logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. SUV VA SUG‘ORISH GIGIYENASI

SUV VA SUG‘ORISH GIGIYENASI

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

29.9072265625 KB
Ko'chirib olish
SUV VA SUG‘ORISH GIGIYENASI Reja: 1. Xalq xo‘jaligida suvning gigiyena tomondan ahamiyati. 2. Suvning fizik, kimyoviy va biologik xususiyati. 3. Suv manbalarini sanitariya – gigiyena tomonidan baholash. 4. Suvni tozalash va zararsizlantirish usullari. 5. Hayvonlarni sug‘orish va suv bilan ta’minlash. Organik hayotni saqlash uchun suvning ahamiyati juda kattadir. Suv hayvonlar va parrandalarning sog‘ligini saqlaydi, mahsuldorligini oshiradi. Suvning umumiy biologik va fiziologik ahamiyati uning har qanday o‘simlik va hayvon organizmining tarkibida bo‘lishidir. Odam va hayvon organizmining 65-70 % suvdir. Har xil to‘qima va organlarda uni miqdori har xil bo‘ladi. Masalan: Tish emalida 0,2 %, dentinda 10 %, suyakda 22 %, jigar, go‘sht, miya, yurak, terilarda 70-80 %, qon plazmasida 90 %, ko‘zning shishasimon qismida 99 % bo‘ladi. YAngi to‘g‘ilgan hayvonlarda 80-84 %, embrionida 90 % gacha suv bo‘ladi. Suv ozuqa moddalarni va muhitni eritadi, qaysiki bo‘tun modda almashish jarayonida (assimlyasiya, dissimlyasiya, rezorbsiya, diffo‘ziya, osmos, filtratsiya va h.k.) qatnashadi. Faqatgina suvli muhitdagina hazm qilish, ozuqa moddalarni ichakda shimilishi, ularni hamma to‘qimalarga etkazish hamda sintez qilish hollari bo‘ladi. Suv organizmdan modda almashish tufayli hosil bo‘ladigan zararli moddalarni chiqaradi. Bundan tashqari teri va nafas olish organlari orqali bug‘lanib organizmda issiqlikni boshqarishda ham qatnashadi. Suv almashishni boshqarilishi asosan markaziy nerv sistemasi orqali bo‘lib, hatto ichki sekretsiya bezlarini roli katta. Organizm asosan ichish va ozuqa orqali suvni oladi. YOg‘, uglevod va oqsillarni oksidlanishidan ham 10-20 % suv ajraladi hosil bo‘ladi. Suv ichak va qorin orqali shimilib doimo bo‘yrak, teri, nafas olish organlari va bug‘lanish tufayli sarf bo‘ladi. Organizmga suv etishmasa issiqlikni boshqarish qiyinlashadi, ozuqalarni hazm qilish va surish buziladi, organizmdan modda almashish tufayli hosil bo‘lgan mahsulotlar chiqmaydi, qon quyuqlashadi, natijada zaharlanish holati yuz beradi. Keyinroq qon tarkibi o‘zgarib, yurak jigar, bo‘yrak va boshqa organlarda degenerativ holat bo‘lib, oqsillar parchalanishi tezlashadi. Tajribada organizmdagi 10 % suv yo‘qolsa hayvonni yurak harakatini bo‘shashi va tezlashishi, haroratni ko‘tarilishi , ishta h a va ichki bezlardan sekretsiya ajralishini pasayishi , shilliq pardalarni qurib sarg‘ayish hollari yuz beradi. A gar 20 % suv yo‘qolsa 4-8 kundan keyin suv berilmasa organizm halok bo‘ladi. Organizm keragicha suv q abo‘l q ilmasa yosh organizmlar o‘ sishi sekinlashadi, sut beruvchi h ayvonlar suti kamayadi, burdo q i mollar semirmaydi, otlarni ishlash q obiliyati susayadi va ho k a zo. C h orvachilikda suvni sanitariya – gigiyena tomondan a h amiyati juda katta . Chunki suv yordamida binolar tozalanadi, dezinfeksiya qilinadi, inventarlar va hayvonlar yuviladi hamda ozuqalar tayyorlanadi. Suvsiz binolarni, oxurlarni, suv idishlarini hayvonlar tanasini va boshqalarni toza saqlash mumkin emas. Demak fermalarni suv bilan ta’minlash chorvachilikni muvaffaqiyatli rivojlantirish veterinariya-sanitariya ishlarini olib borish va sanitariya madaniyatini oshirish garovidir. Ammo suv o‘zi kasalliklarni kelib chiqishiga sabab bo‘lmagan vaqtdagina gigiyenik rolni bajaradi. Suv yuqumli kasal bilan kasallangan va batsilla tashuvchi hayvonlar ajratgan chiqindilar bilan ifloslanadi. Suv orqali oqsil, cho‘chqa saramasi, vabosi, parranda xolerasi, paratif, leptospiroz, bursellez va boshqa kasalliklar tarqalishi mumkin. Ifloslangan suv orqali organizmga gelmintlarni tuxumlari ham tushishi mumkin. Suv ba’zan odam va hayvonlarda yuqumsiz kasalliklarni kelib chiqishiga ham sabab bo‘ladi. Misol - suv tarkibida yod, ftorni o‘zgarishidan buqoq va flyuoroz kasalliklari, hamda qurg‘oshin, margimush bilan zaharlanganliklari aniqlangan. Xo‘jalikda ishlatiladigan suvlar sanitariya gigiyena tomondan to‘liq talabga javob berishi kerak. Ularni kasallik chaqiruvchi mikroblar, gelmintlarni tuxumi va zaharli moddalar bilan ifloslanishidan quriqlash kerak. Suvning fizik, kimyoviy va biologik xususiyatlari - Suvni fizik xususiyatlariga harorati, rangi, ta’mi, hidi, tiniqligi va loyqaligi kiradi. Harorati suvning qanday chuqurliklardan chiqishi va er ustiga yaqinligiga hamda tabiiy sharoitga bog‘liq. Ochiqdagi suvni harorati tez o‘zgarib turadi. Ichimlik suvining harorati +20 0 S gacha bo‘lishiga ruxsat etiladi. Suvning rangi uning tarkibidagi organik va neorganik qo‘shilmalarga bog‘liq Masalan: temir oksidi aralashmasi suvga sariq-qo‘ng‘ir rang beradi, botqoq suvi qo‘ng‘ir rangli