logo

Tuproqni xaritaga tushiruvchi guruhlarning tarkibi

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.1572265625 KB
Tuproqni xaritaga tushiruvchi guruhlarning tarkibi
Reja:
1. Tuproqni xaritaga tushuruvchi ishchi guruhlarni tuzish qoidalari
2. Topografik xarita
3. Tuproqlarni xaritaga tushirishda qo‘llaniladigan  asbob uskunalar 
4. Dalada tuproq tekshiruv ishlarini olib borish tartibi Tuproqni   o‘rganish   guruhini   tashkil   qilish   va   uning   shtatini   tuzish   tuproqni
dalada   o‘rganish   uchun   tuproq,   agrotuproq,   tuproq   melioratsiya   guruhlari   yoki
otryadlari   tuziladi.   Ularning   tarkibi   shtatlari   qo‘yilgan   maqsadga,   ishlarning
hajmiga,   bajarilish   vaqtiga   qarab   belgilanadi.   Tuproq   guruhlarining   soni   va
ularning mutaxassisliklari bo‘yicha tarkibi ishning hajmiga va mikrozonaning yoki
o‘rganiladigan hududning alohida sharoitiga qarab belgilanadi.
Tuproq guruhining taxminiy (soni) tarkibi:
Tuproq guruhi boshlig‘i-1;
Texnik xaritashunos-1;
Tuproqshunoslar-3-5;
Kimyogar-analitik-1;
Yer tuzuvchi-1;
Ishchilar-6-10;
Texnik   tuproqshunoslar   yoki   yuqori   kurslarning   talabalari   3-5.   Katta
hajmdagi   ishlarni   bajarish   uchun   bir   necha   tuproq   guruhlari   tuzuladi   va   bu
guruhlarning tarkibiga tuproqshunoslik mutaxassislari kiradi.
Mutaxassis-meliorator   (meliorativ   va   botqoqlarning   quritish   ishlarini   talab
qiladigan   yerlar   katta   maydonlarni   egallaganda)   O‘zbekiston   Respublikasi   tuproq
ekspedisiyasida ayrim ishlar 3-5 ta guruhlari ishlagan har qaysi guruh 3-5 tagacha
xaritaga tushurish otryadlarini va 1 tadan tuproqning fizik xossalarini o‘rganadigan
otryadni o‘z ichiga oladi.
Tuproq   otryadi   6-7   nafar   tuproqshunosdan   iborat:   ulardan   bittasi   guruh
boshlig‘i hisoblanadi. Guruh tarkibida tuproqshunoslardan tashqari bitta agronom,
texnik   tuproqshunos   va   boshqalar   bo‘ladi   (bajariladigan   ishning   mazmuniga
qarab).
Tuproq guruhidagi mutaxassislarning (guruh boshlig‘ining) vazifalari :
a) o‘zining guruhidagi tashkiliy va ilmiy ishlab chiqarish ishlariga tuproqni
dalada o‘rganish va xaritaga tushurishiga rahbarlik qiladi va bu ishlarni o‘z vaqtida
sifatli bajarilishiga javob berish; b)   tuproqni   o‘rganish   ishlari   bilan   bog‘liq   bo‘lgan   har   xil   tashkiliy
masalalarini   tuman,   viloyat,   hokimliklar,   qishloq   xo‘jalik   tashkilotlari   bilan
kelishib hal qilib beradi;
c)   tuproqni   o‘rganib   xaritaga   tushuruvchi   guruhlarning   va   tuproqni   fizik
xossalarini o‘rganuvchi guruhlarning ishlari ustidan nazorat qilib turadi va ulardan
ish qabul qilib oladi;
d)   tuproq   guruhlarining   tuproq   namunalarini   tahlil   qilish   uchun   tuzgan
talabnomalarini tasdiqlaydi va umumiy talabnoma tuzadi;
e) xo‘jaliklarga topshiriladigan hamma ma’lumotlarga hammuallif bo‘ladi;
f) guruhning bajargan ishlari to‘g‘risida hisobot tuzadi va kerakli hujjatlarni
rasmiylashtiradi.
g)   kerakli   asbob   uskunalar   bilan   ta’minlash.   Tuproqni   dalada   o‘rganib
xaritasini   tuzish   uchun   qilinadigan   ishning   mazmuniga,   tuproq   qoplamining
alohida   xususiyatiga   va   tuziladigan   tuproq   xaritaning   vazifasiga   bog‘liq   holda
alohida asbob-uskunalar tanlab, tayyorlash shart.
