Texnik ijodkorlik va dizayn fanining mohiyati va vazifalari.
![Texnik ijodkorlik va dizayn fanining mohiyati va vazifalari.
REJA
1. Fanning maqsad va vazifalari. Ijodkorlik faoliyatining asosiy
tushunchalari
2. Bozor munosabatlari sharoitida ijodiy faoliyatning ahamiyati.
3.O‘quvchilar texnik ijodkorligining pedagogik va psixologik xususiyatlari.](/data/documents/7851e36e-35a3-4c25-90ae-d4f472d8d13f/page_1.png)
![1. Fanning maqsad va vazifalari. Talabalarning texnik tafakkurini va mehnatga
ijodiy munosabatini rivojlantirish, bozor iqtisodiyoti sharoitida fan texnika
taraqqiyotini jahon talablari darajasiga ko‘tarish, mahsulot sifatini tubdan
yaxshilashni, ishlab chiqarishning yuqori samaradorligini ta’minlay oladigan yosh
avlodni tarbiyalash eng muhim vazifa hisoblanadi. Bo‘lajak mutaxassislarda ijodiy
faoliyat asoslariga oid bilim, ko‘nikmalarni shakllantirish orqali hozirgi sanoat
ishlab chiqarishiga xos texnik, texnologik-konstruktorlik va ishlab chiqarish
faoliyatlarining asoslari egallanishiga erishiladi.
Bu fanning asosiy maqsadi bo‘lajak o‘qituvchilarga umumiy o‘rta ta’lim
maktablarida, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida, maktabdan tashqari
ta’lim muassalarida o‘quvchilar ijodiy faoliyatini tashkil qilishning ilmiy-metodik
asoslarini o‘rgatishdan iboratdir. Ushbu maqsadga erishishda quyidagi
vazifalarning hal etilishi ko‘zda tutilgan:
o‘quvchilarni barkamol shaxs sifatida shakllantirish jarayonida texnik
ijodkorlik va dizayn asoslariga oid bilimlar tizimiga ega bo‘lish;
texnik ijodkorlikning tashkiliy va iqtisodiy asoslari bilan tanishish;
kashfiyot, ixtirochilik, ratsionalizatorlik va patentlash asoslari bo‘yicha
tushunchalarga ega bo‘lish;
texnik masalalarni yechish metod va usullaridan foydalanish ko‘nikmalarini
hosil qilish;
texnik ijodkorlik obyektlari uchun texnik hujjatlarni tuzish;
mustaqil ravishda texnik obyektlarni va ularning modellarini loyihalay
olish;
texnik ijodkorlik bo‘yicha sinf va sinfdan tashqari mashg‘ulotlar uchun
moslama, dastur va boshqa jihozlarni mustaqil loyihalay olish;
respublikada o‘quvchilar texnik ijodkorligi faoliyatini hozirgi holati va uni
takomillashtirish istiqboli to‘g‘risida tushunchalar;
o‘quvchilarni ijodiy faoliyatga jalb qilishning asosiy metodlarini bilish;
texnik ijodkorlik to‘garaklari faoliyatining mazmuni, tashkiliy asoslari,
texnik obyektlarni ilmiy asosda tanlay olish;](/data/documents/7851e36e-35a3-4c25-90ae-d4f472d8d13f/page_2.png)
![ to‘garaklarni o‘quv moddiy-texnika bazasini tashkil qila olish;
sinfdan va maktabdan tashqari o‘quv mashg‘ulotlarida texnik ijodkorlikni
metodik asoslarini bilish;
o‘quvchilarning ijodiy faoliyatiga tegishli bo‘lgan tadbirlarni tashkil qilish
va o‘tkazishning ilmiy asoslarini bilish kerak.
2. Bozor munosabatlari sharoitida ijodiy faoliyatning ahamiyati . Oliy
pedagogik ta’lim muassasalarida bo‘lajak mehnat va kasb ta’limi o‘qituvchisi
texnik ijodkorligini shakllantirish masalasi ko‘p qirrali bo‘lib, u talabalarni
ijodkorlik faoliyatiga tayyorlashning samarali yo‘llarini aniqlash va mazmunini
muvofiq tanlash birgalikda, o‘quv jarayonida texnik ijodkorlikni bo‘lajak
mutaxassislarning ijtimoiy va kasbiy tayyorgarligini umumlashtirishning aniq usul
va vositalarini ishlab chiqishdek muhim pedagogik vazifani o‘z ichiga oladi.
