logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. SINF JAMOASINI PSIXOLOGIK O’RGANISH

SINF JAMOASINI PSIXOLOGIK O’RGANISH

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1003.5 KB
Ko'chirib olish
« SINF JAMOASINI PSIXOLOGIK O’RGANISH » mavzusidagi SAMAR Q AND – 2022 1 MUNDARIJA: KIRISH ………………………………………………………………………. 4 I BOB SINF JAMOASI NI PIXOLOGIK O’RGANISHNING ILMIY NAZARIY ASOSLARI ............…………………………………… 7 1.1 O’quvchilar jamoasin ing tuzilishi va boshlang’ich jamoa strukturasi ……………………………………………………… 7 1.2 Sinf jamoasida psixologik muhitni o’rganishning ahamiyati …..…. 16 II OB SINF JAMOASINI PSIXOLOGIK JIHATDAN O’RGANISH METODLARI …..………………………………………………… 21 2.1 Sinf jamoasi psixologik o’rganishga doir metodik vositalar……… 21 2.2 Sinf jamoasidagi psixologik muhitni o’rganishda sotsiometrik metodidan foydalanish …………………………………………… 30 XULOSA…………………………………………………………………… 36 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAT RO’YXATI..................................... 38 2 KIRISH Mustaqil O’zbekiston taraqqiyotining muhim yo’nalishlaridan biri xalqimizning boy merosi va umumbashariy qadriyatlari asosida barkamol avlodni tarbiyalashdir. Chunki, shaxsning har tomonlama kamol topishi va farovon yashashini ta’minlash, uning manfaatlarini ro’yobga chiqarishning sharoitlarini yaratish, va yangi sharoitga moslashtirish Respublikada amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi va harakatlantiruvchi kuchidir. Respublikamizda kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida ta’lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilinishi, uzluksiz ta’lim jarayonida yetakchi ijrochi bo’lgan o’qituvchi faoliyatini tubdan o’zgartirishga olib kelmoqda. Shuning bilan bir qatorda ijtimoiy jarayonning ajralmas qismi bo’lgan ta’lim-tarbiya tizimiga, uning maqsadi va mazmuniga, qituvchining pedagogik faoliyati va mahoratiga yangicha talablar qo’yilmoqda. Bu haqda Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov Oliy Majlisning 1X sessiyasida (1997 yil 29 avgust) “Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori” mavzusida so’zlagan nutqida shunday degan edi: ”O’qituvchi bolalarimizga zamonaviy bilim bersin, deb talab qilamiz. Ammo zamonaviy bilim berish uchun avvalo, murabbiyning o’zi ana shunday bilimga ega bo’lishi kerak” Chunki, uzluksiz ta’lim tizimida yuz berayotgan o’zgarishlar, yangilanishlar, o’quv-tarbiya jarayonining an’anaviy va noan’anaviy shakllari, mazmuni, amalga oshirish yo’llari, vositalari, usullari va shart-sharoitlarini tashkil etish o’qituvchidan yuksak darajadagi kasbiy bilim va mahoratga ega bo’lishni talab etadi. Ma’lumki, o’qituvchilik kasbi boshqa kasblardan farqli ravishda ko’p tomonlama ma’suliyatni o’zida mujassamlantiradi, birinchidan, u shaxsni shakllantirish, ya’ni inson ruhiyatini chuqur bilishi, ikkinchidan, ta’lim-tarbiyaning barcha vositasi, uslubi va yo’llaridan samarali foydalanib, o’quv-tarbiya jarayonini tashkil etishi ya’ni o’qitishning samaradorligiga erishmog’i lozim; uchunchidan, њ zining fazilatlarini ham jamiyat va tabiat taraqqiyoti jarayonida shakllantirib borishi lozim. O’qituvchi o’z mehnatining natijalari bilan bog’liq holda yosh avlod shaxsini jamiyat talablariga binoan har tomonlama shakllantirishdan iborat. 3 Yosh avlodni mustaqil davlat fuqarosi sifatida shakllantirishda ularni hayotga, mehnatga va biror kasbga tayyorlashda barcha o’qituvchilar zimmasiga katta masuliyat yuklaydi. Shu o’rinda o’qituvchilarning o’quvchi shaxsini psixologik jihatdan o’rganish, uning bilish jarayonlarini, individual xususiyatlarini aniqlab talim-tarbiya jarayonini tashkil qilish, hamda sinf jamoasidagi norasmiy liderni, simpatiyaga ega o’quvchilarni, j amoada norasmiy “yetakchilar”ning mavjudligi, ularning sinfga ta’sir ko’rsatish xususiyati, uning sabablari, sinf faollarining “yetakchilar”ga munosabati;”ezilganlar”ning mavjudligi, o’rtoqlarining ularga bo’lgan munosabatini o’zgartirishning mumkin bo’lgan yo’llari; Jamoa ichida o’zaro munosabatlar, jipslilik darajasi, guruhlarga ajralishning mavjudligi yoki yo’qligi, ularning ichki negizi va sinf ishlaridan manfaatdorlik darajasi, o’zaro talabchanlik, mehribonlik, do’stona g’amxo’rlik, o’zaro yordam va hurmat-ehtirom ko’rsatish; jamoada tanqid va o’z-o’zini tanqid o’g’il bolalar bilan qiz bolalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning o’ziga xos xususiyatlari; jamoaning ayrim a’zolari o’rtasidagi o’rtoqlik va do’stlikning namoyon bo’lishi, uning ichki negizi; jamoadagi ayrim azolarning hissiy jihatdan “yaxshiligi”va “yomonligi” kabilarni aniqlash ham talim- tarbiya jarayoni natijasining samarali bo’lishini taminlashga xizmat qiladi. Yangi kishini shakllantirish vazifalarining xilma-xilligi va murakkabligi bo’lajak pedagoglar tayyorlash masalasini dolzarb qilib qo’ymoqda. Maktabga moxir pedagoglar kerak. Pedagoglik maxorati esa o’quv-tarbiyaviy faoliyatning barcha turlarini qulaylashtirishni moxirlik bilan udallashdan iborat. Pedagogika va Psixologiya fanlari turkumida juda katta bilim xazinasi, tavsiyalar jamlanganki, bo’lajak o’qituvchilar ularni egallab olishlari lozim bo’ladi. Mazkur « Sinf jamoasini psixologik o’rganish » mavzusidagi kurs ishida ham, sinf jamoasini psixologik o’rganishga doir ko’plab topshiriqlar va ko’rsatmalar sistemasini o’z ichiga olgan bo’lib ular maktabga psixologik xizmat ko’rsatish maqsadida bajarilgan va o’qituvchiga metodik yordam sifatida,sinf jamoasini, sinf jamoasidagi shaxslararo munosabatlar,o’quvchi shaxsini, o’quvchilarning 4 individual xususiyatini amaliy jixatdan bilishga, darsni psixologik jixatdan taxlil qilishni bilib olishga xizmat qiladi deb o’ylaymiz. Kurs ishi asosiy maqsadi : Sinf jamoasini psixologik o’rganish, sinf jamoasida shaxslararo munosabatlarni aniqlash va jamoani to’g’ri tashkil etish metodikalarini o’rganish. Kurs ishining obyekti : Sinf jamoasida psixologik muhit va shaxslararo munosabatlarni o’rganish jarayoni. Kurs ishining vazifalari: 1. Mavzuga oid adabiyot, manbalarni o’rganish, tahlil qilish va umumlashtirish. 2. Sinf jamoasida shaxslararo munosabatlarni o’rganishga oid tadqiqotlarni o’rganish va ilmiy-amaliy jihatdan tahlil qilish. 3. O’quvchilar jamoasidagi o’zaro munosabatlarni o’rganishga qaratilgan metodikalarni chuqur tahlil etish va ular asosida tadbiqiy tizim ishlab chiqish. 4. O’quvchilar jamoasini o’rganishning aniq metod va vositalarini ishlab chiqish. Biz oldinga qo’yilgan maqsad va vazifalarni hal etish uchun pedagogika va psixologiya sohasida qo’llanilib kelayotgan bir qator metodlardan foydalandik . Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikki bob, 4 ta paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Hajmi 38 bet. 5 I BOB SINF JAMOASI NI PIXOLOGIK O’RGANIS H NING ILMIY NAZARIY ASOSLARI 1.1. O’quvc h ilar jamoasin ing tuzilishi va bos h lang’ic h jamoa strukturasi "O’z tabiatiga ko’ra har bir inson shunday tuzilganki, u o’zining yashashi va oliy kamolotga erishishi uchun ko’p buyumlarga muhtoj bo’lib, bu buyumlarni u yolg’iz o’zi yetkazib beraolmaydi va ularga erishish uchun inson kishilarning qandaydir hamjamiyat bo’lishga muhtojki, har biri alohida tarzda unga muhtojlik sezib turgan bu kishilarning har biri narsalarning jamidan biron - bir buyumni yetkazib beradi", -deb ta’kidlagan A.N.Forobiy. "Agar sizlar tarqoq holda bo’lsalaringizda, dushmanlaringiz" xuddi xovuzga tushgandek qon daryolaringizda suzadilar". Ittifoqlikda gap ko’p. Agar fikrlaringiz itfoqqa kelib, orzu - havasingiz bir bo’lsa, - deb ta’kidlagan edi A.Temur bobomiz - farzandlaringiz ulg’ayib, dushmanlaringiz mag’lub bo’ladilar", - deb ta’lim bergan. A.N.Forobiy ham, shahar turmush tarzini jamoaning yetuklik shakli sifatida talqin qiladi. Uning fikricha, har bir kishi o’z tarbiyatiga ko’ra oliy darjadagi yetuklikka erishishi uchun faqat shahar jamoasi orqaligina erishiladi. Ungacha madaniy jamiyat va madaniy shahap (yoki mamkakat) shunday bo’ladiki, bu mamlakatda har bir odam kasb - hunarda ozod, hamma baravardir, kishilar o’rtasida farq bo’lmaydi, har kim o’zi istagan yoki tanlagan kasb - hunari bilan shug’ullanadi. Odamlar chin ma’nosi bilan ozod yashaydilar. Insonning yaratuvchanligi ikki xil: Moddiy madaniyat moddiy faoliyatniig barcha sohalari - mehnat qurollari, turar - joy, kundalik turmush buyumlari, kiyim - kechak. transport, aloqa vositalarini o’z ichiga oladi. Ma’naviy - madaniyatga aqlan va ma’nan yaratuvchanlik sohalari - bilim, axloq, ta’lim - tarbiya, xuquq, falsafa, nafosat, fan, san’at, adabiyot, folklor, din va hokazolar kiradi. Forobiy bir - biriga o’zaro yordam ko’rsatish va insoniy burchni bajarish kishilarni saxovatli qiladi, inson boshqalar yordamida ular bilan qo’shnichilik 6 aloqalarini rivojlantirgan taqdirdagina kamolotga erishishi mumkin deb ta’kidlar ekan, kishilarning birlashishini, ularning o’zaro yordami va hamkorligi - bu hayotning vositasi, kamolot va saxovatga erishish esa bu xayotning maqsadi deb yer yuzidagi barcha kishilarning tinch - totuv va inoq oilada yashashini orzu qilgan edi. Jamoaning tuzilis h i Hozirgi zamon maktabida tarbiyalovchi jamoaning butun bir sistemasi: sinf jamoai, qiziqishlar bo’yicha jamoalar, o’quvchilar ishlab chiqarish brigadalari, maktab o’rmonchilgik, mehnat va dam olish lagerlari, yoshlar tashkiloti jamoalari kabi shakllari mavjud. A.S.Makarenko o’z asarlarida jamoalarning belgilarini bayon qiladi. Uning ko’rsatishicha, jamoa - odamlarning quyidagi asoslarida birlashuvidir. 1. Ijtimoiy qimmatga ega bo’lgan maqsadlar. 2. Ularga ershish sohasidagi birgalikda ko’rsatiladigan faoliyat. 3. Jamoa a’zolari o’rtasida o’zaro ma’suliyatli munosabatlar. 