bo‘ladi, ko‘k o‘tlar suvda o‘ssa ko‘k rang beradi. Sanitariya tomondan ifloslangan suvlar ayniqsa go‘ng va siydik bilan ifloslansa yomon ranglarni beradi. Suvning rangi xromli kobalt shkalasida aniqlanib kamida 20-30° bo‘lishi kerak. Suvning hidi uni tarkibidagi qo‘shilgan narsalarga bog‘liq va ularga xos bo‘ladi. Masalan: ochiq suvlarda baliq, o‘simlik yoki botqoq hidi, quduqdan chirigan yog‘och hidi, yopiq idishlarda havo kirmasligi natijasida yoqimsiz hid bo‘ladi. Organik moddalarni chirishidan vodorod sulfid, go‘ng va siydik aralashmasidan ammiak hidi chiqadi. Bunday suvlar ichishga yaroqsiz bo‘ladi. Suvning hidi 5 ballik shkalada aniqlanadi: O - hidsiz; 5 bal - kuchli hidli; Davlat andoza talabi bo‘yicha suvning hidi 2 ballgacha ruxsat etiladi. Ta’mi suv ta’miga qarab yoqimli bo‘lishi kerak. Ba’zi bir tuzlarni va organik moddalarni aralashmasidan suvni ta’mi yoqimsiz yoki yomon ta’m bo‘ladi. Suv sho‘r, shirin, achchiq, taxir va boshqa ta’mda bo‘ladi. Suvning tarkibida 500 mg/l dan ko‘p NaCl va KSl bo‘lsa sho‘r, magniy tuzlari 1000 mg/l dan ko‘p bo‘lsa achchiq, temir, mis sulfat, marganets va kalsiy tuzlari bo‘lsa taxir, organik moddalarni chirishidan yoqimsiz chirik ta’mni beradi. Tiniqligi suvni ichiga aralashgan organik va mineral moddalarga bog‘liq bo‘ladi. Juda loyqa suvlarni hayvonlarga tindirmasdan berish kerak emas. Chunki bunday suvlar ichak qorin kasalliklarini chaqiradi. Suvning tiniqligi Snellen shrifti bilan kamida 30 sm bo‘lishi kerak. Suvning kimyoviy xossalari - toza suvlarda doimiy kimyoviy moddalar bo‘ladi. Agar suv ifloslansa uning tarkibidagi kimyoviy moddalarni miqdori o‘zgaradi. Reaksiyasi - suv hayvonlardan chiqqan organik moddalar va chirish mahsulotlari bilan ifloslansa kislotali muhitda bo‘ladi Rn 6,5-8,0 bo‘lsa bunday suv yaxshi hisoblanadi. Quruq cho‘kma - toza suv bug‘lantirilsa cho‘kmasi ochiq ko‘k yoki oq rangda bo‘ladi. Agar suv organik moddalar bilan ifloslansa yoki temir va marganets birikmalari tushsa chukma sariq – kung‘irdan to iflos kung‘ir ranggacha bo‘ladi. Suvning quruq chukmasi 1000 mg/l dan oshmasligi kerak. Qattiqligi - suvda Sa va Ma tuzlarini bo‘lishiga uni qattiqligi deyiladi. Qattik suvda kir yomon yuviladi va sabzavotlar yomon pishadi. Qozon devorlarida juda qattiq cho‘kmalar hosil qiladi. Qattiq suvni hayvonlar iste’mol qilsa ularni oshqozon ichaklarni ishini bo‘zadi, ichini ketkazadi. Suvning qattiqligi gradus bilan aniqlanadi. Keyingi vaqtlarda esa m/g ekvivalent bilan ham o‘lchanadi. YAxshi suv 7 mg/ekv/l bo‘ladi, ba’zan to 14-18 mg/ekv/l gacha ishlatish mumkin. Bizda suvning 1° qattiqligi deganda 1 l suvda 10 mg SaO ni bo‘lishiga aytiladi. 1° qattiqlik 1,25° angliya va 1,75° fransiyanikiga tug‘ri keladi. Suvning qattiqligi to 10° gacha bo‘lsa yumshoq, 10-20° gacha sal qattiq, 20° dan ko‘p bo‘lsa qattiq. Ichiladigan suv qattiqligi 30-40° dan oshmasligi kerak. Ammo ba’zan undan ham ko‘prog‘i ishlatilishi mumkin. Masalan cho‘l tumanlari quduqlarida 60-70° bo‘ladi. (odamlarga 20°, qo‘y, ot, cho‘chqa 40-60°, qoramolga 80° gacha berish mumkin. Dengiz, okean suvlarining qattiqligi 100-361° gacha bo‘ladi. Buni umuman iste’mol qilish mumkin emas. Suvning oksidlanishi: Har xil suv manbalarida organik moddalar va mikroorganizmlar bo‘ladi. Suvning tarkibidagi organik moddalarni aniqlashda uni kislorod bilan oksidlanishidan foydalaniladi. Suvda qancha organik moddalar ko‘p bo‘lsa shuncha ko‘p O 2 oksidlanishga sarf bo‘ladi. Ammo analizda organik moddalar to‘liq oksidlanmaydi, ya’ni mineral birikmalar ham oksidlanadi. SHuning uchun organik moddalarni qanchaligini aniq bilmaymiz, lekin borligi aniqlanadi. CHuqur er osti suvlarini (artezan, bo‘loq) oksidlanishi 1-2 mg/l bo‘ladi, ochiq suvlarning 4 mg/l, oqmaydigan suvlarniki 6-8 mg/l, botqoq suvlarida 8-20 mg/l kislorod bo‘ladi. YAxshi suvni oksidlanishi 2-5 mg/l dan oshmasligi kerak. Erigan kislorod - suvning tarkibida erigan holda bo‘ladi. Bu havodan o‘tadi. Erigan O 2 ni miqdoriga qarab suvni tarkibida organik moddalarni borligi aniqlanadi. Ochiq suvlarda doimo organik moddalar borligi tufayli O 2 ko‘p sarf bo‘lib turadi. Juda ifloslangan suvda erigan O 2 bo‘lmasligi mumkin. Ochiq suvlarda 10-20° da 5-20 mg/l O 2 bo‘ladi, chuqur er osti suvlarida O 2 bo‘lmaydi, ammo tez havodan olib to‘yinadi. Suvning biologik xususiyati - mikro va makroorganizmlarni suvda bo‘lishiga, joylashishiga biotsenoz deyiladi. Hamma tabiiy suvda (artezian va bo‘loq suvidan tashqari) juda ko‘p mikroorganizmlar bo‘ladi. GOST bo‘yicha yaxshi suvni 1 ml da 100 - 1000 dan bakteriya oshmasligi kerak. Ifloslangan suvda kasallik chaqiruvchi mikroblar va gelmintlarni tuxumi bo‘ladi (kuydirgi, paratif, sil, brutsellez, tulyaremiya, saramas, listerioz, anemiya, yuqumli gepatit). Bizga ma’lumki suv orqali xolera, qorin tifi, paratif, dizenteriya, leptospiroz, tulyaremiya, poliomelit va boshqalar yuqishi mumkin. (L.V.Gromashevskiy). Ifloslangan suvda doimo yuqumli kasallik mikroblarini topish oson bo‘ladi. SHuning uchun go‘ng bilan ifloslangan suvni asosiy ko‘rsatgichi qilib ichak tayoqchasi (E.Coli) olinadi. Qaysiki doimo odam va hayvonlar ichagida yashaydi. Suvning ifloslangan darajasini koli-titr va koli-indeks bilan ham aniqlanadi. Koli-titr deb eng oz miqdor suvdagi topiladigan ichak tayoqchasiga aytiladi. YAxshi ichiladigan suvni koli-titr 200-300 ml dan kam bo‘lmasligi kerak. 