OZ KOMPLEKTLI MAKTABDA O`QITISHNI TASHKILOZ KOMPLEKTLI MAKTABDA O`QITISHNI TASHKIL QILISHNING XUSUSIYATLARI.QILISHNING XUSUSIYATLARI. REJAREJA 1-§. Oz komplektli maktabda o`qitishni tashkil qilishning xususiyatlari. Oz1-§. Oz komplektli maktabda o`qitishni tashkil qilishning xususiyatlari. Oz komplektli maktabda matematika darsi, uning dars jadvalidagi o`rni, boshqakomplektli maktabda matematika darsi, uning dars jadvalidagi o`rni, boshqa darslar bilan kombinatsiyasi, tuzilish xususiyatlari.darslar bilan kombinatsiyasi, tuzilish xususiyatlari. 2-§. Oz komplektli maktabda matematika darslarida mustaqil ishlarni tashkil2-§. Oz komplektli maktabda matematika darslarida mustaqil ishlarni tashkil qilish xususiyatlari.qilish xususiyatlari. 3-§. Oz komplektli maktab sharoitida o`quv jarayonini ta'minlash3-§. Oz komplektli maktab sharoitida o`quv jarayonini ta'minlash xususiyatlari.xususiyatlari.

O`zbekiston Respublikasida tog`li va cho`l joylarda kichik – kichik va uzoqO`zbekiston Respublikasida tog`li va cho`l joylarda kichik – kichik va uzoq aholi yashaydigan punktlar mavjud bo`lib, bu joylarda bir sinfga belgilanganaholi yashaydigan punktlar mavjud bo`lib, bu joylarda bir sinfga belgilangan mye'yordan ancha kam bo`lgan 6-7 yoshli bolalar bo`lganda mye'yordan ancha kam bo`lgan 6-7 yoshli bolalar bo`lganda oz komplektlioz komplektli maktablarmaktablar ochiladi. Oz komplektli maktab shunday maktabki, unda bir o`qituvchi ochiladi. Oz komplektli maktab shunday maktabki, unda bir o`qituvchi bir vaqtda bir necha sinf bilan ishlaydi. Bu sinfda o`quvchilar soni 3 tadan 30bir vaqtda bir necha sinf bilan ishlaydi. Bu sinfda o`quvchilar soni 3 tadan 30 tagacha bo`lishi mumkin.tagacha bo`lishi mumkin. BirBir o`qituvchi hamma (I-IV) sinflar bilan bir vaqtda ishlaydigan maktab o`qituvchi hamma (I-IV) sinflar bilan bir vaqtda ishlaydigan maktab birbir komplektli maktabkomplektli maktab deyiladi. deyiladi. IkkitaIkkita o`qituvchi 4 ta sinf bilan ishlaydigan maktab o`qituvchi 4 ta sinf bilan ishlaydigan maktab ikki komplektli maktabikki komplektli maktab deyiladi.deyiladi. Ikki komplektli maktabda 4 ta sinfni birlashtirishning quyidagi variantlariniIkki komplektli maktabda 4 ta sinfni birlashtirishning quyidagi variantlarini amalga oshirish mumkin:amalga oshirish mumkin: 1) I va II sinflar: III-IV sinflar.1) I va II sinflar: III-IV sinflar. 