4. O’zini – o’zi boshqarish organlarining tuzilishi. Tarbiyalovchi, jamoa pedagoglar uchun tarbiya obe’kti bo’lib, pedagogik ishlarning butun mohiyati jamoalarni tashkiliy jihatdan shakllantirish, tarbiyalanuvchilarni tegishli intizom doirasida saqlashdan iborat bo’lmay, balki A.S.Makarenko qayd qilganidek, bolalarning mazmunli hayotini tashkil etishdan, chinakam boy ijtimoiy va jamoa munosabatlarini shakllantirishdan iborat. Jamoada bolalar hayoti quvonchi, qiziqarli, mehnat va bilim faoliyati, romantika va o’yin jo’sh urib turadigan bo’lishi kerak. Jamoaning rasmiy strukturasidan tashqari uning norasmiy strukturasi ham mavjud. Boshlang’ich jamoadagi birgalikda olib boriladigan faoliyat jarayonida muomala va do’stlik negizida kichik guruhlar vujudga keladi. Bunday kichik guruhlar kichik norasmiy guruhlar deb ataladi. Sinf jamoaida bir necha norasmiy guruh bo’lishi mumkin. Guruhlardan birortasi jamoa faoliyatining barcha turlarida yetakchi bo’lishi, boshqa guruhlar esa o’ziga qiziqarli va o’z talablariga mos keladigan faoliyatidagi yetakchi bo’lishi 7 mumkin. Har bir guruhda aytgani-aytgan, degani-degan bolalar bo’ladi. Xuddi shular yetakchi bo’lishadi. Kichik norasmiy guruhlar o’z tarkibiy qismi bo’yicha ko’pgina barqaror bo’lishmaydi. Kichik guruhdagi munosabatlar biror sababga ko’ra buzilib qolsa, guruhga tarqalib ketadi yoki ba’zi bolalar undan chiqib ketadi. Xalqda birlashgan o’zar, birlashmagan to’zar. Ayrilganni ayiq yer, bo’linganni bo’ri yer. Kuch birlikda. Bir cho’pni sindirish mumkin, ko’pini hatto egib bo’lmas, degan hikmat mavjud. Bos h lang’ic h jamoa strukturasi Boshlang’ich jamoaning strukturasi ancha murakkabdir. Jamoaning rasmiy va norasmiy strukturasi mavjud. Boshlang’ich jamoa jamoaning rasmiy strukturasini tashkil qiladi. Maktabda tarbiyalovchi jamoa strukturisida sinf yetakchi rol o’ynaydi. Boshlang’ich sinf jamoaida: o’quvchilarning xilma - xil faoliyati ro’y berib, bu yerda ular faoliyat tashkilotchilari rolini ham, ijrochilar rolini ham bajaradi. Har bir sinfda boshlang’ich jamoalari bo’ladi. Maktabda qiziqishlar bo’yicha ishlab chiqarish brigadasi, maktab o’rmonchiligi, sport seksiyasida birgalikda faoliyat ko’rsatish bo’yicha boshlang’ich jamoalar bo’ladi. Maktab o’quvchisi ayni vaqtda - turli jamoalarning a’zosi bo’lib, ularning har birida ijtimoiy xulq - atvor tajribasini xilma - xil bilimlar va malakalarni egallashi mumkin. A.S.Makarenko boshlang’ich jamoalarga birinchi darajasi ahamiyat bergan edi. Boshlang’ich jamoa - umumiy jamoaning bir qismini tashkil qiluvchi bolalarning eng kamsonni gruppasidir. Maktablarda boshlang’ich jamoalarni mustahkamlash va rivojlantirishta e’tibor beriladi. Boshlang’ich jamoa hayotini quvnoq qilish lozim, biroq bu quvonch oddiy kungil ochish, xursandchilikdan iborat bo’lmay, balki jiddiy mehnat quvonchi bo’lmog’i lozim. Belgilangan istiqbollar o’quvchilardan ma’lum bir iroda kuchni, aqliy va jismoniy kuch ishlatishni, tashabbus ko’rsatishini talab etishi kerak. 8 Vazafa yetarlicha murakkab va qiyin bo’lishi lozim, ishlar juda oson bajarilsa, ular o’quvchilarni qiyinchiliklarni yengishga, o’z kuchlarini baholashga o’rgatmaydi; bu bolalar jamoaini rivojlanishiga salbiy ta’sir etishi mumkin. Jamoa doimo faoliyatda bo’lishi uchun uning oldiga yangi, qiziqarli istiqbollar qo’yish kerak. O’qish - o’quvchi faoliyatining asosiy turi. O’qituvchining vazifasi o’quvchilar jamoai faoliyatini o’zlashtirishni yuqori ko’tarish uchun kurashga yunaltirishda iborat. Bu vazifa asosan darsda hal etiladi, biroq sinfdan tashqari paytlarda ham o’quvchilar oldiga ularda fanga, san’atga, texnikaga, amaliy ishlarda qiziqish uyg’otib borish zarur. Tarbiyada hammasi - dars ham, darsdan tashqari vaqtda bolalarning har tomonlama qiziqishlarini o’stirish ham, jamoada tarbiyalanuvchilarning o’zaro munosabati ham asosiy masaladir. "Jamoani tarbiyalash ishini samimiy ochiq ko’ngillik va qat’iy ishonch bilan qo’yiladigan talablarsiz hal qilib bo’lmaydi, bu ish hamisha talablardan boshlanadi” - degan edi A.S.Makarenko. Jamoani tashkil etish va jinslashtirishda tayanch yadro - aktivni tuzish va u bilan ishlashni yo’lga qo’yish katta ahamiyatga ega. Bu to’g’rida A.S.Makarenko bunday degan edi: "Men ana shy o’g’il bolalar va qizlarda juda ko’p kamchilik borligiga qaramas etim, tezroq mening talablarimni o’z talablari bilan qo’llab - quvvatlab, umumiy yig’ishlari, guruhlarda o’z fikri bilan bayon etuvchi aktivistlar guruhini to’plashga intilar edim". "O’yin o’ynamaydigan bolalar jamoai chinakam bolalar jamoa s i bo’lmaydi". Quyi sinf o’quvchilardan tashkil topgan kolllektivda ishni yaqin istiqbollarni qo’yishdan boshlagan ma’qul. Masalan: sinf xonasini tartibga keltirish, shahar tashqariga sayr, zavodga ekskursiyaga borish, kino, spektakl ko’rish. O’quvchilarda jamoaizmni tarbiyalash - by avvalo sinf boshlang’ich kolekktivini tarbiyalash, o’quvchilar hamda sinf jamoai o’rtasida to’g’ri o’zaro aloqalarni o’rnatishdan iborat. 9 Ko’p o’qituvchilar o’quvchilar jamoaida tashabbuskorlik yo’qligidan, hamma narsani zo’rma - zo’raki bajartirish kerak, deb zorlanadilar. Biroq chinakkam tashabbuskorlik birdaniga yuzaga kelmaydi. Buning uchun avvalo bolalarni qaziqtiradigan kolllektiv faoliyat umumiy maqsadga erishish uchun kurashish tajribasi, shaxsiy manfatlarni jamoa manfaatlariga bo’ysundirish tajribasi lozim. O’quvchilar oldiga qo’yilgan talablarning murakkablashib borishi, bu talablar xarakterining o’zgarishib borishi. o’quvchilarning bir - biriga qo’yadigan talablari bilan ularning o’zlari qo’yadigan talablari bilan o’zgarib borishi yotadi, o’quvchilar jamoasi taraqqiyoti bosqichlari bir necha bosqichdan iboratdir. Birinchi bosqich. Bu bosqichda hali jamoa tuzilmagan, hali (jamoa) aktiv ajralib chiqmagan, tarkib topmagan bo’lib, bu davrda jamoaning shaxs oldiga qo’yadigan talabi ham mavjud bo’lmaydi, har bir o’quvchi faqat o’zi uchun javob beradi, o’quvchilar hali o’z o’rtoqlariga talab qo’ya olmaydilar. Shuning uchun jamoa taraqqiysini by bosqichida o’qituvchining talablari qat’iy, mustahkam, izchil, prinsipial bo’lmog’i lozim. O’qituvchi o’quvchilar oldiga yuksak talablar qo’yib borish bilan birga, o’z atrofiga aktiv ham to’plab boradi. Shunday qilib, birinchi bosqich da pedagoglarning asosiy vazifasi kelgusida jamoa yadrosi bo’la oladigan aktivni aniqlash va tuzishdan iborat bo’lmag’i kerak. Aktiv - o’qishga qiziquvchi, sinf, maktab obro’yini saqlab qolishga harakat qiluvchi, o’qituvchining talablarini qo’llab - quvvatlovchi o’quvchilardir. Ikkinchi bosqich. By bosqichda o’qituvchilarning aktiv bilan ish olib borishi, ularni jipslashtira olishi, ularni ishlashga, jamoa ishining tashkilotchilari bo’lishga o’rgatish bilan xarakterlanadi. Buning uchun tez - tez aktiv yig’ilishlarini o’tkazib turish, ayrim muhim masalalar yuzasidan seminarlar o’tkazish va aktivlar ichidan rahbarlik ishlariga ba’zi o’quvchilarni ajratish zarur, aktivistlar oldiga doimiy suratda ish va intizomga doir darajadagi talablar qo’yib borish zarur, boshqalarga nisbatan ulardan ko’proq talab qilish kerak. Pedagog aktivlar e’tiborni ularning jamoa organlari bilan ish olib borishlariga qaratishi lozim. Boshlang’ich jamoalar har bir shaxsga ta’sir o’tkazuvchi sifatida mustahkamlangan taqdirdagina, aktiv jamoalar barcha a’zolari 10 bilan muvaffaqiyatli ish olib bora oladi. Bu bosqichda o’qituvchining asosiy vazifasi aktivni jamoa organlari bilan ishlashga o’rgantish, boshlang’ich jamoalarni mustahkamlashdan iborat bo’ladi. Uchinchi bosqich. Jamoa hayotining yuksalishi, jamoa munosabatlarining tarkib topishi, jamoaning shaxsga ta’sir kursatish davri bo’ladi. Bu bosqichda o’quvchilar jamoa bo’lib turli xil jamoatchilik faoliyatlari ta’sirida kuchayadi. Uchinchi bosqichda o’qituvchi va aktivlarning talablarini ko’pchilik o’quvchilar quvvatlaydilar. O’qituvchi talablari oldingi bosqichlardagidek bo’ladi O’qituvchi shaxsga boshlang’ich jamoa orqali ta’sir ko’rsatadi. Bu xilda ta’sir ko’rsatish natijasida ham shaxs, ham jamoa tarbiyalanadi. Bunday metodni A.S.Makarenko parallel ta’sir ko’rsatish deb atagan. Har bir shaxsga alohida - alohida qo’yilgan talab o’qituvchining o’quvchilarga qo’yadigan umumiy talablaridan ham sezilarliroq, ta’sirliroq bo’ladi. 'Go’rtinchi bosqich uchinchi bosqichning davomi hisoblanadi. Bu bosqichda pedagogik vazifalar murakkablashadi. Jamoaning alohida shaxsga ta’sir kursatish doirasi ancha kengayadi. Bu bosqichda jamoa muhokamasiga barcha masalalarni, jumladan intizom, o’zlashtirish turmush masalalarini qo’yish mumkin. Bolalar jamoaini taraqqiy ettirishning bu yuksak bosqichida butun jamoa ayrim - ayrim shaxsga talablar qo’yadi. Bunda o’quvchilarning o’zlariga qo’yadigan talablari boshqalarga qo’yadigan talablariga nisbatan yuqori bo’ladi. Jamoa va shaxs faqat tarbiya subyektigina bo’lib qolmasdan, shu bilan birga tarbiya obyekti ham hisoblanadi. By bosqichlar jarayoni bilan jamoani taraqqiy ettirish va jamoa a’zolariga tarbiya berish tugamaydi. Jamoaning bosqichlari bilan taraqqiy ettirilishi juda murakkab, ziddiyatli chinakam dialektik prosessdir. Jamoadagi ayrim shaxslar jamoa taraqqiyotidai o’tib ketishi yoki undan orqada qolishi mumkin. Jamoani taraqqiy ettirishnnng bu bosqichlari o’rtasiga chegara qo’yish, ajratish mumkin emas. Jamoani taraqqiy ettirishda o’qituvchining roli juda katta. U jamoa taraqqiyoti qonunlarini yaxshi bilsa, uning harakatini tezlashtirishi, bilmasa uni susaytirishi mumkin. Jamoani taraqqiy ettirishning har bir bosqichi o’zining boshqa bosqichlaridan farq qiladigan 11 xususiyatlariga ega. Masalan: Jamoani taraqqiy kildirishning ikkinchi bosqichida o’qituvchining asosiy vazifasi aktiv bilan ishlash bo’lsa, undan keyingi bosqichlarda esa o’qituvchi “o’rtacha” o’quydigan o’quvchilarni aktiv o’quvchilar qatoriga o’tkazish uchun ular bilan ko’p ish olib boradi. Taraqqiyot bosqichlarining har birida o’qituvchi shu bosqichga mos bo’lgan ish metodikasini qo’llashi kerak bo’ladi. Masalan: u birinchi bosqichda jamoani bevosita