Topografik xarita.
Tuproqni xaritaga tushurishda asosan 1:10000, 1:25000, 1:50000 masshtabli
gorizontlari   bor   topografik   xaritalardan   foydalaniladi.   Topografik   xaritalar
tanlanganda   shunga   alohida   e’tibor   berish   kerakki,   ularda   aniq,   yetarli   darajada
to‘liq   tavsilotlar–relyef,   sug‘orish   tarmoqlari,   yo‘llar,   o‘rmon   palasalari,   aholi
yashaydigan   joylar   va   boshqalar   ko‘rsatilgan   bo‘lishi   kerak.   Uchta   nusxada
topografik   xarita   bo‘lish   tavsiya   qilinadi.   Shulardan   bittasi   dala   sharoitida
foydalanish   uchun;   ikkinchisi   oxirgi   marotaba   xaritaga   ma’lumotlarni   tushurish
uchun;   uchunchisi   rezerf   uchun.   Bir   nusxa   1:100000;   1:200000   masshtabli
kartalardan   butun   tekshiriladigan   tuman   uchun   bo‘lsa   ayni   maqsadga   muvofiq
bo‘ladi.   Bunday   xaritalar   ayniqsa   boshlang‘ich   hudud   bilan   tanishish   davrida   va
tuproq qoplamida umumiy qonuniyatni o‘rganish davrida juda zarur.
Tuproq   xaritasining   mazmunini   to‘liq   tushunish   uchun   katta   masshtabli
topografik   asoslardan   foydalanish   shart,   hech   qachon   tuziladigan   tuproq xaritasining   masshtabidan   topografik   asosli   masshtabi   mayda   bo‘lmasligi   kerak.
Tuproqshunosning   qo‘lida   yaxshi   topografik   asosi   bo‘lishi   ishni   ancha
yengillashtiradi va tuproq xaritasining sifatini yaxshilaydi.
Tuproqlarni xaritaga tushirishda quydagi asbob uskunalar qo‘llaniladi :
1. Ayadrianov tizimidagi kompasi.
2. Oddiy geologiya razvedka tizimidagi kompas.
3. Brandis ekliometri yoki oddiy transportir- qiyaliklari nishabligini o‘lchash
uchun;
4. Kurvimetr- xaritada masofani o‘lchash uchun ayniqsa, bu asbob yordamida
yollarni, qiyshiq-qing‘ir yo‘llarni, egri-bugri masofalarini o‘lchash uchun qulay;
5. Vizer chizig‘-xarita bilan ishlaganda yo‘nalishni vizirlash va chizish uchun,
tuproq kesmalarini biron joyga bog‘lashni aniqlash uchun;
6. Dala sirkuli- xaritada masofani o‘lchash uchun;
7. Kompasli planshet papkasi -ko‘z bilan chamalab xaritaga tushirish uchun;
8. Har-xil binokl (durbin) ;
9. Fotoapparat va rasmga tushirish uchun har-xil foto materillar;
10.   Tuproq   kundaliklari   etiketikalarni,   xaritalarni,   qalamlarni,   xlorid   kislotani,
pichoq,   lupa,   taxlanadigan   metrni   va   boshqa   mayda   narsalarni,   tuproqni   xaritaga
tushirish vaqtida kerakli narsalarni solib ko‘tarib yurish uchun charmdan qilingan
sumka.
Tuproq   kesmalarini   kovlash,   parmalash   va   monolit   olish   maqsadlari   uchun
kerakli asboblar: belkuraklar, lomlar va kirkalar, tuproq burlari. 
