Toxariston ilk oʻrta asrlarda VI

Toxariston ilk oʻrta asrlarda VI - VIII asrlarda .

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4141.1767578125 KB

Ko'chirib olish

Reja
Kirish
. Melee qurollari va himoya zirhlari
2. Mustahkamlash va hujum qurollari
Xulosa
Adabiyot

Kirish
Toxariston ilk o rta asrlarda ʻ VI - VIII asrlarda .
Ilk o rta asrlarda Toxaristonda bir qancha mayda davlatlar vujudga kelgan
ʻ
bo lib, ular hozirgi Surxondaryo viloyati, Tojikiston janubi va Afg onistonning
ʻ ʻ
shimoliy hududlarida joylashgan edi. Toxariston 27 ta tog li va tog oldi rayonlarini
ʻ ʻ
birlashtirgan. Ularning har birining o‘z hukmdori va harbiy otryadi – cho‘karlari
bo‘lgan. Eng nufuzlilari Xuttalyan, Shuman, Kobadi-an, Shugnan, Vaxon
hukmdorlari edi. Agar kerak bo'lsa, ular 50 minggacha askar to'plashlari mumkin edi.
Shunga qaramay, Toxaristonni dastlab eftaliylar, keyin esa Turk xoqonligi bosib
oladi. Manbalardan ma’lumki, 7—8-asrlarda Toxariston aholisining yarmini turklar
tashkil etgan. Mamlakatda ko'plab buddist ibodatxonalari va monastirlari mavjud edi.
Toxarlarning o'z yozuvi bor edi, alifbosi 25 ta harfdan iborat edi. Ular chapdan o'ngga
yozdilar.
Toxariston aholisining asosiy qismi o troq bo lib, dehqonchilik bilan
ʻ ʻ
shug ullangan. Chorvadorlar mayda va yirik qoramollardan tashqari ot, xachir, tuya
ʻ
boqgan. Ilk o'rta asrlarda Toxaristonga tashrif buyurgan sayohatchilar ikki o'ramli
tuyalar va kalta toxar otlari - juda bardoshli, tor va uzun tog' yo'llarida ajralmas
bo'lgan to'g'risida hayajon bilan yozishgan.
Odamlar paxta va shoyi kiyim kiygan, tog'lilar esa qo'y terisi va jun kaftanlar
kiygan. Erkaklar sochlari va soqollarini oldilar, ayollar esa uzun o'ralgan.
Toxariston noyob tabiiy boyliklarga ega edi. Bu yerda konchilik qadimdan
rivojlangan. Yoqut, lapis lazuli, karnelian, mis, oltin, temir faqat Badaxshonda qazib
olindi. Qimmatbaho toshlar va minerallar zargarlik buyumlari, qurol-yarog'lar,
egarchilik va temirchilikda ishlatilgan . Bu yerda ajoyib qurol ustalari ishlagan.
Chokarlar nayza, tayoq, to r, xanjar, kamon va qilich bilan qurollangan edi. Ular
ʻ
mohirlik bilan to'qilgan Baqtriya zirhlari bilan himoyalangan.
Toxaristonda shisha biznesi rivojlandi. Bezaklarga qo'shimcha ravishda rangli

shishadan turli xil idishlar yasalgan. To qimachilik keng rivojlangan.ʻ
O rta Osiyoning bu hududi ko plab qo shni davlatlar bilan savdo aloqalarini
ʻ ʻ ʻ
olib bordi, u yerga o z elchilarini yubordi. Qimmatbaho toshlar, ayniqsa, jahonning
ʻ
barcha bozorlarida yuqori baholangan mashhur Badaxshon yoqutlari xorijga eksport
qilinardi. Toxaristonning ichki savdosida so g d naqshida zarb qilingan tangalardan
ʻ ʻ
foydalanilgan. Butun viloyatning poytaxti Balx shahri edi.
Toxariston ham So g d singari ilk ilk feodal davlat tuzilmalariga mansub
ʻ ʻ
bo lgan, ammo markazlashgan davlat emas edi.
ʻ
Ilk o rta asrlarda Toxariston aholisining salmoqli qismini turklar tashkil etgan.
ʻ
Turklar o rtasidagi qo shinning asosini qilich, qilich, keng qilich, kamon va nayza
ʻ ʻ
ishlatadigan og ir otliq qo shinlar tashkil qilgan. Boshqacha qilib aytganda, otliq
ʻ ʻ
qo'shinlar turli xil vazifalarni bajarish uchun turli xil qurollar bilan jihozlanishi
mumkin edi. Binobarin, otliq qo'shin taktik jihatdan juda moslashuvchan edi.
Ishimdan maqsad ilk o rta asrlarda Toxaristonda yashagan turli xalq va
ʻ
qabilalarning qurol-yarog larini tahlil qilishdan iborat. Shuningdek, ularni
ʻ
mustahkamlash texnikasi va ular bilan kurashish usullari.
Muammoni o rganish manbalari asosan o rta asr shaharlaridagi arxeologik
ʻ ʻ
qazishmalar hamda topilmalar va moddiy madaniyat ashyolarini o rganish
ʻ
hisoblanadi. Shuningdek, VIII asrda arablarning O rta Osiyoga bostirib kirishi
ʻ
davridagi ma lumotlar ham yozma manbalardir .
ʼ
arxeologik qurollanish toxariston istehkomi