1 l aniqlanadigan suvdagi ichak tayoqchasi soniga koli-indeks deyiladi. Suv manbalarini sanitariya-gigiyena tomondan baholash - Suv manbasini tanlashda, uni atrof sharoitini sanitariya-topografik tomondan o‘rganish hamda suvning fizik, kimyoviy va bakteriologik xossalarini tekshirish kerak. Faqat labaratoriya tekshirishigina etarli emas. Suvning fizik, ximik va bakteriologik tarkibi har xil sharoitga qarab o‘zgarib turadi. Suvni tekshirish vaqtidagi ko‘rsatgichlar ifloslangan bo‘lsa qaerdan va qanday yo‘l bilan ifloslanganligini bilish kerak. Suv manbasini sanitariya - topografik rejasi tuzilganda qo‘yidagilarga ahamiyat berish kerak: suv manbaini tipi va qanday paydo bo‘lgan; uning chuqurligi va jihozlari, tuproqning harakteri va er osti suvini uzok-yaqinligi; atrofni topografiyasi, aholii yashash joyi va shu atrofda ishlab chiqarish korxonalari bor - yo‘qligini bilish kerak. Suv bilan ta’minlashda har xil suv manbalaridan foydalaniladi. Suv manbalari atmosfera, er osti va er usti suvlariga bo‘linadi. Atmosfera suvi - yomg‘ir va eritilgan qor suvlari kiradi. Bu suvlar parlanib tomchiga aylanishidan hosil bo‘lib, distillangan suvga yaqin bo‘ladi. Bunday suvlarda tuzlar, erigan gazlar juda kam bo‘lib, ta’msiz, yumshoq va tez hidlanadi. Atmosfera suvida organik moddalar, mineral changlar va mikroorganizmlar bo‘ladi. Ular atmosfera havosidan o‘tadi. Qor suvlari uzoqerda yotganligi sababli juda ifloslanadi. Bunday suvlardan faqat suvsiz hududlarda ishlatiladi. Er usti suvlari: daryo, kanal, anhor, ariq, kul, suv omborlari, botqoqlik va boshqa suvlar kiradi. Daryo suvlarining iflosligi doimo bir xil bo‘lmaydi chunki atmosfera suvi, bo‘loq, kul, botqoq, yomg‘ir-qor suvlari oqib qo‘shiladi. Ayniqsa kuchli yomg‘ir, jala suvlari er betini yuvib, har xil aralashmalar bilan suvni juda ifloslantirib yuboradi. Agar daryo aholii yashash joy va sanoat markazlari yonidan o‘tsa, ayniqsa har xil chiqindilar bilan kuchli ifloslanadi. Bunday suvlar sanitariya tomondan xavfli hisoblanadi. Ko‘l suvlari - kimyoviy va bakteriologik tarkibiga qarab daryo suvlariga o‘xshab ketadi. Ammo oqmaganligi tufayli tez cho‘kmaga tushib tozalandi. CHuqur kullar va aholi yashash joyidan uzoklari odatda yaxshi sifatli bo‘ladi. Past qirg‘oqli va doimiy turadigan suvlari bor kullar juda iflos bo‘ladi. Suv ombori suvi sanitariya tomondan yaxshi bo‘ladi. Botqoq suvi umuman iste’mol uchun yaramaydi buning tarkibida har xil mikroorganizmlar hamda gelmintlarni tuxumi bo‘ladi. Bunday suvlar tez hidlanadi, rangi buziladi va kasallik chaqiradi. Daryo, kul, va suv omborlarining suvi o‘z-o‘zidan tozalanishi mumkin. Daryo suvini tozalanishi uchun kamida 15 km oqishi kerak. Bunga suvni harakati, shamolning tezligi va suvning aralashmasi ta’sir qiladi. Kul va suv omborlarining suvi qancha ko‘p bo‘lsa tozalanishi shuncha yaxshi bo‘ladi. Kam suvli manbalar yaxshi tozalanmaydi. Suvni o‘z-o‘zidan tozalanishi mexanik, fizik, ximik va biologik jarayonlari ta’sirida bo‘ladi. Bunda iflosliklarga suvning tagiga cho‘kmaga tushadi, organik moddalar suvdagi erigan kislorod ta’sirida oksidlanadi va asta-sekin mineralizatsiyalanadi. Bundan tashqari suvni tozalanishida oddiy hayvonlar, qisqichbaqa, mollyuska va ba’zi o‘simlik organizmlari ham qatnashadi. Mikroorganizmlar quyoshning ultrabinafsha nurlari ta’sirida ham yo‘q bo‘ladi. Ammo xo‘jaliklar va ishlab chiqarish chiqindilari haddan tashqari ko‘p tushishi tufayli suv juda ifloslanib ketadi. Bunday vaqtlarda o‘z-o‘zidan tozalanishi to‘liq bo‘lmaydi. Er osti suvlari - Bu suvlar juda chuqurlikdan tuproq qatlamlari orqali filtrlanib o‘tganligi uchun har xil iflosliklardan tozalanib, mineral tuzlar, mikroelementlar hamda O 2 bilan boyib chiqadi. CHuqurligi 8 m gacha bo‘lgan er osti suvlari doimo toza bo‘lmasligi mumkin. CHunki go‘ng va go‘ng sharbatlari tufayli ifloslanishi mumkin. Suv qancha chuqurlikdan chiqsa shuncha toza va mineral tuzlarga boy, hamda doimiy haroratga ega bo‘ladi. Ular bo‘loq bo‘lib yoki artezian holida er betiga chiqadi. Suv Davlat standart talablariiga javob bermasa tozalanishi va zararsizlantirilishi kerak. Suvni tozalash usullari - Buning uchun suv tindiriladi, filtr-lanadi va koagulyasiya qilinadi. Tindirish - bunda maxsus suv omborlari va temirbetondan