logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. QORAMOLLAR GIGIYENASI

QORAMOLLAR GIGIYENASI

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

29.140625 KB
Ko'chirib olish
QORAMOLLAR GIGIYENASI Reja: 1. Qoramollarni saqlash usullari va molxonalar qurish gigiyenasi 2. Sigirlarni boqish, tug‘dirish, sog‘ish va sutdan chiqarish gigiyenasi 3. Qoramollarni burdoqiga boqish gigiyenasi 4. Qo‘ylarni saqlash usullari va qo‘yxonalar qurish gigiyenasi. 5. Qo‘ylarni oziqlantirish va sug‘orish gigiyenasi 6. Qo‘ylarni junini qirqish gigiyenasi 7. Qo‘zilarni o‘stirish, qo‘chqorlarni burdoqiga boqish. Qoramollarni saqlash usullari – Qoramolchilik fermalari texnologiyani loyihalash me’yorlari (TLM) 1-89 asosida quriladi. Mustaqil mamlakatimizda qoramolchilik chorvachilikning asosiy tarmogi hisoblanib, hozirgi kunda 6,5 mln bosh qoramol, shundan 2,8 million sigir mavjud. Qoramollar molxona, molxona-yayratish, molxona-yaylov, molxona- lager, yaylov-lager, uzluksiz sex usulida bog‘lab va bog‘lamay boqiladi. Qaysi usulni tanlash xo‘jalikka keladigan foydaga qarab qabul qilinadi. Hayvonlar yil davomida doimo bog‘lashda turishi ham mumkin yoki faqat qish paytida bog‘lanadi. Ammo ularni har kuni yayratish maydoniga chiqarish lozim. YOz faslida esa hayvonlar yozgi yaylovlarga, lagerlarga chiqariladi. Lagerlarda maxsus bostirmalar, sug‘orish joylari va yaylovlar tayyorlanadi. YOzgi lagerlar ko‘k o‘t ekilgan va tabiiy o‘tlarga boy joylarga yaqin joylarda quriladi. Ba’zi bir xo‘jaliklarda burdoqi mollar ham bog‘lanib boqiladi. Bunday maxsus burdoqichilik xo‘jaliklarida ular uchun alohida binolar qurilib, molxonalar panjarali pollar bilan jihozlanadi. Sug‘orish, go‘ng yig‘ishtirish va ozuqa tarqatish mexanizatsiyalashtirilgan bo‘ladi. CHorva mollari bog‘lamay boqilganda maxsus jihozlangan molxonalar quriladi. Bunday usulda boqishda mollar orasida yuqumli kasalliklar bo‘lmasligi kerak. Bog‘lamay boqilgan sog‘in sigirlar yil davomida yaxshi dag‘al ozuqa, shirali va em ozuqa bilan hamda to‘shama bilan ta’minlangan, yayratish maydoni jihozlangan, ozuqa tarqatish, go‘ng chiqarish, sug‘orish va sog‘ish mexanizatsiyalashgan hamda elektrofikatsiyalangan bo‘lishi kerak. Mamlakatimizning iqlimi, er tuzilishi, xo‘jalik yunalishiga qarab qoramolchilik quyidagi xo‘jaliklarga bo‘linadi: Naslchilik xo‘jaligi – yangi zotlar yaratish va qimmatbaho nasllik yosh hayvonlarni etishtirish bilan shug‘ullanadi. Tovar xo‘jaligi – sut - go‘sht hamda go‘sht – sut etishtirish Bilan shug‘ullanadi. Maxsus yosh mollarni etishtiruvchi xo‘jaliklar- tovar xo‘jaliklari uchun yosh mollarni etishtirib berish Bilan shug‘ullanadi. Maxsus burdoqichilik xo‘jaliklari – Qishloq xo‘jalik mollarini go‘sht uchun semirtirish bilan shug‘ullanadi. Har bir yo‘nalishdagi xo‘jaliklarda molxonalar maxsus Texnologiyani loyihalash me’yorlari (TLM) asosida quriladi. Sut yo‘nalishdagi fermalarda qoramollar bog‘lab boqilsa TLM № 819 – 64, 65, 66; bog‘lamay boqilsa № 819 – 53; sut – go‘sht yo‘nalishida bog‘lab boqilsa № 819 – 58; go‘sht yo‘nalishdagi burdoqi mollar uchun № 801 – 104, 105, 108 va 109 asosida qurilishi zarur. Bog‘lab boqish gigiyenasi - Qoramolchilik madaniyatini rivojlan- tirish, ozuqa xarajatini kamaytirish va hayvonlarning mahsuldorligini hisoblab borishda bog‘lab boqish yaxshi hisoblanadi. Bunda hayvon turlari uchun alohida binolar moslashtirib quriladi, ya’ni sigirlar uchun, buqalar, o‘sishdagi buzoqlar, bo‘rdoqi mollar uchun alohida molxona quriladi. Har bir katta yoshdagi hayvonlar uchun tovar xo‘jaligida 1,7 – 2,2 m 2 , naslchilik xo‘jaliklarda 2,1 – 2,4 m 2 joy ajratiladi. To‘g‘riqxonada sigir uchun 3 m 2 va nasllik buqalar uchun 3 – 3,3 m 2 ; o‘sishdagi yosh mollar va bo‘rdoqilar uchun 0,76 – 1,36 m 2 , yangi to‘g‘ilgan buzoqlar 10 – 15 kunlik yoshgacha bir boshdan alohida kataklarda, keyinchalik 4 – 6 boshda guruhlarda, 4 – 6 oyligida 20 boshdan kataklarda saqlanadi. Agar mollar 6 – 7 oylab molxonada saqlansa, har bir sigir uchun 14 – 18 m 3 , buzoqga 8 – 10 m 3 ; 4 – 5 oy tursa sigirga 25 m 3 va buzoqga 12 – 14 m 3 