1. Melee qurollari va himoya zirhlari
Ushbu bobda piyoda jangchi va chavandozning shaxsiy qurollari, shuningdek,
himoya zirhlari haqida gap boradi. Bu qurol va zirhlardan ilk o rta asrlardaʻ
Toxaristonda yashagan turli xalqlar va qabilalar foydalangan. Asosan toxarlar, turklar
va arablarning qurollari tasvirlangan.
. Jang quroli.
Qilichlar.
Qilich - bu to'g'ri pichoqli sovuq qurolning bir turi bo'lib, mayda zarba yoki
zarba va surish uchun mo'ljallangan, keng ma'noda - tekis pichoqli barcha uzun
pichoqli qurollarning umumiy nomi.
Zamonaviy mahalliy tarixiy qurollar fanida qilichning torroq ta'rifi qabul
qilingan: uzunligi 60 santimetrdan ortiq bo'lgan ikki qirrali tekis pichoqli hujum
quroli, asosan zarbalarni kesish uchun mo'ljallangan.
VI asrgacha . eramizda uzun qilich butun O'rta Osiyoda tarqalgan. Qilichlar bir
xil guruhga tegishli - to'g'ridan-to'g'ri ikki qirrali qilichlar, shu jumladan bitta tur:
jingalak qo'riqchi bilan. Pichoq uzunligi 64-85 sm, dastasi -15 sm, pichoq kengligi
2,4-3 sm.Qindan to'rtta temir qisqichli ikki qirrali pichoq. Kesish chizig'i to'g'ri.
Chiziqlarning uchlari ko'pincha sharsimon uchlari bilan bezatilgan.
Qilichlar pichoqlash va kesish quroli sifatida ishlatilgan. Ular juda keng
tarqalgan bo'lib, turli xalqlar, jumladan, Toxaristonning asosiy aholisi bo'lgan
to'horlar va turklar tomonidan ishlatilgan. Piyoda va otliq askar shunday qilichlar
bilan qurollangan edi. Qilichlar yaqin janglarda juda samarali qurol edi, ammo
qilichlarning katta massasi va jangda manevrning yo'qligi qilichlarning o'z sinfidagi
yagona qurolga aylanishiga imkon bermadi.
VI asrda butun O'rta Osiyo hududida o'ziga xos ikki qirrali qilichlar mavjud
edi . Ehtimol, yodgorliklarda hali topilmagan bo'lsa-da, keng qilichlar ham ishlatilgan.
Keyinchalik keng shamshirlar keng tarqalib, tekis bo'lib, keyin biroz kavisli qilichlar

ishlatila boshlandi.
6- asrda pichoqli jangovar qurolning asosiy turi qilich edi. Bu to'g'ri ikki qirrali
pichoq, olmos shaklidagi yoki lentikulyar qism edi. Toxar qilichining dastasi to g ri,ʻ ʻ
dastasidagi astar suyak, shox va yog ochdan qilingan. Tutqich silliq yoki barmoq
ʻ
yivlari bilan qovurg'ali edi. U tutqichga chinnigullar bilan biriktirilgan, uning boshini
bezak bilan bezash mumkin edi. Chiziqlar to'g'ridan-to'g'ri, novda shaklida edi,
tantanali qilichlarda xochlarni turli xil tasvirlar, masalan, hayvonlar yoki bezaklar
bilan bezash mumkin edi. Qilichlardan, asosan, qulayroq va engil keng qilichlar va
qilichlar uchun puli bo'lmagan boy bo'lmagan piyoda askarlar foydalangan.
Keng qilichlarning paydo bo'lishi bilan qilichlar o'zgarib, fonga tusha boshladi.
Shunday qilib, masalan, qilichlar uzunroq va ingichka bo'lib qoldi. Bu shakl pichoq
zarbalari uchun ko'proq mos edi.
Barcha pichoqli qurollar uchun g'iloflar shunga o'xshash texnologiyalar
yordamida qilingan. Ular ikkita yog'och yarmidan o'ralgan edi. Ular silliqlashdi va
keyin bo'yalgan, asosan qizil rangga bo'yalgan. Ko'pincha jingalak kiyingan rangli teri
bilan qoplangan, bu ularga yanada oqlangan ko'rinish bergan. Qinning og'zi va tanasi
metall armatura bilan birga tortilgan. Ularning orasiga ikkita jingalak qavs qo'yildi,
ulardan kayışlar yoki kichik o'ralgan zanjirlar paydo bo'ldi - ularning yordami bilan
qurol kamarga biriktirilgan. Barcha pichoqlar pastga qaragan holda eskirgan.

Teri qini bilan qilich.
Broadswords.
Keng qilich (veng. - pallos; orqa qilich, keng qilich) - murakkab dastasi, dastasi
va tig'i tekis yoki bir oz egilgan, uchi keng, bir yarim o'tkir (kamroqda ikki qirrali)
bo'lgan teshuvchi qirrali qurol. ). Qilich va qilichning sifatlarini birlashtiradi. Keng
qilichning dastasi boshi va qo'riqchisi bo'lgan tutqichdan (odatda chashka va himoya
qo'llarini o'z ichiga oladi) iborat.
Broadswords bir xil guruhga tegishli - tekis bir qirrali, shu jumladan bir tur:
xoch shaklidagi xochli, pichoq uzunligi 75-90 sm, kengligi -3-5 sm, tutqich balandligi
18 sm.Krossvord tekis, uchlari tomon biroz kengaygan. .
7- asrdan boshlab toxarlar va turklar qilich bilan bir qatorda uzun pichoqli
qurolning bir turi - bir qirrali tekis pichoqli keng qilichdan foydalana boshladilar.
Kesish yuzasi va zarba kuchini oshirish uchun keng shamshir tutqichi pichoqqa