qilingan basseyndan foydalaniladi. Tindiradigan joy usti yopiq va chuqurligi 4-5 m bo‘lib, suv juda sekin harakat qilishi kerak. Tindirish 5-8 soat davom etib, mexanik aralashmalar va 60-70 % mikroorganizmlar cho‘kmaga tushadi. Koagulyasiya - kimyoviy moddalar aralashtirish yo‘li bilan cho‘kmaga tushiriladi. Bularga koagulyator deyiladi – Al 2 (SO 4 ) 3 , alyuminiy sulfat, temir sulfat va temir xlorid kiradi. Bular poroshok holida yoki 2-5 % li suvdagi eritmasi har 1 m 3 suvga 50-150 mg aralashtiriladi. Musbat zaryadli koagulyator manfiy zaryadli koagulyator bilan birikib ko‘pik hosil qiladi va ular asta sekin kattalashib og‘irlashib cho‘kmaga tushadi. Suv tiniqlashadi, hidi va ta’mi o‘zgaradi. Koagulyator 2-4 soat davom etadi. Bu jarayonni tezlashtirish uchun suvni ishqorlash mumkin agar yumshoq bo‘lsa. Filtrlash - bunda qum, shag‘al, maydalangan kvars, marmar bo‘lakchalari va boshqalar ishlatiladi. Bunda suv hamma qo‘shimcha aralashmalardan ozod bo‘ladi. Filtrlash 2 xil yo‘l bilan o‘tkaziladi. Asta ta’sir qiluvchi filtrlar - bunda eng tagiga shag‘al, yirik qum solinib, eng yuqorisidan mayda qum tushaladi. SHag‘al qavati 0,6-0,9 m, qum qatlami 0,8-1,2 m. bo‘ladi. Filtrlangan suvni oqishi uchun eng tubida g‘isht yoki sopol trubalari qo‘yiladi. Bu usulni kamchiligi shuki bir soatda 0,1-0,2 m 3 yoki 2,5 m 3 /soat 1 m 3 yuzasi suv o‘tkazadi. Tez o‘tkazuvchi filtr - koagulyasiya qilingan suvlarni tozalashda ishlatiladi. Bu filtrlar uchun beton yoki temirbetondan qilingan hovo‘z bo‘ladi. Bunda ostki qavati 45-50 sm shag‘al va ustki qavati 60-90 sm yirik qum bo‘ladi. Suv bu filtrdan 3-6 m 3 / soat tezlikda o‘tadi. Sekin o‘tkazuvchiga qaraganda 50 marta tez suvni filtrlaydi. (5-8 m 3 /soat 1 m 2 yuzasi o‘tkazadi). Bu filtrni yuzasi tez koagulyatlarni ko‘pigi bilan qoplanib qolib suvni filtrlashi sekinlashib qoladi. SHuning uchun har 12 soatda kuchli suv oqimi bilan tagidan o‘rib tozalab turish kerak. Tez o‘tkazuvchi filtrlarda mikroorganizmlar 60-95 % va ichak tayoqchalarini soni 90-99 % gacha kamayib ketadi. Suvni fizik – kimiyoviy tarkibini yaxshilash uchun koagulyator bilan ishlanadi, xlorning hidi va ta’mi bo‘lsa xlorsizlantiriladi yoki margansovka bilan qayta ishlanadi (0,1-1,25 mg KMnO 4 1 l suvga), magniy yoki natriy bisulfat tuzlarini ta’mi bo‘lsa suv qayta haydaladi. Suvni qattiqligini yumshatishda ohakli soda eritmasi bilan qayta ishlanadi. Ohak ta’sirida karbonatlar va soda ta’sirida sulfat, xlorid, kalsiy va magniy tuzlari cho‘kmaga tushadi. Suvni zararsizlantirish - yuqorida qayd etilgan usullarda suv kasallik chaqiruvchi mikroblardan to‘liq toza bo‘lmaydi. SHuning uchun suvni quyidagi usullar xlorlash, ultrabinafsha nurlar, ultra tovush va qaynatish yo‘llari bilan zararsizlantiriladi. Xlorlash - Eng yaxshi zararsizlantirish usuli bo‘lib, keng ko‘lamda qullaniladi. YOmon tomoni shundaki suvda xlorni ta’mi va hidi qoladi. Xlor esa spora hosil qilmaydigan mikroblargagina ta’sir qiladi. Buning uchun xlorli ohak yoki gazsimon xlor ishlatiladi. Suv qancha ko‘p organik moddalar bilan ifloslangan bo‘lsa shuncha ko‘p xlor sarf qilinadi. Toza suv uchun har bir litriga 0,5-1 mg aktiv xlor, iflos suvlarga 2-5 mg va undan ko‘p aktiv xlor qo‘shiladi. Xlorli ohakni ishlatishda uni tarkibidagi aktiv xlorga ahamiyati berish kerak. CHunki xlorni aktivligi doimiy emas, sotiladigan xlorli ohakdagi aktiv xlor 25-36 % bo‘ladi. Agar aniqlashga sharoit bo‘lmasa, uni o‘tkir hidiga qarab 25 % qilib qabo‘l qilinadi. Suvlarni zararsizlantirishda xlorli ohakni 1 % li eritmasi ishlatiladi. Suvni xlorlash 0,5-2 soat davom etishi kerak. Vodoprovod suvini xlorlashda maxsus apparat xloratorlar Suvni xlorlashda qoldiq xlor va ichak tayoqchalari titrini bilish kerak. Agar xlorlangandan keyin suvdagi qoldiq xlor 0,5 mg/ l bo‘lsa me’yor hisoblanadi. Agar undan ko‘p bo‘lsa suvda xlorni hidi va ta’mi bilinib turadi. Bu holda qoldiq xlorni yo‘qotish kerak. Suvni xlorsizlan-tirishda giposulfit ishlatiladi. Aktiv ko‘mirdan o‘tkazilganda qoldiq xlor yo‘qoladi. Suvni xlorlashning 3 xil yo‘li bor ya’ni normal xlorlash, Perexlorlash yoki superxlorlash va aralash xlorlash. Hayvonlar uchun ishlatilayotgan suv talabga javob bermasa albatta xlorlash kerak. Avvalo xlorni aktivligi hisoblanib suvni hajmini o‘lchab keyin 1 % li eritmasi tayyorlanib xlorlanadi. Quduqlarni xlorlashdan avval uni tozalash ya’ni zararlanish va ifloslanish manbaini yo‘qotib, ichidagi loyqa, balchiqlar chiqarilib keyin xlorlanadi. Quduqni pastki yuzasini chuqurligiga ko‘paytirsak uni hajmi kelib chiqadi. Agar suvnning rangi tiniq bo‘lsa 10 mg/ m 3 aktiv xlor solinadi. Keyin yog‘och bilan yaxshi aralashtirilib 6-12 soat davomida tinch qo‘yiladi. Agar suvda xlor hidi sezilarli bo‘lsa, quduq suvidan chiqarib tashlansa normallashadi. Suvni UB nurlari bilan zararsizlantirish - YUqori doza UB nurlar ta’sirida mikroorganizmlar zaiflashishi va keyin hayoti to‘xtashi aniqlangan. Bunda UB nur mikroorganizm hujayralarini oqsil kolloidlari va protoplazma fermentlariga ta’sir qiladi. Ultrabinafsha nurlar manbai bo‘lib kvars lampalar ishlatiladi. Hozirgi vaqtda kommunal xo‘jaliklar Akademiyasi suvni zararsizlantirish uchun UB nurli bir necha asboblarni tavsiya qildi. 