hajmdagi bino ajratiladi. Binoning balandligi 2,2 – 2,8 m dan kam bo‘lmasin. Sigirlarni sog‘ish vaqti yaqinlashsa tinch, keng va yorug‘ sog‘ish binosiga o‘tkaziladi. Bu erda tug‘adigan sigirlar va buzoklar saqlanadigan bo‘limlar bo‘ladi. Umuman xo‘jalikda to‘g‘riqxona umumiy sigirlar bosh soniga nisbatan 10 – 12% hisobidan quriladi. Sigirlarni bog‘lab boqishdan bog‘lamay boqishga o‘tkazilganda ularni yaxshilab veterinariya ko‘rigidan o‘tkaziladi va keyinchalik ham xaftasiga bir marta tekshirilib boriladi, tuyoqlari tozalanadi, o‘sgan shoxlari kesiladi. Buzoqlar 10–15 kunligida kimyoviy yo‘l bilan shoxsizlantiriladi. Bunda kuper qaychisi bilan shox joyidagi juni va epidermisi qirqilib, tayyorlangan joy 25 – 30 sekund davomida uyuvchi natriy yoki kaliy bilan hullangan paxta bilan artiladi va yana 5 daqiqadan keyin ikkinchi marta qaytariladi. YAra 20 – 25 kunda tuzalib, yaxshi bo‘lib ketadi. Bog‘lamay boqish gigiyenasi - Qoramollar bog‘lamay boqilganda yil davomida erkin harakatda yayratish va oziqlanish maydonlarida yuradi, toza havoda turib yoki yotib bemalol dam oladi. Yil davomida toza havodan nafas olishi, doimo o‘zgarib turuvchi harorat, namlik, havoning harakati, quyosh nuri tufayli organizmning chidamliligi oshadi, modda va issiqlik almashish faollashadi. CHorva mollarini bog‘lamay boqishning xo‘jalik uchun foydasi juda katta, chunki ularga qarash uchun mehnat kam sarf bo‘ladi, Molxonada har xil jihozlarni ishlatishga ehtiyoj qolmaydi. Ammo hamma xo‘jaliklarda asosiy va qo‘shimcha xonalar bo‘lishi shart. Texnologiyani loyihalash me’yorlariga asosan qoramollar bosh soni ko‘p bo‘lsa bino ichi seksiyalarga bo‘linadi. Buzoqlar uchun 2 oylikdan boshlab 20 boshdan guruhlar uchun kataklar, keyinchalik to 50 boshgacha guruh qilinadi. Bundan tashqari to‘g‘riqxona, sut sog‘ish zali, sutni saqlash va qayta ishlash xonasi, sut laboratoriyasi, sut idishlarini yuvish xonasi, vakuum nasos xonasi va boshqalar bo‘lishi kerak. Ozuqa tayyorlash sexi va qo‘shimcha binolar bo‘ladi. Yirik fermalarda sun’iy qochirish punktlari ham bo‘ladi. Uni sut sog‘ish binosiga joylashtirish yoki alohida 8 – 10 bosh sigirga hisoblab, 1–2 stanokli qilib, texnologiyani loyihalash me’yorlari (TLM) asosida qurish mumkin (№ 807 – 6). Ferma o‘zining sug‘orish tarmog‘i, markazlashgan isitish inshooti, kanalizatsiya, yoritish jihozlariga ega bo‘lib, binolar orasi asfalt yo‘llar bilan to‘tashtirilgan bo‘lishi kerak. Bog‘lamay saqlanadigan buzoklar va sigirlarga yoshiga qarab alohida o‘lchamlarda joy ajratiladi. Sog‘iladigan va sog‘ilmaydigan sigirlar saqlanadigan bo‘limlarda 50 boshdan joylashtirilib, har biriga 4 – 5 m 2 dan joy ajratilsa; 4 – 12 oylikkacha bo‘lgan 25 – 30 bosh buzoqlar saqlanadigan bo‘limda 2,5 m 2 , naslli buzoqlar uchun esa 2,5 – 3 m 2 joy ajratiladi. Katta yoshdagi buzoqlar 50 – 100 boshdan saqlanib har biriga 3 m 2 , sigirlar bo‘zog‘i bilan birga saqlansa 7 m 2 joy ajratiladi. Yirik fermalarda 400 bosh bog‘lamay saqlanadigan sigirlar uchun bitta bino qurilib, yil davomida qalin to‘shamada turadi. Molxona 4 ta bo‘limga bo‘linib, har bir bo‘limdan alohida eshik orqali yayratish maydoniga chiqariladi. Sut sog‘ish xonasi, sun’iy qochirish punkti, 40 – 50 boshga to‘g‘riqxona, 40 – 50 bosh buzoqga profilaktoriya, 200 bosh buzoq uchun buzoqxona va 100 bosh katta yoshdagi buzoqlar uchun alohida joy qilinib, maishiy xizmat, sanitariya kuzatuv xonasi, veterinariya punkti va boshqalar bo‘lishi kerak. Sigirlarni boksda saqlash. Yirik shoxli hayvonlarni saqlashda ketadigan harajatlarni kamaytirish maqsadida Rossiya, Ukraina, Germaniya, Angliya va mamlakatlarda sigirlarni boksda saqlash keng qullanilmokda. Boksda saqlanganda xuddi bog‘lamay boqiladigan sigirlardek mahsuldorligi pasaymaydi, bog‘lash materiallari sarflanmaydi, elinlari ifloslanmaydi va har biri o‘z o‘rnini topib joylashadi. Texnologiyani loyihalash me’yoriga (TLM) binoan har bir sigir uchun 1,7 – 2,2 m 2 joy ajratiladi (kengligi 1 – 1,2 m va uzunligi 1,7 – 1,9 m). Bokslar orasidagi to‘siq metalldan qilinib, pastki qismi poldan 45 – 50 sm va orqa