Amaliyotda   har   xil   konstruksiyadagi   parmalardan   foydalanishga   to‘g‘ri
keladi.   Aytib   o‘tilgan   parmalar   o‘zining   qadr   qimmatiga   va   kamchiligiga   ega,
shuning uchun o‘rganish maqsadidagi, tuproq-guruhlarini xarakteriga qarab u yoki
bu tuzilishdagi  turlarini  tanlash kerak. Parmalarni, pichoqlarni, belkurak, ketmon,
va   boshqa   asbob   uskunalarni   qayrash   uchun   chegaralangan   sonda   egovdan   olish
kerak. Dala   davridagi   qilinadigan   ishlar.   Tuproqni   xaritalashdagi
V.V.Dokuchayevning   geografik   usuli   va   uning   ahamiyati.   Tekshirilayotgan   joyni
yayov yurib aylanib chiqish-rekognosirovka va tuproq paydo qiluvchi sharoitlarni
aniqlash,   topografik   asosdagi   yoki   aerofotosuradagi   tavsilotlarni   mos   tushmaslik
yoki   o‘zgarishlarni   ishchi   xaritasiga   tushirish   va   shu   bilan   bir   qatorda   ekin
maydonlaridagi   qishloq   xo‘jalik   ekinlarining   holati,   zovurlarning   holati   va   oqova
suvlarining mavjudligi haqidagi ma’lumotlar ishchi xaritasiga tushirib boriladi.
O‘rganilayotgan   joydagi   tuproqning   agronomik   ko‘rsatkichlari   bo‘yicha
ma’lumot   to‘planadi,   bunda   yerlarni   sug‘orish   davri,   tarixi,   agronomik   tadbirlari
har-xil   tuproqlarda   qo‘llanilishi,   meliorativ   tadbirlar,   o‘g‘itlash,   eroziyaga   qarshi
kurash   choralari,   qishloq   xo‘jaligi   ekinlari   bo‘yicha   hosili   3-5   yil   bo‘yicha
to‘planadi.
Dalada tuproq tekshiruv ishlarini olib borish tartibi quydagilardan iborat:
1. Tekshirilayotgan maydonni o‘ziga xos xususiyatiga asoslanib yo‘nalishini
belgilab olish, tuproq chuqurlari turlari va ularning vazifalariga qarab joylashtirish
va ularni topografik asosga tushirish.
2. Asosiy tekshiruv va chuqurlarni kerakli joylarga tushirish;
3.   Tuproq   chuqurlari   tushgan   joylarning   tabiiy   sharoitdagi   o‘zgarmas
tafsilotlarga   nisbatan   joylashishini   masshtabda   belgilab   topishga   osonlashtirib
xaritaga tushirish.
4.   Tuproq   turlarining   chegaralarini   ajratish,   ularni   bog‘lash   va   xaritaga
tushirish.
  5. Qo‘shni yerdan foydalanayotgan xo‘jalik xaritalariga tuproq chegaralarini
mos   tushishini   ta’minlash.   Tuproqlarni   chegaralashda   to‘g‘ri   kelmaydigan
ko‘rsatkichlarning me’yori, har  bir masshtab turida har  xilligini aniqlash. Bundan
tashqari   quyidagilarga   ham   e’tibor   qaratish   lozim.   Tabiiy   tuproq   turlarini
tarqalishi,   xaritalash   masshtabiga   qarab   eng   kichkina   konturdagi   tuproq   turini
belgilash   va   xaritaga   tushirish   asoslari.   Ko‘p   xilli   tuproq   turlarini   xaritaga
tushirishdagi xaritalashni o‘ziga xosligi. Dala kundaligini tuzish: bog‘lash, relyefni yozish,   o‘simliklar,   ekin   holati,   geologiya,   gidrogeologiya   sharoiti,   ona   jinsi,
qatlamlarning morfologik belgilari, dala sharoitida nomlangan tuproq nomi.
Xaritalash masshtabi va yer yuzasining murakkablik darajasiga qarab tuproq
chuqurini sonini aniqlash. Tuproq chuqurlari turlari o‘rtasida nisbat, ularni asos va
aerofotosurat   ishlatilgandagi   o‘zgarishi.   Dala   ishlarida   aerofotosuratlatdan
foydalanish.