egilgan. Ushbu turdagi qurol otliq janglar uchun ko'proq mos edi, buning uchun u
otliqlarda ommaviy ravishda tarqaldi. Tutqichning shakli, qilichlar kabi, silliq yoki
barmoq yivlari bilan qovurg'ali edi. Tutqichning tepalari ko'pincha yumaloq, kamroq
halqa shaklida edi. Keng qilichning dastasi ko'pincha yog'och plitalardan ("yonoqlar")
qilingan. Bir qirrali keng shamshirlar odatda ikkita chiziqdan yasalgan: qattiq po'lat
va yumshoq temir. Qurol ishlab chiqarishda ular hali ham "partiya" (beshtagacha
aralash metall chiziq) texnologiyasidan foydalanganlar. Bunday holda, mexanik
stressga yaxshi chidamli bo'lgan qatlamli struktura olindi. Bunday paketning o'rtasiga
qo'shimcha qattiq po'latdan yasalgan plastinka qo'yilib, pichoqning chiqib ketish
qirrasini tashkil etdi. To'liq po'latdan yasalgan zarb qilish juda keng tarqalgan edi, u
bilan qurol yuqori sifatli metall edi. Uning qattiqlashishi pichoqning chetida amalga
oshirildi va pichoqning tanasi juda plastik bo'lib qoldi. Chunki haddan tashqari
qattiqlik qurolni juda nozik qiladi. Ammo mo'rtlik bilan "sekin" sovutish usulini joriy
qilish orqali kurashish mumkin.
Tosh haykallari haqiqatiga qaraganda, qilichlar, keng qilichlar va kavisli
qilichlar toxarlar va turklar tomonidan keng qo'llanilgan. Haykallarda to‘g‘ri
pichoqlar shpalsiz, to‘g‘ri qirrali to‘g‘ridan-to‘g‘ri tirgaksiz, dumaloq dumli, silliq va
qovurg‘ali tutqichli tasvirlangan. Bitta pichoqning pichoqqa qarab egilgan dastasi bor,
bu erta qilichlarga xosdir. Egri pichoqli va to'g'ridan-to'g'ri shpalli shamshirlarning
tasvirlari mavjud. , Pichoqlar chap tomondan kamarga turli uzunlikdagi ikkita
kamarga osilgan
Barcha sharqiy keng so'zlar odatda qo'lning zaif himoyasi bilan nosimmetrik
dastaga ega, ko'pincha bu faqat yoyli xochdir. Ot sportida bir qirrali keng qilichlar
og'irligi pastligi tufayli ikki qirrali qilichlarga nisbatan afzalliklarga ega bo'lib , ishlab
chiqarish osonroq va arzonroq edi. Shuning uchun keng qilichlar qisqa vaqt ichida
(taxminan 100 yil) qilichlarni deyarli butunlay almashtirdi.
Broadswords asosan chopuvchi qurol sifatida ishlatilgan, shuning uchun otli
jangchilar ko'pincha keng qilichlar bilan qurollangan, chunki otdan aniq teshuvchi

zarba berish mumkin emas. Himoyasiz odam bilan aloqa qilishning oqibatlari juda
achinarli edi, ammo agar dushman zirhda bo'lsa, hamma narsa zarbaning kuchi va
aniqligiga bog'liq edi. Shunday qilib, dushman har doim ham keng qilich zarbasi bilan
ojiz qolishi mumkin emas edi. Bu holat keng so'zlarni doimiy ravishda
takomillashtirishga majbur qildi. Qurollarni manipulyatsiya qilishni osonlashtiradigan
tutqich tutqichining turli xil variantlari, kavisli pichoqli namunalar va hatto pichoqqa
moyil bo'lgan tutqich, ya'ni klassik qilichlar mavjud.
Ilk o'rta asrlarda keng so'zlarning turli shakllari. Toxariston VII asr.
Sabrlar.
Saber - kesuvchi-kesuvchi va teshuvchi-kesuvchi qirrali qurollar. Saber
pichog'i, qoida tariqasida, bir qirrali (ba'zi hollarda bir yarim o'tkirlash bilan), yon
tomonga o'ziga xos egilishga ega. dumba qismida. O'rtacha pichoq uzunligi 80-110
sm.
Sabr 7-1 - asrlarda turkiy xalqlar orasida keng qilichning o zgarishi natijasidaʻ
paydo bo lgan. Ot sportida bir qirrali keng qilichlar og‘irligi pastligi tufayli ikki
ʻ
qirrali qilichlardan ustunlik bilan birga texnologik ustunlikka ham ega edi. Pichoqning
egri ko'rinishi, dastlab kichik, ularni qilichga aylantirdi. 7-asr o rtalaridan Oltoyda, 8-
ʻ
asr o rtalarida Xazar xoqonligida ma lum bo lgan va O rta Osiyoda tarqalgan.
ʻ ʼ ʻ ʻ
Birinchi shamshirlar pichog'ining o'rtacha uzunligi taxminan 60-80 sm edi.Ko'pincha
pichoqqa nisbatan dastani bir oz moyillikda (5-8 °) edi. Saberlarning paydo bo'lishi

hamma joyda keng qilichlar yoki moyil tutqichli qilichlar bilan birga bo'lganligi ham
xarakterlidir. Qo'lning himoyasi oddiy olmos shaklidagi qo'riqchi edi. Ko'pincha
shamshirning uchi 10-20 sm ga ikki qirrali edi, bu esa pirsing xususiyatlarini oshirdi.
Biroq, qilich qurol edi, asosan chopuvchi va uning teshilish xususiyatlari ikkinchi
darajali edi. Tutqichning moyilligi va shamshirning kelib chiqishi haqida yana bir fikr
bor. Xususan, tutqichning emas, balki umuman dastaning moyilligi mavjud. Pichoq
va ko'ndalang bo'lak o'rtasida joylashgan maxsus qisqich yordamida pichoq pichoq
tomon egildi. Saberning prototipi 5-2-asrning ikkinchi yarmida keng qilichga
cho'zilgan , 8-asrda egri chiziqqa ega bo'lib , qilichga aylanadigan tirgakli turkiy
pichoq edi .
Saberlar qilichlar va keng qilichlar bilan solishtirganda katta zarar etkazdi va
ularning engilligi va manevrligi ularni piyoda va otliq qo'shinlarda ishlatishga imkon
berdi. 8- asrga kelib ular boshqa uzun pichoqli qurollarni deyarli butunlay
almashtirganlari ajablanarli emas .
Saber Sharqdagi asosiy jangovar qurol edi. Ilk o'rta asrlarda Markaziy Osiyoda
tug'ilgan qilich tezda mashhurlikka erishdi. Birinchidan, qilich otliqlarning quroli
bo'lib, bu ularning yuqoridan zarba berishga yaroqliligini oldindan belgilab qo'ydi,
buning uchun qilich pichoqning o'rtasida muvozanatlangan edi. Garchi qilichlar
kesish uchun mo'ljallangan bo'lsa-da, ularning ko'pchiligi kesish uchun ko'proq mos
edi. Saberlar ko'pincha mikroarra bilan jihozlangan. Bu kesish zarbasini ayniqsa
samarali qildi - faqat bunday zarba g'ayrioddiy chuqur, ko'pincha o'limga olib
keladigan yaralarni keltirib chiqarishi mumkin edi.
Saber zanjirli pochtaga osonlikcha kira olmadi, chunki bu turdagi zirhlar keskin
zarbalardan himoya qilish uchun mo'ljallangan. Metall zirhning kirib borishi odatda
muammoli. Saber kuchli zarbalar uchun mo'ljallangan qilich va keng qilichdan farqli
o'laroq, kesish qobiliyatiga ega. Masalan, keng qilich zirhni kesishdan ko'ra suyakni
sindirish ehtimoli ko'proq. Saber dushmanning to'ldirilgan zirhlari va mushaklarini
mukammal tarzda kesib o'tishi mumkin.