tomoni 15 – 20 sm balandlikda bo‘ladi. Sigirlar tagiga to‘shama oyiga o‘rtacha 5 kg solinadi, ya’ni odatdagidan 3 marta kam sarflanadi. Bunday sharoitda saqlangan sigirlar tagi quruq, issiq bulib, mastit kasalliklari juda kam uchraydi. Bog‘lamay boqiladigan qoramollar fermasi bog‘lab boqiladigan ferma binolariga qaraganda qisman farq qiladi. Masalan, 5 - bosh sigir uchun 380 m 2 maydonga ega to‘g‘riqxona, 50 bosh yangi to‘g‘ilgan buzoklar uchun kataklarga bo‘lingan profilaktoriya – 130 m 2 , 6 m 2 lik yuvinish xonasi, 5 m 2 lik dag‘al ozuqa va to‘shama saqlash xonasi, 16 m 2 lik sut, vakuum – nasos va yuvish xonasi, ventilyasiya kamerasi, em ozuqalar saqlash xonasi va boshqa joylar bo‘ladi. Bog‘lab va bog‘lamay boqiladigan sigirlarni saqlashda o‘ziga xos foydali va zararli tomonlari mavjud. Quyidagi jadvalda har 100 bosh sigirga hisoblaganda quyidagi (%) miqdorda yuqumsiz kasalliklar uchrashi aniqlangan. Kasalliklar Saqlash usuli Bog‘lab Bog‘lamay Y o’ ldoshning tushmasligi 4,9 1,6 Mastit 8,6 9,8 Kon’yunktivit 2,7 1,6 Lat eyish - 1 Oshqozon – ichak yallig‘lanishi 3,8 1,6 Tuyoq yallig‘lanishi 11 10 Kata qorinning damlashi 7 2,4 Tug‘ish parezi 4,3 - Hammasi 42,3 28 Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, bog‘lamasdan saqlash usuliga nisbatan bog‘lab saqlashda har 100 bosh sigirda uchragan yuqumsiz kasalliklar miqdori 14,3 % ga ko‘p bo‘lgan. Bu bog‘lamay saqlash usulining o‘ziga xos afzalliklaridan dalolat beradi. Sigirlarni boqish, tug‘dirish, sog‘ish va sutdan chiqarish gigiyenasi - Sigir va g‘unojinlardan sog‘lom, yuqori mahsuldorli va yaxshi nasl olish ularni birinchi qochirish yoshiga bog‘liq bo‘ladi. Tez etiladigan zotlar 16 – 18 oyligida, kech etilganlari 20 – 22 oyligida birinchi marta qochiriladi. Bug‘ozlikning birinchi yarmida yosh organizmda qator fiziologik o‘zgarishlar bo‘lib, modda almashishi kuchayadi. SHuning uchun beriladigan ozuqalarni to‘yimliligi va sifatiga e’tibor qaratish lozim. Tuqqandan keyin ozuqa kamaytirilib, 8 – 10 kundan keyin me’yorga etkaziladi. Sog‘in sigirlar sut bilan har daqiqada 0,66 g yog, 0,80 g laktoza va 0,60 g oqsil ajratadi. Sigir sutining tarkibi: 87 % suv, 3,4% oqsil, 3,8% yog, 5% sut shakari, 0,7 % tuz va vitamin A, E, D, V 1 , V 2 , V 6 , V 12 hamda katalaza, amilaza fermentlari bo‘ladi. Sigirlarni to‘yimli ozuqalar bilan ta’minlash ular organizmining fiziologik holatiga qarab belgilanadi. Bunda xo‘jalik qaysi yo‘nalishda ekanligi e’tiborga olinadi. Sog‘ishning birinchi yarmida ozuqa miqdori sutni ko‘paytirishga qaratiladi. Ratsion tarkibida dag‘al, shirali (silos, ildiz meva, ko‘k o‘t) ozuqalar, kuchli em ozuqalar, mineral moddalar, mikroelementlar va vitaminlar etarli darajada bo‘lishi kerak. Ratsion tarkibidagi ozuqalar miqdori hayvonlarning tirik vazni va mahsuldorligiga bog‘liq bo‘ladi. Kunlik ozuqa ratsionining tarkibi yilning fasli yoki hayvonning mahsuldorligiga qarab o‘zgartirilishi mumkin. Masalan: Vologda viloyati, Damshinski xo‘jaligiga qarashli «Vena» laqabli sigirning kunlik suti 80 – 82 kg bo‘lgan. Kuniga unga 69,3 ozuqa birligi berilib, tarkibida 4,95 kg oqsil, 184 g natriy, 370 g kaliy, 196 g kalsiy va 230 g fosfor bor. Sigirlarni oziqlantirish bilan bir vaqtda molxonalardagi mikroiqlim ko‘rsatgichlarini ta’minlash, yayratish va saqlash sharoitini yaxshilash lozim. Sigirlar sutini ko‘payishiga havoning almashinishi, harorati, namligi va gaz tarkibi sezilarli ta’sir etadi. Havo haroratining +3 o S gacha pasayishi yoki +25 o S darajadan yuqori bo‘lishi, nisbiy namlikni 90% ga etishi, zararli gazlarni ko‘payishi sigirlarning sut mahsuldorligini 25 – 30%, xatto 50% gacha kamaytiradi. SHuning uchun sigirlar bog‘lab boqilsa harorat +10-12 o S, bog‘lamay boqilsa +4-5 o S, nisbiy namlik 80 – 85%, havoning harakati 0,5 m/sek, yorug‘lik koeffitsienti 1:10 – 1: 15, sun’iy yorug‘lik 4 – 5 vt/m 2 , SO 2 gazi 0,25%, ammiak – 0,026%, havonig almashinishi bir bosh sigirga har soatda 80 – 120 m 3 bo‘lishi kerak. Sigirlarni tug‘dirish - Bug‘oz sigirlar tug‘ishiga 7 – 8 kun qolganda kerakli sanitariya gigiyena ishlovlaridan