TERI KASALLIKLARI Reja: 1. Otlarda gi terining o’smali kasalliklari . 2. D ermatitlar . 3. Terining yiringli kasalliklari (follikulit, furunkul, karbunkul). 4. E kzema lar.

1. Otlarda gi terining o’smali kasalliklari Ot terisining aksariyat kasalliklari o’smali tabiatga ega bo’lib, jiddiy jarrohlik konsultasiya yoki kirishishni talab etadi. Shundan kelib chiqqan holda mavzuda teri kasalliklariga alohida ahamiyat beriladi. Sarkomalar Otlar sarkomalar i birinchi marta 1936 (1) yilda Djekson tomonidan ta’rif berilgan. Otlar orasida eng ko’p teri sarko masi ya’ni epitelial komponentli fibroblastik proliferativ neoplaziyasi tarqalgan (1). Fibroblastlarning morfologik xarakteristikasi, sekin o’sishi va ular zararlangan hayvonlarda biror – bir fiziologik muammolarni kam chaqirishi tufayli, sarkomalar ko’p hollarda gistopatologik xatarsiz o’sma turiga kiritiladi. Ammo bunday tasniflanish noto’g’ri bo’lib, chunki ko’p sonli bunday o’smalarning klinikasini to’liq ochmaydi va ular xatarli o’sma klinikasiga ega bo’ladi (2). Klinik manzarasi bo’yicha sarkomalar sugalli, tugunli fibroblastik, yarali fibroblastik, aralash va xatarli kenja turlarga bo’linadi. Bunday tasniflanish ularning biologik hossalariga to’g’ri keladi. (1–rasm). Eng agressiv kenja turlari xatarli bo’lib, fassiya va qon tomirlar bo’ylab tarqaladi, tez o’sadi va jarrohlik yo’l bilan olib tashlangandan so’ng yuqori residivlikka ega bo’ladi (2). O’smali jarayon boshning yuz, quloq v ko’z atrofi, oyoqning distal qismi, bo’yin va qorinning ventral qismi sohalarida hamda avvaldan lat yegan va tirnalgan joylarda rivojlanadi (3). Ko’z atrofi va oyoqning distal qismida joylashgan sarkomalar boshqa sohalarda joylashganlarga nisbatan ayniqsa yomon oqibatlarga olib keladi. Epidemiologiya Otning zoti va sarkomalar rivojlanish xavfi orasida bog’liqlik aniqlangan. Mahalliy otlarda bu kasallik nasldor toza qonli otlarga nisbatan 2 marotaba kam uchraydi. Otlar leykositlarining antigeni (OLA) va sarkomalar rivojlanish darajasi orasida to’g’ridan – to’g’ri genetik bog’liqlik mavjud. Masalan, sof qonli ingliz, shveysar, fransuz va salt miniladigan irland ot zotlarining A3 va W13 allellarining mavjudligi sarkomalar rivojlanish havfi bilan tig’iz bog’liq. Mahalliy zotlarda W13 alleli bo’lmagani sababli ular sarkomalar ga nisbatan kam chalinadi.

Sarkomalar rivojlanishida irsiy bog’liqlik mavjud. Masalan, naslida sarkomalar bilan kasallangan ajdodlari bo’lgan biyalardan olingan avlodda bu kasallikka moyillik bo’ladi. Genetik mutasiya natijasida hosil bo’lgan spontan xatarli o’smalar asosan qari hayvonlarda uchraydi, sarkomalar esa ko’proq yosh (1yoshli va kichik) hayvonlarda kuzatilishi ularda genetik moyillik borligi yoki ekzogen omil ta’sir qilganidan dalolat beradi. Hayvonlar tig’iz saqlanganda ham bu kasallik ko’p uchraydi. Sarkomalar ko’z atrofi, oyoqlar va qorin sohasida ko’proq rivojlanishi pashalar bilan bog’liqligi isbotlangan. Kasallik virusli etiologiyaga ega ekanligi to’g’risida fikr birinchi marotaba Olsen va Cook.10 lar tomonidan taklif etilgan. Teri papillomalarining transmissivligini o’rganishda ular otlar sarkomalar i va ot terisiga buqa papillomasi ekstraktini yuborib eksperimental chaqirilgan o’sma orasida juda katta o’xshashlikni aniqlagan. Buqa papillomasida virusli DNK borligi boshqa mualliflar tomonidan ham tasdiqlangan (11–20). Papillomalar o’smali transformasiyada ma’lum rol o’ynaydi, ammo ammo faqat virusli infeksiyaning mavjudligi transformasiya rivojlanishiga yetarli emas, chuki buqa papillomasining virusli DNK si kasal hayvonlarning sog’ terisida ham topiladi (20,21). A C