Shuningdek, ushbu jarayon vatanimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni aks
ettirishi va zamonaviy ilmiy talablarga to‘la javob berishi kerak.
Respublikamizning bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tishi va dunyo
hamjamiyatiga har tomonlama kirib borishi natijasida ilm olishni
axborotlashtirishning amaliy yo‘naltirilgan yaxlit davlat siyosatiga asos solindi,
uning ustivorliklari bo‘lgan dastlabki meyoriy-huquqiy asoslar yaratildi. Bunga
misol sifatida “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida“,
“Axborotlashtirish to‘g‘risida“, “Elektron hisoblash mashinalari uchun dasturlarni
va ma’lumotlar bazalarini huquqiy muhofaza qilish to‘g‘risida“, “Aloqa
to‘g‘risida“gi qonunlar va boshqa dasturiy hujjatlarni keltirish mumkin. Ushbu
qonunlarga muvofiq yaratilgan imkoniyat va imtiyozlar intellektual mulkdan
unumli foydalanishdagi iqtisodiy samarani oshirish, yangi texnika va
texnologiyalarni o‘zlashtirish, ular vositasida yangi mahsulotlarni ishlab
chiqarishga asoslangan intellektual mulk innovatsiya jarayonlarini rivojlantirish
uchun yangi istiqbollarni ochib berdi.
Ijodkorlik tushunchasining mohiyati . Odatdagi tushunchaga ko‘ra ijod
ozchilik kishilarning, buyuk san’at asarlarini, yangi mashinalarni, dastgohlar va
hokazolarni yaratadigan iste’dodli odamlarning qismatidir. Lekin ijod buyuk](/data/documents/7851e36e-35a3-4c25-90ae-d4f472d8d13f/page_3.png)
![asarlar yaratishdan iboratgina emas, balki kishining fikr yuritishi, biror tadbirni
o‘ylab topishi, ozgina bo‘lsa-da, qandaydir yangilik yaratishi ham ijoddir. Ijod
jarayoniga tasodif sifatida emas, balki muayyan qonuniyatlar asosida amalga
oshuvchi jarayon sifatida qarash lozim.
O‘quvchining ijodkorligi, avval, uning har qanday faoliyat jarayonidagi:
o‘ziga xos usul bilan masala yechish, insho yozish, tajriba ishlari, mehnat darslari
va hokazolardagi mustaqil fikrlashida namoyon bo‘lishi lozim. O‘quvchining ijodi
uning olgan bilimlarini hayotda ko‘rgan dalil va hodisalarga bog‘lay olishi, ularni
to‘g‘ri baholab, dastlabki ma’lumotlarni tahlil va sintez qila bilishidir.
Har qanday ijod borliqni rad etish emas, balki borliqqa to‘laroq kirib
borishdir. O‘qitishdagi individual yondoshish ham ta’lim jarayonining muhim
talabidir. O‘qitishdagi individual yondoshish faqat mashq ishlarida emas, balki
o‘quv jarayonining hamma bosqichlarida: yangi materialni o‘tish, mustahkamlash
va takrorlashlarda ham, uy vazifasini tuzish va darsdan tashqari qo‘shimcha
mashg‘ulotlarda ham amalga oshirilishi zarur. Bu esa o‘quvchilarning ijodkorlik
mahoratlari va qobiliyatlari o‘sishida yana bir eshikni ochadi.
Shaxs sifatlarining shakllanishida oila, atrof–muhit, jamiyat katta rol
o‘ynaydi. Ota–onaning mehri, atrofdagilarning mehri, ularning olqishlari bolani
mustaqil fikrlashga va mustaqil ish boshlashga ishonchini uyg‘otadi. Ma’naviy-
ijodiy usullar shu tariqa o‘quvchilarning ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda
eng asosiy rol o‘ynaydi va ushbu usul 3 bosqichda amalga oshiriladi:
a) o‘quvchilarda bilishga qiziqishni uyg‘ota bilish;
b) o‘quvchilarning egallagan bilim va tajribasiga asoslangan holda masala
qo‘yish hamda ularga tayanib, masalalarni tahlil qilish;
v) o‘rganish kerak bo‘lgan muammo ustida mustaqil fikr yuritib, xulosa
chiqarishga erishish.