keyin to‘g‘riqxonaga keltiriladi. Ularni toza, yorug‘ va dezinfeksiya qilingan stoylaga joylashtiriladi, hamda quruq yangi toza poxol to‘shama tushaladi. To‘g‘riqxonaga tajribali sog‘uvchilardan yoki mutaxassislardan navbatchilar tayinlanadi. Sigirlarning tug‘ish jarayoni bachadon muskullarini qisqarishidan boshlanib 12 soatgacha davom etadi. Bu vaqtda sigir bezovtalanadi, harakat qiladi, ba’zan hatto mo‘ngraydi. SHundan keyin tuqishning ikkinchi davri ya’ni homilani haydash boshlanib 1 – 6 soat davom etadi. Bu davrda hayvon juda bezovtalanadi, turishga harakat qiladi. Buzoq tug‘ilgandan keyin sigirga iliq suv beriladi. Agar egiz tug‘iladigan bo‘lsa ikkinchi buzoq bir–ikki soatdan keyin tug‘iladi. Tug‘ishning uch davri ya’ni homila pardasini tushishi 6 – 12 soat davom etadi, agar bu vaqtdan o‘tib ketsa veterinariya mutaxassisi yordam berishi kerak. YAngi tug‘ilgan buzok toza, yangi poxolga o‘raladi. Tumshug‘i, og‘iz- burni, lablari shilimshiq moddalardan tozalanadi. Kindigi 10 – 12 sm qoldirilib kesiladi va yod eritmasi surtiladi. Burniga puflanadi, chunki odam chiqargan havoda SO 2 gazi ko‘p bo‘lganligi sababli buzoqning nafas yo‘llarini qitiqlab o‘pkani yaxshi ishlab ketishiga yordam beradi. Keyin tuqqan sigir buzoqni yalashga qo‘yiladi. Bu homila pardasini ajralishiga yordam beradi. Buzoqlar profilaktoriyada Ital’yan kataklarida (kengligi 0,8 m, uzunligi 1,05 m va poldan balandligi 0,5 m bo‘lishi kerak) joylashtiriladi. Bir soat o‘tgandan keyin og‘iz suti bilan emiziladi. Buzoq kuniga 5 – 6 marta emizilib, kamida 1 – 1,5 l sut ichishi kerak. Buzoqlar profilaktoriyada yoki maxsus kataklarda kuchli elektrolampalar yordamida quritiladi. Ammo kuchli qizdirishga yo‘l qo‘yilmasligi kerak, chunki kuchli nur buzoqlarni ko‘rish nervlarini charchatadi. Buzoqlar saqlanadigan xonaning harorati +18 – 20 0 S, sun’iy yorug‘lik 50–70 lyuks, quruq, toza, issiq, kanalizatsiya va ventilatsiya yaxshi ishlashi kerak. Tug‘ruqxonada ishlaydigan chorvadorlar toza xalat, tez va oson dezenfeksiya qilinadigan poyafzal kiyishadi. Bundan tashqari qul yuvish uchun suv, sovun, toza sochoq, 2 – 3 m qoplik material, kerakli asbob–anjomlar va dezenfeksiya qiladigan moddalar bo‘lishi zarur. Dori darmon qutisida (aptechka) 500 – 1000 l 5% li yod eritmasi, 10 – 20 g kaliy permanganat, 10 – 20 g 5% li ixtiol mazi, 2 – 3 kg vazelin, 0,5% li uyuvchi natriy, paxta, bint, doka va boshqalar bo‘lishi kerak. Tug‘ruqxonadagi tuqqan sigirlarga qunt bilan qaraladi, ayniqsa sut bezlarini holati kuzatilib boriladi. Tuqqangacha va tuqqandan keyin 4 – 5 kun tez hazm bo‘luvchi to‘yimli ozuqalar berilib turiladi. Agar buzoq sog‘lom tug‘ilsa, sigir elinida kasallik belgilari sezilmasa 7 – 10 kundan keyin umumiy sigirlar guruxiga qo‘shiladi. Sigirlarni sog‘ish va uning gigiyenasi - Sutni hosil bo‘lishi ovqat hazm qilish, nafas olish, qon va yurak - tomir sistemalarini kuchli ishlashi ishtirokida bo‘ladi. Bir litr sutni hosil bo‘lishi uchun sigir elinidan 400-500 l qon o‘tishi zarur. V.N.Nikitin, G.I.Azimovlar ma’lumotiga ko‘ra 15 l sut beradigan sigirni elinidan kuniga 6000 l qon o‘tadi. Sigirlarni sut berishi buzoq tug‘ilganidan bir oy o‘tgandan keyin eng yuqori darajasiga etadi va keyin asta-sekin kamayib boradi. Sog‘ish davri 270 - 300 kun davom etadi. Agar sog‘ish davrini cho‘zib yoki tezlashtirib kamaytirsa umumiy sut berishi 15% ga kamayadi hamda kelgusi nasl olishni yomonlashtiradi. Sog‘ish kunining uzoq yaqinligi, sutni ko‘payishi organizmni holatiga, ozuqa va asrash sharoitiga bog‘liq bo‘ladi. Sog‘ish holati, modda almashinish va fiziologik holati ya’ni hammasi bir–biriga bog‘liq bo‘ladi. YUqori mahsuldorli hayvonlarda modda almashish o‘rtacha mahsulotli hayvonlarga nisbatan 15 – 30% ga yuqori bo‘ladi. Sog‘iladigan yuqori mahsuldorli hayvonlarda fermadagi kun tartibiga maxsus fiziologik reflekslar paydo bo‘ladi, agar shularga rioya qilinmasa kunlik sut mikdori kamayib boradi. Bunga quyidagilarga: sog‘uvchilar tez– tez almashtirilsa, tajribasiz bo‘lsa, ozuqalar to‘yimli bo‘lmasa, vaqtida sug‘orilmasa, yayratilmasa, ventilyasiya