B D E 1 –r asm. Sarkomalarning kenja tiplari A. Boshning chaka so h asidagi sugalli sarko ma . B. Teri osti fibroblastik sarko ma . C. Yarali fibroblastik sarko ma . D. Sugalli va fibroblastik komponentlardan iborat shakl. E. Xatarli sarko ma bilan ot. Zararlanish b o’ yin pastiga, limfatik zanjirlar bo’ylab hamda halqum orti va quloq oldi limfatik bezlar tomonga tarqalgan. Latent virusni faol holatga keltirish uchun birorta shikast kerak bo’ladi. Bu hol sarkomalar ko’pincha lat yegan joylarda rivojlanishini tushuntiradi. Kasallikni tozalangan virusli DNK yuborilishi bilan chaqirish mumkin, ammo u ko’pincha spontan rivojlanadi (23). Sarkomalar rivojlanishida viruslar rol o’ynashi virusli DNK va virusli oqsillar topilganida isbotlandi. Ammo virusli transformasi - yaning mexanizmi xunuzgacha aniq emas. Sarkomalar hosil bo’lishida genetik va zot moyilliklarini hisobga olganda kasallik polietiologik xarakterga ekanligi to’g’risida fikrlar o’z o’rnini topgan. Davolash Sarkomalar ni davolashga tegishli ko’p ma’lumotlar mavjud. Ammo ularning barchasi ham muvafaqiyat keltirmaydi. Davolash samarasining baholanishi qiyin

kechadi; eng ertangi tadqiqotlar nazoratda bo’lmagan va asosan klinika yo’nalishi bilan chegaralangan . Sarkomalar odatda agressiv o’sma turi bo’lib, muvafaqiyatsiz davolashda yana qaytadan rivojlanadi. va yanada agressiv fenotipga aylanib keyingi davolanishi qiyinlashadi. Maxsus davolovchi markazlarda kuzatiladigan o’smalardan farqi o’laroq sarkomalar ning ko’p kenja turlari mavjud, qaysikimlar tinch holatda bo’lishi yoki spontan regressiyaga chalinishi mumkin. Jarrohlik yo’l bilan kesib olib tashlash O’smani qo’shimcha terapiyasiz jarrohlik yo’l bilan kesib olib tashlash eng kam samarali usul bo’lib hisoblanadi va 15,8 – 82% larda residivlar hosil bo’lishiga olib keladi (3,24–26). Bunga o’smali hujayralar sog’ to’qimalarga o’sib kirishga ulgurganligi qisman sabab bo’ladi (27). Shuning uchun o’smani to’liq bartaraf etib bo’lmaydi. Undan tashqari, atrof to’qimalarda latent holatda virusli agentlar bo’lishi mumkin (20,21). Operasion shikast va keyinchalik o’sishning stimulyasiyasi virusni faollashtiradi va virusli onkogenlar ekspressiyasini chaqiradi. Lazerli ablyasiya O’smaning lazerli ablyasiyasi uni olib tashlash yoki xajmini kamaytirish uchun qo’llanadi (24, 28–31). U mexanik asboblarga nisbatan atrof to’qimalarga kamroq zarar yetkazadi va o’smali hujayralar tarqalishiga yaxshiroq to’sqinliq qiladi. SO 2 – lazeri qo’llanganda residivlar faqat 38% holatlarda kuzatiladi (29). Lazerli ablyasiya intralezionalnыy ximioterapiya yoki boshqa qo’shimcha terapiya bilan qo’llanganda davolash samarasi yanada oshadi. Krioterapiya Krioterapiya otlarda uchraydigan sarkomalar ni davolash uchun eng ko’p qo’llanadigan usullardan biri bo’lgan (32–34). Samarasi 60–100% ni tashkil qiladi degan ma’lumotlar mavjud. Ammo oxirgi vaqtlarda o’tkazilgan tadqiqotlar ko’rsatishicha bunday usulda davolash faqat 9% usullarda samara berar ekan. Ya’ni ma’lumotlarda noaniqliq bo’lgani uchun bu masala yanada batafsil va uzoqroq o’rganishni talab etadi. Krioterapiya usuli veterinariyada ko’proq muvafaqiyatga ega, veterinarlar uni tez – tez qo’llab, samarali ta’sir qilish uchun