Genetik   qatlamlardan   tuproq   na’munasini   olish   usuli.   Tuproq
chuqurlaridan na’muna olish shartlari. Olingan tuproq chuqurlaridagi na’munalarni
sonini  shartli  6 ga teng deb  olib, masshtabga  qarab  na’munalar  sonini  va  tahlilga
topshiriladigan   na’munalarini   nechtasida   qaysi   kimyoviy   tahlillar   sonini   aniqlash
muhim  ahamiyatga  ega.  Katta  masshtabdagi  tuproq xaritalarini  tuzishda  fizikaviy
xususiyatlarini o‘rganish, to‘liq va qisqartirilgan dasturdan foydalaniladi.
  fizikaviy   xossasini   o‘rganishdagi   ish   hajmini   aniqlab   olish   lozim.   Analitik   reja
tuzish, tahlil turlarini tuproq turlariga qarab aniqlash kabi ishlar bajariladi.
Dala   ishlari   davrini   tog‘li   sharoitda   tog‘   oldi   adirlarda,   past   tekisliklarda,
cho‘l   zonalarida,   sho‘rlangan   yerlardagi   qilinadigan   ishlarni   o‘ziga   xos
xususiyatlari mavjud.
Dala   sharoitida   tuproqni   xaritaga   tushirishda   xaritaviy   asos   sifatida
sug‘oriladigan   hududlar   uchun   jamoa   xo‘jaliklarning   1:10000   masshtabli
tuzatiladigan   yer   tuzish   tarxlari,   lalmikor   yerlar   uchun   va   tog‘li   yaylovlar   uchun
1:25000   masshtabli   xarita   va   tuman   xaritalaridan   xaritaviy   asos   sifatida
foydalanish mumkin.
Fermer   va   boshqa   turdagi   xo‘jaliklarda   tuproqlarni   o‘rganish   va   xaritasini
tuzish   ishlari,   yerlarni   agroxo‘jalik   tomonlarini   tekshirish   bilan   birgalikda   olib
boriladi.
Tuproqlarni   xaritaga   tushirishda   eng   avvalo,   hududni   o‘rganish
(rekognosirovka   qilib)   chiqiladi,   ya’ni   bunda   tuproqlarni   bo‘linish   qonuniyatlari
bilan tanishiladi, shuningdek tayyorlov davrida tekshiriladigan tumanning tuproq syomkalari   vaqtida   to‘plangan   ma’lumotlar   asosida   tuzilgan,   tuproqlar
sistematikasi ro‘yxati aniqlanadi. 
Bu   sistematik   ro‘yxat   tuproqlari   o‘rganish   jarayonida   to‘ldiriladi   va
o‘zgartiriladi.
Tuproqlarni   umumiy   rekogonosirovka   qilish   tuproqshunoslar   va   guruh
boshlig‘i   ishtirokida   olib   boriladi.   Har   qaysi   xo‘jalikda   tuproqlarni   xaritaga
tushirishdan   oldin   tuproqshunos   tekshiriladigan   joyni   aylanib,   qatlam   relyefi   va
hokazolar   bilan   tanishib   chiqadi.   Natijada   asosiy   chuqurlar   kovlanib   tuproq
na’munalari olinadigan joy belgilanadi.
Tuproqlarni   o‘rganish   va   xaritasini   tuzishda   chuqurlar,   yarim   chuqurlar   va
chuqurchalar   qaziladi.   Chuqurlar,   tuproq   hosil   qiluvchi   jinslar   morfologiyasini
mukammal tekshirish va tuproq na’munalarini kimyoviy tarkibini, fizik xossalarini
va boshqa xossalarini laboratoriyada aniqlash uchun kovlanadi.
Sug‘oriladigan   y е rlarda   amalga   oshiriladigan   sho‘rlangan   tuproqlarni
xaritaga tushirish dala ishlari quyidagi ish turlaridan tashkil topadi:
- sho‘rlanish darajasini tuproq yuzasi va qishloq xo‘jalik ekinlarining holati
bo‘yicha   d е shifrovkalanishi   b е lgilarini   aniqlash   uchun   obyekt   bilan   umumiy
marshrutli tanishish.
-r е kognostirovkali t е kshirishlar (kuzatishlar) massivlar (xo‘jaliklar)ning har
bir sug‘oriladigan dalasida o‘tkazilishi shart, olingan barcha ma'lumotlar dala
jurnaliga kiritilishi zarur.