Turkiy tipdagi qilich.
Pichoqlar.
Pichoq - kesish asbobi, uning ishchi tanasi pichoq - bir yoki bir nechta
tomonida pichoqli qattiq materialdan (odatda metall) tasma. Dizaynda pichoq va
tutqichni ko'pincha ajratish mumkin. Pichoqning aniq teshuvchi qirrasi bo'lishi
mumkin.
Pichoqlar har doim turli jangchilarning qurollarining bir qismi bo'lgan. Odatda
ular kamar orqasida taqilgan, ammo O'rta Osiyo uchun pichoqni qilich yoki qilichning
qiniga yaqin joyda olib yurish odatiy holdir. Bu holatda, tezkor yaqin janglar
sharoitida pichoqni tortib olish qulayroq edi. Odatda pichoq faqat favqulodda
vaziyatlarda, masalan, jangda asosiy qurolni yo'qotishda ishlatilgan. Bundan tashqari,
pichoq yurishlarda sof maishiy asbob sifatida ishlatilgan, chunki pichoqning asosiy
maqsadi asrlar o'tishi bilan bir xil bo'lib qolgan.
Egri pichoqli pichoqlar.

Xanjarlar.
Xanjar - kalta (40 sm gacha) tekis yoki kavisli pichoqli, bir yoki ikki tomoni
o'tkirlangan sovuq qurol. Bu pichoqli pirsing va kesish qurolidir. Toxar xanjarlarining
uzunligi odatda 20 sm dan oshmasdi.
Xanjarlar yaqin janglarda ishlatilgan, ammo uloqtirish uchun ham ishlatilishi
mumkin edi. Xanjarlarni asosan ushbu qurolning ustalari kiyishgan, ular dushman
bilan kutilmagan to'qnash kelgan taqdirda uni tezda yo'q qilishlari mumkin edi,
chunki xanjar uzun pichoqdan ko'ra tezroq olinadi. Xanjarlar diniy buyumlar va kuch
atributlari sifatida ham ishlatilgan.
Jangovar xanjarlar orqa tomonda yoki kamarning orqasida va qinning orqasida
pichoq sifatida taqilgan. Xanjar jangda ishlatilganmi yoki yo'qmi, har holda bu qurol
jangchining buyuk obro'-e'tibori va mavqeidan gapirardi.
Shunday qilib, biz birinchi o'rta asr Toxaristonidagi shaxsiy hujum qurollari
turli xil jangovar topshiriqlarni bajara oladigan juda ko'p turdagi qurollar bilan
ifodalanganligini ko'ramiz.
Pichoqlar va xanjarlar.
2. Himoya qurollari.
Metall zirh 8-7 asrlarda paydo bo'lgan . Miloddan avvalgi e. VI asrga kelib. n.
e. u jangovar mudofaaning yuqori darajasiga erishgan edi. To'liq zirhga qobiq, qalqon,
dubulg'a kiradi. Ilk o'rta asrlarda O'rta Osiyoda temir zirhlarning ikkita asosiy to'plami
ishlatilgan: zanjirli pochta va plastinka zirh.
Zanjirli pochta - bu to'quv asosiga biriktirilgan kichik temir halqalardan

to'qilgan ko'ylak. Uzuklarning diametri odatda 8-15 mm edi.
Zanjirli pochta turli shakl va o'lchamlarda edi. Misol uchun, qisqa yoki
aksincha, beldan pastga cho'zilgan uzun ko'ylaklar bilan. Zanjirli pochta asosida
yaratilgan piyoda zirhlarining asosiy turi qozoq edi. Bu tashqi tomondan tunikaga
o'xshash uzun kiyim bo'lib, old tomonida mahkamlagich mavjud bo'lib, unda ikkita
mato qatlami orasiga zanjirli pochta to'quv qatlami tikilgan. Bu zirh ayniqsa turkiy
aholi orasida juda keng tarqalgan edi.
Zanjirli pochtani xalat va boshqa kiyimlar ostida ham kiyish mumkin edi,
asosan kamonchilarning engil piyoda askarlari shunday jihozlangan.
Pochta, kesish zarbalaridan himoya elementi sifatida.
Ko'pincha zanjirli pochta lamel teri zirhlari bilan birga ishlatilgan. Zirhning o'zi
juda bardoshli emas, lekin temir zanjirli pochta bilan birgalikda u kesish va kesish
zarbalaridan yaxshi himoya qildi.
Odatda bunday zirh ikki xil edi.
Ulardan ba'zilari korset-cuirass shaklida bo'lib, ko'pincha oyoq qo'riqchilari
rolini o'ynagan etagiga ega edi. Ya'ni, jangchi zich choyshabli kaftan ustiga zanjirli

pochta kiyib, uning ustiga leggingsli lamelli teridan tikilgan va agar unga katta
harakatchanlik kerak bo'lmasa (masalan, chavandoz) - choyshabli xalat. Ushbu
kombinatsiya korpusni ko'p turdagi shikastlanishlardan birinchi darajali himoya qildi.
Bundan tashqari, lamelli charm zirhlar xalat shaklida, tizzagacha bo'lgan
uzunlikda tayyorlanishi mumkin edi. Keyin zanjirli pochta, qoida tariqasida,
kiyilmagan, lamelli mato choyshablari ko'rinishidagi elkalari bilan cheklangan, ba'zan
esa tikilgan bo'yin va kasık bilan.
Odatda, chavandoz egarga o'tirganda beliga egilishi va egilishiga imkon berish
uchun qoraqalpog'iston qornida bo'linadi.
Teri qatlamli zirh.