Yuqoridagi bosqichlarni amalga oshirish jarayonida talabalar, insonning boy
xazinasi uning o‘zida yashiringanligini tushunadilar. Buning uchun o‘qituvchi
ulardagi qiziqishni, yashiringan iste’dodni anglay bilishi kerak. Ilm olish, aqlni
peshlash, o‘z ustida ishlash, hikmatlarni bilish, kamtarlik, ma’rifatli bo‘lish kabi](/data/documents/7851e36e-35a3-4c25-90ae-d4f472d8d13f/page_4.png)
![fazilatlarga faqat mehnat qilish va bilim olish, o‘qib – o‘rganish, hayotni kuzatish
orqali erishish mumkin.
3. O‘quvchilar texnik ijodkorligining pedagogik va psixologik
xususiyatlari. Insoniyat taraqqiyotining barcha davrlarida ijodiy mehnat
bashariyatni olg‘a xarakatlantiruvchi asosiy omil bo‘lib kelgan. Shunday ekan,
yosh avlodni ijodiy mehnatga o‘rgatish, uni o‘z zamonasining eng ilg‘or bilimlari
bilan qurollantirish barcha davrlarda hamma xalqlar uchun eng dolzarb vazifa
hisoblangan.
Texnik ijodkorlikni tashkil qilishda, ikki o‘zaro bog‘liq vazifani e’tiborga
olish lozim. Ularning birinchisi, talabalarning ijodkorlik faoliyatida mustaqil
fikrlashini rivojlantirish, bilimlarni egallashdagi intiluvchanligi, ilmiy
dunyoqarashini shakllantirilishi bilan, ikkinchisi, o‘zlashtirilgan bilimlarni ta’limda
va amaliy faoliyatda mustaqil qo‘llay olishga o‘rgatish bilan belgilanadi.
Texnik ijodkorlik talabalar egallayotgan bilimlarining mustahkamligi va
mukammalligini ta’minlash, ularda faol va mustaqil fikrlovchi shaxs xislatlarini
shakllantirish, aqliy qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiluvchi faoliyat turi
hisoblanadi. Bu holat, ayniqsa, bo‘lajak mehnat va kasb ta’limi o‘qituvchilarining
fan asoslarini o‘zlashtirishida, keyinchalik bu jarayonga bevosita rahbarlik qilishda
oshirishida, ijodiy ish shakllarini ishlab chiqishida muhim ahamiyat kasb etadi.
Ijodkorlikka bo‘lgan ehtiyoj psixofiziologik jihatdan qaralganda, bir nechta
bosqichlarda amalga oshadi. Bulardan birinchisi havas - ehtiyojning eng sodda
shakli bo‘lib, inson tomonidan ongli boshqariladi. Ikkinchisi, nisbatan yuqoriroq
rivojlanish bosqichi bo‘lgan xohish ham inson tomonidan ongli boshqarilib, u
shaxsning ma’lum buyum yoki hodisaga nisbatan munosabatlari majmuasini
ifodalaydi. Uchinchisi, eng murakkab bosqich bo‘lgan qiziqish, xohish va u
bilan bog‘liq bo‘lgan tushunchalar asosida yuzaga keladi. Qiziqish hayotdagi
tashqi ta’sirlar, shaxs faoliyati hamda ta’lim-tarbiya jarayoni ta’sirida shakllanib
boradi. Bu holatlar psixologik omillar - diqqat, idrok, tushuncha, xotira, fikrlash,
sezgi va iroda xislatlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatib, shaxsning shakllanishida
alohida muhim ahamiyat kasb etadi.](/data/documents/7851e36e-35a3-4c25-90ae-d4f472d8d13f/page_5.png)
![Ijod va ijodkorlik faoliyati. Har bir insonning hayoti davomida hal qilishi
zarur bo‘lgan ko‘pgina muammolar yuzaga keladi. Insonlar, odatda, o‘z
muammolarini qanday hal qiladilar? Ba’zilar o‘z intuitsiyasiga tayangan holda
yechimni topishga harakat qiladilar, boshqalari o‘zga insonlar bilan
maslahatlashib, ularning tajribasi asosida yoki ilmiy-ommabop adabiyotlarni tahlil
qilib, o‘z muammolari yechimini topishga urinadilar, uchinchilari esa bu ishni
boshqa shaxslarga yoki tasodifiy holatlarga qoldirib, muammo yechimidan
umuman uzoqlashishga harakat qiladilar. Insonlarning faqat unchalik katta
bo‘lmagan qismigina o‘z muammolarini ijodkorlik faoliyati metodlari yordamida
yechadilar.
