MAVZU: Yuksak his-tuyg’ularning shaxs taraqqiyotidagi o’rni REJA KIRISH I-bob: Hissiyotlarni o’rganishning o’ziga xos jihatlari. 1.1. Hissiyotlarni o`rganishning nazariy va amaliy qiymati. 1.2. Yuksak his-tuyg’ular haqida tushuncha . II-bob: Yuksak his-tuyg’ularni tadqiq qilish yo’llari, usullari va vositalari. 2.1 Yuksak his-tuyg’ular ning shaxs hayotidagi o’rni 2.2 O`zining hissiyot holatlarini baholash metodi. . Xulosa. Kurs ishida foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

KIRISH. XXI asr buyuk o‘zgarishlar davri bo‘lishiga shubha yuk. Bu o‘zgarishlar eng avvalo inson tafakkurida, uning fikrlash tarzida ro’y berishi muqarrar. Tabiiyki, bu holat shaxs ma’naviyati va u orqali jamiyatning ma’naviy qiyofasiga o‘z ta’sirini ko‘rsatmay qolmaydi. O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I.A.Karimov milliy istiqlol mafkurasini shakllantirishning hayotiy zarurat va dolzarbligi haqida gapirar ekan, «Milliy g‘oya birinchi navbatda yosh avlodni vatanparvarlik, el yurtga sadoqat ruxida tarbiyalash, ularning qalbiga insonparvarlik va odamiylik fazilatlarini payvand qilishdek olijanob ishlarimizda madadkor bo‘lishi zarur», deb alohida ta’kidlaydi. Bu vazifalar, birinchi navbatda kelajakning bunyodkorlari bulmish yosh avlodning bilim olish, yuqori malakali kadrlar bulib o‘z yurti va xalqiga sidqidildan xizmat qilish, ozod yurt ravnaqi va baxt-saodati uchun halol mexnat qilishga o‘rgatishni nazarda tutadi. O’zbekistonda yangi hayot, yangi jamiyat qurishga, kelajagimizni jahon hamjamiyatining uzviy bir qismi sifatida barpo etishga azmu qaror qilingan dastlabki kunlardanoq bunday yuksak maqsadlarga erishishning eng muhim sharti – o’z mustaqil fikriga ega, mustahkam irodali, chuqur bilimli, dunyoda hyech kimdan kam bo’lmagan sog’lom, barkamol avlodni voyaga yetkazish bilan bog’liq. Ana shu maqsadni amalga oshirish yo’lida dastlabki qadam sifatida “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ishlab chiqildi. Dasturdan ko’zlangan asosiy maqsad – mustaqil taraqqiyotimizning ustivor yo’nalishini tashkil etadigan sog’lom, barkamol avlodni voyaga yetkazish etib belgilandi. Sog’lom avlod tarbiyasida esa uning ruhiyatini, psixik jarayonlarini, hissiy va irodaviy xususiyatlarini tarbiyalash muhim ahamiyat kasb etadi. Bizning psixik hayotimizda hislar alohida o’rin tutadi. Bizning intellektual jarayonlarimizda obyektiv dunyo sezgilar, idroklar, tasavvurlar va fikrlar tariqasida in’ikos qiladi. Intilishlar va iroda jarayonlarida odam o’z miyasida in’ikos etayotgan

dunyoga ta’sir qiladi. Hislar esa odamning o’z atrofidagi obyektiv voqyelikka va o’zi ga munosabatidan hosil bo’ladigan tuyg’ulardir. Shu bilan bir vaqtda bu tuyg’ular shaxsning quruq, mazmunsiz holati emas: aqliy jarayonlarning hammasi – sezgi va idroklar, xotira, tafakkur va nutq xilma-xil emosional komponentlardan tarkib topadi. Hislar bo’lmaganida edi bizning idrok qilishimiz, xoti ra, tafakkur, tasavvur jarayonlari nursiz, jonsiz bo’lib qolur edi, sezilmaydigan bo’lib o’tar edi yoki umuman vujudga kelmas edi. Yuqorida aytib o’tganimizdek, hislar idrokimizning yorqin va juda to’liq bo’lishini ta’minlaydi, tez va mustahkam eslab olishimizga ta’sir qiladi. Emosional tuyg’ular bilan birgalikda eslab qolingan narsalar xotiramizda tez va mustahkam o’rnashib qoladi. Xotiramizdagi narsalarni ko’z oldimizga tez keltirish hislarga bog’liqdir. Hislar fantaziyamizni ishga soladi. Fantaziya obrazlari emosional hislar tufayli yorqin va jonli bo’lib qoladi yoki, aksincha, tafakkur jarayonlarini to’xtatib qo’yadi. Hislar fikrlarimizning yorqin va jonli bo’lishini ta’minlaydi. Hislar nutqimizni burro qiladi, nutqimizning ishonchli, yorqin va jonli bo’lishini ta’minlaydi. Hislar tafakkur va iroda bilan birgalikda bizning harakatlarimizni tug’diradi va rag’batlantiradi. Bizdagi beixtiyor harakatlarning ko’pchiligi emosional harakatlardir. Iroda harakatlarining kuchi va shiddati ko’p jihatdan hislarimizga bog’liqdir. Mana shu intellektual va iroda jarayonlarida hislarning o’zi ham sermazmun bo’lib qoladi, intellektual va iro da komponentlari bilan tasavvurlar, tushunchalar, intilishlar bilan boyidi. Hislar inson hayotining mazmunini boyitadi. Emosianal kechinmalari oz va kuchsiz bo’lgan kishilar quruq, mayda gap kishilar bo’lib qoladilar, o’z faoliyatlarida va o’zlarining ayrim hatti-harakatlarida formalist bo’lib qoladilar. Ammo kishining hayotida turli hislar turlicha ahamiyatga ega bo’ladi, Ijobiy hislar, masalan, xursandlik, ruhlanish bizning hayotiy, ijodiy faoliyatimizni oshiradi. Aksincha, salbiy hislarning ko’pi hayotiy, ishchanlik faoliyatimizni pasaytirib yuboradi, Masalan, havotir, g’amginlik, tashvish, ma’yuslik, o’z kuchimizga ishonmaslik hislari mana shunday salbiy hislardir.

