SPORT MAKTABLARI VA MARKAZLARI FAOLIYATINI TASHKIL QILISH Reja: 1. Iqtidorli sportchilarni tarbiyalashda bolalar va o’smirlar sport maktablarining ahamiyati. Sport maktablarining turlari va ularning Nizomi xaqida tushunchalar. 2. Ixtisoslashgan va majmuiy /kompleks/ sport maktablari. Murabbiylar kengashi. Iqtidorli yoshlarni tanlash , qabul qilish tartiblari. 3. Olimpiya o’rinbosarlari kollejlari. 4. Sport maktablarida tadbirlarini uyushtirish. Murabbiylar , tarbiyachilar , xodimlar va sport chilarni rag’batlantirish. 5. Sport markazlari va ularning faoliyatlari. Terma jamoalar tuzish , ularning o’quv-yig’inlarini uyushtirishda Murabbiylar va sport tashkilotlari rahbarlarining o’zaro hamkorligi. Xulosa Foydalanilgan adabiyot 1

Iqtidorli sportchilarni tarbiyalashda bolalar va o’smirlar sport maktablarining ahamiyati. Sport ning turlari va ularning nizomlari tushunchalar Jahon sport nazariyasi hamda amaliyotida yuqori cho’qqilarga erishish bolalar hamda o’smirlar orasida iqtidorli yoshlarni tanlab olib, ularni tarbiyalab yetishtirishdek murakkab pedagogik jarayon hisoblanadi. Bunday jihatlar muhitida 30-yillarda ilk bor shakllangan va ijtimoiy-madaniy taraqqiyotning rivojlanishiga ijobiy ta’siri natijasida sport turlari bo’yicha maxsus sport maktablari , sport- internat maktablari tashkil qilingan. Bunday sport maktablarining ijobiy mexnat samaralari tezda namoyon bo’ldi va ular sobiq Ittifoq jarayonida mukammalashib, o’z istiqbollarini ta’minladi. Natijada ularning yaxshi ishlab chiqilgan Nizomlari hozirgi mustaqillik sharoitlarida o’z kuchi va mohiyatini yo’kotmadi.O’zbekistonda o’tkazilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy , ta’lim-tarbiya sohalaridagi tub islohotlar o’quvchi-yoshlarni sportga jalb etish, ularni kasb- hunarga yo’llash, ijtimoiy mehnat va mudofaa ishlariga layoqatli qilib yetishtirish muammolarini qo’ymokda. Bunday ulkan va ulug’vor vazifalarni amalga oshirishda eng avvalo umumta’lim maktablari , kollej, litsey, o’rta maxsus va oliy o’quv yurtlari tomonidan olib borilayotgan turli madaniy va sport tadbirlari muxim ahamiyatga ega. Chunki bu tadbirlarda bolalar va o’smirlarning qobiliyati, qizikish va ixloslari sinovdan o’tkaziladi.Soha olimlarining ilmiy tadqiqotlarida bolalar va o’smirlarning jismoniy tayyorgarligi , ularni sport orqali   rivojlantirish, iqtidorli bolalarni tanlab sportga jalb etish kabi tajriba keng mazmun topganligi e’tiborga loyiqdir. Ularning ta’kidlashlaricha, bolalarni sportga jalb etish , mahoratli sportchilarni tayyorlash va ularning halqaro sport maydonlarida samarali qatnashishini ta’minlayli. Eng muhimi esa, o’quvchi-yoshlarning jismoniy jihatdan barkamol o’sishi ta’lim-tarbiyada, o’zlashtirish bo’yicha yukori natijalarga erishishda , qolaversa, jamiyatimizning qonunlari , tartib-qoidalarini buzishning oldi olinishida muhim rol uynaydi. 2

Sport maktablarining turlari va ularning   nizomlari xaqida tushunchalar Yukorida ta’kidlanganidek O’zbekistonda sport tur lari bo’yicha turli xil maxsus sport maktablari faoliyat ko’rsatib kelmokda va ularning o’z sohalari, ixtisosliklariga qarab Nizomlari mavjud. Bolalar va o’smirlar sport maktablari haqidagi nizomlar ularning ish faoliyatini tartibga soluvchi va doimiy ravishda muvofiqlashtiruvchi rasmiy hamda huquqiy hujjatdir . 1 Ular Respublika xuukumati , sport tashkilot lari hamda mutasaddi vazirliklar, tashkilotlarning Qarorlari, yo’l-yo’riqlari asosida to’ldirilib, boyitib boriladi.Nizomlarda asosan sport maktablarining maqsad va vazifalari, tarkibiy tuzilishi , sportchilarni tanlab olish, sinovdan o’tkazish, murabbiylarning vazifaaari, moddiy-texnik va xo’jalik ishlarini boshqarish kabi sohalar bayon qilingan.O’zbekistonda sport maktablari, i bilim yurtlarini tuzish hamda ularni boshqarishning qat ь iy tartib va qoidalari mukammal ishlab chiqilgan.Sport maktablari faoliyatlarini to’la aks ettiruvchi talab va qoidalar ularning nizomlarida batafsil bayon qilingan.Nizomlarga ko’ra, bolalar va o’smirlar sport maktab lari va olimpiya o’rinbosarlari bilim yurtlari , sport qo’mitalari, jamiyatlari va Xalq ta’limi vazirligi tizimida tashkil qilingan. Ular quyidagi turlarga ajratiladi: 1. Davlat sport qo’mitalari, tizimidagi oliy sport mahorati maktablari va olimpiya bilim yurtlari. 2. Xalq ta’limi vazirligi tizimidagi bolalar va o’smir lar sport maktablari, sport turlari bo’yicha Ixtisoslash tirilgan maktablari, olimpiya o’rinbosarlari bilim yurtlari. 3. Kasaba uyushmalari jismoniy tarbiya-sport jamiyati va boshqa sport jamiyatlari tarkibidagi sport maktablari.Sport maktablari va bilim yurtlarini moddiy-texnik ta’minlash hamda boshqarish tartiblari mas’ul idoralar va tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladi. 3