Siz, ijodkorlik faoliyati metodlari mavjudmi? Ijodkorlik bilan maqsadli
yo‘naltirilgan holda shug‘ullanish mumkinmi? degan savollar berasiz. Ha,
ijodkorlik metodlari mavjud, o‘z oldiga ilmiy kashfiyotlar qilish, yangi mashinalar,
mexanizmlar, texnologiyalar, rassomchilik san’ati asarlari, musiqiy, adabiy asarlar
yaratish bo‘yicha aniq masalalarlar qo‘yib, ijodkorlik faoliyati bilan maqsadli
shug‘ullanish mumkin. Navbatdagi muammo yuzaga keladi – ijodkorlik faoliyatini
qayerda o‘rganish mumkin? Bundan 10-20 yillar avval ijodkorlik metodlari bilan
faqat ixtirochilik masalalarini yechish nazariyasi bo‘yicha mutaxassislar
tomonidan o‘tkaziladigan seminarlarda, tizimli tahlil, funksional-qiymatli tahlil,
tizimli fikrlash faoliyati metodologiyasi, fikrlashni faollashtirish metodlari va
ijodkorlik nazariyasining boshqa bo‘limlarida tanishish mumkin edi. Hozirgi
kunda bu ilmiy yo‘nalish bo‘yicha yetarli darajada adabiyotlar nashr qilingan. Bu
borada tavsiya etiladigan adabiyotlarning ro‘yxati qo‘llanmaning oxirida
keltirilgan. Kitoblardan tashqari ko‘pgina maktablar va oliy ta’lim muassasalarida
turli maxsus fanlar kiritilgan. Shunday bo‘lsa-da, ko‘pgina ta’lim oluvchilar
ijodkorlik metodlari bilan tanishish, ularni madaniyatning turli sohalarida
muammolarni yechishda qo‘llashga o‘rganish imkoniga ega emas edilar. Nega?
Chunki talabalar uchun ijodkorlik nazariyasining yuqorida ko‘rsatilgan
bo‘limlarini, asosiy metodlarini o‘zida birlashtiradigan qo‘llanma mavjud emas
edi.](/data/documents/7851e36e-35a3-4c25-90ae-d4f472d8d13f/page_6.png)
![Yana ijodkorlikka qaytamiz. Taklif qilinganlardan ijodkorlik faoliyati turlarini
tanlashga harakat qiling: salat tayyorlash, mashhur detektiv asarini mutolaa qilish,
reklama e’lonini yaratish, fizika bo‘yicha masala yechish, o‘qilgan matn asosida
hikoya tuzish, pardoz qilish. Bu sizda qanday sifatlarni shakllantiradi? Ijodkorlikka
faoliyatning mavjud bo‘lgan namunalaridan nusxa olmaydigan va bajarish
jarayonida inson o‘zi uchun yoki boshqalar uchun yangilik yaratadigan turlari
kiradi. Shunday qilib, ijodkorlik – bu obyektiv (hamma uchun) yoki subyektiv
(o‘zi uchun) yangi tizimlar yaratish jarayoni.
Har bir insonga ijodkorlik faoliyati texnologiyalari va metodlarini egallash
zarurmi, axir hamma ham obyektiv yangiliklar yaratmaydi-ku? Inson kim bo‘lib
ishlashidan qat’iy nazar: ovqat tayyorlashi, kiyimni modellashtirishi, o‘z
farzandlarini tarbiyalashi, ko‘pgina uy ishlarini bajarishi va xo‘jalik muammolarini
yechishiga to‘g‘ri keladi. Shuning uchun javob bir xil, ijodkorlik metodlarini har
bir inson egallashi zarur. Qanday metodlarni va qaysi faoliyat uchun qo‘llash yoki
qo‘llamaslik – bu uning tanlash huquqi.