Plitka zirhlari (lamellar) nafaqat teridan tayyorlanishi mumkin edi. Odatda, teri
kamonchilar, engil qurollangan otliqlar, militsiya va boshqalar tomonidan
ishlatiladigan engil zirhlar uchun ishlatilgan. Metall zirhlarni og'ir qurollangan
jangchilar kiyishgan, qoida tariqasida, bular qo'shinlarning asosiy zarba beruvchi
kuchi bo'lgan og'ir qurolli (nayzalar, qilichlar, keng qilichlar) bo'lgan piyoda askarlar
edi.
Metall qatlamli zirh.

O'rta Osiyoda qo'llaniladigan turli xil plastinka zirhlari.
Himoya qurollari majmuasiga dubulg'alar va qalqonlar ham kiritilgan. Ular har
xil turlar bilan ifodalanadi, lekin asosan engil yog'och qalqonlardan foydalanilgan
yoki ular butunlay tark etilgan.
Har xil turdagi qalqonlar.

Turkiy jangchilar.
Tochar jangchilari.
Natijada ilk o‘rta asr Toxaristonida qurollar juda xilma-xil bo‘lganligi aniq. Bu,
ehtimol, Markaziy Osiyoning ushbu mintaqasining turli xil etnik-madaniy tarkibi
bilan bog'liq. Masalan, turklar zirh va zirh modasini o'ziga xos tarzda talqin qilgan.
Toxarlar va xitoylarning turli qabilalari, asosan, shaxsiy qurollar va istehkom
tizimlarini ishlab chiqdilar. Qamal mashinalarining rivojlanishiga arablar ham katta

2. Mustahkamlash va hujum qurollari
Ushbu bobda qal'alar va boshqa mustahkamlangan pozitsiyalarga hujum qilish
uchun istehkom va og'ir qurollar, shuningdek, kamon va boshqa uzoq masofali
qurollar haqida gap boradi.
Ilk o rta asrlarda Toxariston 30 ga yaqin mayda bekliklardan iborat bo lib,ʻ ʻ
ularga odatda feodal o zining yollanma qo shini bilan boshchilik qilgan.
ʻ ʻ
Knyazlikning markazi doimo feodal qal'asi bo'lib, uning atrofida oddiy odamlar
o'rnashgan. Bunday shahar tuzilmalari ko'pincha bir-biri bilan urushgan va dushman
qo'shnilar tomonidan hujumga uchragan. Avval eftaliylar, keyin turklar va arablar
hukmronligi ostiga o'tdilar.
Bunday qiyin siyosiy vaziyatda odamlar istehkomlar qurishga va ular bilan
ishlash usullarini takomillashtirishga majbur bo'ldilar. Ushbu bobda istehkomlar va
istehkomlarni olishning turli usullari, shuningdek, shaxsiy masofali qurollar haqida
gap boradi, chunki bu narsalar bir-biri bilan chambarchas bog'liq.
Qulflar.
Qal'aning istehkomi 1500 kvadrat metrgacha bo'lgan kichik qal'alar bilan
ifodalanadi. m maydon. Ularning egalari mayda feodallar edi. Asosan, ular katta
urushlarda uzoq qamal uchun mo'ljallanmagan. Qal'alar bitta mudofaa chizig'iga ega
edi - devorlar. Ulardan ba'zilarida kamondan otish uchun teshiklar bo'lgan, ammo
arablar istilosiga yaqinroq, devorlarga bo'shliqlar joylashtirish tendentsiyasi yo'qoladi.
Devorlarning yuqori tonozlari yuqoriga qarab torayib, tekis bo'la boshlaydi. Buning
yordamida qal'a himoyachilari yuqoridan o'q uzishlari, tosh otishlari yoki
hujumchilarga qaynoq suv yoki smola quyishlari mumkin.
Qulflarning tasnifi sxema bo'yicha (Litvinskiy, Solovyov, 1985, p.2 )
. Izolyatsiya qilingan qal'alar - donjonlar. Ular Bobotepa, Balaliqtepa,
Jumalaktepa, Qo evqo rg on, Kuchuktepa, Cho rmag atepa, Oqtepa kabi
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
yodgorliklarni qazish ishlari bilan ifodalanadi. Bu qasrlarning egalari mayda feodallar

edi.
. Ularga ulashgan kichik (1 ga gacha) yashash joyi bo'lgan qal'alar. Ular
Sherobod va Termiz vohalarining o rganilmagan yodgorliklari bilan ifodalanadi.ʻ
Bunday qal'alarning egalari o'rtacha boylikdagi feodallar edi. Ularning yonida
feodalga turli darajada qaram bo'lgan odamlar joylashdilar. Masalan, dehqonlar,
hunarmandlar va savdogarlar.
. Katta qo'shni aholi punkti bo'lgan qal'alar (1 ga dan ortiq). Ular yodgorliklar
bilan ifodalangan: Zangtepa, Quyi O rtabo z. Bu qal'alar boy feodallarga tegishli edi.
ʻ ʻ
Qal'a yaqinida xizmatkorlar, dehqonlar, jangchilar va boshqa odamlar joylashdilar.
Ilk o rta asrlarda so g d qo rg onchilari katta tajribaga ega bo lganlar. Ular
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
deyarli barcha qal’alarni qurishda qatnashgan.
Shaharlar yaxshiroq himoyalangan. Ularning devorlari tagida 14 m kengligida
bo'lishi mumkin edi. Shaharning kattaligidan qat'i nazar, ularning barchasi tarkibida
bir nechta tarkibiy qismlar mavjud edi: qal'a, darvoza, minorali uzun devorlar va
o'rnatilgan burchak qal'asi.
Ilk o'rta asrlarda devorlar bo'shliqlar bilan jihozlangan bo'lib, ulardan
kamonchilar otishgan. Devorlarning bu modeli erta o'rta asrlardan ancha oldin paydo
bo'lgan. Ellinistik davrda u keng tarqaldi. Ammo kamonlarni modernizatsiya qilish
bilan undan voz kechish kerak edi. Devorlarni joylashtirishning yangi tizimi paydo
bo'ldi. Ular bo'shliqlarsiz va poydevorga burchak ostida ketishdi. Devorlarning
tepasida himoyachilar bor edi. Ular hujumchilarga kamon bilan o'q uzishlari, o'q
otishlari, qaynoq suv quyishlari yoki dushmanga o'q uzishlari mumkin edi.
Bu tendentsiya Markaziy Osiyoga Xitoydan kelgan. 5- asrda allaqachon u erda
"Wu jing zongyao" deb nomlangan istehkom tizimi paydo bo'lgan.
Ellinistik devor modelidan eng muhim farqi shundaki, devorlarga og'ir qurollar
joylashtirilishi mumkin edi.

a - yordamchi devor (yang-ma cheng); b - darvoza devoridagi darvoza (wen
cheng men); c - darvoza (yarim doira) devor (wen cheng); d - qal'a devorining tashqi
cheti (ma mian).