Dala jurnali
(kons е lyariya kitobi yoki umumiy daftar)
1. Viloyat_________________________ 2. Tuman ____________________
3. Massiv ________________________ 4. Xo‘jalik______________________
5. Uchastka yoki kontur raqami, y е r tuzish plani bo‘yicha maydoni ___________
__________________________________________________________________
6. Tomonlarning uzunligi ko‘rsatilgan dala plani, tuzilish shakli, konturdagi
ekinlarning holati, tuzlardan jabrlanganlik darajasi, k е sma yoki skvajinalarning
joylashish o‘rni, oriy е ntir b е lgilardan taxminiy masofasi
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
7. Qishloq xo‘jalik ekinlari holati ______________________________________ 8. Ekinlar holati bo‘yicha tuproqning sho‘rlanish darajasi, tuproq yuzasi _______
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
9. Tuproqning m е xanik tarkibi, zichlashgan qatlamlar va gipsning mavjudligi (dala
sharoitida aniqlashga asoslangan usul qo‘llaniladi) ______________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
10. 2 m е trdan chuqur bo‘lgan grunt suvlarining sathi _______________________
__________________________________________________________________
11. O‘tgan 3 yildagi ma'lumotlar (ekinlar y е tishtirish, turlari, hosildorlik)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
12. R е jalashtirilgan ekinlar va hosildorlik ________________________________
_________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Barcha   dala   tadqiqotlari   dala   jurnalida   aks   ettiriladi.   Tuproq   k е smalarini
(yarim   k е smalarni)   tavsiflash   uchun   “O‘zdav е rloyiha”   institutida   tayyorlangan
maxsus   blanka   yoki   dala   kundalik   daftaridan   foydalaniladi   va   qabul   qilingan
shaklda to‘ldiriladi.
K е smalar yozilmasi uchun dala kundalik daftari
K е sma № ________Sana, oy, yil ______________________________________
__________________________________________________________________
Tuproq nomi ______________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Punkt (manzil)
 _______________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Landshaft__________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
R е ly е fga nisbatan k е smaning joylanishi__________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Ekinlar, toifalar yoki madaniy o‘simliklar nomi____________________________ 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________ __________________________________________________________________
Mikror е ly е f va tuproq yuzasi__________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
__________________________________________________________________
K е sma (skvajina) chuqurligi ___________________________________________
Karbonatlar chuqurligi _______________________________________________
Gips chuqurligi ____________________________________________________
Tuproq hosil qiluvchi ona jinslari______________________________________ 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Grunt   suvlari   chuqurligi   va   min е ralizatsiyasi
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Olingan namunalar chuqurligi
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
__________________________________________________________________
 
Har bir gorizontdan (qatlamdan) olingan namunalar yaxshilab aralashtirilib,
150-200   g.   atrofida   o‘rtacha   namunalar   olinadi   va   k е sma   yoki   skvajinaning
qo‘yilgan   o‘rni,   manzili,   namunalar   olingan   sana,   gorizontlar   chuqurligi   aks
ettirilgan   etik е tkalar   bilan   maxsus   xaltachalar   yoki   polietil е n   pak е tlarga
joylashtiriladi.
Etik е tka
M е liorativ eksp е ditsiya (otryad) _______________________________________
Viloyat
__________________________________________________________________
Tuman
__________________________________________________________________
Massiv
__________________________________________________________________
Xo‘jalik
_________________________________________________________________
K е sma yoki skvajina № ____________________________________________
Olingan namuna chuqurligi ______________________________________sm
Namuna olingan sana “______” _________________________ 20____ y.