1. OV-AKX - 1, PRK - 7 – soatiga 30 – 150 m 3 /s 2. OV – 1P – RKS, RKS – 2,5 lampali – 50 m 3 / soat. 3. OV – 1P, BUV – 6OP lampali – 3 m 3 / soat. 4. OV – 3N, BUV – 6OP lampali – 8 m 3 / soat. UB nurlar hatto spora hosil qiluvchi mikroblarni ham nobud qiladi va xlorlashga qaraganda 2 marta arzonga tushadi. Suvni qaynatish yo‘li bilan zararsizlantirish eng oson usuldir. Ammo bu usul oz suv bo‘lganda ishlatiladi. Hayvonlarni sug‘orish va suv bilan ta’minlash - Hayvonlarni vaqtida sug‘orish hayot uchun zarurdir, vaqtida sug‘ormaslik, kam suv berish, yomon sifatsiz suv berish hayvonlarni mahsuldorligini pasaytiradi. Suvga bo‘lgan tashnalikning hosil bo‘lishi va uni yo‘qotish reflektor hamda gumorol faktorlarga bog‘liq. Hayvonlarni suvga bo‘lgan talabi ularni turiga, yoshiga, mahsuldorligiga, ozuqlantirish harakteriga, tabiiy iqlim sharoitga, hayvonni individual talabiga bog‘liq bo‘ladi. YOsh organizmlarda modda almashishi intensiv borishi tufayli suv ko‘p iste’mol qilinadi (1 kg og‘irlikka 2 marta ko‘p). Demak suvni etishmasligi yosh molni o‘sishga katta ta’sir qiladi. Ozuqa etsa ham suv etishmasa o‘sish sekinlashadi. Sog‘iladigan sigirlar ko‘p suv iste’mol qiladi. Ma’lumki 12 kg sut beradigan sigir sutkasiga 35-40 l, 40 kg sut bersa – 110 l suv ichadi. Otlarni suvga bo‘lgan talabi ekspluatatsiya qilinganda juda ortadi. CHunki ularda ishlash tufayli gaz almashish, modda almashish va terlash tezlashadi. M: 450 kg og‘irlikda ot dam vaqtida 25-30 l, ish vaqtida esa 50 l suv ichadi. Tashqi harorat ko‘tarilganda hayvonlarni suvga bo‘lgan talabi juda ortadi. Ammo cho‘l va yarim sahro hududlaridagi hayvonlar havo issiq bo‘lganda ham suvga bo‘lgan talabi uncha katta bo‘lmaydi. CHunki ularni avlodlari shu sharoitga moslashgan. Hayvonlarni suvga bo‘lgan talabi ularni qabo‘l qilayotgan ozuqasiga ham bog‘liq bo‘ladi. Agar suvning sifati ham yomon bo‘lsa, uni suvga bo‘lgan talabini chegaralab qo‘yadi. Masalan loyqa, hidi bor va ta’mi boshqacha suv oshqozon - ichaklarni sekretsiya funksiyasini to‘xtatadi, ya’ni noaktiv fiziologik reaksiya chaqiradi. Suv aholi, sanoat va qishloq xo‘jaligini ehtiyojini qoplash, yong‘inga qarshi kurash va boshqa ishlarni ta’minlashda ishlatiladi. Qishloq xo‘jaligini suv bilan ta’minlashda hamma turdagi xo‘jaliklar va tuman hududidagi ishlab chiqarish korxonalarini hammasi kiradi. Suv bilan ta’minlash quyidagilarga bo‘linadi. a) markazlashtirilgan – shu ob’ektdagi hamma suv oladigan joylar bir vodoprovoddan ichadi. b) markazlashtirilmagan - har bir iste’mol nuqtasi uchun alohida qurilma bo‘ladi. v) aralash ta’minlash - bunda ham markazlashgan inshoatdan va alohida nuqtalardan suv oladi. Suv inshoatlarini qurishda yong‘inga qarshi barcha sarf bo‘ladigan suvni hisoblab, shunga yana 30 % qo‘shib quriladi. Suvga bo‘lgan talab sanitariya normasi (SN 267-63) talabi bo‘yicha hisoblanadi. Aholi yashash joylarida yong‘inga qarshi suv me’yori quyidagicha: aholi 500 kishi bo‘lsa 5 l/sek, 5000 - 10 l/sek, 20000 - 15 l/sek va chorva fermalarida 300 boshgacha 2,5 l/sek, 300 - 500 boshga 5 l/sek, 500 dan ko‘piga 10 l/sek. CHorvachilik fermalarini suv bilan ta’minlashda er osti va er usti suvlaridan foydalaniladi. Er osti suvlari er usti suvlariga qaraganda xo‘jalik uchun foydalidir. CHunki qo‘shimcha xarajatlar ya’ni tozalash va zararsizlantirish talab qilinmaydi. Hayvonlarni suvga bo‘lgan talabi quyidagicha - Sigirlar 80 l, buqa va g‘unajinlar 50 l, buzoqlar 20-30 l, ishchi otlar 60 l, baytallar 80 l, naslli ayg‘irlar 70 l, toylar 10-45 l, qo‘ylar 30-10 l, cho‘chqalar 5-60 l, parrandalar 1 l, tulki 7 l, quyonlar 3 l. Veterinariya davolash joylarida har bir katta molga 160 l, maydasiga 80 l. Yaylovda yurgan hayvonlarni suvga bo‘lgan talabi quyidagi jadvalda keltirilgan. (1-jadval) Hayvon turi YAqin Yaylovda Uzoq, cho‘l va yarim cho‘l yaylovlarda YOz, qish va kuzda Qish, bahor va kuzda Qoramollar 35-60 30-60 25-35 Qo‘y- echkilar 3-8 2,5-6 1-3 Otlar 30-60 25-50 20-35 Tuyalar 60-80 50 40 Suv bilan ta’minlash bir qancha operatsiyalarda bajariladi. M: suv kelganga qadar, tozalash va sifatini yaxshilash, keltirish va iste’molga bo‘lish va boshqalar. Suv maxsus suv yig‘ish inshoatlariga yig‘ilib, ular iste’mol qilish punktlaridan baland quriladi va nasos stansiyalari orqali suv balandga ko‘tariladi. SHahar va yirik aholi yashash joylarida markazlashtirilgan suv bilan ta’minlashda ko‘pgina er usti suvlaridan (daryo, anhor, kul, suv