida arteriyalarning trombozida yuqorida qayd etilgan belgilar tezda namoyon bo‘lmaydi, ammo kuzatilgani ham kuchsiz bo‘ladi. Masalan, keng fassiyani taranglashtiruvchi muskulni (m/tensor fasciae latae) oziqlantiradigan yonboshning tashqi arteriyasi (a. iliaca externa) trombozida otda “osilgan oyoq” oqsoqligi rivojlanadi; sag‘ri (m.gluteus) va to‘rt boshli (m. quadripces) muskullarni oziqlantiradigan tos arteriyasi (a. hypogastrica) trombozida “tayanch” oqsoqlik rivojlanadi, bunda tayanish paytida barcha bo‘g‘imlar keskin bukiladi. Tos va son arteriyalarining ikki tomonlama trombozida sag‘ri sohasi va orqa oyoqlarning diskoordinatsiyasi kuzatiladi (gemoglobinuriyadagidek). Bunday tromboz turida, ayrim paytlarda qovuq, to‘g‘ri ichak va dumning falajlari ham sodir bo‘ladi. Aorta trombozida orqa oyoqlar falajlanadi.
Oyoq arteriyalarining trombozida klinik belgilar tromb o‘rnashgan joyga bog‘liq bo‘ladi. Son arteriyasining trombozida oyoq muskullari bo‘shashadi va periferik puls yo‘qoladi. Kasal hayvon zararlangan oyoqqa tayanmaydi va “o‘tirgan it” holatini egallaydi. Barmoq tomirlarining trombozida to‘qimalar nekrozga uchraydi. Hayvon klinik tekshirilganda travmatik perikarditga xos belgilar topiladi. Tashhis. Kasallikning boshlang‘ich bosqichini klinik belgilar bo‘yicha aniqlab bo‘lmaydi. Yuqorida keltirilgan belgilar mavjudligida esa tashhisni qo‘yish qiyin kechmaydi. Rektal tekshirishda aorta bo‘lingan joylarda yo‘g‘onlashishlar va pulsasiya yo‘qligi aniqlanadi. Zararlangan oyoqda periferik pulc juda kuchsiz bo‘ladi yoki umuman sezilmaydi. Kasallangan oyoqning harorati me’yordan past bo‘ladi. Oqibati. Aortaning bironta tarmog‘i trombozga uchraganda kasallik oqibati gumon, ammo ko‘pincha yomon. Yirik tomirlarning trombozida kollateral qon aylanishi juda sekin tiklanadi; hayvon oqsaydi. Kasallangan hayvon ishda qo‘llanilmaydi. Davolash. Trombozlarda terapiya ishlab chiqilmagan. Og‘iz orqali kaliy yoditi va boshqa preparatlarni qo‘llash samara bermaydi. Ayrim mualliflar qisman trombozda hayvonni qadamlatib yurgizish va yaylovda saqlashni tavsiya etadilar. Aortaning nevrogen stenozida bel va dumg‘aza sohalariga diatermiya, balchiq applikatsiyasi va quruq issiq usullari qo‘llanadi. Endemik trombozlarda kasallik sababi yo‘qotiladi. 2. A rteriit, flebit va tromboflebitlarni davolash va oldini olish Arteriit – arteriyalarning yallig’lanishi bo’lib, hayvonlarda mustaqil kasallik sifatida kam uchraydi. Arteriitlar flegmona sohasida, osteomiyelitlar, yarali jarayon, uzoq vaqt kechadigan yiringli – rezorbtiv isitma, sepsis hamda gematogen yo’l bilan tarqaladigan umumiy infeksiyalarda rivojlanishi mumkin. Kechishi bo’yicha o’tkir, yarim o’tkir va surunkali arteriitlar bo’ladi. Jarayon yiringli, nekrotik va maxsuldor yallig’lanish shakllarda kechishi mumkin. Ammo ko’pincha ular aralash tabiatga ega. Qon tomir devoridagi lokalizasiyasi
bo’yicha endo–, mezo–, periarteriitlar; devor butun qalinligi bo’yicha zararlanganda esa – panarteriitlar tafovut qilinadi. Arteriya devorining ichki qavati zararlanganda tromblar paydo bo’ladi (trombangit). Klinik belgilar. Yiringli arteriitlarda tomir bo’shlig’i tromb bilan yopiladi, qaysikim keyinchalik erib, yiringli embolalar massasiga aylanadi, infeksiya metastazlashadi va sepsis rivojlanashiga olib keladi. Yarim o’tkir yoki surunkali kechadigan arteriitlarda tomir devorida maxsuldor yallig’lanish ustunlik qiladi. Bunda arteriya devorining ichki qavati yo’g’onlashadi, tomir bo’shlig’i asta – sekin torayadi, buning natijasida periferiyaning qon bilan ta’minlanishi yomonlashadi, to’liq yopilganda esa qon bormay qolgan to’qimalarda nekroz yoki gangrena rivojlanadi. Arteriitning har turida ham tomir devorining sklerozi rivojlanadi, u me’yoriy elastikligini yo’qotadi va mo’rt bo’lib qoladi. Davolash. Mahalliy yallig’lanish natijasida hosil bo’lgan arteriitlarda asosiy kasallikni (flegmona, osteomiyelit va boshq.) bartaraf etishga yo’naltirilgan davolash muolajalari qo’llanadi. Infeksiyalashgan endoarteriitlarda arteriya ichiga novokain–antibiotik li eritmalar inyeksiyalari tavsiya etiladi. Tomir bo’shlig’i trayganda arteriya yoki uni ta’minlovchi nerv stvoli alkogolizasiya qilinadi. Flebit va tromboflebitlarni davolash va oldini olish mavzusini b o‘yinturuq venaning yallig‘lanishi (Phlebitis venae jugularis) misolida o’rganamiz. Etiologiya. Ko‘pincha katta hayvonlarning venasiga ayrim dori vositalarini (xloralgidrat, kalsiy xloridi, novarsenol, flavakardin gidroxloridi va boshq.) noto‘g‘ri yuborilganda hosil bo‘ladi. Bo‘yinturuq venaning yallig‘lanishi (flebit) asosan ahvoli og‘ir, septik holatdagi hayvonlarda rivojlanadi. Flebitlar etiologiyasida organizmning sensibilizatsiyasi muhim rol o‘ynaydi. Bunday hayvonlarda vena tomiri devorining shikastlanishi tromboflebit shaklida kechadi. Flebitlar patologik jarayon atrof to‘qimalaran o‘tganda ham rivojlanish mumkin. Sog‘ lom hayvonlarda qon tomirni punksiya qilish muolajasi odatda asoratsiz kechadi.