Nizomga ko’ra, sport maktablari, bilim yurtlari faoliyati asosan direktor tomonidan boshqariladi. Unda pedagogik kengash hal qiluvchi organ hisoblanadi.Pedagogik /murabbiylar/ kengashda tarbiyaviy ishlar , sportchi- o’quvchilarni tanlab olish, o’quv-sport mashrulot-larini tashkil qilish, musobaqalarga tayyorgarliq musobaqa natijalari, murabbiylarning faoliyatlari , ota- onalar bilan aloqadorliq moliyaviy-xo’jalik va boshqa ko’pgina masalalar muhokama qilinadi.Bolalar va o’smirlar sport maktablari, asosan, ixtisoslashgan /fakat bir tur/ va kompleks /ko’p turlar/ shaklida bo’ladi.Ma’lumki, Respublikada futbol, kurash, voleybol va boshqa sport turlari bo’yicha juda ko’p sport maktablari, olimpiya o’rinbosarlari bilim yurtlari tashkil qilingan.1993 yil martda O’zbekiston Vazirlar Mahkamasi Res publikada ommaviy futbolni rivojlantirish to’g’risida qaror qabul qildi. Bu, o’z navbatida , barcha viloyatlar, tumanlar markazlarida futbol maktab-internatlar tash kil qilish, ularning faoliyatlarini boshqarish va moddiy-texnik ta’minlashga alohida e’tibor berishni taqozo qiladi.Uzoq yillar davomida Toshkent, Samarkand, Andijon, CHirchik shaharlarida sport internatlari (hozir ular olimpiya o’rinbosarlari kollejlari) faoliyat ko’rsatib keldi va Respublika terma jamoalari uchun ko’p mingli iqtidorli sportchilar tayyorlab berdi. Ularning orasida yuzlab halqaro sport musobaqalarining sovrindorlari bor.O’zbekiston mustaqilligi sharoitida yangidan futbol , kurash, tennis, karate va boshqa sport turlari bo’yicha maxsus klublar tashkil etilgan, ularda turli yoshdagi bolalar shug’ullanmokda. Bu klublar, asosan, sport maktabi vazifasini bajarmokda. Ixtisoslashgan va kompleks sport maktablarining bosqichlari. Murabbiylar kengashi. Iqtidorli yoshlarni tanlash , qabul qilish tartiblari Ixtisoslshgan va kompleks sport maktablarining bosqichlari Avval ta’kidlanganidek sport maktablari turli sport tashkilotlari, jamiyatlari va davlat idoralariga mansubdir. Kaysi sohada bo’lmasin, sport maktablarining tur - lari, tashkiliy tuzilishlari , faoliyatlari umumiy qoida va tartiblar /Nizomlar/ asosida amalga oshiriladi. SHu sababdan ularni ikki yunalishga ajratish mumkin: 4

1. Ixtisoslashtirilgan sport maktablari. 2. Kompleks sport maktablari. Ixtisoslashtirilgan sport maktabi ham o’z navbatida , bir necha bosqichlardan iborat. Uning asosiy xususiyati shundaki , unda faoliyat sportning fakat bir turi bo’yicha olib boriladi. Bunda quyidagi bosqichlarga amal qilinadi: 1. Turli yoshdagi /6-14/ bolalar tayyorlov guruhlari. 2. Oliy sport mahorati. 3. Olimpiya o’rinbosarlari. Birinchi bosqichdagi bolalar va o’smirlar sport mak tablari /sport turlariga qarab/ asosan jismoniy tayyorgarliq jismoniy sifatlar hamda sportning texnik-tak tik mazmunlarini o’rgatish bilan faoliyat ko’rsatadi.Ikkinchi bosqichdagi sport maktablarida sportning texnik-taktik mazmunlarini singdirgan holda turli yirik musobaqalarga tayyorgarlik davri o’tkaziladi.Uchinchi bosqich sport maktablarida turli yoshdagi bo lalar shug’ullanadilar. Ular tayyorgarlik mahorat egallash va olimpiya o’yinlari, halkaro sport musobaqalarida qatnashuvchi sportchilarni tanlash davrlarini o’tkazadi.Umuman olganda, ixtisoslashgan sport maktablarining ish faoliyati aniq va ixchamlashgan holda boshqarishni talab etadi. Bunda sport maktablari ma’muriyati, ayniqsa, murabbiylarning vazifasi o’ta mas’uliyatli hisoblanadi.Kompleks sport maktablarining xususiyatlari shundaki, unda sportning bir necha turi /gimnastika, akroba tika, kurash, yengil atletika , futbol va hokazolar/ bo’yicha bolalar jalb etiladi va mashg’ulotlar olib boriladi.Kompleks sport maktablarida ham sport turlariga qarab shug’ullanuvchilarni bir necha guruhlarga /yoshi, jismoniy va sport tayyorgarligiga qarab/ bo’lib, mashg’ulot lar alohida jadval asosida olib boriladi. Bunda muammo bo’ladigan jihatlar, asosan, sport inshootlari , sport buyumlari va kiyimlari bilan ta’minlashdir. SHu sababdan sport maktablari ma’muriyati zamonaviy ish usullari, xayriya jamg’arma 5