ombori), qishloq joylarida, ishlab chiqarishda fermalarida esa artezan quduqlaridan foydalaniladi. Markazlashtirilgan suv bilan ta’minlash suvni tannarxini kamaytiradi (5-12 sum 1 m 3 iga), doimiy suv bo‘ladi, sanitariya ishlarini uyushtirishni, tozalash va zararsizlantirishni osonlashtiradi. Vodoprovodlar bosimli va o‘zi oqar bo‘ladi. O‘zi oqar vodoprovod oddiy va arzon usuldir. Bunda fermada va aholi yashash punktidan baland joyda suv yig‘ilib, trubalar orqali oqiziladi. Bosimli vodoprovodlar esa past bo‘lsa ishlatiladi, ya’ni suv nasos inshoati orqali baland suv yig‘ish joyiga chiqarilib, keyin trubalar orqali o‘z oqimi bilan iste’mol joylariga tarqatiladi. Nasos stansiyasi suvni birinchi balandlikka tozalash, tindirish va zarasizlantirish stansiyasiga va undan suv bashnyasiga ko‘tarib beradi va u erdan tarqatiladi. Xo‘jalikni doimiy suv bilan ta’minlash uchun nasos stansiyasi va vodoprovod inshoatlarini doimo nazorat qilib turish va xizmatni yaxshilash kerak. Markazlashtirilgan suv bilan ta’minlashda suv manbalari va vodoprovod inshoatlarini maxsus sanitariya quriqlash punktlari bo‘ladi. Bu esa 3 ga bo‘linadi: qattiq quriqlash, chegaralangan quriqlash va ko‘zatish joyi. Qattiq quriqlash joyiga suv yig‘ish va vodoprovodni asosiy inshoat joyi kiradi. Bu uchastka devor va daraxt bilan o‘ralib, begona kishilar qo‘yilmaydi. Bu territoriyada yuqumli kasalliklar paydo bo‘lishga doimo nazorat qilib turiladi. Markazlashtirilmagan usulda suv bilan ta’minlash - Bu usul markazlashtirilgan usulga qaraganda ancha qimmatga tushadi. CHunki suvni olib berish va sanitariya nazorati qiyin bo‘ladi. Ko‘pincha er osti suvlaridan foydalanishda Artezian qudug‘i dan foydalaniladi. Bu quduqlar parmalar bilan qazilib, kamida chuqurligi 50 m bo‘ladi, devori metal truba bilan qoplanib nasos o‘rnatilgan joyda truba filtr bilan tamom bo‘ladi. Artezian quduqlari diametri 100-300 mm lik, o‘zunligi 6-8 m lik maxsus metal trubalari bilan mahkamlanadi. Bu trubalar quduq qazilgandan keyin o‘rnatiladi. Agar nasos o‘rnatilgan joyda yirik qum, shag‘al bo‘lsa teshikli yoki yoriqli filtrlar o‘rnatiladi. Devori mahkam bo‘lsa filtr o‘rnatishi shart emas. Agar suv o‘zi otilib chiqmasa nasos o‘rnatiladi. Artezian qudug‘i bir sutkada eng sifatli 500-1000 m 3 suv chiqaradi. Bo‘loq suvlari ham bir joyga yig‘ib kerakli yo‘nalishga yuborish mumkin. Bunda er usti oqim suvlari tushmasligi kerak. Bunda maxsus qilingan joyga suv bo‘loqlardan oqib tushadi. Bu er devori beton, yog‘och, pishiq g‘isht va boshqalardan qilinib, ventilyasiya trubasi bilan ta’minlanadi. Suvni harorati ham katta rol o‘ynaydi. + 8 0 S - 10°S dan past va +15°S dan yuqori haroratdagi suv berilmasin. Juda sovuq suv organizmni sovo‘tadi, ovqat hazm bo‘lish buziladi, hayvonlarda sanchiq, bola tashlash hollari yuz beradi. Juda issiq suvdan ichaklarni harakati susayadi va ich qotish ro‘y bo‘ladi. Hayvonlarni sug‘orish va suvga bo‘lgan talabi ixtiyoriy xohlaganicha bo‘lishi kerak. SHuning uchun vodoprovod va avtosug‘orgich o‘rnatish kerak. Avtosug‘orgich o‘rnatilsa hayvonlar 30-50 % ko‘p suv iste’mol qiladi. Fermalarda individual va guruhli avtosug‘orgichlar quriladi. Qoramollar uchun PA-1, PA-1m, PAV-9m, individual va AGK-12, AGK-12A, AGK- 12B, AGK-4 guruhli avtosug‘orgichlar quriladi. Sug‘orish kosachasi, klapani va pedali bo‘ladi. Avtosug‘orgich poldan 0,6 m balandlikda o‘rnatiladi. CHo‘chqalar uchun PA-2 va PA-9 hamda guruhli APT sug‘orgichlar quriladi. APT-200 suv idishi va 2 ta oxuri bor bo‘lib, bu 120 cho‘chqaga muljallangan. YAna AKS-24 sug‘orgichi bo‘lib, 500 cho‘chqa uchun muljallangan, suv zahirasi 3100 litr. Avtosug‘orgichlarni xo‘jalik uchun foydasi katta. Masalan: avtosug‘orgichdan foydalanganda sut 10-19% ga, tirik vaznni burdoqilash vaqtida 20 % ga, junni 8-12% ga oshiradi. Sog‘iladigan sigir sutkasiga 10-18 marta, sog‘ilmaydigani 5-7 marta suv ichadi. Yaylovlarda suv bo‘lmasa maxsus avtomashina va traktorlarga sisterna o‘rnatilib suv etkaziladi. Bunda: Avto suv tashigich AVV – gaz 51A mashinasiga; avtotsisterna AVS–15–63–gaz 63 mashinasiga va avtotsisterna AVS-28 164 – Zil -164 mashinasiga o‘rnatilgan bo‘ladi. Adabiyotlar: 1. Suvonqulov Y.A. «Qishloq xo‘jalik hayvonlari gigiyenasi» T. 1994 Qo‘shimcha adabiyotlar. 1. Kuznetsov A.F., Demchuk M.V. – «Gigiyena selskoxozyaystvennыx jivotnыx» Moskva, 1991 2. Medvedskiy V.I. «Soderjanie, kormlenie i uxod za jivotn ы mi». Minsk, 2007 3. Kochish I.I., Kolyujnыy N.S., Volchkova L.A., Nesterov V.V. «Zoogigiyena», Moskva, 2008

SUV VA SUG‘ORISH GIGIYENASI Reja: 1. Xalq xo‘jaligida suvning gigiyena tomondan ahamiyati. 2. Suvning fizik, kimyoviy va biologik xususiyati. 3. Suv manbalarini sanitariya – gigiyena tomonidan baholash. 4. Suvni tozalash va zararsizlantirish usullari. 5. Hayvonlarni sug‘orish va suv bilan ta’minlash.