yomon ishlasa, noto‘g‘ri sutdan chiqarilsa, terini parvarish qilmasa, to‘liq – oxirigacha sog‘ib olinmasa, elinga qaramasa, qupol muomala qilinsa, ichki tartib bo‘zilsa, mutaxassislar nazorat qilmasa va hokazolar. Sog‘ish gigiyenasi. Sigirlarning sut berish davri sog‘ishga bog‘liqdir. G.I.Azimov fikricha «Sog‘ish murakkab reflektor jarayon bo‘lib, unda markaziy nerv sistemasi, ichki sekretsiya bezlari (gipofiz, qalqonsimon), mioepiteliyalar, sut bezlarini muskullari va boshqa organlar ishtirok etadi». Sog‘in sigirlarda sog‘uvchilarni ko‘rinishi, sog‘ish idishlarining taraq– turug‘idan ularda shartli refleks hosil bo‘ladi, ya’ni sut berishga tayyorlanadi. Bunda elin alveolalari qisiladi, elin sisternasini silliq muskullari gipofizni oksitotsin garmoni ta’sirida bo‘shashadi. Sut berish refleksini buzilmasligi uchun kun tartibiga oziqlantirish va sog‘ish rejimiga qat’iy rioya qilish zarur. Birinchi tug‘adigan sigirlarni to‘g‘riqxonaga kelguncha sog‘ishga tayyorlash kerak. Bu esa xo‘jaliklarga juda qulay bulib, ya’ni to‘g‘riqxonadan chiqqanidan keyin to‘g‘ridan–to‘g‘ri guruhga qo‘shilib, sog‘ish maydoniga yoki xonasiga o‘tkazilib sog‘ilaveradi. Bug‘oz g‘unajinlar tug‘ushidan 2 – 3 oy oldin tajribali sog‘uvchilarga berkitilib quyiladi. Ular elinni, elin surg‘ichlarini massaj qiladi, yuvadi, qashlaydi va asta–sekin sog‘ishga o‘rgatib boriladi. Bu davrda sog‘uvchilar sut bezlarini o‘sishiga va ularni oziqlanishiga ahamiyat berib boradi. Mashina bilan sog‘ishga elini yaxshi rivojlangan, surg‘ichlari to‘g‘ri joylashgan, uzunligi 8 – 9 sm va yugonlik diametri 2 – 3 sm bo‘lgan sigirlar tanlanadi. Uzun va ingichka yoki yug‘onva kalta surg‘ichli, elin kasali bilan kasallangan sigirlarni mashina bilan sog‘ib bo‘lmaydi. Sigirlarni sog‘ish vaqtida sut berish tezligiga qarab guruhlarga ajratiladi. Sog‘ish apparati elin yaxshilab yuvilgach sochiq bilan quruq qilib artilib, 1-2 daqiqa massaj qilingandan keyin surg‘ichlarga kiygiziladi. Sog‘ish davri 6 – 7 daqiqa, yaxshi uyushtirilgan xo‘jaliklarda esa 4 – 5 daqiqa davom etadi. Mashinaga o‘rgangan sigirlar sutni juda tez, ya’ni daqiqada 1,5 – 2 litrgacha beradi. Sigir sog‘ilgandan keyin tezda mashinani surg‘ichlardan ajratish kerak. Agar vaqtida olinmasa surg‘ichlar og‘riqni sezadi, hatto sutga qon aralashib chiqardi va asta–sekin kasalliklar paydo bo‘ladi, sut kamayadi, sigirlar sog‘ishga qo‘ymaydi. Qo‘l bilan sog‘ish yaxshi usul bo‘lib, bunda asosan elinga mushtlab sog‘iladi. Surg‘ichi ingichka, kalta, kichik bo‘lsa barmoq bilan bosilib sog‘iladi. Bunday sigirlarga tajribali sog‘uvchilar berkitiladi. Qo‘l bilan sog‘ilganda toki sut tugaguncha tez harakat qilish kerak, ya’ni bir daqiqada 80 – 90 marta surg‘ichni qisishga to‘g‘ri keladi. Sog‘ish xonasi juda toza bo‘lishi, sutni chang, go‘ng bo‘laklari va mikroorganizmlar bilan ifloslanishidan saqlash lozim. Agar sutga 1 gr go‘ng tushsa, sutning har bir millillitrida 100 mingtagacha mikroorganizm bo‘ladi. SHuning uchun tozalikka, sog‘ish asboblarini zararsiz bo‘lishiga, sog‘uvchilarni shaxsiy gigiyenasiga alohida ahamiyat berish lozim. Bir laktatsiyada 3 – 4 ming kg sut beradigan sigirlar kuniga 2 marta, yuqori mahsuldor sigirlar esa 3 - 4 marta sog‘ish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Sutchilik xo‘jaliklarida sigirlar sog‘ligiga, sut bezlarini o‘sishiga va sersutligiga qarab baholanadi. Sut bezlarida juda ko‘p alveolalar, sut yo‘llari bir–biriga qo‘shilib, elin sesternasiga tushadi. Elinda juda ko‘p nerv va qon tomirlari bo‘lib, ularning soni, ko‘pligi sut mahsuldorligiga bog‘liq bo‘ladi. A.K. Skoroxodko ma’lumotiga ko‘ra sersut sigirlarning sut bezini og‘irligi 15 – 18 kg va aylanasi 1,5 – 1,87 m gacha bo‘ladi. Sut bezlarida qon almashishi ayniqsa sog‘ish davrida juda kuchli kechadi. Mexanik va termik ta’sirlariga juda sezgir bo‘lib, ko‘pincha terisi yoriladi, tilinadi, yara bo‘ladi, surg‘ichlar yallig‘lanadi mastit va boshqa kasalliklarga uchraydi. Sog‘ishda gigiyena– sanitariya talablariga rioya qilinmasa yuqumli masti kelib chiqadi. SHuning uchun sut bezlarini