Tepasida qal'a devori modeliga misol.
Qamal mashinalari va qurollari.
Qamal qurollarining asosiy turlari tosh otish qurollari edi. Arab-fors
manbalarida ular Mandjaniki deb atalgan. Biroq ular faqat arablarning O rtaʻ
Osiyodagi istilolarida keng tarqalgan. Katta ehtimol bilan, bunday asboblar
Toxaristonda arablar bosqinidan oldin ham qo'llanilgan, ammo juda ko'p bo'lmagan.
Buning mantiqiy izohi bor. Bunday qurollar keng ko'lamli jangovar harakatlar uchun
kerak, ulardan yirik qo'shinlar tomonidan samarali foydalanish mumkin va o'zaro
urushlarda alohida feodallar sig'maydi. Ha, va bu qimmat qurol, bu aslida katta
mexanik slingdir.

1-rasm. Manjanik tasvir. Penjikent, hukmdorlar saroyi. Chizma.
Tosh otish asbobining tasviri harakatda ko'rsatilgan - "o'q" ning bir uchida
osilgan arqonlarni baquvvat tortib olish paytida "xizmatchilar" ning beshta figurasi
ko'rsatilgan, uning ikkinchi uchida sling bor edi. to'p bilan (afsuski, bu oxirgi uchi
yo'qoladi). Ushbu fragmentga qo'shimcha ravishda, boshqa qismlardan sharsimon
yadrolar tasvirlari bilan devor qog'ozi parchasini yig'ish mumkin edi, bu fragmentni
manjaniklar tasviri bilan birlashtirgani aniq.
Guruch. 2. Penjikentda tasvirlangan manjonikni qayta qurish varianti.

Manjanik arablar istilosining boshida samarali qurol bo'lgan, aslida bu
mudofaani kuchaytirishga turtki bo'lgan. Masalan, 7- asrning oxiriga kelib , shahar
devorlari juda mustahkam bo'lib, poydevoridagi kengligi 15 metrga etgan. Bunday
qurollar yordamida endi faqat himoyachilar joylashgan tepadagi devorlarni yo'q
qilishga harakat qilish mumkin edi.
Ushbu mashinalarga qo'shimcha ravishda katapultlar va ballistalar ham
ishlatilgan.
Arablar qamal dvigatellarini ishlab chiqarishda katta mahoratga ega edilar.
Arablarning istilosi qamal dvigatellarining rivojlanishida juda tez sakrashga turtki
bo'ldi. Arablar qamal mashinalaridan foydalanishga majbur bo'ldilar, chunki O'rta
Osiyo o'sha davrda yirik qal'a shaharlari hududi hisoblanardi. Ularni zabt etish uchun
qamal dvigatellarini ko'p miqdorda ishlatish kerak edi.
Fath qilingan hududlarda arablar qurol-yarog' va qamal dvigatellarini ishlab
chiqardilar.
Arablarning O rta Osiyoni bosib olishi qurol-yarog texnologiyalari, jumladan,ʻ ʻ
qamal mashinalarining rivojlanishiga turtki bo ldi.
ʻ
Uzoq masofali qurol.
Luqo.
Vaqt o'tishi bilan oddiy otliqlar o'rniga yangi harbiy qism paydo bo'ldi,
keyinchalik u sharqiy qo'shinlarning elita qismiga aylandi. Ular ot kamonchilar edi.
Professional jangchilar kamonni mohirlik bilan tutib, uzoqdan turib dushmanga zarba
berar, tez yaqinlashib, yaqin jangda uni yakunlab berar edilar. Ular urushning ko'p
funktsiyali vositasi sifatida harakat qildilar. Va bu elita O'rta Osiyoda, 7- asrda paydo
bo'lgan. Ana shunday qo‘shin tufayli mo‘g‘ullar kelajakda ulkan hududlarni bosib
oladilar, ammo hozircha bunday otryadlar Toxariston va butun O‘rta Osiyoda, ko‘plab
antik urushlarda qo‘llanilmoqda.
Bunday otliqlarning asosiy quroli, qilichdan tashqari, kuchli kompozit kamon
edi.

Yoy - o'q otish uchun mo'ljallangan otish quroli. Otish uchun cho'zilgan
kamonning saqlangan energiyasi ishlatiladi.
Ilk o rta asrlarda Toxaristonda qo llanilgan kamonlar asosan turkiylar edi.ʻ ʻ
Yoylar murakkab edi. Ularning moslashuvchan ko'p qatlamli yog'och poydevori
shoxli qoplamalar bilan mustahkamlangan. Bunday kamonlar, ehtimol, o'z tarixini
Hunnik tipidagi kamonlarga borib taqaladi.
Erta o'rta asrlardagi umumiy tendentsiya shoxli armatura sonini kamaytirish va
moslashuvchan zonalarni oshirish edi. Bu dizaynerlarga kamonni yanada ixcham
qilish imkonini berdi.
Shu bilan birga, kamon uzun bo'lib qoldi (130 sm gacha). Shunday qilib, turkiy
tipdagi kamon, xuddi qilich kabi, juda qisqa vaqt ichida Toxaristonda katta shuhrat
qozondi. U elita qo'shinlarining quroli edi va juda ko'p pul sarfladi.
Xun tipidagi kamonga asoslangan turkiy kamon.