Organik hayotni saqlash uchun suvning ahamiyati juda kattadir. Suv hayvonlar va parrandalarning sog‘ligini saqlaydi, mahsuldorligini oshiradi. Suvning umumiy biologik va fiziologik ahamiyati uning har qanday o‘simlik va hayvon organizmining tarkibida bo‘lishidir. Odam va hayvon organizmining 65-70 % suvdir. Har xil to‘qima va organlarda uni miqdori har xil bo‘ladi. Masalan: Tish emalida 0,2 %, dentinda 10 %, suyakda 22 %, jigar, go‘sht, miya, yurak, terilarda 70-80 %, qon plazmasida 90 %, ko‘zning shishasimon qismida 99 % bo‘ladi. YAngi to‘g‘ilgan hayvonlarda 80-84 %, embrionida 90 % gacha suv bo‘ladi. Suv ozuqa moddalarni va muhitni eritadi, qaysiki bo‘tun modda almashish jarayonida (assimlyasiya, dissimlyasiya, rezorbsiya, diffo‘ziya, osmos, filtratsiya va h.k.) qatnashadi. Faqatgina suvli muhitdagina hazm qilish, ozuqa moddalarni ichakda shimilishi, ularni hamma to‘qimalarga etkazish hamda sintez qilish hollari bo‘ladi. Suv organizmdan modda almashish tufayli hosil bo‘ladigan zararli moddalarni chiqaradi. Bundan tashqari teri va nafas olish organlari orqali bug‘lanib organizmda issiqlikni boshqarishda ham qatnashadi. Suv almashishni boshqarilishi asosan markaziy nerv sistemasi orqali bo‘lib, hatto ichki sekretsiya bezlarini roli katta. Organizm asosan ichish va ozuqa orqali suvni oladi. YOg‘, uglevod va oqsillarni oksidlanishidan ham 10-20 % suv ajraladi hosil bo‘ladi. Suv ichak va qorin orqali shimilib doimo bo‘yrak, teri, nafas olish organlari va bug‘lanish tufayli sarf bo‘ladi. Organizmga suv etishmasa issiqlikni boshqarish qiyinlashadi, ozuqalarni hazm qilish va surish buziladi, organizmdan modda almashish tufayli hosil bo‘lgan mahsulotlar chiqmaydi, qon quyuqlashadi, natijada zaharlanish holati yuz beradi. Keyinroq qon tarkibi o‘zgarib, yurak jigar, bo‘yrak va boshqa organlarda degenerativ holat bo‘lib, oqsillar parchalanishi tezlashadi. Tajribada organizmdagi 10 % suv yo‘qolsa hayvonni yurak harakatini bo‘shashi va

tezlashishi, haroratni ko‘tarilishi , ishta h a va ichki bezlardan sekretsiya ajralishini pasayishi , shilliq pardalarni qurib sarg‘ayish hollari yuz beradi. A gar 20 % suv yo‘qolsa 4-8 kundan keyin suv berilmasa organizm halok bo‘ladi. Organizm keragicha suv q abo‘l q ilmasa yosh organizmlar o‘ sishi sekinlashadi, sut beruvchi h ayvonlar suti kamayadi, burdo q i mollar semirmaydi, otlarni ishlash q obiliyati susayadi va ho k a zo. C h orvachilikda suvni sanitariya – gigiyena tomondan a h amiyati juda katta . Chunki suv yordamida binolar tozalanadi, dezinfeksiya qilinadi, inventarlar va hayvonlar yuviladi hamda ozuqalar tayyorlanadi. Suvsiz binolarni, oxurlarni, suv idishlarini hayvonlar tanasini va boshqalarni toza saqlash mumkin emas. Demak fermalarni suv bilan ta’minlash chorvachilikni muvaffaqiyatli rivojlantirish veterinariya-sanitariya ishlarini olib borish va sanitariya madaniyatini oshirish garovidir. Ammo suv o‘zi kasalliklarni kelib chiqishiga sabab bo‘lmagan vaqtdagina gigiyenik rolni bajaradi. Suv yuqumli kasal bilan kasallangan va batsilla tashuvchi hayvonlar ajratgan chiqindilar bilan ifloslanadi. Suv orqali oqsil, cho‘chqa saramasi, vabosi, parranda xolerasi, paratif, leptospiroz, bursellez va boshqa kasalliklar tarqalishi mumkin. Ifloslangan suv orqali organizmga gelmintlarni tuxumlari ham tushishi mumkin. Suv ba’zan odam va hayvonlarda yuqumsiz kasalliklarni kelib chiqishiga ham sabab bo‘ladi. Misol - suv tarkibida yod, ftorni o‘zgarishidan buqoq va flyuoroz kasalliklari, hamda qurg‘oshin, margimush bilan zaharlanganliklari aniqlangan. Xo‘jalikda ishlatiladigan suvlar sanitariya gigiyena tomondan to‘liq talabga javob berishi kerak. Ularni kasallik chaqiruvchi mikroblar, gelmintlarni tuxumi va zaharli moddalar bilan ifloslanishidan quriqlash kerak. Suvning fizik, kimyoviy va biologik xususiyatlari - Suvni fizik xususiyatlariga harorati, rangi, ta’mi, hidi, tiniqligi va loyqaligi kiradi. Harorati suvning qanday chuqurliklardan chiqishi va er ustiga yaqinligiga