kasal bo‘lmasligi uchun doimo muntazam ravishda parvarish qilish, ya’ni har kuni asta iliq suv bilan yuvib, tozalab, massaj qilinadi. Sog‘ish joylari toza, quruq, issiq, hamda quruq, yumshoq to‘shama bilan ta’minlanishi kerak. Sog‘in sigirlar turadigan molxonalar keng, yorug‘, toza, quruq, havosi yaxshi almashadigan va elvizak bo‘lmasligi zarur. Ayniqsa mikroiqlim ko‘rsatkichlaridan harorat va namlikka alohida e’tibor beriladi. Zoogigienik me’yor buyicha xonaning harorati +3 +16 o S, havoning harakati 0,25 m/sek, nisbiy namlik 70 – 75%, havodagi gazlar me’yordan oshmasligi kerak. Masalan, havoning harorati 0 o S yoki +25 o S dan yuqori bo‘lsa, nisbiy namlik 85% dan ko‘paysa sigirlarni sut mahsuldorligi 30% gacha kamayadi. Sutdan chiqarish davri (suxostoy) - Sigirlarni sog‘ish davri tugagan- dan keyin tuqqangacha bo‘lgan oraliq vaqti sutdan chiqish davri deb yuritiladi. U 45 – 60 kun bo‘ladi. Sog‘ish davrini oxirlariga kelib sut sezilarli darajada kamayib boradi. Ammo tug‘ishi yaqinlashgan sari yana sut kuniga 2 – 3 litr ko‘payadi. U holda darrov sog‘masdan, ko‘yib yuborish kerak. Agar suti ko‘p bo‘lsa 10 – 15 kun davomida asta–sekin chiqarilishi lozim. Bu vaqtda ozuqa me’yori, sog‘ish soni kamaytiralid, 2 – 3 kunda bir sog‘ib tanaffus beriladi. Sigirlardan olinadigan buzoqlarni sog‘lomligi, tug‘ishni osonligi beriladigan ozuqalar sifati, tarkibi, miqdori va sigirlarni parvarish qilishga bog‘liq bo‘ladi. Qoramollarni bo‘rdoqiga boqish gigiyenasi - Qoramollarni burdoqiga boqishni ng asosiy maqsadi, hayvonlarni go‘sht mahsulorligini ko‘paytirish. Xo‘jalikning joylashishi, tabiiy iqlim sharoitiga qarab hayvonlarni bir joyda saqlab, silos, jom, barda, sheluxa, kunjara, shrot va boshqa ozuqalar bilan boqish mumkin yoki yaylovda erkin holida boqilib em ozuqalar ham berib boriladi. Ixtisoslashgan xo‘jaliklarda go‘sht etishtirish uchun buzoqlar 2 oyligidan boshlab bo‘rdoqiga qo‘yiladi. Bular maxsus binolarda saqlanib, oxur, sug‘orish qurilmasi, quruq pol, to‘shama va go‘ngni yig‘ishtirish mexanizatsiyalashtiriladi. YAyrash maydoni bo‘lishi shart. Oxurlarni bino ichida ham, yayrash maydonida ham mexanizatsiyaga muljallab qurish lozim. Boshqa xo‘jaliklardan keltirilgan buzoqlar doimo zoovetmutaxassislar nazoratida bo‘ladi. Ularni oziqlanishi, yangi sharoitga moslashishi ko‘zatiladi. Suvli ozuqalardan - jom, barda, ko‘k o‘t va boshqalarni berishga birdaniga o‘tkazilsa, oshqozon-ichak faoliyati ishi buziladi. Yaylovda boqiladigan bo‘rdoqi hayvonlar bir xil turdagi, yoshdagi va tirik vazndagilari alohida guruh qilinadi. Buzoqlar 2 oyligidan boshlab o‘stirishga va 10-12 oyligidan bo‘rdoqiga ajratiladi. O‘stirishga ajratilgan buzoqlarni vazni 70-75 kg bo‘lsa, 300 kundan keyin 220-240 kg ga etadi, bo‘rdoqilashda esa 300 kg bo‘ladi. So‘qimga boqiladigan buzoqlarni tirik vazni kamida 300 kg bo‘lishi, kuniga 800-1000 gr semirishi va 90 kunda esa 350-400 kg ga etishi lozim. O‘stirilayotgan buzoqlar 6 oyligigacha sut, obrat va sutni o‘rnini almashtiradigan ozuqalar bilan boqiladi. Bundan tashqari kuniga 1-1,2 kg em va 1 kg gacha shirali ozuqa beriladi, 6 oyligidan boshlab jom, barda, va boshqa sanoat chiqindilariga o‘rgatib boriladi. YOsh mollar 70 kun boqiladi. Qoramolchilikda qari va puchak sigirlar va ishdan chiqqan naslli buqalar ham bo‘rdoqiga boqiladi. Adabiyotlar 1. Suvonqulov Y.A. "Qishloq xo‘jaligi hayvonlari gigiyenasi" Toshkent, 1994 y. Qo‘shimcha adabiyotlar. 1. Medvedskiy V.I. «Soderjanie, kormlenie i uxod za jivotn ы mi». Minsk, 2007 2. Kochish I.I., Kalyujnыy N.S., Volchkova L.A., Nesterov V.V. «Zoogigiyena», Moskva, 2008 3. Nosirov U.N. «Qoramolchilik», Toshkent 2004

QORAMOLLAR GIGIYENASI Reja: 1. Qoramollarni saqlash usullari va molxonalar qurish gigiyenasi 2. Sigirlarni boqish, tug‘dirish, sog‘ish va sutdan chiqarish gigiyenasi 3. Qoramollarni burdoqiga boqish gigiyenasi 4. Qo‘ylarni saqlash usullari va qo‘yxonalar qurish gigiyenasi. 5. Qo‘ylarni oziqlantirish va sug‘orish gigiyenasi 6. Qo‘ylarni junini qirqish gigiyenasi 7. Qo‘zilarni o‘stirish, qo‘chqorlarni burdoqiga boqish.