Ijodkorlik tabiati. Nima deb o‘ylaysiz, ijodkorlik qobiliyati nasldan naslga
o‘tadimi? Uzoq yillar ko‘pgina olimlar va oddiy insonlar ijodkorlik qobiliyati – bu
nasldan naslga o‘tuvchi xudo bergan ne’mat deb hisoblashar edi. Shuning uchun
agar bola oddiy oilada tug‘ilgan bo‘lsa, undan qaysidir faoliyatda yuksak
muvaffaqiyatlar kutishga o‘rin yo‘q. Yetuk kompozitorlar (Baxlar oilasi),
rassomlar (rerixlar oilasi), yozuvchilar yaratuvchi – xudoga nisbatan aytiladi
(Dyuma oilasi), olimlar (Kyurilar oilasi) ning oilaviy dinastiyasi hammaga
ma’lum. Biroq tarixda yetarli ma’lumot olmagan va o‘qimagan oilalardan chiqqan
yetuk yaratuvchilar ham ma’lum. Shu bilan birga olimlarda ijodkorlik qobiliyatlari
naslga hech ham aloqasi yo‘q va insonning hayoti davomida o‘zini rivojlantirish
yo‘li bilan shakllanadi degan fikr yuzaga keldi. Unda haqiqat qayerda?
Odatdagiday oraliqda... So‘zsiz, ijodkorlik faoliyatining ayrim nishonalari nasldan
naslga o‘tadi va bunga oilaviy dinastiyalar misol bo‘ladi. Shu bilan birga,
shaxsning butun hayoti davomida o‘zini rivojlantirishi ijodkorlik faoliyatida
yuksak natijalarga erishishning asosiy sharti hisoblanadi.](/data/documents/7851e36e-35a3-4c25-90ae-d4f472d8d13f/page_7.png)
![Eng murakkab savol yuzaga keladi - har birimizning qanday faoliyatga nasliy
nishonalar mavjudligini qanday aniqlashimiz mumkin. M.Tvenning «Kapitan
Sommerfildning samodagi sarguzashtlari» hikoyasida kapitan Sommerfild
jannatga tushib, insoniyatga mashhur bo‘lgan hamma harbiylarning munozarasi
o‘tkaziladigan xonaga kiradi. U qatnashuvchilarning yuzlariga qarab, ko‘pchiligini
taniydi, lekin qanchalik tirishmasin, stolning boshida munozarani boshqarib
o‘tirgan odam kimligini taniy olmaydi. Shunda u bu to‘g‘rida o‘zining
qo‘shnisidan so‘raydi, munozarani boshqarib o‘tirgan inson hayotligida etikchi
bo‘lgan va u harbiy bo‘lganida ham harbiy san’atning dahosi bo‘lar edi, degan
javob oladi.
O‘z qobiliyatlarini bolalikdanoq bilish, ularni maqsadli rivojlantirish va o‘z
kasbi va faoliyati sohasini izlashga yillarni va hatto o‘n yilliklarni yo‘qotmaslik
imkonini beradi. Biroq tez-tez shunday ham bo‘ladiki, universitetni tugatib bir
necha yil ishlagandan keyin inson bu uning ishi emasligini anglaydi. Bizning
hayotimiz qisqa va kam natijali, insonga quvonch baxsh etmaydigan faoliyatga bir
necha yilning yo‘qotilishi juda achinarlidir. Hozirgi paytda, bolalar va kattalarning
qobiliyatlarini aniqlash uchun turli xil psixologik testlar ishlab chiqilgan, lekin
muammoni yakuniy yechimiga hali uzoq. Afsus bilan ta’kidlash mumkinki,
kishilarning qobiliyatini aniqlashning universal testi mavjud emas. Balki, bu
kitobni o‘qiganlardan kimdir kelajakda shunday testlar ishlab chiqadi.
Yana bir juda muhim savol – ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishning cheki
bormi? Ma’lumki, reproduktiv qobiliyatlar ma’lum chegaragacha rivojlanadi. Biz
ip bog‘lash, nonga yog‘ surishni qanchalik mashq qilmaylik, ertami kech biz
undan boshqa o‘zib keta olmaydigan oxirgi darajadagi tezlikka erishamiz.