boshqrib boradi, keyingi bosqichlarda esa aktiv va o’z - o’zini boshqarish orqali ta’sir qiladi. A.S.Maxarenxo "Pedagogik tajribalarimdan ba’zi bir xulosalar" degan maqolasida: "Tarbiyaning vazifasi kishilarni jamoa qilib tarbiyalashdan iboratdir", - deydi. Faoliyat o’z - o’zidan jamoani rivojlantirishda yetakchi darajada tarbiyaviy ahamiyatga ega bo’lmaydi, buning uchun unga sobitqadam rahbarlik kerak. Jamoa faoliyatini tahlil etishda bolalarning yosh xususiyatlarini va jamoaning rivojlanish darajasini hisobga olish lozim. Har qanday faoliyat ham uyushgan jamoani vujudga keltirishda kutilgan natijalarni bermaydi. Avvalo, faoliyat maqsdlari barcha o’quvchilarga tushunarli va qiziqarli bo’lishi kerak. Quyi sinf o’quvchilariga faoliyat maqsadlarini o’qituvchilar tushuntirishlari zarur. Ijtimoiy foydali ahamiyatga ega bo’lgan natijalar beradigan faoliyat bolalar jamoaini rivojlantirishga eng ko’p darajada o’rdam beradi. Boshlang’ich sinf o’quvchilari kutubxonada kitoblarni ta’mirlash va maktab uchastkasida ekinlarni parvarish qilishga qiziqadilar va ularda bajonidil qatnashadilar. Hozirgi maktabda o’quvchilar ta’lim jarayonida jamoa faoliyatini tashkil etish uchun jamoaning frontal ishidan, o’quvchilarning guruhlar bo’yicha ishlaridan foydalanadilar. Darsda jamoa faoliyatining umumiy maqsadini qo’yadi va bilish jarayonini bir o’quvchining ishtirokiga bog’liq bo’ladigan qilib ko’radi. O’yin bolalar jamoaini jipslashtiradigan va rivojlantiradigan faoliyat turlaridan biridir. Bolalar o’yiniga razm solinsa, ularning o’yinlari kattalar dunyosi qanday aks etishini, ular o’yinida ko’rish mumkin. Boshlang’ich sinflarda bolalar jamoaini vujudga keltirishida o’ziga xos formasida bo’lgan – rollarga bo’lib 12 o’ynaladigan yoki ijodiy o’yinlarga alohida o’rin ajratiladi. Masalan: “Kosmik sayohat qiladilar”, “Yangi shahar quradiliar”. O’yin faoliyatining qimmati shundaki, o’yin jarayonida o’quvchilar ko’pincha turli qiyinchiliklarni yengadilar, o’z hatti-harakatlarini boshqarishni o’rganadilar. O’yin faoliyati bolalarning tengdoshlari jamoaidagi, hayot maktabi, mehnat maktabi va muomala maktabidir. O’yin jamoaizm tuyg’usini mustahkamlashga yordam beradi, tashabbus va mustaqillikni rivojlantiradi, o’quvchilar jamoa hayotini tashkil etishning, jamoachilik fazilatlarini shakllantirishning ajoyib shakli bo’ladi. Perspektiv istiqbolli sistemasini yaratish o’quvchilar jamoaini shakllantirish yo’llaridan biridir. Jamoani an’anadek mustahkamlaydigan hyech narsa yo’q, degan A.S.Makarenko. Jamoaning o’quvchi shaxsiga ta’siri avvalo, faoliyat jarayonida amalga oshiriladi. Jamoa maktab o’quvchisiga faoliyatning muayyan turida o’z o’rnini topib olishga ko’maklashadi, har bir o’quvchiga o’z kuchini sarflaydigan sohani topish imkonini beradi. Jamoani tarbiyalashning ahamiyati shundan iborat bo’ladiki, u jamoaning mazmunli hayotini tashkil etish yordamida har bir o’quvchi qobiliyati va iste’dodini namoyon etish uchun shart-sharoit yaratadi. Kolllektivning shaxsga mnosabati jamoatchilik fikri yordamida ham amalga oshiriladi. Jamoatchilik fikrining o’zi asta-sekin shakllanadi. Maktabning boshlang’ich sinflaridanoq o’qituvchilar o’quvchilarni o’z faoliyatlarini tahlil qilishga, jamoadagi o’rtoqlari xulq-atvoriga baho berishga jalb etadilar, bolalarni topshiriqlarni qanday bajarilganligini baholashga o’rgatadilar. Sinfda vujudga keltiriladigan sog’lom jamoatchilik fikri o’quvchilar jamoada ayrim bolalarga yoki o’quvchilarning butun-butun guruhlarda ta’sir ko’rsatishga yordam beradi. Jamoatchilik fikri yordamida bolalar ijtimoiy munosabatlarning butun tizimini egallaydilar, o’z xulq-atvorini boshqarishga o’rganadilar. Jamoaning shaxsga ta’sir ko’rsatish shakllari xilma-xildir: o’quvchilar yig’ilishlari ham, devoriy gazeta, o’zaro munosabat va boshqalar ham shular 13 jumlasiga kiradi. O’quvchi shaxsi doimo o’zgarib va takomillashib boradi, shu sababli shaxsga ta’sir usullari doimiy bo’lishi mumkin emas, ular o’zgarib turadi. Jamoani vujudga keltirish uzoq davom etadigan jarayonidir. "...Jamoa hamda shaxsning ma’naviy dunyosi o’zaro ta’sir tufayli shakllanadi. Inson jamoadan juda ko’p narsa oladi, lekin uni tashkil etuvchi kishilarning ko’p qirrali, manaviy boy dunyosi bo’lmas ekan, jamoa ham yo’qdir". Suxomlinskiy. ...O’quv mehnati manfaatlari o’quvchilarning yagona manfaatlari bo’lib qolmasligi kerak. Bolalarni qurshab olgan hamma narsa ularni jinslashtira olishi kerak. Faqat o’qish faoliyati asosida jamoaizmni tarbiyalamoqchi bo’lgan o’qituvchilar, shubhasiz muvaffaqiyatsizlikka uchraydilar, - degan Suxomlinskiy . "Har bir inson o’z tabiati bilan shunday yaratilganki, u yashash va oliy darajadagi yetukllikka erishmoq uchun ko’p narsalarga muhtoj bo’ladi u bir o’zi bunday narsalarni qo’lga kirita olmaydi. Ularga ega bo’lish uchun insonlar jamoasiga ehtiyoj sezadi", - deb ta’kidlagan A.N.Farobiy. O’quvchi shaxsini shakllantirishda sinfdan va maktabdan tashqari ishlarning pedagogik ahamiyati. Ta’lim to’g’risidagi Qonunning 17 moddasida «Maktabdan tashqari ta’limda bolalar va o’smirlarning yakka tartibdagi ehtiyojlarini qodirish, ularning bo’sh vaqti va dam olishini tashkil etish uchun davlat organlari, jamoat birlashmalari, shuningdek, boshqa yuridik va jismoniy shaxslar madaniy estetik, ilmiy, texnikaviy, sport va boshqa yo’nalishlarda maktabdan tashqari ta’lim muassasalarini tashkil etishlari mumkin. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalariga bolalar o’smirlar ijodiyot saroylari, uylari, klublari, markazlari, bolalar sport maktablari, san’at maktablari, musiqa maktablari, studiyalar, kutubxonalar, sog’lomlashtirish muassasalari va boshqa muassasalar kiradi» - deb ta’kidlangan. Milliy dasturda «Maktabdan tashqari ta’limni rivojlantirish, uning tizilmasi va mazmun-mundarijasini takomillashtirish vazifalarini hal etish uchun quyidagilarni amalga oshirish kerak: Ta’lim berish va kamol toptirishga yo’naltirilgan xizmatlar ko’rsatuvchi muassasalar tarmog’ini va bunday xizmatlar turlarini ko’paytirish; 14 Milliy pedagogik qadriyatldarga asoslangan jahondagi ilg’or tajribani inobatga oluvchi dasturlar va uslubiy materiallarni ishlab chiqish; O’quvchilarning bo’sh vaqtlarini tashkil etishning, shu jumladan, ommaviy sport va jismoniy sog’lomlashtirish tadbirlarining, bolalar turizmining, xalq hunarmandchiligining mavjud turlari va shakllarini takomillashtirish, milliy turlarini tiklash hamda amaliyotga joriy etish», - alohida ta’kidlanadi. 1.2 Sinf jamoasida psixologik muhitni o’rganishning ahamiyati Insoniyat tarixi qanchalik qadimiy bo’lsa, insoniy munosabatlar, shaxslararo ijtimoiy munosabatlar masalasi ham shu darajada ko’hna va hamisha dolzarbdir. Inson tafakkuri va uning aql-idrokiga xos bo’lgan muhim xususiyatlardan biri shuki, uning taraqqiyoti, eng avvalo, kishilik jamiyatidagi o’zaro munosabatlarning qay darajada mukamalligi hamda insoniyligiga bog’liq. Shuning uchun ham har bir shaxs va jamiyat uchun demokratik, insoniy munosabatlar mezoni muhim va o’ta ahamiyatlidir. Zero, demokratik munosabatlar ijtimoiy muno sabatlarning muhim bir shakli sifatida har bir mo’tadil taraqqiy etayotgan insonning ma’naviy, irodaviy, intellektual, huquqiy hamda ma’rifiy barkamolligi negizini tashkil etadi. Ijtimoiy psixologik munosabatlarning psixologik tabiatini tahlil qilar ekanmiz, uning shaxs kamoloti va salohiyatiga ta’siri masalasiga alohida to’xtab o’tish joizdir, chunki aynan jamiyatda shaxslararo munosabatlarda shaxsda o’zini- o’zi anglash, o’zini-o’zi kamol toptirish jarayonlari tezlashadi, samimiy insoniy munosa batlar, inson haq-huquqini e’zozlashga asoslangan muno sabatlar shaxsning o’zi haqidagi bilimlarini, o’z imkoniyatlarini va nasl-nasabini aniqroq hamda to’g’riroq tasavvur qilishga imkon beradi. Ikkinchidan, aynan to’g’ri ijtimoiy munosabatlar o’zga shaxslar huquq va erkinliklarini ham anglash, ularni hurmat qilishga qaratilgan tasavvurlar majmuining bo’lishiga imkon yaratib, insoniy munosabatlarda mada niyat va iltifot tamoyillariga amal qilinishiga sharoitlar yaratadi. Yuqorida qayd etilgan ikki jihat oqibat natijasida inson shaxsini eng oliy qadriyatlar sifatida e’tirof etilishi va unga nisbatan jamiyatdagi yaxlit 15 munosabatlarining o’zgarishi tufayli huquqiy madaniyat va fuqarolarning siyosiy faolliklarini tobora oshib borishini ta’minlaydi. Shuning uchun ham tub islohotlar jarayonlarini boshidan kechirayotgan davlatimizda iqtisodiy, siyosiy islohotlar bilan bir qatorda ma’naviy-ma’rifiy islohotlarga katta e’tibor qaratilmoqda. Bu o’rinda shu narsani alohida ta’kidlash zarurki, hozirgi kunda respublikamizda amalga oshirilayotgan islohotlarning taqdiri yoshlarimizning ma’naviy qiyofasiga, shaxsiy barkamolligiga bog’liq. Bu vazifalarni amalga oshirish insoniy o’zaro munosabatlarda demokratik tamoyillarni ongga to’la singdirishni taqozo etadi va ijti moiy psixologiya fani oldiga qator vazifalarni qo’yadi. Bu o’rinda ko’plab tadqiqotchilarni uylantirayotgan masala shuki, jamiyatda rivojlanadigan va uning ta’sirida shakllanuvchi shaxs uchun qanday ijtimoiy munosabatlar muhiti zarur yoki boshqacha qilib aytganda, uning barkamolligi uchun maqbul shart-sharoitlarni yaratish mumkinmi yoki uning progressiv taraqqiyoti uchun muhim bo’lgan shaxslararo munosabatlar tizimini yaratish imkoniyati bormi? Bu fikrning paydo bo’lishiga sabab ayrim tadqiqotchilarda jamiyat ta’siridan ko’ra, shaxsning bevosita o’z muhiti, hattoki yolg’izlik ham ijobiy omil bo’lishi mumkin, degan fikrlari ham yo’q emas. Olimlarning ta’kidlashlaricha, yaponlar tarbiya maktabida «maritao» deb nomlanuvchi tizim mavjud ekanki, unga ko’ra, o’smir yoki o’spirin ma’lum taraqqiyot bosqichida yolg’izlikka mahkum etilar ekan. Bunda uni g’orga yoki shunga o’xshash joyga yolg’iz qamab qo’yishar, hatto, o’zi bilan o’zi muloqot qilishi ham ta’qiqlanarkan. G’arb