2) I-III va II-IV sinflar.2) I-III va II-IV sinflar. Ikki komplektli maktabda bir o`qituvchi ikkita sinf bilan ishlaydi. Demak,Ikki komplektli maktabda bir o`qituvchi ikkita sinf bilan ishlaydi. Demak, o`quvchilar soni, tayyorligi, o`quv imkoniyatlarini hisobga olib birlashtirish hamo`quvchilar soni, tayyorligi, o`quv imkoniyatlarini hisobga olib birlashtirish ham mumkin.mumkin. Hozirgi paytda respublikamizda asosan bir komplektli maktablar ko`pchilikniHozirgi paytda respublikamizda asosan bir komplektli maktablar ko`pchilikni tashkil qiladi.tashkil qiladi. Oz komplektli maktabda ishlash o`qituvchi va o`quvchilar uchun bir qatorOz komplektli maktabda ishlash o`qituvchi va o`quvchilar uchun bir qator qiyinchiliklar va to`siqlar bilan bog`liq.qiyinchiliklar va to`siqlar bilan bog`liq. 1. O`qituvchi har kuni darsga tayyorlanishi va turli fanlardan eng kamida1. O`qituvchi har kuni darsga tayyorlanishi va turli fanlardan eng kamida 8 soat dars o`tishi kerak. Oz komplektli maktabda reja tuzish ancha murakab, 8 soat dars o`tishi kerak. Oz komplektli maktabda reja tuzish ancha murakab, har kuni 8-16 ta reja ustida ishlash qiyin va ko`p vaqt talab qilishi bilan, pedagogikhar kuni 8-16 ta reja ustida ishlash qiyin va ko`p vaqt talab qilishi bilan, pedagogik samara beradigan bir butun qilib birlashtirish zarurligi bilan farq qiladi. Bularningsamara beradigan bir butun qilib birlashtirish zarurligi bilan farq qiladi. Bularning hammasi o`qituvchidan tegishli bilimlarni bilishdan tashqari, maksimal darajadahammasi o`qituvchidan tegishli bilimlarni bilishdan tashqari, maksimal darajada kuch-g`ayrat, uyushqoqlik, sabr va qat'iylik talab qiladi. kuch-g`ayrat, uyushqoqlik, sabr va qat'iylik talab qiladi. 2. O`qituvchining bir necha sinfga diqqat e'tiborini taqsimlashi qiyin.2. O`qituvchining bir necha sinfga diqqat e'tiborini taqsimlashi qiyin.

3. O`qituvchi butun sinf bilan darsning yarmi yoki 3. O`qituvchi butun sinf bilan darsning yarmi yoki 1 4 qismi davomida qismi davomida shug`ullanishga, qolgan vaqtda o`quvchilar bilan mustaqil ishlashni tashkilshug`ullanishga, qolgan vaqtda o`quvchilar bilan mustaqil ishlashni tashkil qilishga to`g`ri keladi.qilishga to`g`ri keladi. 4. O`quvchilar mustaqil ish bajarishayotganda, darhol o`qituvchidan yordam4. O`quvchilar mustaqil ish bajarishayotganda, darhol o`qituvchidan yordam olish imkoniyati yo`q, chunki bu vaqtda o`qituvchi boshqa sinf bilan band bo`ladi.olish imkoniyati yo`q, chunki bu vaqtda o`qituvchi boshqa sinf bilan band bo`ladi. 5. O`quvchilar, boshqa sinf o`quvchilariga xalaqit berishlariga qaramasdan,5. O`quvchilar, boshqa sinf o`quvchilariga xalaqit berishlariga qaramasdan, mustaqil ishlavyerishi kerak.mustaqil ishlavyerishi kerak. Bu qiyinchiliklar bilan bir qatorda oz komplektli maktab o`quvchilari uchunBu qiyinchiliklar bilan bir qatorda oz komplektli maktab o`quvchilari uchun bir qator afzalliklar ham mavjud:bir qator afzalliklar ham mavjud: 1. Sinf o`quvchilari sonining kamligi (3-5).1. Sinf o`quvchilari sonining kamligi (3-5). Bu o`qituvchiga tez – tez so`rab turish, o`quvchilar bilimlaridagiBu o`qituvchiga tez – tez so`rab turish, o`quvchilar bilimlaridagi kamchiliklarni aniqlash va tuzatish imkoniyatlarini beradi. kamchiliklarni aniqlash va tuzatish imkoniyatlarini beradi. 