hamda tabiiy sharoitga bog‘liq. Ochiqdagi suvni harorati tez o‘zgarib turadi. Ichimlik suvining harorati +20 0 S gacha bo‘lishiga ruxsat etiladi. Suvning rangi uning tarkibidagi organik va neorganik qo‘shilmalarga bog‘liq Masalan: temir oksidi aralashmasi suvga sariq-qo‘ng‘ir rang beradi, botqoq suvi qo‘ng‘ir rangli bo‘ladi, ko‘k o‘tlar suvda o‘ssa ko‘k rang beradi. Sanitariya tomondan ifloslangan suvlar ayniqsa go‘ng va siydik bilan ifloslansa yomon ranglarni beradi. Suvning rangi xromli kobalt shkalasida aniqlanib kamida 20-30° bo‘lishi kerak. Suvning hidi uni tarkibidagi qo‘shilgan narsalarga bog‘liq va ularga xos bo‘ladi. Masalan: ochiq suvlarda baliq, o‘simlik yoki botqoq hidi, quduqdan chirigan yog‘och hidi, yopiq idishlarda havo kirmasligi natijasida yoqimsiz hid bo‘ladi. Organik moddalarni chirishidan vodorod sulfid, go‘ng va siydik aralashmasidan ammiak hidi chiqadi. Bunday suvlar ichishga yaroqsiz bo‘ladi. Suvning hidi 5 ballik shkalada aniqlanadi: O - hidsiz; 5 bal - kuchli hidli; Davlat andoza talabi bo‘yicha suvning hidi 2 ballgacha ruxsat etiladi. Ta’mi suv ta’miga qarab yoqimli bo‘lishi kerak. Ba’zi bir tuzlarni va organik moddalarni aralashmasidan suvni ta’mi yoqimsiz yoki yomon ta’m bo‘ladi. Suv sho‘r, shirin, achchiq, taxir va boshqa ta’mda bo‘ladi. Suvning tarkibida 500 mg/l dan ko‘p NaCl va KSl bo‘lsa sho‘r, magniy tuzlari 1000 mg/l dan ko‘p bo‘lsa achchiq, temir, mis sulfat, marganets va kalsiy tuzlari bo‘lsa taxir, organik moddalarni chirishidan yoqimsiz chirik ta’mni beradi. Tiniqligi suvni ichiga aralashgan organik va mineral moddalarga bog‘liq bo‘ladi. Juda loyqa suvlarni hayvonlarga tindirmasdan berish kerak emas. Chunki bunday suvlar ichak qorin kasalliklarini chaqiradi. Suvning tiniqligi Snellen shrifti bilan kamida 30 sm bo‘lishi kerak. Suvning kimyoviy xossalari - toza suvlarda doimiy kimyoviy moddalar bo‘ladi. Agar suv ifloslansa uning tarkibidagi kimyoviy moddalarni miqdori o‘zgaradi. Reaksiyasi - suv hayvonlardan chiqqan organik moddalar va

chirish mahsulotlari bilan ifloslansa kislotali muhitda bo‘ladi Rn 6,5-8,0 bo‘lsa bunday suv yaxshi hisoblanadi. Quruq cho‘kma - toza suv bug‘lantirilsa cho‘kmasi ochiq ko‘k yoki oq rangda bo‘ladi. Agar suv organik moddalar bilan ifloslansa yoki temir va marganets birikmalari tushsa chukma sariq – kung‘irdan to iflos kung‘ir ranggacha bo‘ladi. Suvning quruq chukmasi 1000 mg/l dan oshmasligi kerak. Qattiqligi - suvda Sa va Ma tuzlarini bo‘lishiga uni qattiqligi deyiladi. Qattik suvda kir yomon yuviladi va sabzavotlar yomon pishadi. Qozon devorlarida juda qattiq cho‘kmalar hosil qiladi. Qattiq suvni hayvonlar iste’mol qilsa ularni oshqozon ichaklarni ishini bo‘zadi, ichini ketkazadi. Suvning qattiqligi gradus bilan aniqlanadi. Keyingi vaqtlarda esa m/g ekvivalent bilan ham o‘lchanadi. YAxshi suv 7 mg/ekv/l bo‘ladi, ba’zan to 14-18 mg/ekv/l gacha ishlatish mumkin. Bizda suvning 1° qattiqligi deganda 1 l suvda 10 mg SaO ni bo‘lishiga aytiladi. 1° qattiqlik 1,25° angliya va 1,75° fransiyanikiga tug‘ri keladi. Suvning qattiqligi to 10° gacha bo‘lsa yumshoq, 10-20° gacha sal qattiq, 20° dan ko‘p bo‘lsa qattiq. Ichiladigan suv qattiqligi 30-40° dan oshmasligi kerak. Ammo ba’zan undan ham ko‘prog‘i ishlatilishi mumkin. Masalan cho‘l tumanlari quduqlarida 60-70° bo‘ladi. (odamlarga 20°, qo‘y, ot, cho‘chqa 40-60°, qoramolga 80° gacha berish mumkin. Dengiz, okean suvlarining qattiqligi 100-361° gacha bo‘ladi. Buni umuman iste’mol qilish mumkin emas. Suvning oksidlanishi: Har xil suv manbalarida organik moddalar va mikroorganizmlar bo‘ladi. Suvning tarkibidagi organik moddalarni aniqlashda uni kislorod bilan oksidlanishidan foydalaniladi. Suvda qancha organik moddalar ko‘p bo‘lsa shuncha ko‘p O 2 oksidlanishga sarf bo‘ladi. Ammo analizda organik moddalar to‘liq oksidlanmaydi, ya’ni mineral birikmalar ham oksidlanadi. SHuning uchun organik moddalarni qanchaligini aniq bilmaymiz, lekin borligi aniqlanadi. CHuqur er osti suvlarini (artezan, bo‘loq) oksidlanishi 1-2 mg/l bo‘ladi, ochiq suvlarning 4 mg/l, oqmaydigan

O'xshashlar

SUG‘ORISH TIZIMLARIDA SUV O‘LCHASH
SUV TEJOVCHI SUG‘ORISH USULLARI VA TEXNIKASI
YILQILAR GIGIYENASI
QO‘YLAR GIGIYENASI
PARRANDALAR GIGIYENASI