tadqiqodchilari (L.Simeonova va b.q.) ushbu jarayonning psixolo gik mohiyatini talqin qilar ekanlar, uning ikki jihatiga e’tiborni qaratadi: bir tomondan, bu narsa ijobiy samara berishi mumkin, chunki odam o’zini-o’zi anglash, o’ziga xolis baho berish, ijodiy rivoji uchun zarur imkoniyatni o’zidan qidirishga muyassar bo’ladi. Lekin ikkinchi jihati ham borki, unda odam o’zgalarda xuddi oynaga qaraganday o’z aksini ko’radi, shu tufayli u kishilar jamiyati talabi va qoidalariga bo’ysunish, o’zini-o’zi mukammalashtirish imkoniyatidan mahrum bo’ladi. 16 Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan holda sinf jamoasida sog’lom ijtimoiy psixologik muhitni vujudga keltirish uchun o’quvchilar tarbiyasida ularni yangicha ijtimoiy munosabatlarga o’rgatishning ayrim jihatlari haqida fikr yuritamiz. Birinchidan, ijtimoiy munosabatlar yoshlar tarbiyasining barcha bosqichlari va jabhalarida e’tiborga molik obyekt sifatida qaralmog’i lozim. Ya’ni oilaviy munosabatlardan tortib, to mehnat jamoalaridagi munosabatlarda inson shaxsi, individualligi, betakrorligini hurmat qilish, uning o’z iqtidori, maslagi va imkoniyatlarini qanday bo’lsa, xuddi shundayligicha tabiiy tarzda qabul qilish va shu asosda uning rivoji uchun maqbul shart-sharoitlar yaratish maqsadga muvofiqdir. Oliy o’quv yurtlarida bo’lg’usi mutaxassislar tayyorlashda ularda kasbiy mahoratning o’sishini ta’minlovchi ma’naviy omillardan biri – talabaning shaxsiy intilishi, qiziqishi, maslagi nuqtai nazaridan o’z bilimiga va malakalariga muayyan talablar qo’ya bilishdir. Boshqacha qilib aytganda, biz ta’lim «standart»lariga to’la javob beradigan shaxsni mutaxassis sifatida bir qolipda tarbiyalashimiz qiyin, lekin maqsadli ta’lim-tarbiya zaminida har bir talabaning rivojiga turtki berish, uning muomala tafakkuri o’sishiga ta’sir etish usullarini qo’llashda eng samarali muomala shakllarini amaliyotga tatbiq etish zarur. Demokratik, teng huquqlilikka asoslangan o’zaro munosabatlargina talabaga o’zini-o’zi anglash, kelajakda jamiyatga nima bera olishi haqida tasavvurlarga ega bo’lish, o’z ruhiyatida «ichki tartib-intizom»ni joriy etish va shu asosda o’zini-o’zi ruhiy-ma’naviy jihatdan tarbiyalash tizimini amalga oshirishga imkon beradi. Zero, shaxs ma’naviyati rivoji ham avvalo o’ zini-o’zi anglash, keyinchalik o’ z manfaatini anglash va nihoyat jamiyatni tanish bosqichlarini taqozo etadi. Ikkinchidan, aynan yangicha demokratik munosabatlar yoshlarni kasbga to’g’ri yo’naltirish, o’z iqtidori doirasida kasb tanlash, unga to’g’ri munosabatda bo’lish, boshqacha qilib aytganda, bozor munosabatlari ehtiyojlari va talablariga xos hamda har bir shaxsning layoqatiga va maslagiga mos kasbni tanlashga yo’naltiradi. Bu jarayon keyinchalik mutaxassis uchun zarur bo’lgan kasb mahorati va professionalizm uchun muhim zamin hozirlaydi. 17 Uchinchidan, har bir shaxs uchun o’z erkinligini anglash, o’ziga munosabatlarning ijobiyligini his qilish muhim ahamiyat kasb etishini hisobga olar ekanmiz, biz aynan demokratik tamoyillarning hayotda barqarorligi sharoitidagina yigit-qizlarda o’z yaqinlariga, oilasiga, mehnat yoki ta’lim muassasasiga, el- yurtiga sadoqat va mehr-muhabbat tuyg’ularini tarbiyalash mumkin. Zero, bu narsa Vatanga bo’lgan muhabbatning, yuksak axloq va vatanparvarlikning yaqqol asosidir. Shuni alohida ta’kidlash mumkinki, buyuk allomalar, zehn va qobiliyat sohiblari bo’lmish insonlar o’zini ozod va erkin his qilgan sharoitdagina, ularga ham betakror shaxs, ham sermahsul ijodkor sifatida qaragandagina ijodiy yuksalish va ilhomlanish xislarini boshlaridan kechirganlar. Mir Alisher Navoiyning eng nodir asarlarida aynan o’z xalqiga, Vataniga va Allohga cheksiz mehr-muhabbati ifodalangan, ular xalqqa muallif mehr-muhabbati jo’sh o’rgan damlarda yaratilganligiga hyech shak-shubha yo’q. Shuning uchun yoshlarni Vatanga muhabbat, uning muqaddas tuprog’iga cheksiz mehr ruhida tarbiyalash mafkuraviy ishlarning bosh mezonidir. Ma’lumki, bugungi tub islohotlar sharoitida yoshlar tarbiyasida o’zini-o’zi boshqarish muammosi katta ahamiyatga ega. Uning samaradorligi shaxslararo sog’lom, samimiy munosabatlar mavjud bo’lishini taqozo etadi. Xo’sh, buning uchun nima qilish kerak? Bugungi kunda talim-tarbiya muassasalarini isloh qilish za rur ekan, o’quv rejalari va dasturlarini zamonaviy talablarga muvofiqlashtirish bilan bir qatorda, har bir o’quvchi bilan o’quvchilar o’rtasida, o’quvchi bilan o’qituvchi-tarbiyachilar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar tamoyillarini tubdan o’zgartirish muam mosi borligini his etishi zarur. Yoshlarimizni mustaqil fikrlovchi, faol, shijoatli, o’ziga ishonuvchan, zukko, bilimdon, demokratik munosabatlarning subyekti qilib tarbiyalashni amalga oshirish uchun, so’zsiz, ijtimoiy psi xologiya va uning metodlari muhim rol o’ynaydi. U tarbiya jarayonini sof ijtimoiy munosabatlarning mahsuli, deb qaraydi, yangicha fikrlash va tafakkurning muhim sharti sifatida demokratik munosabatlarga asoslangan muomala jarayonini tahlil qiladi. Demak, barcha bo’lajak pedagoglarga maxsus dasturlar asosida muomala texnikasi va 18 etiket asoslari o’rgatilishi lozim. Ikkinchidan, uning asosida ta’lim beruvchi bilan ta’lim oluvchi o’rtasidagi yangicha – «subyekt-subyekt» shakldagi muomala ustuvor bo’lishi kerak. Bu munosabatlarning asl mohiyati shundaki, endigi asosiy vazifa – o’qituvchining o’q itishi emas, balki uni «o’q ishga» o’rgatish orqali ta’lim-tarbiya jarayonining faol subyektiga aylantirishdir. Boshqacha qilib aytganda, yangicha mu nosabatlar ta’lim va tarbiya jarayonida ishtirok etuvchi shaxslarning munosabatlari o’zaro hurmat, hamkorlik va bir-birini tushunish shartiga bo’ysungan bo’lishini taqo zo etadi. Demak, ijtimoiy psixologik bilimdonlikdan ko’zlangan asosiy maqsad – yoshlarni bo’lg’usi ijtimoiy faoliyatga psixologik jihatdan tayyorlash, ularda insoniy fazilatlar shakllantirish, kommunikativ bilimdonlik va shaxslararo muloqotning murakkab shakllariga muvofiqlashuv jarayonlarini tezlashtirishdir. Bugungi talabalar ertangi kunning bunyodkorlari, vatanparvarlari, mehnatsevar insonlar, jamoalarni boshqaruvchi ziyolilar bo’lib yetishishi kerakligini hisobga olsak, ulardagi bilimdonlik darajasi va ko’lamining keng bo’lishining ahamiyati shak-shubhasizdir. Zero, yuksak, teran va atroflicha fikr yurita oladigan va ijtimoiy faoliyatidan el-yurtga naf yetkazadigan insonlargina kamolotga erishishi mumkin 19 II BOB. SINF JAMOASINI PSIXOLOGIK JI H ATDAN O’RGANIS H METODLARI 2.1. Sinf jamoasi psixologik o’rganis h ga doir metodik vositalar Sinf jamoasini o’rganishda quyidagi usullardan: kuzatishlar, suhbat, sosiometriya, so’rov varaqalari tarqatish usulidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Sinf jamoasi tafsifnomasini o’rganish va uni tuzib chiqish 1.Sinf jamoasi to’g’risida umumiy ma’lumotlar va uni shakllantirish tarixi. (O’quvchilar soni, ulardan o’g’il bolalar va qiz bolalar, yosh tarkibi,ikkinchi yilga qolganlar soni, jamoa qachon tashkil etilgan, boshqa jamoalar bilan qo’shilish sodir bo’lganmi, sinf rahbarlarining almashinishi va hakozolar) 2.Sinf jamoasining rahbariyati va tashkil etilishi: sinfning tashkiliy o’zagi, uning faollari; sinfboshi va uning ishlari; sinf komsomol, kamolat tashkilotlari faollar tavsifnomasi(ularning g’oyaviy saviyasi, tashabbuskorligi, mustaqilligi va qat’iyati, o’ziga va boshqalarga talabchanligi,o’rtoqlari o’rtasida obro’si va u nimalarga asoslangan, tashkilotchilik qobiliyati, ayrim o’rtoqlariga g’amxo’rligi, jamoatchilik fikriga munosabati); Jamoada norasmiy “yetakchilar”ning mavjudligi, ularning sinfga ta’sir ko’rsatish xususiyati, uning sabablari, sinf faollarining “yetakchilar”ga munosabati;”ezilganlar”ning mavjudligi, o’rtoqlarining ularga bo’lgan munosabatini o’zgartirishning mumkin bo’lgan yo’llari; Jamoa ichida o’zaro munosabatlar, jipslilik darajasi, guruhlarga ajralishning mavjudligi yoki yo’qligi, ularning ichki negizi va sinf ishlaridan manfaatdorlik darajasi, o’zaro talabchanlik, mehribonlik, do’stona g’amxo’rlik, o’zaro yordam va hurmat-ehtirom ko’rsatish; jamoada tanqid va o’z-o’zini tanqid o’g’il bolalar bilan qiz bolalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning o’ziga xos xususiyatlari; jamoaning ayrim a’zolari o’rtasidagi o’rtoqlik va do’stlikning namoyon bo’lishi, uning ichki negizi; jamoadagi ayrim azolarning hissiy jihatdan “yaxshiligi”va “yomonligi”; 20 Sinf rahbarining shaxsi(ma’lumot darajasi, umumiy madaniyati, tashkilotchilik qobiliyatlari, o’quvchilar ruhiyatini, qiziqishlarini va hakozolarni bilishi) hamda jamoaga ta’siri;jamoaning sinf rahbarining o’quvchilar o’rtasidagi obro’si. 3.Jamoa faoliyatining mazmun va xususiyati:o’quv faoliyati (o’zlashtirish va intizomga umumiy tavsifnomasi), ayrim o’quvchilarning o’zlashtirish ustidan nazorat o’rnatilganligi, ularga sinf rahbarining, sinf faollarining talablari va o’quv faoliyati jarayoni (darslarda va uyga berilgan vazifalarni bajarishda); o’quv ishlaridagi salbiy jihatlar (shpargalkalar, aytib berishlar, ko’chirib yozishlar va hokozolar); jamoaning o’quv mashg’ulotlaridan tashqari hayoti; zamonaviy siyosiy voqyealarga, musiqa va san’atga, adabiyotga, sportga, kolleksiyalar to’plash va hakozolarga qiziqishi;bu qiziqishning namoyon bo’lish shakllari ( kitobxonlar koferensiyalari, teatr, kinoga borish, ko’rilgan narsalarni muhokama qilish, muzakorolar o’tkazish va hakozalar), sinf jamoasining umummaktab hayotida ishtirok etishi ijtimoiy foydali mehnat va uning jamoaning sinfdan tashqari, hayotida tutgan o’rni; mehnatning turlari va ularni bajarish xarakteri, ongli intizomning namoyon bo’lishi. 