2. Oz komplektli maktab o`qituvchisi daftar tekshirishga oz vaqt sarflaydi.2. Oz komplektli maktab o`qituvchisi daftar tekshirishga oz vaqt sarflaydi. 3. O`quvchilar darsning taxminan 3. O`quvchilar darsning taxminan 1/4 qismida mustaqil ishlaydi. Buning1/4 qismida mustaqil ishlaydi. Buning o`quv maqsadlaridan tashqari, katta tarbiyaviy ahamiyati ham bor: irodao`quv maqsadlaridan tashqari, katta tarbiyaviy ahamiyati ham bor: iroda mustahkamlanadi, uyushqoqlik, ishchanlik, qiyinchiliklarni mustaqil bartaraf qilishmustahkamlanadi, uyushqoqlik, ishchanlik, qiyinchiliklarni mustaqil bartaraf qilish malakasi tarbiyalanadi, o`z – o`zini tekshirish malakalari tarbiyalanadi.malakasi tarbiyalanadi, o`z – o`zini tekshirish malakalari tarbiyalanadi. 4. Katta sinf o`quvchilari kichik sinf o`quvchilariga yordam berishlari4. Katta sinf o`quvchilari kichik sinf o`quvchilariga yordam berishlari mumkin, chunki ular har kuni bitta sinf xonasida o`qishadi. mumkin, chunki ular har kuni bitta sinf xonasida o`qishadi. To`g`ri tuzilgan dars jadvali o`quv – tarbiya ishi uchun optimal sharoitTo`g`ri tuzilgan dars jadvali o`quv – tarbiya ishi uchun optimal sharoit yaratishda katta ahamiyatga ega. Ilg`or o`qituvchilar tajribalari shuni ko`rsatadiki,yaratishda katta ahamiyatga ega. Ilg`or o`qituvchilar tajribalari shuni ko`rsatadiki, hamma sinflarda bir vaqtda matematika darsi bo`ladigan qilib tuzilgan dars jadvalihamma sinflarda bir vaqtda matematika darsi bo`ladigan qilib tuzilgan dars jadvali maqsadga muvofiq bo`lar ekan; Bu boshqacha jadval tuzishni istisno qilmaydi.maqsadga muvofiq bo`lar ekan; Bu boshqacha jadval tuzishni istisno qilmaydi. Keyingi vaqtlarda hamma boshlang`ich sinflar predmetlarini ikki guruhgaKeyingi vaqtlarda hamma boshlang`ich sinflar predmetlarini ikki guruhga bo`lish ko`p uchramoqda. Bunda predmetlar guruhlarga kiritish uchun shubo`lish ko`p uchramoqda. Bunda predmetlar guruhlarga kiritish uchun shu predmetlarning mustaqil ish uchun imkoniyatlari mezoni bo`lib hisoblanadi.predmetlarning mustaqil ish uchun imkoniyatlari mezoni bo`lib hisoblanadi. 1- guruhga matematika, grammatika, mehnat, tasviriy san'at kiradi, chunki bu1- guruhga matematika, grammatika, mehnat, tasviriy san'at kiradi, chunki bu predmetlarda qolganlariga nisbatan mustaqil ish uchun imkoniyatlari kattadir.predmetlarda qolganlariga nisbatan mustaqil ish uchun imkoniyatlari kattadir.