Qoramollarni saqlash usullari – Qoramolchilik fermalari texnologiyani loyihalash me’yorlari (TLM) 1-89 asosida quriladi. Mustaqil mamlakatimizda qoramolchilik chorvachilikning asosiy tarmogi hisoblanib, hozirgi kunda 6,5 mln bosh qoramol, shundan 2,8 million sigir mavjud. Qoramollar molxona, molxona-yayratish, molxona-yaylov, molxona- lager, yaylov-lager, uzluksiz sex usulida bog‘lab va bog‘lamay boqiladi. Qaysi usulni tanlash xo‘jalikka keladigan foydaga qarab qabul qilinadi. Hayvonlar yil davomida doimo bog‘lashda turishi ham mumkin yoki faqat qish paytida bog‘lanadi. Ammo ularni har kuni yayratish maydoniga chiqarish lozim. YOz faslida esa hayvonlar yozgi yaylovlarga, lagerlarga chiqariladi. Lagerlarda maxsus bostirmalar, sug‘orish joylari va yaylovlar tayyorlanadi. YOzgi lagerlar ko‘k o‘t ekilgan va tabiiy o‘tlarga boy joylarga yaqin joylarda quriladi. Ba’zi bir xo‘jaliklarda burdoqi mollar ham bog‘lanib boqiladi. Bunday maxsus burdoqichilik xo‘jaliklarida ular uchun alohida binolar qurilib, molxonalar panjarali pollar bilan jihozlanadi. Sug‘orish, go‘ng yig‘ishtirish va ozuqa tarqatish mexanizatsiyalashtirilgan bo‘ladi. CHorva mollari bog‘lamay boqilganda maxsus jihozlangan molxonalar quriladi. Bunday usulda boqishda mollar orasida yuqumli kasalliklar bo‘lmasligi kerak. Bog‘lamay boqilgan sog‘in sigirlar yil davomida yaxshi dag‘al ozuqa, shirali va em ozuqa bilan hamda to‘shama bilan ta’minlangan, yayratish maydoni jihozlangan, ozuqa tarqatish, go‘ng chiqarish, sug‘orish va sog‘ish mexanizatsiyalashgan hamda elektrofikatsiyalangan bo‘lishi kerak. Mamlakatimizning iqlimi, er tuzilishi, xo‘jalik yunalishiga qarab qoramolchilik quyidagi xo‘jaliklarga bo‘linadi: Naslchilik xo‘jaligi – yangi zotlar yaratish va qimmatbaho nasllik yosh hayvonlarni etishtirish bilan shug‘ullanadi. Tovar xo‘jaligi – sut - go‘sht hamda go‘sht – sut etishtirish Bilan shug‘ullanadi.

Maxsus yosh mollarni etishtiruvchi xo‘jaliklar- tovar xo‘jaliklari uchun yosh mollarni etishtirib berish Bilan shug‘ullanadi. Maxsus burdoqichilik xo‘jaliklari – Qishloq xo‘jalik mollarini go‘sht uchun semirtirish bilan shug‘ullanadi. Har bir yo‘nalishdagi xo‘jaliklarda molxonalar maxsus Texnologiyani loyihalash me’yorlari (TLM) asosida quriladi. Sut yo‘nalishdagi fermalarda qoramollar bog‘lab boqilsa TLM № 819 – 64, 65, 66; bog‘lamay boqilsa № 819 – 53; sut – go‘sht yo‘nalishida bog‘lab boqilsa № 819 – 58; go‘sht yo‘nalishdagi burdoqi mollar uchun № 801 – 104, 105, 108 va 109 asosida qurilishi zarur. Bog‘lab boqish gigiyenasi - Qoramolchilik madaniyatini rivojlan- tirish, ozuqa xarajatini kamaytirish va hayvonlarning mahsuldorligini hisoblab borishda bog‘lab boqish yaxshi hisoblanadi. Bunda hayvon turlari uchun alohida binolar moslashtirib quriladi, ya’ni sigirlar uchun, buqalar, o‘sishdagi buzoqlar, bo‘rdoqi mollar uchun alohida molxona quriladi. Har bir katta yoshdagi hayvonlar uchun tovar xo‘jaligida 1,7 – 2,2 m 2 , naslchilik xo‘jaliklarda 2,1 – 2,4 m 2 joy ajratiladi. To‘g‘riqxonada sigir uchun 3 m 2 va nasllik buqalar uchun 3 – 3,3 m 2 ; o‘sishdagi yosh mollar va bo‘rdoqilar uchun 0,76 – 1,36 m 2 , yangi to‘g‘ilgan buzoqlar 10 – 15 kunlik yoshgacha bir boshdan alohida kataklarda, keyinchalik 4 – 6 boshda guruhlarda, 4 – 6 oyligida 20 boshdan kataklarda saqlanadi. Agar mollar 6 – 7 oylab molxonada saqlansa, har bir sigir uchun 14 – 18 m 3 , buzoqga 8 – 10 m 3 ; 4 – 5 oy tursa sigirga 25 m 3 va buzoqga 12 – 14 m 3 hajmdagi bino ajratiladi. Binoning balandligi 2,2 – 2,8 m dan kam bo‘lmasin. Sigirlarni sog‘ish vaqti yaqinlashsa tinch, keng va yorug‘ sog‘ish binosiga o‘tkaziladi. Bu erda tug‘adigan sigirlar va buzoklar saqlanadigan bo‘limlar bo‘ladi. Umuman xo‘jalikda to‘g‘riqxona umumiy sigirlar bosh soniga nisbatan 10 – 12% hisobidan quriladi.