4. Umumiy xulosalar. Jamoaning rivojlanish darajasi (bosqichi).Umumiy hissiy vaziyat xususiyati(tetik, hushchaqchaq,sust, jiddiy, asabiy va hakozo), intizomliligi. Jamoa hayotini tashkil etishdagi, jamoa a’zolari o’zaro munosabatlaridagi asosiy kamchiliklarni aniqlash, ularga barham berish yo’llari. O’quvc h ilar jamoasini o’rganis h ga doir materialar Sinf jamoasini psixologik tavsifnomasini tuzib chiqish vaqtida uning tarbiyaviy imkoniyatlari jihatidan qarab chiqish ham maqsadga muvofiqdir. A.S. Makarenko ta’kidlab o’tganidek, jamoda odamlarni jamiyatga foydali bo’lgan faoliyat birlashtiradi. Bu esa avvalo jamoa hayoti va faoliyatining xususiyati va mazmuniga bog’liqdir. Shuning uchun ham sinf nima bilan 21 yashayotganligi, uning hayoti to’laqonli mazmun bilan boyitilganmi yoki boyitilmaganligini bilib olish muhumdir. Maktab o’quvchilari faoliyatining asosiy turi o’qishdir. Shuning uchun ham unga sinf jamoasining munosabatini; jamoa o’zining o’quv vazifalariga qanchalik vijdonan munosabatda bo’layotganligini, qanday o’quv fanlariga qiziqishi va nima uchun qiziqishini aniqlash zarur. O’qishga bo’lgan chuqur qiziqish faqat sinfning o’zlashtirishda emas, balki fan to’garaklarining ishida, konferensiyalar, olimpiadalar va hakozolarda ishtirok etishida ham namoyon bo’ladi. Bu faoliyat bolalarni qanchalik birlashtirayotganiga, ular bir-birlariga yordam ko’rsatishlariga,o’z o’rtoqlarining muvafaqiyatlariga va mag’lubiyatlariga qanday munosabatda bo’lishlariga butun sinfning yuqori o’zlashtirishi uchun kurash olib borishlari yoki olib bormasliklariga diqqatni qaratish muhimdir. Jamoaning mashg’ulotlardan tashqari vaqtdagi hayotini ham bilib olish, o’quvchilarning ijtimoiy mehnatda ishtiyoq bilan qatnashishlari yoki faqat birgalikdagi ishlar, sayrlarga intilishlarini ham aniqlash zarur. Agar jamoa ahamiyatli va muhim ishlar bilan birlashgan bo’lsa, mehnat hamkorligi, o’zaro yordam namoyon bo’ladi. Har kim umumiy ishga qo’shilar ekan,o’zining unga daxldor ekanligini xis qiladi, ijtimoiy xulq-atvorining zarur normalarni o’zlashtiradi. Sinf faoliyatining mazmunini va shaklini tahlil qilganda, uning hayoti butun maktab jamoasining hayoti bilan bog’langanligini alohida qayd qilish kerak.Maktab jamoasi esa jamiyatining bir qismi hisoblanadi. Umummaktab jamoasining vazifasi boshlang’ich jamoa bilan butun jamiyat o’rtasida bog’lovchi bo’g’in bo’lib xizmat qilishdan iboratdar.Shunday qilib, tavsifnomada sinfning maktab hayotiga daxldorligini yoki, aksincha, uning o’z tor guruhiy manfaatlari doirasida ajralib qolishga, alohida bo’lib olishga, o’zini boshqalarga qarama-qarshi qo’yishga intilishini, bu hol ko’pincha guruhbozlik,umumiy kafillik kabi salbiy xususiyatlarning namoyon bo’lishiga olib kelishini qayd qilish lozimdir. Sinfning psixologik-pedagogik jihatdan tahlil qilganda uning faoliyati mazmuni va shakllarini aniqlash bilan bir qatorda istiqbolga mo’ljallangan yo’llar ham 22 mavjudligini belgilab chiqish lozim.Har bir bolalar jamoasi va ayrim tarbiyalanuvchining ayni vaqtda yaqin istiqbollari ( kinoga, yaxmalakka borish va hakozo), o’rta istiqboli ( yozda sayohatga chiqish, jismoniy tarbiya musobaqalari) va uzoq istiqboli( sevimli kasbni egallashi) bo’ladi. Bu siz jamoa rivojlana olmaydi. Psixologik-pedogogik tavsifnomada sinf jamoasi o’zining boshqarish sistemasiga ega bo’lgan ijtimoiy organ sifatida namoyon bo’lishi lozim. Har qanday kuchli va zaif jamoa raxbarlikka muxtojdir. Bu raxbarlik, birinchidan, sinf raxbari tomonidan va, ikkinchidan, bolalarning o’zini-o’zi boshqarish organi ( o’quvchilarning kamolot tashkilotlari) tomonidan amalga oshiriladi. Shuning uchun ham tavsifnomada sinf raxbarining shaxsi ochib berilishi, uning bolalar jamoasini jipslashtirishdagi o’rni ko’rsatib berilishi, shu munosabat bilan uning tashkilotchilik qobiliyatlari taxlil qilinishi kerak. Bu qobiliyatlar vazifalar va ishlarni har bir o’quvachining o’ziga xos xususiyatlariga muvofiq ravishda taqsimlay bilishda, hammaga yaqin va qiziqarli bo’lgan ishni topaolishda, topshiriq berishda, ijroni talab qilishda namoyon bo’ladi. Psixolog-pedogogik tavsifnomada sinf o’quvchilari jamoasi, bolalarning o’zini-o’zi boshqarish organlarining xususityati tahlil qilib berilishi kerak. Faollar mavjud bo’lganligi tufayli jamoada bolalar o’rtasida muayyan munosabatlar qaror topadi, ular talabchanlik va mas’uliyat, tanqid va o’zini-o’zi tanqid bilan, buyruq berish va bo’ysinish mahorati bilan ajralib turadi. Aynan huddi shu fazilatlarga birinchi navbatda e’tibor berish zarur. Bundan tashqari, sinf faollari jamoaga qanchalik ijobiy ta’sir ko’rsatishini, o’ziga yuklangan vazifalarni bajara oldimi- yo’qmi, obro’-etiborga sazovormi- yo’qmi, ana shularni aniqlash ham muhimdir. Psixologik- pedogogik tavsifnomada sinf jamoasining rivojlanish darajasini, shakllanganlik darajasini aniqlab chiqish zarur. Jamoa, A. S. Makorenkoning fikriga ko’ra, jonli ijtimoiy organizm bo’lib, o’zining yoshiga egadir, u rivojlanishning muayyan darajasida turadi. U rivojlanigsh jarayonida muayyan sifat o’zgarishlariga duchor bo’ladi. Jamoa rivojlanish darajasining asosiy ko’rsatkichi jamoaning ayrim shaxsga nisbatan va shaxsning o’z-o’ziga nisbatan qo’yadigan talablarining xususiyati va darajasi hisoblanadi. 23 Masalan jamoa rivojlanishining yuqori darajasiga erishgan chog’dagina o’quvchilarga o’z o’rtoqlaridan birortasining xulq-atvorini sinf majlisida mustaqil ravishda, o’qituvchining ishtirokisiz muxokama qilish va bu masala xususida bir qarorga kelishni ishonib topshirish mumkin. O’qituvchining ishtirokisiz vijdonlilik xususida mustaqil ish olib borish tarbiyaviy ish usuli sifatida rivojlanishning uchinchi bosqichida amalga oshirilishi mumkin. Tavsifnomada jamoa bilan bundan keyingi olib boriladigan ish xususidagi pedagogik xulosaga uning rivojlanish darajasini aniqlash asosida kelish kerak . Tahlil qilish chog’ida jamoaning an’analarini aniqlash va o’rganish zarur. Ularda vujudga kelgan jamoatchilik fikri, didlari , qiziqishlari, maktabga munosabat , bir-biriga va tarbiyachilarga bo’lgan munosabat o’z ifodasini topadi. Muayyan hulq atvor normalari an’anaviy bo’lib qolishi mumkin («bizda bir-birdan ko’chirmaydilar, bir-birlariga aytib turmaydilar», «biz bir-birimizga yordam beramiz», «o’g’il bolalar qiz bolalarga mehribondirlar»). Jamoaning an’analarida uning ruxi , kayfiyati, aniq ishlari (bayramlari, yurishlari, o’yinlari va xakozalar) namoyon bo’ladi, uning mustahkamligi va kuchi ifodalanadi. Shuning uchun ham sinfning psixologik- pedagogik tavsifnomasida uning xayotiga xos anashu tomonini ham qayd qilib o’tish zarur. Intizomlilik jamoaning rivojlanish darajasini ko’rsatadigan hususyatlardan biridir. Agar jamoa yuqori darajada uyushgan bo’lsa, u holda intizom bu faqat eng oddiy tartib emas , balki burchni bajarishga bo’lgan hozirlikdir. Shuning uchun ham yaxshi intizomning sabablarini aniqlab chiqish muhimdir. Bu sabablar jumlasiga jazolanishdan qo’rqish yoki o’zining burchini chuqur anglab etish kiradi. Bu haqda faqat bolalarning darsda o’zlarini qanday tutushlariga qarab emas,balki sinfga, maktabga, jamiyat uchun lozim bo’lgan narsani qanday bajarishlariga qarab ham xulosa chiqarish kerak. Nihoyat, sinfda qaror topgan shaxslararo munosabatlarga ham e’tibor berish kerak, chunki bu munosabatlar sistemasi ko’p jihatdan jamoaning shaxsga ko’rsatadigan tarbiyalovchi ta’sirini ham , uning hussiy muhitini ham belgilab beradi. A.S. Makarenko ko’tarinki , tetik, shavq-zavqli ruhni yuksak darajada 24 qadrlar edi. Jamoada o’quvchilar o’rtasidagi munosabatlar ishchanlik va shaxsiy yo’nalishlar bo’yicha rivojlanadi. Ishchanlik munosabatlari har bir o’quvchining ijtimoiy vazifasi bilan belgilanadi, shu sababli ular talab qilishlari , nazorat qilishlari mumkin, bir kishi boshqasiga bo’ysunishi, topshirilgan ishni bajarishi kerak va hakozo. Lekin shu bilan birga bolalar shaxs sifatida bir-birlariga befarq munosabatda bo’ladilar,birovlarga hayrihohlik bilan qarasalar , boshqalarga befarqlik bilan yoki umuman e’tiborsiz qaraydilar; kimlargadir intiladilar, ular bilan do’stlashishga intiladilar, boshqalarni esa ichdan rad qiladilar. Bu ichki shaxslararo munosabatlar har bir o’quvchining hayotiga va umuman jamoaning faoliyatiga kuchli ta’sir ko’rsatadi. Maxsus tadqiqotlarning ko’rsatishiga qaraganda, sinfdagi har bir o’quvchida o’zining kichik muhiti mavjud bo’lib , uana shu muhitga qabul qilingan bo’ladi va unda o’z o’rnini egallaydi, o’z vazifasini bajaradi. Bu yerda o’ziga xos munosabatlar, ahloq, o’zining yozilmagan qonunlari qaror topadi. Bordi-yu , agar kichik guruhlar hayotining mazmuni sinf talablariga zid kelib qolsa, bu hol uningtarbiyaviy imkoniyatlarini cheklab qo’yadi yoki umuman yo’qqa chiqaradi. Pedagogning bolalar o’rtasidagi shaxslararo real munosabatlarga mos kelavermasligi mumkin. Sinfboshilari, sinf faollari hamisha ham, har doim ham eng obro’li va sevimli bo’lavermaydilar. Ko’pincha sinfda hyech qanday ma’sulyatli vazifalarni bajarmaydigan o’quvchilar mashhur bo’ladilar. Shu bilan birga, ular ko’p hollarda bolalarga kuchli ta’sir ko’rsatadilar. O’qituvchi tarbiyaviy ishda alohida e’tibor berishni talab qiladagan o’quvchilarni aniqlash uchun , shuningdek norasmiy «yetakchi»larning yomon ta’siriga barham berish uchun tegishli ma’sulyatli vazifalarga to’g’ri odam tanlashda shaxsiy munosabatlar sistemasida har bir o’quvchining tutgan o’rnini bilishi zarur va hakozo. Jamoaning tashkiliy tuzilishiga shaxslararo munosabatlar tuzilishiga qanchalik yaqinroq bo’lsa, sinf shu qadar jipslashganroq bo’ladi, uning tarbiyaviy imkoniyatlari ham shunchalik ko’proq ro’yobga chiqadi. Shaxslararo munosabatlar asosan guruh sharoitida, shaxs ma’lum insonlar davrasida, guruhida, jamoada bo’lgan taqdirda ro’y beradi. Shuning uchun ham 25 mutaxassislar jamoalarda ro’y beradigan shaxslararo ta’sirning qonuniyatlari va mexanizmlarini bilishlari va ularni guruhda odamlar mehnatini tashkil etishda albatta inobatga olishlari kerak. Har bir shaxsning fe’l — atvorida, xatti-harakatlarida u mansub bo’lgan millat, xalq, xudud, professoinal toifa, mehnat qiladigan jamoasi, yaqin atrofdagi muqim guruhi, oilasining ta’siridan paydo bo’lgan sifatlari va xususiyatlari bo’ladi. Tarixiy shart-sharoit, davr, davlat tuzimi va o’sha jamiyatdagi siyosiy, iqtisodiy va mafkuraviy ta’sirlar haqida yuqorida gapirgan edik. Bu ta’sir makro bosqichdagi ta’sirlar deb atalib, yaqin muhitning tasiri — mikro bosqichdagi ta’sirlar deb yuritiladi. Ikkala bosqichdagi ta’sirlar ham ijtimoiy psixologik nuqtai nazardan ahamiyatli va tarbiyaviy mohiyatga egadir. Chunki har bir sharoitda shaxs o’ziga xos ijtimoiy rollarni bajaradi va o’zining «qiyofasini» namoyon etadi. Mehnat jamoasida professional rollarni bajarish jarayonidagi xulq-atvori shaxsning ma’naviy va psixologik ko’rinishidagi asosiy omil bo’lib, katta yoshdagi odam psixologiyasini tubdan o’zgartirish uchun uning professional faoliyatini ham o’zgartirish kerak, deyiladi. Shunday qilib, shaxsga bir vaqtning o’zida turli ijtimoiy guruhlarning ta’siri bo’lib turadi. To’g’ri, ma’lum davrda bir ijtimoiy guruhning shaxsga ta’siri sezilarliroq va ahamiyatliroq, ikkinchisiniki esa sal kamroq bo’ladi. Masalan, o’quvchilik yillarida maktabdagi o’quvchilar guruhining ta’siri mahalladagi o’rtoqlar davrasinikidan kuchliroq bo’lishi, yangi xonadonga kelin bo’lib tushgan qiz uchun yangi oila muhitining ta’siri talabalik guruhinikidan kuchliroq bo’lishi tabiiy. Lekin har bir alohida daqiqada biz doimo ma’lum guruhlar ta’sirida bo’lamiz. Ho’sh, guruhning o’zi nima? Guruh — ma’lum ijtimoiy faoliyat maqsadlari asosida to’plangan, muloqot ehtiyojlari qondiriladigan insonlar uyushmasidir . Demak, guruh uchun ikkita asosiy mezon mavjud: biror faoliyatning bo’lishligi (mehnat, o’qish, o’yin, muloqot, maishiy manfaatlar) hamda u yerda odamlarning o’zaro muloqoti uchun imkoniyatning mavjudligi. Har bir shaxs uchun taraqqiyotning har bir alohida bosqichida shunday odamlar guruhi bo’ladiki, u ularning niyatlari, qiziqishlari, harakat normalari, 26 g’oya va fikrlariga ergashishga tayyor bo’ladi, harakatlaridan andoza oladi, ularga taqlid qiladi. Bunday guruh psixologiyada referent guru h deb ataladi. Amerikalik sosiologlar referent guruhlarning bir necha turlarini farqlaydilar. Normativ guruhlar — bu shaxs uchun shunday insonlar guruhiki, ularning normalarini u ma’qullaydi, ularga amal qilishga hamisha tayyor bo’ladi. Bunday guruhlarga birinchi nav-batda oilani, diniy yoki milliy uyushmalarni, professoinal guruhlarni kiritish mumkin. Masalan, o’zbek xalqi uchun dasturxon atrofiga o’tirgan zahoti yuzga fotiha tortish, mezbonlarning mehmonlarga «Xush kelibsizlar» deyishlari norma hisoblanadi va har bir oilada shunday xarakatlarga nisbatan ijobiy ustanovka shakllanadi. Bunda bola uchun referent rolini ota-onasi, kattalar, mahalladagi xurmatli insonlar o’ynaydi. Qiyoslas h guru h lari — bu shunday guruhki, shaxs o’sha guruhga kirishni, uning ma’qullashiga muhtoj bo’lmaydi, lekin o’z harakatlarini yo’lga solishda unga asoslanadi va korreksiya qiladi. Masalan, talabalar guruhida shunday yoshlar bo’lishi mumkinki, shaxs ular bilan umuman muloqotda bo’lmaydi, ularning fikrlari yoki qarashlarini yoqlamaydi, lekin bu guruh aynan o’shalarga o’xshamaslik va o’z ustida ko’proq ishlashga o’zini safarbar qilish uchun kerak. Yoki talaba yoshlar sessiya yakunlariga ko’ra differensial stipendiya oladilar. O’rtacha o’zlashtiruvchi talaba uchun «hamma talabalar» oladigan stipendiya miqdorini nazarda tutib, o’zini tinchlantiradi, a’lochi esa, o’zinikini nafaqat oddiy, o’rtachalar bilan balki, davlat stipendiyalari oladiganlar bilan ham solishtiradi. Ko’rsatgichlar qanchalik yuqori bo’lsa, shunga mos da’vogarlik darajasi ham yuqori bo’ladi, shaxsning qiyoslash guruhlari ham ortiqroq bo’ladi. Negativ guru h lar — shundayki, shaxs ularning xatti-harakatlaridan ataylab voz kechadi, chunki ular shaxsiy qarashlardan mutloq farq qiladi. Masalan, ikki qo’shni bir-biri bilan murosalari kelishmasa, xattoki, devorlarini oqlashda ham biri tanlagan rangni ikkinchisi tanlamaydi. Biri «oq» desa, ikkinchisi — aksincha, «qora» deb turaveradi. Jamoalarda psixologik o’zaro moslik. Guruh hayoti va undagi a’zolarning o’zlarini yaxshi xis qilishlari ko’p jihatdan ularning hamkorlikda ishlay olishlari va 27 bir-birlariga ijobiy munosabatda bo’la olishlariga bog’liq. Bu hodisani tushuntirish uchun psixologiyada psixologik moslik tushunchasi mavjud. Psixologik moslik deganda , guruh a’zolari sifatlari va qarashlarining aynanligi emas, balki ular ayrim sifatlarining mos kelishi, qolganlarining kerak bo’lsa, tafovut qilishi nazarda tutiladi. Moslikning mezoni sifatida N. Obozov quyidagilarni ajratadi: a) faoliyat natijalari; b) a’zolarning sarflagan kuch-energiyalari; v) faoliyatdan qoniqish. Ikki xil o’zaro moslik farqlanadi: psixofiziologik va ijtimoiy psixologik. Birinchi xolatda faoliyat jarayonida odamlarning bir xil va mos tarzda harakat qila olishlari, reaksiyalar mosligi, ish ritmi va tempidagi uyg’unliklar nazarda tutilsa, ikkinchisida ijtimoiy xulqdagi moslik — ustanovkalar birligi, ehtiyoj va qiziqishlar, qarashlardagi monandlik, yo’nalishlar birligi nazarda tutiladi. Birinchi xil moslik ko’proq konveyer usulida ishlanadigan sanoat korxonalari xodimlarida samarali bo’lsa, bu oliygoh o’qituvchilari, ijodiy kasb egalarida iloji yo’q va bo’lishi mumkin emas, ularda ko’proq ijtimoiy psixologik moslikning ahamiyati kattadir. O’tkazilgan tadqiqotlar psixologik moslikning ko’plab qirralari bo’lishi mumkinligini isbot qildi. Asosan shuni unutmaslik kerakki, qaysi faoliyat va uning maqsadi odamlarni birlashtirgan bo’lsa, o’sha maqsadni idrok qilish va birgalikda anglash istagida uyg’unlikning bo’lishi katta tarbiyaviy ahamiyatga ega bo’ladi. Gruppaviy qarorlar qabul qilis h da o’zaro ta’sir masalasi. Guruhda odamlarning bir-birlarini yoqtirishlari yoki aksincha, inkor qilishlari ko’pincha turli xil qarorlar qabul qilish jarayonida ro’y beradi. Gruppaviy qarorlar qabul qilish individual qarorlar qabul qilish jarayonidan tubdan farq qilmaydi. Ikkalasida ham avval muammo aniqlanadi, ma’lumotlar to’planadi, bir nechta takliflar ilgari suriladi va nihoyat, eng ma’quli qabul qilinadi. Lekin guruhda bu jarayon biroz boshqacharoq kechadi va nizolar ko’pincha aynan shu jarayon bilan bog’liq bo’ladi. Amerikalik psixolog T. Mitchellning fikricha, o’zaro ta’sir gruppa sharoitida quyidagi omillar vositasida ro’y beradi: 1) ayrim a’zolar boshqalariga nisbatan 28 ko’proq gapirishga moyil bo’ladilar; 2) yuqoriroq mavqyega ega bo’lgan shaxslar qarorlar chiqarish jarayonida ham boshqalarga tazyiq o’tkazishadi; 3) guruhda ko’p vaqt o’zaro fikrlardagi kelishmovchiliklarning oldini olishga ketib qoladi; 4) guruhda ayrim odamlar ta’sirida asosiy maqsaddan chetlash va maqsadga nomuvofiq qarorlar qabul qilish xollari kuzatiladi; 5) barcha a’zolar o’zlari sezmagan xolda konformlilikka berilishlari va guruh ta’siriga tushib qoladilar. Shuning uchun ham ba’zan majlisni olib boruvchi rais kun tartibini e’lon qilgan bo’lsa-da, undan chalg’ib ketishi va o’rinsiz qarorlar qabul qilishi mumkin. Lekin gruppaviy qarorlar qabul qilish jarayonining eng katta ijobiy tomoni shundaki, unda ko’plab fikrlar tug’iladi va o’rtaga tashlanadi. Bu fikrlar shunday sharoit yaratadiki, oxir-oqibat alohida individual fikrlardan biroz bo’lsa-da, farq qiladigan original yangi fikr paydo bo’ladi. Shuning uchun ham rahbarlik san’ati ko’pchilik fikriga tayangan holda oxirida eng ma’qul qarorga kela olishdir. Lekin salbiy tomoni shundaki, gruppaviy muzokara va qarorlar qabul qilish jarayoni ba’zi a’zolarda loqaydlik («Menga nima, ular gapirishyapti-ku» kabi), tashabbussizlik («Baribir meniki qabul qilinmaydi, gapirim nima qildim?» kabi) illatlarini ham paydo qilishi mumkin. Bu o’sha muhitda ayrim odamlar fikri doimo qo’llab-quvvatlangan, ayrim odamlarga e’tibor, imtiyoz berilgan sharoitlarda rahbarning aybi bilan ro’y beradi. 2.2 Sinf jamoasidagi psixologik muhitni o’rganishda sotsiometrik metodidan foydalanish Sinf jamoasi va jamoa azolari to’g’risida gap ketganda, ko’pincha uning «ma’naviy muhiti», «psixologik muhiti» degan iboralar ishlatiladi. Chunki bu narsa o’sha yerdagi ishning yaxshiligi, faoliyatning samarasi bilan bog’lanadi. Ijtimoiy psixologik muhit deganda, biz o’sha guruhning a’zolari fikrlari, hissiyotlari, dunyoqarashi, ustanovkalar va o’zaro munosabatlaridan iborat bo’lgan emosional-intelletual xolatni tushunamiz . Bu o’rindagi asosiy omil — bu a’zolarning o’zaro munosabatlaridir. Ma’lumki, o’zaro munosabatlar ish yuzasidan, faoliyat maqsadlari va mazmuni bilan hamda bevosita bir-birlarini 29 yoqtirish-yoqtirmaslikka asoslangan insoniy emosional hissiyotlar ko’rinishida bo’lishi mumkin. Professional faoliyatni bajarish jarayonida tabiiy birinchi tipli munosabatlar ustivor bo’lib, ikkinchilarining xarakteri birinchisidan kelib chiqadi. Do’stlar to’plangan davradagi muhit esa aksincha, bevosita simpatiyalarga tayanadi. Ijtimoiy psixologiyada ana shunday psixologik muhitni eksperimental tarzda o’rganishga katta e’tibor beriladi. Eng keng tarqalgan usullardan biri sosiometriya bo’lib, uning asoschisi amerikalik olim Jon Moreno hisoblanadi. Sosiometriya lotincha «so cietas» — jamiyat, va «metreo» — o’lchayman so’zlaridan olingan bo’lib, guruhdagi shaxslararo munosabatlarni o’lchashga qaratilgan texnikadir. Nazariy sosiometriya uning muallifi fikricha, jamiyatdagi barcha nizolar, muammolarni yechishning usullaridan biri — insonlar o’rtasidagi munosabatlarni o’rganish va shunga ko’ra, jamiyatda o’zgarishlarni amalga oshirish kerak, degan g’oyaga asoslanadi. Amalda esa har bir jamoalarda maxsus sosiometrik so’rovlar o’tkaziladi va uning natijalari tashkiliy jarayonlarda inobatga olinadi. Lekin oxirgi paytlarda sosiometriyaga