Hamma sinflarda matematika darslarining kombinatsiyalari syermahsulroqdir.Hamma sinflarda matematika darslarining kombinatsiyalari syermahsulroqdir. Bunda birinchi sinfdan ikkinchi sinfga o`tishda o`z diqqat – e'tiborini o’tkazishBunda birinchi sinfdan ikkinchi sinfga o`tishda o`z diqqat – e'tiborini o’tkazish oson, bir jinsli material mustaqil ishlar vaqtida o’quvchilar e’tiborini kamroqoson, bir jinsli material mustaqil ishlar vaqtida o’quvchilar e’tiborini kamroq tortadi. Bundan tashqari, hamma sinf o`quvchilari uchun umumiy ish tashkiltortadi. Bundan tashqari, hamma sinf o`quvchilari uchun umumiy ish tashkil qilishga sharoit yaratiladi qilishga sharoit yaratiladi MasalanMasalan :: og`zaki mashqlar o`tkazish vaqtida doskada og`zaki mashqlar o`tkazish vaqtida doskada yozilgan sonlarni bir necha birlik orttirish (I sinf), bir necha marta orttirish (II sinf),yozilgan sonlarni bir necha birlik orttirish (I sinf), bir necha marta orttirish (II sinf), 10, 100, 1000 ga ko`paytirish III sinf), 2 xonali songa ko`paytirish (IV sinf) taklif10, 100, 1000 ga ko`paytirish III sinf), 2 xonali songa ko`paytirish (IV sinf) taklif qilinadi. O`lchashlar o`tkazishda beriladigan topshiriqlar bir xil bo`lib, har qaysiqilinadi. O`lchashlar o`tkazishda beriladigan topshiriqlar bir xil bo`lib, har qaysi o`quvchida mavjud bo`lgan to’g’ri to’rtburchak burchak bo`yi va enini o`lchashdano`quvchida mavjud bo`lgan to’g’ri to’rtburchak burchak bo`yi va enini o`lchashdan iborat bo`lishi mumkin.iborat bo`lishi mumkin. to’g’ri to’rtburchak burchakning eni bo`yidan necha sm qisqa (I sinf).to’g’ri to’rtburchak burchakning eni bo`yidan necha sm qisqa (I sinf). II sinf o`quvchilari – uning perimetrinii topadi.II sinf o`quvchilari – uning perimetrinii topadi. III sinf – yuzasini topadi.III sinf – yuzasini topadi. IV sinf – berilgan yuza va tomonlaridan biri bo`yicha to’g’ri to’rtburchakIV sinf – berilgan yuza va tomonlaridan biri bo`yicha to’g’ri to’rtburchak burchakning tomonini topadilar.burchakning tomonini topadilar. Ayrim maktablarda dars jadvali tuzish quyidagicha amalga oshiriladi:Ayrim maktablarda dars jadvali tuzish quyidagicha amalga oshiriladi: 1-yarim yilda 1-2 darslar faqat 1- sinflarda bo’ladi.1-yarim yilda 1-2 darslar faqat 1- sinflarda bo’ladi. Buning uchun bir kunda 6 soat dars o`tish kerak, vaqtni ham 30 minutgachaBuning uchun bir kunda 6 soat dars o`tish kerak, vaqtni ham 30 minutgacha qisqartirish kerak.qisqartirish kerak. Masalan: dushunba:Masalan: dushunba: Ko`rinib turibdiki, 1- ikkita dars I sinfda, 3-4 darslar tig`iz. 4- darsdan keyinKo`rinib turibdiki, 1- ikkita dars I sinfda, 3-4 darslar tig`iz. 4- darsdan keyin 1- sinflarga javob beriladi.1- sinflarga javob beriladi. Dars nomeriDars nomeri DushunbaDushunba 11 II 22 II 33 I-IVI-IV 44 I-IVI-IV 55 II-IVII-IV 66 II- IVII- IV