O'q uchlari.
Darhaqiqat, kamon kabi o'q uchlari ham asosan turklar tomonidan ishlab
chiqilgan. Ular suyak va temir o'q uchlarini ishlatishgan. Ularning o'ziga xos
xususiyati patni tashkil etuvchi uchta samolyotning ulanishi edi. Aslini olganda, ular
Hunlar davrining uch pichoqli uchlarining nusxasi edi.
Har xil turdagi maslahatlar.
Shunday qilib, biz istehkom va uzoq masofali qurollar, jumladan, qamal
dvigatellari ilk o‘rta asr Toxaristonida juda xilma-xil bo‘lganini ko‘ramiz. Qal'alar va
shahar devorlari arablar bosqinini to'xtata olmasa ham, odamlarni himoya qildi.
Qamal dvigatellari istehkomlarga kirib borishi mumkin edi va doimiy ravishda
takomillashtirildi. Yoy va o'q asosiy masofali qurol sifatida doimiy ravishda
takomillashtirildi. To'liq kamon bilan qurollangan yangi qo'shinlar paydo bo'ldi.
Ko'chmanchilarning ulkan otliq qo'shinlari butun dunyoni to'sib qo'yadigan yangi vaqt

Xulosa
Shu tariqa men Toxaristondagi qurollar juda xilma-xil ekanligini ko‘rsata
oldim. Bu erda paydo bo'lgan qurollar boshqa madaniyatlar va xalqlarga ta'sir qildi,
masalan, qilich Rossiya va Evropaga kirib bordi. Menimcha, Markaziy Osiyo
jangchilarining qurollari Yevropa va Rossiyadan ham oshib ketgan. Sharq xalifalari
ko'chmanchi madaniyatlardan, xususan, otliqlarning qurollaridan juda ko'p qarz
olgan.
Toxaristonda ishlab chiqarilgan qurollar yuqori baholangan, ko'plab qurollar
keyinchalik Evropa va Xitoyga kelgan. U hatto O rta Osiyoda qurol va boshqaʻ
buyumlar ishlab chiqarish uchun o z ustaxonalarini ochgan arablar tomonidan ham
ʻ
qo llanilgan. Umuman olganda, qurollarning aksariyati keyinchalik arablarning
ʻ
Evropadagi yurishlari bilan birga kelgan. Ushbu qurol hatto ritsarlar orasida ham
mashhur bo'ldi.

Adabiyot
Belenitskiy A.M., Marshak B.I. Markaziy Osiyodagi qamal mashinasining eng
qadimgi tasviri //Sharq madaniyati. L., 1978, 215-221-betlar // http://www.xlegio.ru
Litvinskiy B.A. Qadimgi Markaziy Osiyodagi kompozit kamon // Sovet
arxeologiyasi. 1966. No 2 //www. Google.20Books.htm.ru
Litvinskiy B.A., Pyankov I.V. VI-IV asrlarda O`rta Osiyo xalqlari o`rtasidagi harbiy
ishlar. Miloddan avvalgi. // Qadimgi tarix byulleteni. 1966. // www.
Google.20Books.htm.ru

Reja Kirish . Melee qurollari va himoya zirhlari 2. Mustahkamlash va hujum qurollari Xulosa Adabiyot

Kirish Toxariston ilk o rta asrlarda ʻ VI - VIII asrlarda . Ilk o rta asrlarda Toxaristonda bir qancha mayda davlatlar vujudga kelgan ʻ bo lib, ular hozirgi Surxondaryo viloyati, Tojikiston janubi va Afg onistonning ʻ ʻ shimoliy hududlarida joylashgan edi. Toxariston 27 ta tog li va tog oldi rayonlarini ʻ ʻ birlashtirgan. Ularning har birining o‘z hukmdori va harbiy otryadi – cho‘karlari bo‘lgan. Eng nufuzlilari Xuttalyan, Shuman, Kobadi-an, Shugnan, Vaxon hukmdorlari edi. Agar kerak bo'lsa, ular 50 minggacha askar to'plashlari mumkin edi. Shunga qaramay, Toxaristonni dastlab eftaliylar, keyin esa Turk xoqonligi bosib oladi. Manbalardan ma’lumki, 7—8-asrlarda Toxariston aholisining yarmini turklar tashkil etgan. Mamlakatda ko'plab buddist ibodatxonalari va monastirlari mavjud edi. Toxarlarning o'z yozuvi bor edi, alifbosi 25 ta harfdan iborat edi. Ular chapdan o'ngga yozdilar. Toxariston aholisining asosiy qismi o troq bo lib, dehqonchilik bilan ʻ ʻ shug ullangan. Chorvadorlar mayda va yirik qoramollardan tashqari ot, xachir, tuya ʻ boqgan. Ilk o'rta asrlarda Toxaristonga tashrif buyurgan sayohatchilar ikki o'ramli tuyalar va kalta toxar otlari - juda bardoshli, tor va uzun tog' yo'llarida ajralmas bo'lgan to'g'risida hayajon bilan yozishgan. Odamlar paxta va shoyi kiyim kiygan, tog'lilar esa qo'y terisi va jun kaftanlar kiygan. Erkaklar sochlari va soqollarini oldilar, ayollar esa uzun o'ralgan. Toxariston noyob tabiiy boyliklarga ega edi. Bu yerda konchilik qadimdan rivojlangan. Yoqut, lapis lazuli, karnelian, mis, oltin, temir faqat Badaxshonda qazib olindi. Qimmatbaho toshlar va minerallar zargarlik buyumlari, qurol-yarog'lar, egarchilik va temirchilikda ishlatilgan . Bu yerda ajoyib qurol ustalari ishlagan. Chokarlar nayza, tayoq, to r, xanjar, kamon va qilich bilan qurollangan edi. Ular ʻ mohirlik bilan to'qilgan Baqtriya zirhlari bilan himoyalangan. Toxaristonda shisha biznesi rivojlandi. Bezaklarga qo'shimcha ravishda rangli