Yuksak hislar odam faoliyatining hamma turlarida katta rol o’ynaydi, o’yinlarni, o’qish va o’rganishni hamda mehnatni jonlantiradi va aktivlashtiradi. Hislar zaif bo’lganida odamning faoliyati bo’shashib ketadi, ya’ni odam lanj bo’lib qoladi. Tadqiqotning maqsadi: Yuksak his-tuyg’ularning shaxs hayotidagi o’rni va ahamiyatini tadqiq qilib o’rganishdan iborat. Tadqiqot predmeti: Tadqiqot predmeti bo’lib yuksak his-tuyg’ularni o`rganishninig pedagogik-psixologik jihatlari xizmat qiladi. Tadqiqot obyekti: Tadqiqotimiz obyekti bo’lib SamDU Pedagogika fakulteti, psixologiya yo’nalishi 3-bosqich talabalari hisoblanadi. Tadqiqotning vazifalari: 1. Hissiyotlarni o`rganishning nazariy va amaliy qiymatini aniqlash. 2. Yuksak his-tuyg’ular haqida umumiy tushuncha berish . 3. Yuksak his-tuyg’ularning shaxs hayotidagi ahamiyatini baholash . 4. O`zining hissiyot holatlarini baholash metodidan foydalanish. Tadqiqot farazi: Agar, shaxslarga xos bo’lgan yuksak his-tuyg’ularni eksperimental tadqiq qilib o’rganib ularni rivojlantirish yo’llarini qullasak, inson psixikasini rivojlanishida yanada samaradorlikka erishishimiz mumkin. Tadqiqotning metodologik asosi: O’zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi», «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun, Prezident I.A.Karimovning barkamol avlod tarbiyasi bo’yicha g’oyalari, ma’ruzalari, Sharq mutafakkirlarining ta’lim-tarbiya jarayoni samaradorligini oshirish bo’yicha qarashlari, shuningdek Respublikamiz pedagog-psixolog olimlarining hissiyot va emosiyalarni o’rganish muammolariga bag’ishlangan tadqiqotlari tadqiqotimiz uchun asos qilib olindi.

I-bob: Hissiyotlarni o’rganishning o’ziga xos jihatlari. 1. 1 . Hissiyotlarni o`rganishning nazariy va amaliy qiymati . Bizning psixik hayotimizda hislar alohida o’rin tutadi. Bizning intellektual jarayonlarimizda obyektiv dunyo sezgilar, idroklar, tasavvurlar va fikrlar tariqasida in’ikos qiladi. Intilishlar va iroda jarayonlarida odam o’z miyasida in’ikos (aks) etayotgan dunyoga ta’sir qiladi. Hislar esa odamning o’z atrofidagi obyektiv voqyelikka va o’zi ga munosabatidan hosil bo’ladigan tuyg’ulardir. Shu bilan bir vaqtda bu tuyg’ular shaxsning quruq, mazmunsiz holati emas: aqliy jarayonlarning hammasi – sezgi va idroklar, xotira, tafakkur va nutq xilma-xil emosional komponentlardan (yoki momentlardan) tarkib topadi. Hislar bo’lmaganida edi bizning idrok qilishimiz, xoti ra, tafakkur, tasavvur jarayonlari nursiz, jonsiz bo’lib qolur edi, sezilmaydigan bo’lib o’tar edi yoki umuman vujudga kelmas edi. Yuqorida aytib o’tganimizdek, hislar idrokimizning yorqin va juda to’liq bo’lishini ta’minlaydi, tez va mustahkam eslab olishimizga ta’sir qiladi. Emosional tuyg’ular bilan birgalikda eslab qolingan narsalar xotiramizda tez va mustahkam o’rnashib qoladi. Xotiramizdagi narsalarni ko’z oldimizga tez keltirish hislarga bog’liqdir. Hislar fantaziyamizni ishga soladi. Fantaziya obrazlari emosional hislar tufayli yorqin va jonli bo’lib qoladi yoki, aksincha, tafakkur jarayonlarini to’xtatib qo’yadi. Hislar fikrlarimizning yorqin va jonli bo’lishini ta’minlaydi. Hislar nutqimizni burro qiladi, nutqimizning ishonchli, yorqin va jonli bo’lishini ta’minlaydi. Hislar tafakkur va iroda bilan birgalikda bizning harakatlarimizni tug’diradi va rag’batlantiradi. Bizdagi beixtiyor harakatlarning ko’pchiligi emosional harakatlardir. Iroda harakatlarining kuchi va shiddati ko’p jihatdan hislarimizga bog’liqdir. Mana shu intellektual va iroda jarayonlarida hislarning o’zi ham sermazmun bo’lib qoladi, intellektual va iro da komponentlari bilan tasavvurlar, tushunchalar, intilishlar bilan boyidi. Hislar inson hayotining mazmunini boyitadi. Emosianal kechinmalari oz