Ijodkorlik qobiliyatlari olimlarning isbotlashiga ko‘ra, chegaraga ega emas,
insonda ularni rivojlantirish xohishi bor ekan, ular rivojlanaveradi. Xulosa oddiy:
ijodkorlik faoliyati o‘zimizga, to‘g‘rirog‘i, nasliy qobiliyatlar va ish
qobiliyatlarimizga bog‘liq. Aynan ish qobiliyati insonning hayot faoliyati
davomida erishilgan faoliyati natijalarini aniqlaydi. Ma’lum bo‘lishicha, inson](/data/documents/7851e36e-35a3-4c25-90ae-d4f472d8d13f/page_8.png)
![yuksak ish qobiliyati va zarur genetik qobiliyatlarsiz erisha olmaydigan
maqsadlar yo‘q.](/data/documents/7851e36e-35a3-4c25-90ae-d4f472d8d13f/page_9.png)
![Adabiyotlar:
1. Andrianov P.N. Maktab o‘quvchilari texnik ijodkorligi. Tuzuvchi:
P.N. Andrianov T., «O‘qituvchi» 1989y 128 bet.
2. Texnicheskoye tvorchestvo uchashixsya: Ucheb.Posobiye dlya
studentov pedinstitutov i uchahixsya peduchilish industr-ped. spets Y.S Stolyarov,
D.M.Komskiy. V.G.Getti i dr.
3. Vorobyev A.I. Limanskiy S.A. Texnicheskoye konstruirovaniye i
modelirovaniye. Ucheb. pos. dlya studentov IPF pedinstitutov i peduchilih T,.
«O‘qituvchi» 1990g.
4. Bespalko V.P. Pedagogika i progressivno‘ye texnologii obucheniya.
Ins.prof.obr. Ministerstvo Obr Rosii, M., 1995. 336s.
5. Razumovskiy V.G. O‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini o‘stirish. T.,
«O‘qituvchi» 1978y](/data/documents/7851e36e-35a3-4c25-90ae-d4f472d8d13f/page_10.png)
Texnik ijodkorlik va dizayn fanining mohiyati va vazifalari. REJA 1. Fanning maqsad va vazifalari. Ijodkorlik faoliyatining asosiy tushunchalari 2. Bozor munosabatlari sharoitida ijodiy faoliyatning ahamiyati. 3.O‘quvchilar texnik ijodkorligining pedagogik va psixologik xususiyatlari.
1. Fanning maqsad va vazifalari. Talabalarning texnik tafakkurini va mehnatga ijodiy munosabatini rivojlantirish, bozor iqtisodiyoti sharoitida fan texnika taraqqiyotini jahon talablari darajasiga ko‘tarish, mahsulot sifatini tubdan yaxshilashni, ishlab chiqarishning yuqori samaradorligini ta’minlay oladigan yosh avlodni tarbiyalash eng muhim vazifa hisoblanadi. Bo‘lajak mutaxassislarda ijodiy faoliyat asoslariga oid bilim, ko‘nikmalarni shakllantirish orqali hozirgi sanoat ishlab chiqarishiga xos texnik, texnologik-konstruktorlik va ishlab chiqarish faoliyatlarining asoslari egallanishiga erishiladi. Bu fanning asosiy maqsadi bo‘lajak o‘qituvchilarga umumiy o‘rta ta’lim maktablarida, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida, maktabdan tashqari ta’lim muassalarida o‘quvchilar ijodiy faoliyatini tashkil qilishning ilmiy-metodik asoslarini o‘rgatishdan iboratdir. Ushbu maqsadga erishishda quyidagi vazifalarning hal etilishi ko‘zda tutilgan: o‘quvchilarni barkamol shaxs sifatida shakllantirish jarayonida texnik ijodkorlik va dizayn asoslariga oid bilimlar tizimiga ega bo‘lish; texnik ijodkorlikning tashkiliy va iqtisodiy asoslari bilan tanishish; kashfiyot, ixtirochilik, ratsionalizatorlik va patentlash asoslari bo‘yicha tushunchalarga ega bo‘lish; texnik masalalarni yechish metod va usullaridan foydalanish ko‘nikmalarini hosil qilish; texnik ijodkorlik obyektlari uchun texnik hujjatlarni tuzish; mustaqil ravishda texnik obyektlarni va ularning modellarini loyihalay olish; texnik ijodkorlik bo‘yicha sinf va sinfdan tashqari mashg‘ulotlar uchun moslama, dastur va boshqa jihozlarni mustaqil loyihalay olish; respublikada o‘quvchilar texnik ijodkorligi faoliyatini hozirgi holati va uni takomillashtirish istiqboli to‘g‘risida tushunchalar; o‘quvchilarni ijodiy faoliyatga jalb qilishning asosiy metodlarini bilish; texnik ijodkorlik to‘garaklari faoliyatining mazmuni, tashkiliy asoslari, texnik obyektlarni ilmiy asosda tanlay olish;