Bajaruvchi
_______________________________________________________________ -   tuproq   namunalarini   olishda   dala   sharoitida   aniqlash   usullaridan
foydalangan   holda,   tuproqlarning   m е xanik   tarkibi,   tuzlar   va   gips   kristallarining
mavjudligi,   qatlam   zichligi   (qazishda   s е ziladi),   namligi,   rangi   aniqlanib   dala
jurnalida (kundalikda) qayd qilinadi;
- grunt suvlari ochilgan taqdirda etik е tkalangan maxsus idishlarga (0,25-0,3
l)   yoki   oddiy   butilkalarga   olinadi.   Suv   namunalariga   2-3   tomchidan   toluol
tomizilib “kons е rvatsiya” qilinadi;
-   olingan   tuproq   va   grunt   suvlari   namunalari,   namuna   olish   ishchi
qaydnomasi (v е domosti)da qayd qilinadi, tuproq namunalari soya joyda yoki havo
aylanadigan   uy-xonalarda   quritilib,   ilova   v е domosti   (xati)   bilan   birga
laboratoriyaga jo‘natiladi va t е zda kimyoviy analizlar bajariladi.
Turli   darajada   sho‘rlangan   tuproqlar   konturlarini   “tuproq   sho‘rlanishi
xaritasi”da ajratishda quyidagi eng kichik maqbul o‘lchamlar taklif etiladi:
- aniq va ravshan ch е garada – xaritada 50 mm2 yoki joyda 0,5 g е ktar;
- aniq va ravshan ch е gara bo‘lmagan konturlar uchun xaritada 400 mm 2
 yoki
joyda 4,0 g е ktar. Adabiyotlar :
1. Niyozaliev, Otabekov va boshqalar  "Agrokimyodan amaliy
mashg’ulotlar" Toshkent "Mexnat" 1989 y.
2. A Mavlonov, I.CHumachenko, A Abdujalolov "Paxtachilikda
agroximya xizmati" Toshkent, "O’zbekiston" 1978 y.
3. Ф.А.   Юдин.    "Методика   агрохимических   исследований"
Москва. "Колос" 1980 г.
4. Составление  и   использавание  почвенних   карт.  Под  ред
к.с-х. н. А.Д. Кашанского. Москва. Агропромиздат 1987 г.
5. Ю.Федорин, АПонамарева  "Составление  агрохимических
картограмм" Казсельхозгиз, 1964 г. Алма-Ата.
6. Пособие    по    агрохимическому    обслуживанию    хозяств
Казакистана.   Под   обш   ред.   Ю.С   Папенко.   Алма-Ата "Кайнар", 
1977 г

Tuproqni xaritaga tushiruvchi guruhlarning tarkibi Reja: 1. Tuproqni xaritaga tushuruvchi ishchi guruhlarni tuzish qoidalari 2. Topografik xarita 3. Tuproqlarni xaritaga tushirishda qo‘llaniladigan asbob uskunalar 4. Dalada tuproq tekshiruv ishlarini olib borish tartibi

Tuproqni o‘rganish guruhini tashkil qilish va uning shtatini tuzish tuproqni dalada o‘rganish uchun tuproq, agrotuproq, tuproq melioratsiya guruhlari yoki otryadlari tuziladi. Ularning tarkibi shtatlari qo‘yilgan maqsadga, ishlarning hajmiga, bajarilish vaqtiga qarab belgilanadi. Tuproq guruhlarining soni va ularning mutaxassisliklari bo‘yicha tarkibi ishning hajmiga va mikrozonaning yoki o‘rganiladigan hududning alohida sharoitiga qarab belgilanadi. Tuproq guruhining taxminiy (soni) tarkibi: Tuproq guruhi boshlig‘i-1; Texnik xaritashunos-1; Tuproqshunoslar-3-5; Kimyogar-analitik-1; Yer tuzuvchi-1; Ishchilar-6-10; Texnik tuproqshunoslar yoki yuqori kurslarning talabalari 3-5. Katta hajmdagi ishlarni bajarish uchun bir necha tuproq guruhlari tuzuladi va bu guruhlarning tarkibiga tuproqshunoslik mutaxassislari kiradi. Mutaxassis-meliorator (meliorativ va botqoqlarning quritish ishlarini talab qiladigan yerlar katta maydonlarni egallaganda) O‘zbekiston Respublikasi tuproq ekspedisiyasida ayrim ishlar 3-5 