nazar o’zgargan, uning yuzlab modifikasiyalari, turlari ishlab chiqildi. Ahamiyatlisi shuki, uni haqiqatdan ham guruhdagi ma’naviy-psixologik muhitga ta’sir etuvchi emosional munosabatlarni aniqlashda mutaxassis tomonidan ishlatish mumkin. Bunda har bir guruh a’zosi tanlov sharoitiga solinadi, ya’ni u u yoki bu sharoitda, vaziyatda yoki faoliyatni bajarishda o’ziga yoqqan (yoqmagan ham) sherigini guruhdoshlari orasidan tanlashi kerak. Masalan, maktab o’quvchilariga «Kim bilan birga dars tayyorlashni xohlarding? », «Kim bilan maktab yer uchastkasidagi xasharda yonma-yon turib ishlashni istarding?», mehnat jamoalarida esa «Boshliq tomonidan berilgan muhim topshiriqni ikki kishi bajarishi kerak bo’lsa, sheriklikka kimni olgan bo’lardingiz?», talabalarda «Xorijga o’qishga yuborishsa, guruhdoshlaringdan kimlar senga sherik bo’lishini istaysan?» kabi savollar bilan murojaat qilinadi. So’rov anonim bo’lib, har bir ishtirokchi 3 — 5 tagacha tanlash huquqiga ega bo’ladi. Natijalar jadvalga solinib, qayta ishlanadi va xattoki, grafik tarzida 30 chiziladi. Quyida sinf jamoasida qo’llanilishi mumkin bo’lgan sosiometrik metoddan biri havola etilgan. Sinf jamoasidagi s h axslararo munosabatlarni o’rganis h (Metodika butun sinf bilan o’tkaziladi ) O’qituvchi sinfga murojaat qilib, bunday deydi: « bolalar, sizlarni o’z istaklaringizni xisobga olgan holda o’tkazmoqchimiz. Buning uchun bir varaq qog’ozga familiyangizni, shuningdek o’zingiz birga o’tirishni istaydigan yana uch o’quvchining familiyasini yozing: yozuv izchilligi kimni ko’proq afzal ko’rish tartibida bo’ladi. Men sizlarning barcha iltimosimizni, ehtimol, qondira olmasligim mumkinligini nazarda tutib, yaqin vaqtlar ichida kim bilan birga o’tirmoqchi ekaningizni alohidi ko’rsating». Metodika ma’lumotlari jadval-matrisa tarzida rasmiylashtiriladi. Tanlovda kimni afzal ko’rish tartibi 1, 2 , 3 raqamlari bilan birga o’tirishni istamaslik hollari «- » belgisi bilan ifodalanadi. Tanlov bo’yicha olingan ma’lumotlarni sosiogramma shaklida grafik asosida ifodalang ( rasmga qarang). Buning uchun sinfning tajribada qatnashadigan barcha o’quvchilarini tanlash miqdoriga qarab besh guruhga bo’ling: 1- guruhda tanlovning eng ko’p miqdorini olgan «yuldizlar»; 2- tegishli guruhda tanlovlarning ancha ko’p miqdorini olgan ( 25-75% gacha) ma’qul deb topilganlar; 3-60 faqat ayrim tanlovlarnigina olgan, qabul qilinganlar ( guruh tarkibining 25% gacha qismini); 4-tanlovlarni olmagan qabul qilmaganlar; 5- bir partada o’tirish uchun yoqimsiz deb ko’rsatilgan rad etilganlar. 1- guruhga kiritilgan o’quvchilarni markaziy aylana ichida tegishli belgi bilan( ▲ - o’g’il bolalar va ● -qiz bolalar ) deb ifodalang; 2- guruhga kiritilganlarni birinchi va ikkinchi aylanalar o’rtasida aks ettiring va hokazo. Qiz bolalarni sosiogrammaning chap qismida o’g’il bolalarni o’ng qismida aks ettiring, bir tomonlama tanlovlarni strelka bilan tanlangan bola tomoniga qarab uzuk-uzuk chiziq bilan, o’zaro tanlovlarni – yoppasiga chiziq bilan ifodalang. Olingan ma’lumotlarni tanlov belgisiga qarab kichik guruhlarning miqdori va tarkibi nuqtai nazaridan, o’g’il bolalar bilan qizbolalarning o’zaro munosabatlari, 31 olingan ma’lumotlarning sizning dastlabki bahoingizga mos kelishi, tanlovning ikki tomonlama ekanligi nuqtai nazaridan tahlil qiling. Tanlov sababini aniqlash uchun har bir o’quvchi bilan yakka tartibda suhbat o’tkazing. Jamoadagi shaxslararo munosabatlarni yaxshilash maqsadida va unda har bir o’quvchining mavqyeini , ayniqsa «qabul qilinmaganlar» va «rad etilganlar»ning mavqyeini mustahkamlash uchun tegishli tushuntirishlar bering, ularning miqdoriy ijobiy sifatlarini ochib berishga alohida e’tiborni jalb qiling. Shaxslararo munosabatlarning barqarorligini va tarbiyalovchi ta’sir ko’rsatish chora – tadbirlarining samaradorligini aniqlash uchun tajribani 4-6 oydan keyin yana takrorlash kerak - qizlar bolalar- o’g’il bolalar Quyida sinf jamoasida qo’llanilishi mumkin bo’lgan sotsiometrik testdan biri keltirib o’tamiz. Test uchun quyidagi savollarni taklif etish mumkin: 1. Sinfingizdagi bolalar orasidan bevosita doimo u bilan birga dars tayyorlashni, o’qishni va bir partada o’tirishni xoxlagan uch bolaning nomini yozing: 1. 2. 3. 2. Siz bilan birga bir sinfda o’qiydigan bolalardan kimlar bilan birga bo’sh vaqtingizni o’tkazishni xoxlardingiz.(uch kishi) 1. 32 2. 3. 3. Sinfdoshlaringizdan eng yaxshi o’qiydigan uch bolaning nomini yozing: 1. 2. 3. Metodika sinf jamoadagi o’quvchilar bir-birlarini yaxshi bilgan taqdirdagina o’tkaziladi. (Jamoani shakllantirishning keyingi bosqichlarida) Ma’lumotlarni qayta ishlash har bir o’quvchining to’plagan tanlovlarini sanash va tahlil qilishga asoslanadi. Ular asosida sinf jamoasidagi norasmiy liderni, simpatiyaga ega o’quvchilarni, j amoada norasmiy “yetakchilar”ning mavjudligi, ularning sinfga ta’sir ko’rsatish xususiyati, uning sabablari, sinf faollarining “yetakchilar”ga munosabati;”ezilganlar”ning mavjudligi, o’rtoqlarining ularga bo’lgan munosabatini o’zgartirishning mumkin bo’lgan yo’llari; Jamoa ichida o’zaro munosabatlar, jipslilik darajasi, guruhlarga ajralishning mavjudligi yoki yo’qligi, ularning ichki negizi va sinf ishlaridan manfaatdorlik darajasi, o’zaro talabchanlik, mehribonlik, do’stona g’amxo’rlik, o’zaro yordam va hurmat-ehtirom ko’rsatish; jamoada tanqid va o’z-o’zini tanqid o’g’il bolalar bilan qiz bolalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning o’ziga xos xususiyatlari; jamoaning ayrim a’zolari o’rtasidagi o’rtoqlik va do’stlikning namoyon bo’lishi, uning ichki negizi; jamoadagi ayrim azolarning hissiy jihatdan “yaxshiligi”va “yomonligi” kabilarni aniqlash mumkin. Sotsiometriya korxona tarkibida kadrlar zahirasini shakllantirish, har bir xodimning reytingini aniqlash orqali ularda liderlik sifatlarining borligini o’rganishga imkon beradi. Bu metodni psixolog o’tkazgani ma’quldir.. Psixologiya kichik guruhlardan tashqari katta ijtimoiy guruhlarni ham o’rganadi. Katta guruhlar boshqa toifadagilardan miqdor ko’rsatkichi bo’yicha farq qiladi. Katta guruhlar uyushgan (sinflar, millatlar, xalqlar, katta jamoalar va b.q.) yoki uyushmagan (olomon, namoyishchilar guruhi kabi) bo’lishi mumkin. Katta guruhlar 33 psixologiyada nisbatan kam o’rganilgan bo’lib, bu narsa metodologik muammolar bilan bog’liq. Lekin ularning orasida millatlar psixologiyasi yoki boshqacha qilib aytganda, etnopsixologiya ko’proq o’rganilgan. Shaxsni o’rganish bo’yicha praktikum: O’zingizni ba h olang 5 3 1 3 5 O’zingizni ba h olang Optimist Pessimist Ishonch uyg’otatadigan Ishonch uyg’otmaydi Odamlarni t ushunadigan Odamlarni tushunmaydi Odobli, tokatli Beodob, tokatsiz Erkin, xushfe’l Tortinchoq Mustaqil Tobe O’ziga ishonchli O’ziga ishonchsiz Dadil Yuvosh Kirishuvchan Pismiq Aktiv, faol Passiv, lanj Jonsarak Loqayd, beg’am Shubhasiz Hadiksiragan Yon beruvchi Qaytmaydigan Altruist Fahm-farosatli Egoist Onggi cheklangan Avval o’zingizning profilingizni yuqoridagi sifatlar bo’yicha belgilab, chizib chiqing, so’ngra o’rtoqlaringizdan aynan shu tarzda shu sxemada sizni baholab berishlarini iltimos qiling. O’zingiz chizgan va o’rtog’ingiz chizgan profillarni bir-biriga solishtirsangiz, o’z-o’zingizga bergan bahoni aniqlaysiz. 34 XULOSA Yosh avlodni mustaqil davlat fuqarosi sifatida shakllantirishda ularni hayotga, mehnatga va biror kasbga tayyorlashda barcha o’qituvchilar zimmasiga katta masuliyat yuklaydi. Shu o’rinda o’qituvchilarning o’quvchi shaxsini psixologik jihatdan o’rganish, uning bilish jarayonlarini, individual xususiyatlarini aniqlab talim-tarbiya jarayonini tashkil qilish, hamda sinf jamoasidagi norasmiy liderni, simpatiyaga ega o’quvchilarni, j amoada norasmiy “yetakchilar”ning mavjudligi, ularning sinfga ta’sir ko’rsatish xususiyati, uning sabablari, sinf faollarining “yetakchilar”ga munosabati;”ezilganlar”ning mavjudligi, o’rtoqlarining ularga bo’lgan munosabatini o’zgartirishning mumkin bo’lgan yo’llari; Jamoa ichida o’zaro munosabatlar, jipslilik darajasi, guruhlarga ajralishning mavjudligi yoki yo’qligi, ularning ichki negizi va sinf ishlaridan manfaatdorlik darajasi, o’zaro talabchanlik, mehribonlik, do’stona g’amxo’rlik, o’zaro yordam va hurmat-ehtirom ko’rsatish; jamoada tanqid va o’z-o’zini tanqid o’g’il bolalar bilan qiz bolalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning o’ziga xos xususiyatlari; jamoaning ayrim a’zolari o’rtasidagi o’rtoqlik va do’stlikning namoyon bo’lishi, uning ichki negizi; jamoadagi ayrim azolarning hissiy jihatdan “yaxshiligi”va “yomonligi” kabilarni aniqlash ham talim- tarbiya jarayoni natijasining samarali bo’lishini taminlashga xizmat qiladi. Psixologiya ilmining namoyondalari b o’ lmish olimlarning butun bir avlodi shaxs va jamiyat alo q alari tizimida insonning tub moxiyatini anglash, uning rivojlanishi va kamol topish q onuniyatlarini izlaganlar. Abu Nasr Farobiy, A.Navoiy, Ibn Sino, Beruniy kabi yuzlab sharq allomalari ham bu o’zaro bog’liqlikning falsafiy va ijtimoiy sirlarini ochishga o’zlarining eng durdona asarlarini bag’ishlaganlar. Barcha qarashlarga umumiy bo’lgan narsa shu bo’lganki, odamni, uning mohiyatini anglash uchun avvalo uning shu jamiyatda tutgan o’rni va mavqyeini bilish zarur. Shaxsni o’rganishning birlamchi mezoni xam shundan kelib chiqqan xolda, uning ijtimoiy mavqyei, ijtimoiy munosabatlar tizimidagi o’rni bilan belgilanishi kerak. 