to‘garaklarni o‘quv moddiy-texnika bazasini tashkil qila olish; sinfdan va maktabdan tashqari o‘quv mashg‘ulotlarida texnik ijodkorlikni metodik asoslarini bilish; o‘quvchilarning ijodiy faoliyatiga tegishli bo‘lgan tadbirlarni tashkil qilish va o‘tkazishning ilmiy asoslarini bilish kerak. 2. Bozor munosabatlari sharoitida ijodiy faoliyatning ahamiyati . Oliy pedagogik ta’lim muassasalarida bo‘lajak mehnat va kasb ta’limi o‘qituvchisi texnik ijodkorligini shakllantirish masalasi ko‘p qirrali bo‘lib, u talabalarni ijodkorlik faoliyatiga tayyorlashning samarali yo‘llarini aniqlash va mazmunini muvofiq tanlash birgalikda, o‘quv jarayonida texnik ijodkorlikni bo‘lajak mutaxassislarning ijtimoiy va kasbiy tayyorgarligini umumlashtirishning aniq usul va vositalarini ishlab chiqishdek muhim pedagogik vazifani o‘z ichiga oladi. Shuningdek, ushbu jarayon vatanimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni aks ettirishi va zamonaviy ilmiy talablarga to‘la javob berishi kerak. Respublikamizning bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tishi va dunyo hamjamiyatiga har tomonlama kirib borishi natijasida ilm olishni axborotlashtirishning amaliy yo‘naltirilgan yaxlit davlat siyosatiga asos solindi, uning ustivorliklari bo‘lgan dastlabki meyoriy-huquqiy asoslar yaratildi. Bunga misol sifatida “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida“, “Axborotlashtirish to‘g‘risida“, “Elektron hisoblash mashinalari uchun dasturlarni va ma’lumotlar bazalarini huquqiy muhofaza qilish to‘g‘risida“, “Aloqa to‘g‘risida“gi qonunlar va boshqa dasturiy hujjatlarni keltirish mumkin. Ushbu qonunlarga muvofiq yaratilgan imkoniyat va imtiyozlar intellektual mulkdan unumli foydalanishdagi iqtisodiy samarani oshirish, yangi texnika va texnologiyalarni o‘zlashtirish, ular vositasida yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishga asoslangan intellektual mulk innovatsiya jarayonlarini rivojlantirish uchun yangi istiqbollarni ochib berdi. Ijodkorlik tushunchasining mohiyati . Odatdagi tushunchaga ko‘ra ijod ozchilik kishilarning, buyuk san’at asarlarini, yangi mashinalarni, dastgohlar va hokazolarni yaratadigan iste’dodli odamlarning qismatidir. Lekin ijod buyuk
asarlar yaratishdan iboratgina emas, balki kishining fikr yuritishi, biror tadbirni o‘ylab topishi, ozgina bo‘lsa-da, qandaydir yangilik yaratishi ham ijoddir. Ijod jarayoniga tasodif sifatida emas, balki muayyan qonuniyatlar asosida amalga oshuvchi jarayon sifatida qarash lozim. O‘quvchining ijodkorligi, avval, uning har qanday faoliyat jarayonidagi: o‘ziga xos usul bilan masala yechish, insho yozish, tajriba ishlari, mehnat darslari va hokazolardagi mustaqil fikrlashida namoyon bo‘lishi lozim. O‘quvchining ijodi uning olgan bilimlarini hayotda ko‘rgan dalil va hodisalarga bog‘lay olishi, ularni to‘g‘ri baholab, dastlabki ma’lumotlarni tahlil va sintez qila bilishidir. Har qanday ijod borliqni rad etish emas, balki borliqqa to‘laroq kirib borishdir. O‘qitishdagi individual yondoshish ham ta’lim jarayonining muhim talabidir. O‘qitishdagi individual yondoshish faqat mashq ishlarida emas, balki o‘quv jarayonining hamma bosqichlarida: yangi materialni o‘tish, mustahkamlash va takrorlashlarda ham, uy vazifasini tuzish