ta guruhlari ishlagan har qaysi guruh 3-5 tagacha xaritaga tushurish otryadlarini va 1 tadan tuproqning fizik xossalarini o‘rganadigan otryadni o‘z ichiga oladi. Tuproq otryadi 6-7 nafar tuproqshunosdan iborat: ulardan bittasi guruh boshlig‘i hisoblanadi. Guruh tarkibida tuproqshunoslardan tashqari bitta agronom, texnik tuproqshunos va boshqalar bo‘ladi (bajariladigan ishning mazmuniga qarab). Tuproq guruhidagi mutaxassislarning (guruh boshlig‘ining) vazifalari : a) o‘zining guruhidagi tashkiliy va ilmiy ishlab chiqarish ishlariga tuproqni dalada o‘rganish va xaritaga tushurishiga rahbarlik qiladi va bu ishlarni o‘z vaqtida sifatli bajarilishiga javob berish;

b) tuproqni o‘rganish ishlari bilan bog‘liq bo‘lgan har xil tashkiliy masalalarini tuman, viloyat, hokimliklar, qishloq xo‘jalik tashkilotlari bilan kelishib hal qilib beradi; c) tuproqni o‘rganib xaritaga tushuruvchi guruhlarning va tuproqni fizik xossalarini o‘rganuvchi guruhlarning ishlari ustidan nazorat qilib turadi va ulardan ish qabul qilib oladi; d) tuproq guruhlarining tuproq namunalarini tahlil qilish uchun tuzgan talabnomalarini tasdiqlaydi va umumiy talabnoma tuzadi; e) xo‘jaliklarga topshiriladigan hamma ma’lumotlarga hammuallif bo‘ladi; f) guruhning bajargan ishlari to‘g‘risida hisobot tuzadi va kerakli hujjatlarni rasmiylashtiradi. g) kerakli asbob uskunalar bilan ta’minlash. Tuproqni dalada o‘rganib xaritasini tuzish uchun qilinadigan ishning mazmuniga, tuproq qoplamining alohida xususiyatiga va tuziladigan tuproq xaritaning vazifasiga bog‘liq holda alohida asbob-uskunalar tanlab, tayyorlash shart. Topografik xarita. Tuproqni xaritaga tushurishda asosan 1:10000, 1:25000, 1:50000 masshtabli gorizontlari bor topografik xaritalardan foydalaniladi. Topografik xaritalar tanlanganda shunga alohida e’tibor berish kerakki, ularda aniq, yetarli darajada to‘liq tavsilotlar–relyef, sug‘orish tarmoqlari, yo‘llar, o‘rmon palasalari, aholi yashaydigan joylar va boshqalar ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Uchta nusxada topografik xarita bo‘lish tavsiya qilinadi. Shulardan bittasi dala sharoitida foydalanish uchun; ikkinchisi oxirgi marotaba xaritaga ma’lumotlarni tushurish uchun; uchunchisi rezerf uchun. Bir nusxa 1:100000; 1:200000 masshtabli kartalardan butun tekshiriladigan tuman uchun bo‘lsa ayni maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunday xaritalar ayniqsa boshlang‘ich hudud bilan tanishish davrida va tuproq qoplamida umumiy qonuniyatni o‘rganish davrida juda zarur. Tuproq xaritasining mazmunini to‘liq tushunish uchun katta masshtabli topografik asoslardan foydalanish shart, hech qachon tuziladigan tuproq

xaritasining masshtabidan topografik asosli masshtabi mayda bo‘lmasligi kerak. Tuproqshunosning qo‘lida yaxshi topografik asosi bo‘lishi ishni ancha yengillashtiradi va tuproq xaritasining sifatini yaxshilaydi. Tuproqlarni xaritaga tushirishda quydagi asbob uskunalar qo‘llaniladi : 1. Ayadrianov tizimidagi kompasi. 2. Oddiy geologiya razvedka tizimidagi kompas. 