35 Lekin, shaxs bilan jamiyat o’rtasidagi o’zaro alokalar masalasi birdaniga, bir xil yechimga kelinmagan. Bu o’zaro munoabatlar asosan ikki polyar nuqtai nazardan kelib chikadi. Nativizm yo’nalishining tarafdorlari insonlardagi barcha xususiyatlarni tug’ma xarakterga ega deb e’tirof etadilar. Empirizm tarafdorlarining fikricha yangi tugilgan bola guyoki “top-toza paxta” unga xayot va undagi talablar uzining qonuniyatlarini yozadi va bola ularga so’zsiz buysunishga majbur. Shaxs-ijtimoiy va shaxslararo munosabatlarning maxsuli, ongli faoliyatning sub’keti bo’lmish individdir. Shaxsga taalluqli bulgan eng muxim tasnif xam uning jamiyatdagi murakkab ijtimoiy faoliyatga nisbatan xam obyekt, xam subyekt bo’lishlikdir. Shaxsga taalluqli bo’lgan fazilatlardan eng muximi shuki shu tashqi ijtimoiy ta’sirlarni o’z ongi va idroki bilan qabul kilib, so’ngra shu ta’sirlarning subyekti sifatida faoliyat ko’rsatadi. Oddiy kilib aytganda inson bolasi ilk yoshlikdanok mening xayotim, bizning dunyo degan ijtimoiy muxitga tushadi. Bu muxit usha biz bilgan va xar kuni xis kiladigan siyosat, xukuk, axlok olamidir. Bu muќit kelishuvlar, tortishuvlar, xamkorliklar, an’analar, udumlar turli xil tillar olami bo’lib, undagi kuplab qoidalarga kupchilik mutlok kushiladi, ba’zilar qisman qushiladi. Bu shunday qoidalar va normalar olamiki, ularga buyunmaslik jamiyat tomonidan koralanadi , ta’kiblanadi. Shulardan kelib chikadigan xulosa shuki, shaxs jamiyatga nibatan barcha tartib-koidalarni kabul kiluvchi subyekt bulsa, jamiyat ijtimoiy intizom va tartibning, madaniyatning mufassal kurinishidir. Shaxs ijtimoiy xulqiga turli tashki kuchlar ta’sir kiladi: siyosiy, mafkuraviy, iktisodiy, ma’naviy, axlokiy va boshkalar. Bu ta’sirlar moxiyatan aslida jamiyat a’zolari bulmish shaxslar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning ayrim aloxida yunalishlarini belgilab beradi. 36 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAT RO’YXATI 1. Karimov.I.A. Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. – T., 1997 yil. 2. Karimov.I.A. Barkamol avlod orzusi. – T., 1999 yil. 3. Abduahadov. A. Ijtimoiy psixologiya (ma’ruza matni). –SamDU, 2003 yil. 4. Andreyeva.G.M. Aktualn ы ye problem ы sosialnoy psixologii. –M., 1998 5. Bogomolova N.N. Sosialnaya psixologiya, pechati, radio i televediniye. – M., 1991 g. 6. Buriyeva M.P. O'zbekistonda oila demografiyasi. T., 1997 y. 7. Grebnikova M. Oila psixologiyasi va etikasi. –T., 1974 yil. 8. Davletshin M va b.q. Psixologiya: izohli lug’at. – T.:O’qituvchi, 1996. 9. Davletshin. M.Ob щ ayapsixologiya –T.: 2000 yil. 10. ZatsepinV . O . Jiznisuprujeskoy . M., 1987 g. 11. Karimova V. Ijtimoiy psixologiya asoslari. –T., 1994 yil 12. Karimova V. Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot. –T., 1999 yil. 13. Karimova M, F.Akromova. Psixologiya. – T.: O’qituvchi, 2000. 14. Karimova V. Ijtimoiy psixologiya. – T., 2012 yil 15. Sog’inov N.A, Habibullayev F.A. Oilani o’rganish psixodiagnostika metodikalari. –T., 1996 yil. 16. Filatova O.G. Sosialnaya psixologiya. –SP., 2000 g. 17. Shoumarov G’.B., Shoumarov Sh.B. Muhabbat va oila. –T., 1994 yil. 18. Shoumarov G’.B. Oila psixologiyasi. –T., 2000 yil. 19. G’oziyev E. Psixologiya. (Yosh davrlari psixologiyasi).-T., 1992 yil. 20. G’oziyev E. Psixologiya muammolari. – T.: O’qituvchi, 1996 yil. Elektron manbalar: 1. www.pedagog.uz 2. www.ziyonet.uz 3. www.google.uz 4. www.referat.uz 37

« SINF JAMOASINI PSIXOLOGIK O’RGANISH » mavzusidagi SAMAR Q AND – 2022 1

MUNDARIJA: KIRISH ………………………………………………………………………. 4 I BOB SINF JAMOASI NI PIXOLOGIK O’RGANISHNING ILMIY NAZARIY ASOSLARI ............…………………………………… 7 1.1 O’quvchilar jamoasin ing tuzilishi va boshlang’ich jamoa strukturasi ……………………………………………………… 7 1.2 Sinf jamoasida psixologik muhitni o’rganishning ahamiyati …..…. 16 II OB SINF JAMOASINI PSIXOLOGIK JIHATDAN O’RGANISH METODLARI …..………………………………………………… 21 2.1 Sinf jamoasi psixologik o’rganishga doir metodik vositalar……… 21 2.2 Sinf jamoasidagi psixologik muhitni o’rganishda sotsiometrik metodidan foydalanish …………………………………………… 30 XULOSA…………………………………………………………………… 36 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAT RO’YXATI..................................... 38 2

KIRISH Mustaqil O’zbekiston taraqqiyotining muhim yo’nalishlaridan biri xalqimizning boy merosi va umumbashariy qadriyatlari asosida barkamol avlodni tarbiyalashdir. Chunki, shaxsning har tomonlama kamol topishi va farovon yashashini ta’minlash, uning manfaatlarini ro’yobga chiqarishning sharoitlarini yaratish, va yangi sharoitga moslashtirish Respublikada amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi va harakatlantiruvchi kuchidir. Respublikamizda kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida ta’lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilinishi, uzluksiz ta’lim jarayonida yetakchi ijrochi bo’lgan o’qituvchi faoliyatini tubdan o’zgartirishga olib kelmoqda. Shuning bilan bir qatorda ijtimoiy jarayonning ajralmas qismi bo’lgan ta’lim-tarbiya tizimiga, uning maqsadi va mazmuniga, qituvchining pedagogik faoliyati va mahoratiga yangicha talablar qo’yilmoqda. Bu haqda Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov Oliy Majlisning 1X sessiyasida (1997 yil 29 avgust) “Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori” mavzusida so’zlagan nutqida shunday degan edi: ”O’qituvchi bolalarimizga zamonaviy bilim bersin, deb talab qilamiz. Ammo zamonaviy bilim berish uchun avvalo, murabbiyning o’zi ana shunday bilimga ega bo’lishi kerak” Chunki, uzluksiz ta’lim tizimida yuz berayotgan o’zgarishlar, yangilanishlar, o’quv-tarbiya jarayonining an’anaviy va noan’anaviy shakllari, mazmuni, amalga oshirish yo’llari, vositalari, usullari va shart-sharoitlarini tashkil etish o’qituvchidan yuksak darajadagi kasbiy bilim va mahoratga ega bo’lishni talab etadi. Ma’lumki, o’qituvchilik kasbi boshqa kasblardan farqli ravishda ko’p tomonlama ma’suliyatni o’zida mujassamlantiradi, birinchidan, u shaxsni shakllantirish, ya’ni inson ruhiyatini chuqur bilishi, ikkinchidan, ta’lim-tarbiyaning barcha vositasi, uslubi va yo’llaridan samarali foydalanib, o’quv-tarbiya jarayonini tashkil etishi ya’ni o’qitishning samaradorligiga erishmog’i lozim; uchunchidan, њ zining fazilatlarini ham jamiyat va tabiat taraqqiyoti jarayonida shakllantirib borishi lozim. O’qituvchi o’z mehnatining natijalari bilan bog’liq holda yosh avlod shaxsini jamiyat talablariga binoan har tomonlama shakllantirishdan iborat. 3

Yosh avlodni mustaqil davlat fuqarosi sifatida shakllantirishda ularni hayotga, mehnatga va biror kasbga tayyorlashda barcha o’qituvchilar zimmasiga katta masuliyat yuklaydi. Shu o’rinda o’qituvchilarning o’quvchi shaxsini psixologik jihatdan o’rganish, uning bilish jarayonlarini, individual xususiyatlarini aniqlab talim-tarbiya jarayonini tashkil qilish, hamda sinf jamoasidagi norasmiy liderni, simpatiyaga ega o’quvchilarni, j amoada norasmiy “yetakchilar”ning mavjudligi, ularning sinfga ta’sir ko’rsatish xususiyati, uning sabablari, sinf faollarining “yetakchilar”ga munosabati;”ezilganlar”ning mavjudligi, o’rtoqlarining ularga bo’lgan munosabatini o’zgartirishning mumkin bo’lgan yo’llari; Jamoa ichida o’zaro munosabatlar, jipslilik darajasi, guruhlarga ajralishning mavjudligi yoki yo’qligi, ularning ichki negizi va sinf ishlaridan manfaatdorlik darajasi, o’zaro talabchanlik, mehribonlik, do’stona g’amxo’rlik, o’zaro yordam va hurmat-ehtirom ko’rsatish; jamoada tanqid va o’z-o’zini tanqid o’g’il bolalar bilan qiz bolalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning o’ziga xos xususiyatlari; jamoaning ayrim a’zolari o’rtasidagi o’rtoqlik va do’stlikning namoyon bo’lishi, uning ichki negizi; jamoadagi ayrim azolarning hissiy jihatdan “yaxshiligi”va “yomonligi” kabilarni aniqlash ham talim- tarbiya jarayoni natijasining samarali bo’lishini taminlashga xizmat qiladi. Yangi kishini shakllantirish vazifalarining xilma-xilligi va murakkabligi bo’lajak pedagoglar tayyorlash masalasini dolzarb qilib qo’ymoqda. Maktabga moxir pedagoglar kerak. Pedagoglik maxorati esa o’quv-tarbiyaviy faoliyatning barcha turlarini qulaylashtirishni moxirlik bilan udallashdan iborat. Pedagogika va Psixologiya fanlari turkumida juda katta bilim xazinasi, tavsiyalar jamlanganki, bo’lajak o’qituvchilar ularni egallab olishlari lozim bo’ladi. Mazkur « Sinf jamoasini psixologik o’rganish » mavzusidagi kurs ishida ham, sinf jamoasini psixologik o’rganishga doir ko’plab topshiriqlar va ko’rsatmalar sistemasini o’z ichiga olgan bo’lib ular maktabga psixologik xizmat ko’rsatish maqsadida bajarilgan va o’qituvchiga metodik yordam sifatida,sinf jamoasini, sinf jamoasidagi shaxslararo munosabatlar,o’quvchi shaxsini, o’quvchilarning 4

individual xususiyatini amaliy jixatdan bilishga, darsni psixologik jixatdan taxlil qilishni bilib olishga xizmat qiladi deb o’ylaymiz. Kurs ishi asosiy maqsadi : Sinf jamoasini psixologik o’rganish, sinf jamoasida shaxslararo munosabatlarni aniqlash va jamoani to’g’ri tashkil etish metodikalarini o’rganish. Kurs ishining obyekti : Sinf jamoasida psixologik muhit va shaxslararo munosabatlarni o’rganish jarayoni. Kurs ishining vazifalari: 1. Mavzuga oid adabiyot, manbalarni o’rganish, tahlil qilish va umumlashtirish. 2. Sinf jamoasida shaxslararo munosabatlarni o’rganishga oid tadqiqotlarni o’rganish va ilmiy-amaliy jihatdan tahlil qilish. 3. O’quvchilar jamoasidagi o’zaro munosabatlarni o’rganishga qaratilgan metodikalarni chuqur tahlil etish va ular asosida tadbiqiy tizim ishlab chiqish. 4. O’quvchilar jamoasini o’rganishning aniq metod va vositalarini ishlab chiqish. Biz oldinga qo’yilgan maqsad va vazifalarni hal etish uchun pedagogika va psixologiya sohasida qo’llanilib kelayotgan bir qator metodlardan foydalandik . Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikki bob, 4 ta paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Hajmi 38 bet. 5

O'xshashlar

Funksiyaning jarayonlarini o’rganish
Sinf rahbarining tarbiyaviy faoliyati samaradorligini oshirish usullari
Maktabdagi tarbiyaviy ishlar tizimida sinf rahbarining faoliyati. Sinf rahbarining o‘quv faoliyati samaradorligini oshirish yo‘llari.
7-SINF GEOMETRIYASI TAHLILI
VOLLEYBOLNING PSIXOLOGIK TAYYORGANLIGI