va darsdan tashqari qo‘shimcha mashg‘ulotlarda ham amalga oshirilishi zarur. Bu esa o‘quvchilarning ijodkorlik mahoratlari va qobiliyatlari o‘sishida yana bir eshikni ochadi. Shaxs sifatlarining shakllanishida oila, atrof–muhit, jamiyat katta rol o‘ynaydi. Ota–onaning mehri, atrofdagilarning mehri, ularning olqishlari bolani mustaqil fikrlashga va mustaqil ish boshlashga ishonchini uyg‘otadi. Ma’naviy- ijodiy usullar shu tariqa o‘quvchilarning ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda eng asosiy rol o‘ynaydi va ushbu usul 3 bosqichda amalga oshiriladi: a) o‘quvchilarda bilishga qiziqishni uyg‘ota bilish; b) o‘quvchilarning egallagan bilim va tajribasiga asoslangan holda masala qo‘yish hamda ularga tayanib, masalalarni tahlil qilish; v) o‘rganish kerak bo‘lgan muammo ustida mustaqil fikr yuritib, xulosa chiqarishga erishish. Yuqoridagi bosqichlarni amalga oshirish jarayonida talabalar, insonning boy xazinasi uning o‘zida yashiringanligini tushunadilar. Buning uchun o‘qituvchi ulardagi qiziqishni, yashiringan iste’dodni anglay bilishi kerak. Ilm olish, aqlni peshlash, o‘z ustida ishlash, hikmatlarni bilish, kamtarlik, ma’rifatli bo‘lish kabi
fazilatlarga faqat mehnat qilish va bilim olish, o‘qib – o‘rganish, hayotni kuzatish orqali erishish mumkin. 3. O‘quvchilar texnik ijodkorligining pedagogik va psixologik xususiyatlari. Insoniyat taraqqiyotining barcha davrlarida ijodiy mehnat bashariyatni olg‘a xarakatlantiruvchi asosiy omil bo‘lib kelgan. Shunday ekan, yosh avlodni ijodiy mehnatga o‘rgatish, uni o‘z zamonasining eng ilg‘or bilimlari bilan qurollantirish barcha davrlarda hamma xalqlar uchun eng dolzarb vazifa hisoblangan. Texnik ijodkorlikni tashkil qilishda, ikki o‘zaro bog‘liq vazifani e’tiborga olish lozim. Ularning birinchisi, talabalarning ijodkorlik faoliyatida mustaqil fikrlashini rivojlantirish, bilimlarni egallashdagi intiluvchanligi, ilmiy dunyoqarashini shakllantirilishi bilan, ikkinchisi, o‘zlashtirilgan bilimlarni ta’limda va amaliy faoliyatda mustaqil qo‘llay olishga o‘rgatish bilan belgilanadi. Texnik ijodkorlik talabalar egallayotgan bilimlarining mustahkamligi va mukammalligini ta’minlash, ularda faol va mustaqil fikrlovchi shaxs xislatlarini shakllantirish, aqliy qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiluvchi faoliyat turi hisoblanadi. Bu holat, ayniqsa, bo‘lajak mehnat va kasb ta’limi o‘qituvchilarining fan asoslarini o‘zlashtirishida, keyinchalik bu jarayonga bevosita rahbarlik qilishda oshirishida, ijodiy ish shakllarini ishlab chiqishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ijodkorlikka bo‘lgan ehtiyoj psixofiziologik jihatdan qaralganda, bir nechta bosqichlarda amalga oshadi. Bulardan birinchisi havas - ehtiyojning eng sodda shakli bo‘lib, inson tomonidan ongli boshqariladi. Ikkinchisi, nisbatan yuqoriroq rivojlanish bosqichi bo‘lgan xohish ham inson tomonidan ongli boshqarilib, u shaxsning ma’lum buyum yoki hodisaga nisbatan munosabatlari majmuasini ifodalaydi. Uchinchisi, eng murakkab bosqich bo‘lgan qiziqish, xohish va u bilan bog‘liq bo‘lgan tushunchalar asosida yuzaga keladi. Qiziqish hayotdagi tashqi ta’sirlar, shaxs faoliyati hamda ta’lim-tarbiya jarayoni ta’sirida shakllanib boradi. Bu holatlar psixologik omillar - diqqat, idrok, tushuncha, xotira, fikrlash, sezgi va iroda xislatlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatib, shaxsning shakllanishida alohida muhim ahamiyat kasb etadi.