Sigirlarni bog‘lab boqishdan bog‘lamay boqishga o‘tkazilganda ularni yaxshilab veterinariya ko‘rigidan o‘tkaziladi va keyinchalik ham xaftasiga bir marta tekshirilib boriladi, tuyoqlari tozalanadi, o‘sgan shoxlari kesiladi. Buzoqlar 10–15 kunligida kimyoviy yo‘l bilan shoxsizlantiriladi. Bunda kuper qaychisi bilan shox joyidagi juni va epidermisi qirqilib, tayyorlangan joy 25 – 30 sekund davomida uyuvchi natriy yoki kaliy bilan hullangan paxta bilan artiladi va yana 5 daqiqadan keyin ikkinchi marta qaytariladi. YAra 20 – 25 kunda tuzalib, yaxshi bo‘lib ketadi. Bog‘lamay boqish gigiyenasi - Qoramollar bog‘lamay boqilganda yil davomida erkin harakatda yayratish va oziqlanish maydonlarida yuradi, toza havoda turib yoki yotib bemalol dam oladi. Yil davomida toza havodan nafas olishi, doimo o‘zgarib turuvchi harorat, namlik, havoning harakati, quyosh nuri tufayli organizmning chidamliligi oshadi, modda va issiqlik almashish faollashadi. CHorva mollarini bog‘lamay boqishning xo‘jalik uchun foydasi juda katta, chunki ularga qarash uchun mehnat kam sarf bo‘ladi, Molxonada har xil jihozlarni ishlatishga ehtiyoj qolmaydi. Ammo hamma xo‘jaliklarda asosiy va qo‘shimcha xonalar bo‘lishi shart. Texnologiyani loyihalash me’yorlariga asosan qoramollar bosh soni ko‘p bo‘lsa bino ichi seksiyalarga bo‘linadi. Buzoqlar uchun 2 oylikdan boshlab 20 boshdan guruhlar uchun kataklar, keyinchalik to 50 boshgacha guruh qilinadi. Bundan tashqari to‘g‘riqxona, sut sog‘ish zali, sutni saqlash va qayta ishlash xonasi, sut laboratoriyasi, sut idishlarini yuvish xonasi, vakuum nasos xonasi va boshqalar bo‘lishi kerak. Ozuqa tayyorlash sexi va qo‘shimcha binolar bo‘ladi. Yirik fermalarda sun’iy qochirish punktlari ham bo‘ladi. Uni sut sog‘ish binosiga joylashtirish yoki alohida 8 – 10 bosh sigirga hisoblab, 1–2 stanokli qilib, texnologiyani loyihalash me’yorlari (TLM) asosida qurish mumkin (№ 807 – 6). Ferma o‘zining sug‘orish tarmog‘i, markazlashgan

isitish inshooti, kanalizatsiya, yoritish jihozlariga ega bo‘lib, binolar orasi asfalt yo‘llar bilan to‘tashtirilgan bo‘lishi kerak. Bog‘lamay saqlanadigan buzoklar va sigirlarga yoshiga qarab alohida o‘lchamlarda joy ajratiladi. Sog‘iladigan va sog‘ilmaydigan sigirlar saqlanadigan bo‘limlarda 50 boshdan joylashtirilib, har biriga 4 – 5 m 2 dan joy ajratilsa; 4 – 12 oylikkacha bo‘lgan 25 – 30 bosh buzoqlar saqlanadigan bo‘limda 2,5 m 2 , naslli buzoqlar uchun esa 2,5 – 3 m 2 joy ajratiladi. Katta yoshdagi buzoqlar 50 – 100 boshdan saqlanib har biriga 3 m 2 , sigirlar bo‘zog‘i bilan birga saqlansa 7 m 2 joy ajratiladi. Yirik fermalarda 400 bosh bog‘lamay saqlanadigan sigirlar uchun bitta bino qurilib, yil davomida qalin to‘shamada turadi. Molxona 4 ta bo‘limga bo‘linib, har bir bo‘limdan alohida eshik orqali yayratish maydoniga chiqariladi. Sut sog‘ish xonasi, sun’iy qochirish punkti, 40 – 50 boshga to‘g‘riqxona, 40 – 50 bosh buzoqga profilaktoriya, 200 bosh buzoq uchun buzoqxona va 100 bosh katta yoshdagi buzoqlar uchun alohida joy qilinib, maishiy xizmat, sanitariya kuzatuv xonasi, veterinariya punkti va boshqalar bo‘lishi kerak. Sigirlarni boksda saqlash. Yirik shoxli hayvonlarni saqlashda ketadigan harajatlarni kamaytirish maqsadida Rossiya, Ukraina, Germaniya, Angliya va mamlakatlarda sigirlarni boksda saqlash keng qullanilmokda. Boksda saqlanganda xuddi bog‘lamay boqiladigan sigirlardek mahsuldorligi pasaymaydi, bog‘lash materiallari sarflanmaydi, elinlari ifloslanmaydi va har biri o‘z o‘rnini topib joylashadi. Texnologiyani loyihalash me’yoriga (TLM) binoan har bir sigir uchun 1,7 – 2,2 m 2 joy ajratiladi (kengligi 1 – 1,2 m va uzunligi 1,7 – 1,9 m). Bokslar orasidagi to‘siq metalldan qilinib, pastki qismi poldan 45 – 50 sm va orqa tomoni 15 – 20 sm balandlikda bo‘ladi. Sigirlar tagiga to‘shama oyiga o‘rtacha 5 kg solinadi, ya’ni odatdagidan 3 marta kam sarflanadi. Bunday sharoitda saqlangan sigirlar tagi quruq, issiq bulib, mastit kasalliklari juda kam uchraydi.

O'xshashlar

YILQILAR GIGIYENASI
PARRANDALAR GIGIYENASI
QO‘YLAR GIGIYENASI
HAVO GIGIYENASI.
ASALARILAR GIGIYENASI