Darslarni rejalashtirish ham oz komplektli maktabda ish tashkil qilishniDarslarni rejalashtirish ham oz komplektli maktabda ish tashkil qilishni aniqlab beruvchi omillardan biridir. aniqlab beruvchi omillardan biridir. Tematik – rejalar namunalari «Boshlang`ichTematik – rejalar namunalari «Boshlang`ich ta'lim» oynomasi sahifalarida berib boriladi. O`qituvchi rejani tuzishda o`zta'lim» oynomasi sahifalarida berib boriladi. O`qituvchi rejani tuzishda o`z sinfining xususiyatlariga asoslangan holda ishlab chiqadi. Reja hamma sinf uchunsinfining xususiyatlariga asoslangan holda ishlab chiqadi. Reja hamma sinf uchun birga tuziladi. Bunda katta darsda kichik - kichik darslar hosil bo`ladi.birga tuziladi. Bunda katta darsda kichik - kichik darslar hosil bo`ladi. O`qituvchi reja tuzishda bu kichik darslarning mazmunini aniqlashdanO`qituvchi reja tuzishda bu kichik darslarning mazmunini aniqlashdan tashqarii, bu ish darsning qaysi bosqichida, qancha vaqt, qaysi metodlardantashqarii, bu ish darsning qaysi bosqichida, qancha vaqt, qaysi metodlardan foydalanishni ham o`ylashi kerak.foydalanishni ham o`ylashi kerak. Bir vaqtda o`tkaziladigan bir predmetli darsning Bir vaqtda o`tkaziladigan bir predmetli darsning taxminiy sxemasinitaxminiy sxemasini keltiraylik.keltiraylik. I – sinfda Ayirish (mustahkamlash).I – sinfda Ayirish (mustahkamlash). II- sinfda Sondan yig`indini ayirish (mustahkamlash).II- sinfda Sondan yig`indini ayirish (mustahkamlash). IIIIII – – sinfdasinfda 100 100 ichidaichida sonlarnisonlarni ogog `` zakizaki nomerlashnomerlash ( ( yangiyangi ).). IVIV – – sinfdasinfda 2 2 xonalixonali songasonga bobo `` lishlish mavzularmavzular bobo `` yichayicha ( ( yangiyangi materialmaterial ).). OzOz komplektlikomplektli maktablardamaktablarda boshqaboshqa tipdagitipdagi darslardarslar hamham mavjudmavjud : : aa ) ) hammahamma sinflardasinflarda yangiyangi materialnimaterialni oo `` rganishrganish ; ; bb ) ) hammahamma sinflardasinflarda mustahkamlashmustahkamlash ,, takrorlashtakrorlash , , bilimlarnibilimlarni tekshirishtekshirish darslaridarslari bobo `` lishilishi mumkinmumkin .. 2.-§. 2.-§. OzOz komplektlikomplektli maktabdamaktabda matematikamatematika darslaridadarslarida mustaqilmustaqil ishlarniishlarni tashkiltashkil etishetish xususiyatlarixususiyatlari .. KeltirilganKeltirilgan misoldanmisoldan mustaqilmustaqil ishlarishlar ozoz komplektlikomplektli maktabdamaktabda harhar birbir darsningdarsning zaruriyzaruriy qismiqismi ekanligiekanligi ayonayon bobo `` liblib qoldiqoldi .. MustaqilMustaqil ishish darsningdarsning asosiyasosiy qisminiqismini oo `` zz ichigaichiga oladioladi . . DemakDemak , , oo `` quvchilarniquvchilarni mustaqilmustaqil ishish usullariusullari bilanbilan tanishtirishtanishtirish , , matematikmatematik materialmaterial ustidaustida ishlashishlash metodlarimetodlari shakllanishishakllanishi bilanbilan bogbog `` liqliq maqsadgamaqsadga muvofiqmuvofiq ishlarningishlarning ahamiyatiahamiyati kattadirkattadir .. AgarAgar mustaqilmustaqil ishish maqsadimaqsadi vava bajarishbajarish usullariusullari oo `` quvchilargaquvchilarga ravshanravshan bobo `` lsalsa ,, ishish muvaffaqiyatlimuvaffaqiyatli amalgaamalga oshiriladioshiriladi . . Shu sababli ishni bajarishga oid yo`l –Shu sababli ishni bajarishga oid yo`l – yo`riqlar muhimdir. Ular qisqa, aniq bo`lishi lozim. yo`riqlar muhimdir. Ular qisqa, aniq bo`lishi lozim. Masalan:Masalan: masala yechishga masala yechishga oid yo`l – yo`riq quyidagicha bo`lishi mumkin: oid yo`l – yo`riq quyidagicha bo`lishi mumkin: masala shartining qisqa yozuvinimasala shartining qisqa yozuvini