3. Brandis ekliometri yoki oddiy transportir- qiyaliklari nishabligini o‘lchash uchun; 4. Kurvimetr- xaritada masofani o‘lchash uchun ayniqsa, bu asbob yordamida yollarni, qiyshiq-qing‘ir yo‘llarni, egri-bugri masofalarini o‘lchash uchun qulay; 5. Vizer chizig‘-xarita bilan ishlaganda yo‘nalishni vizirlash va chizish uchun, tuproq kesmalarini biron joyga bog‘lashni aniqlash uchun; 6. Dala sirkuli- xaritada masofani o‘lchash uchun; 7. Kompasli planshet papkasi -ko‘z bilan chamalab xaritaga tushirish uchun; 8. Har-xil binokl (durbin) ; 9. Fotoapparat va rasmga tushirish uchun har-xil foto materillar; 10. Tuproq kundaliklari etiketikalarni, xaritalarni, qalamlarni, xlorid kislotani, pichoq, lupa, taxlanadigan metrni va boshqa mayda narsalarni, tuproqni xaritaga tushirish vaqtida kerakli narsalarni solib ko‘tarib yurish uchun charmdan qilingan sumka. Tuproq kesmalarini kovlash, parmalash va monolit olish maqsadlari uchun kerakli asboblar: belkuraklar, lomlar va kirkalar, tuproq burlari. Amaliyotda har xil konstruksiyadagi parmalardan foydalanishga to‘g‘ri keladi. Aytib o‘tilgan parmalar o‘zining qadr qimmatiga va kamchiligiga ega, shuning uchun o‘rganish maqsadidagi, tuproq-guruhlarini xarakteriga qarab u yoki bu tuzilishdagi turlarini tanlash kerak. Parmalarni, pichoqlarni, belkurak, ketmon, va boshqa asbob uskunalarni qayrash uchun chegaralangan sonda egovdan olish kerak.

Dala davridagi qilinadigan ishlar. Tuproqni xaritalashdagi V.V.Dokuchayevning geografik usuli va uning ahamiyati. Tekshirilayotgan joyni yayov yurib aylanib chiqish-rekognosirovka va tuproq paydo qiluvchi sharoitlarni aniqlash, topografik asosdagi yoki aerofotosuradagi tavsilotlarni mos tushmaslik yoki o‘zgarishlarni ishchi xaritasiga tushirish va shu bilan bir qatorda ekin maydonlaridagi qishloq xo‘jalik ekinlarining holati, zovurlarning holati va oqova suvlarining mavjudligi haqidagi ma’lumotlar ishchi xaritasiga tushirib boriladi. O‘rganilayotgan joydagi tuproqning agronomik ko‘rsatkichlari bo‘yicha ma’lumot to‘planadi, bunda yerlarni sug‘orish davri, tarixi, agronomik tadbirlari har-xil tuproqlarda qo‘llanilishi, meliorativ tadbirlar, o‘g‘itlash, eroziyaga qarshi kurash choralari, qishloq xo‘jaligi ekinlari bo‘yicha hosili 3-5 yil bo‘yicha to‘planadi. Dalada tuproq tekshiruv ishlarini olib borish tartibi quydagilardan iborat: 1. Tekshirilayotgan maydonni o‘ziga xos xususiyatiga asoslanib yo‘nalishini belgilab olish, tuproq chuqurlari turlari va ularning vazifalariga qarab joylashtirish va ularni topografik asosga tushirish. 2. Asosiy tekshiruv va chuqurlarni kerakli joylarga tushirish; 3. Tuproq chuqurlari tushgan joylarning tabiiy sharoitdagi o‘zgarmas tafsilotlarga nisbatan joylashishini masshtabda belgilab topishga osonlashtirib xaritaga tushirish. 4. Tuproq turlarining chegaralarini ajratish, ularni bog‘lash va xaritaga tushirish. 5. Qo‘shni yerdan foydalanayotgan xo‘jalik xaritalariga tuproq chegaralarini mos tushishini ta’minlash. Tuproqlarni chegaralashda to‘g‘ri kelmaydigan ko‘rsatkichlarning me’yori, har bir masshtab turida har xilligini aniqlash. Bundan tashqari quyidagilarga ham e’tibor qaratish lozim. Tabiiy tuproq turlarini tarqalishi, xaritalash masshtabiga qarab eng kichkina konturdagi tuproq turini belgilash va xaritaga tushirish asoslari. Ko‘p xilli tuproq turlarini xaritaga tushirishdagi xaritalashni o‘ziga xosligi. Dala kundaligini tuzish: bog‘lash, relyefni