shishadan turli xil idishlar yasalgan. To qimachilik keng rivojlangan.ʻ O rta Osiyoning bu hududi ko plab qo shni davlatlar bilan savdo aloqalarini ʻ ʻ ʻ olib bordi, u yerga o z elchilarini yubordi. Qimmatbaho toshlar, ayniqsa, jahonning ʻ barcha bozorlarida yuqori baholangan mashhur Badaxshon yoqutlari xorijga eksport qilinardi. Toxaristonning ichki savdosida so g d naqshida zarb qilingan tangalardan ʻ ʻ foydalanilgan. Butun viloyatning poytaxti Balx shahri edi. Toxariston ham So g d singari ilk ilk feodal davlat tuzilmalariga mansub ʻ ʻ bo lgan, ammo markazlashgan davlat emas edi. ʻ Ilk o rta asrlarda Toxariston aholisining salmoqli qismini turklar tashkil etgan. ʻ Turklar o rtasidagi qo shinning asosini qilich, qilich, keng qilich, kamon va nayza ʻ ʻ ishlatadigan og ir otliq qo shinlar tashkil qilgan. Boshqacha qilib aytganda, otliq ʻ ʻ qo'shinlar turli xil vazifalarni bajarish uchun turli xil qurollar bilan jihozlanishi mumkin edi. Binobarin, otliq qo'shin taktik jihatdan juda moslashuvchan edi. Ishimdan maqsad ilk o rta asrlarda Toxaristonda yashagan turli xalq va ʻ qabilalarning qurol-yarog larini tahlil qilishdan iborat. Shuningdek, ularni ʻ mustahkamlash texnikasi va ular bilan kurashish usullari. Muammoni o rganish manbalari asosan o rta asr shaharlaridagi arxeologik ʻ ʻ qazishmalar hamda topilmalar va moddiy madaniyat ashyolarini o rganish ʻ hisoblanadi. Shuningdek, VIII asrda arablarning O rta Osiyoga bostirib kirishi ʻ davridagi ma lumotlar ham yozma manbalardir . ʼ arxeologik qurollanish toxariston istehkomi

1. Melee qurollari va himoya zirhlari Ushbu bobda piyoda jangchi va chavandozning shaxsiy qurollari, shuningdek, himoya zirhlari haqida gap boradi. Bu qurol va zirhlardan ilk o rta asrlardaʻ Toxaristonda yashagan turli xalqlar va qabilalar foydalangan. Asosan toxarlar, turklar va arablarning qurollari tasvirlangan. . Jang quroli. Qilichlar. Qilich - bu to'g'ri pichoqli sovuq qurolning bir turi bo'lib, mayda zarba yoki zarba va surish uchun mo'ljallangan, keng ma'noda - tekis pichoqli barcha uzun pichoqli qurollarning umumiy nomi. Zamonaviy mahalliy tarixiy qurollar fanida qilichning torroq ta'rifi qabul qilingan: uzunligi 60 santimetrdan ortiq bo'lgan ikki qirrali tekis pichoqli hujum quroli, asosan zarbalarni kesish uchun mo'ljallangan. VI asrgacha . eramizda uzun qilich butun O'rta Osiyoda tarqalgan. Qilichlar bir xil guruhga tegishli - to'g'ridan-to'g'ri ikki qirrali qilichlar, shu jumladan bitta tur: jingalak qo'riqchi bilan. Pichoq uzunligi 64-85 sm, dastasi -15 sm, pichoq kengligi 2,4-3 sm.Qindan to'rtta temir qisqichli ikki qirrali pichoq. Kesish chizig'i to'g'ri. Chiziqlarning uchlari ko'pincha sharsimon uchlari bilan bezatilgan. Qilichlar pichoqlash va kesish quroli sifatida ishlatilgan. Ular juda keng tarqalgan bo'lib, turli xalqlar, jumladan, Toxaristonning asosiy aholisi bo'lgan to'horlar va turklar tomonidan ishlatilgan. Piyoda va otliq askar shunday qilichlar bilan qurollangan edi. Qilichlar yaqin janglarda juda samarali qurol edi, ammo qilichlarning katta massasi va jangda manevrning yo'qligi qilichlarning o'z sinfidagi yagona qurolga aylanishiga imkon bermadi. VI asrda butun O'rta Osiyo hududida o'ziga xos ikki qirrali qilichlar mavjud edi . Ehtimol, yodgorliklarda hali topilmagan bo'lsa-da, keng qilichlar ham ishlatilgan. Keyinchalik keng shamshirlar keng tarqalib, tekis bo'lib, keyin biroz kavisli qilichlar

ishlatila boshlandi. 6- asrda pichoqli jangovar qurolning asosiy turi qilich edi. Bu to'g'ri ikki qirrali pichoq, olmos shaklidagi yoki lentikulyar qism edi. Toxar qilichining dastasi to g ri,ʻ ʻ dastasidagi astar suyak, shox va yog ochdan qilingan. Tutqich silliq yoki barmoq ʻ yivlari bilan qovurg'ali edi. U tutqichga chinnigullar bilan biriktirilgan, uning boshini bezak bilan bezash mumkin edi. Chiziqlar to'g'ridan-to'g'ri, novda shaklida edi, tantanali qilichlarda xochlarni turli xil tasvirlar, masalan, hayvonlar yoki bezaklar bilan bezash mumkin edi. Qilichlardan, asosan, qulayroq va engil keng qilichlar va qilichlar uchun puli bo'lmagan boy bo'lmagan piyoda askarlar foydalangan. Keng qilichlarning paydo bo'lishi bilan qilichlar o'zgarib, fonga tusha boshladi. Shunday qilib, masalan, qilichlar uzunroq va ingichka bo'lib qoldi. Bu shakl pichoq zarbalari uchun ko'proq mos edi. Barcha pichoqli qurollar uchun g'iloflar shunga o'xshash texnologiyalar yordamida qilingan. Ular ikkita yog'och yarmidan o'ralgan edi. Ular silliqlashdi va keyin bo'yalgan, asosan qizil rangga bo'yalgan. Ko'pincha jingalak kiyingan rangli teri bilan qoplangan, bu ularga yanada oqlangan ko'rinish bergan. Qinning og'zi va tanasi metall armatura bilan birga tortilgan. Ularning orasiga ikkita jingalak qavs qo'yildi, ulardan kayışlar yoki kichik o'ralgan zanjirlar paydo bo'ldi - ularning yordami bilan qurol kamarga biriktirilgan. Barcha pichoqlar pastga qaragan holda eskirgan.

O'xshashlar

VII-VIII asrlarda yozuvlar va bitiklar

Ilk o’rta asrlarda Ustrushona

VI-VII asrlarda Sug’d, Farg’ona va Xorazm

Ilk o'rta asrlarda Xitoy madaniyati

V-VIII ASRLARDA MARKAZIY SUG‘DDAGI IQTISODIY MUNOSABATLAR IQTISODIY BOShQARUV