Algoritmlarning berilish usullari
![Algorit mlarning berilish usullari.](/data/documents/a4ed00b8-aa74-43cb-a916-7d0dea30efd8/page_1.png)
![Reja:
1.Algorim nima?
2.Algorit m t urlari.
3.Masalani y echish bosqichilari.](/data/documents/a4ed00b8-aa74-43cb-a916-7d0dea30efd8/page_2.png)
![Algorit m v a uning xossalari
Elektron hisoblash mashinalarining vujudga
kelishiga qadar algoritmga har xil ta’rif berib kelindi.
Lekin ularning barchasi ma’no jihatdan bir-biriga
juda yaqin bo‘lib, bu ta’rif hozirgi kunda quyidagicha
talqin qilinadi.
Ta’rif . Algoritm deb, qo‘yilgan masalani echish
uchun ma’lum qoidaga binoan bajariladigan
amallarning chekli qadamlar ketma-ketligiga
aytiladi.
Har qanday algoritm ma’lum ko‘rsatmalarga binoan
bajariladi va bu ko‘rsatmalarga buyruq deyiladi.](/data/documents/a4ed00b8-aa74-43cb-a916-7d0dea30efd8/page_3.png)
![Aniqlik v a t ushunarlilik - deganda algoritmda
ijrochiga berilayotgan ko‘rsatmalar aniq
mazmunda bo‘lishi tushuniladi.
Ommav iy lik - deganda har bir algoritm
mazmuniga ko‘ra bir turdagi masalalarning
barchasi uchun ham o‘rinli bo‘lishi tushuniladi.
N at ijav iy lik - deganda algoritmda chekli
qadamlardan so‘ng albatta natija bo‘lishi
tushuniladi.
Disk ret lik - deganda algoritmlarni chekli
qadamlardan tashkil qilib bo‘laklash imkoniyati
tushuniladi.](/data/documents/a4ed00b8-aa74-43cb-a916-7d0dea30efd8/page_4.png)
![.Al gori t m t urlari
Algoritmning uchta turi bor: chiziqli, tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi.
CHiziql i algori t m - deb hech qanday shartsiz faqat ketma-ket
bajariladigan jarayonlarga aytiladi.
Tarmoqlanuv chi algorit m - deb ma’lum shartlarga muvofiq
bajariladigan ko‘rsatmalardan tuzilgan algoritmga aytiladi.
Tak rorlanuv chi algori t m - deb biron bir shart tekshirilishi yoki biron
parametrning har xil qiymatlari asosida algoritmda takrorlanish yuz
beradigan jarayonlarga aytiladi.
Algoritmlarni turli usullarda tasvirlash mumkin. Masalan: so‘z bilan
ifodalash; formulalarda berish; blok-sxemalarda tasvirlash; dastur
shaklida ifodalash va boshqalar.
Algoritmlarni blok-sxema ko‘rinishda tasvirlash qulay va tushunarli
bo‘lgani uchun ko‘p ishlatiladi. Bunda algoritmdagi har bir ko‘rsatma o‘z
shakliga ega. Masalan: parallelogramm ko‘rinishdagi belgi
ma’lumotlarni kiritish va chiqarish; to‘g‘ri to‘rtburchak belgisi hisoblash
jarayonini; romb belgisi shartlarning tekshirilishini bildiradi.](/data/documents/a4ed00b8-aa74-43cb-a916-7d0dea30efd8/page_5.png)
![
Hayotimizda algoritmlarni turli sohalarda ba’zan bilgan holda ba’zan
esa bilmagan holda ishlatamiz. Algoritmlar faqat matematik xarakterga
ega bo‘lmasdan ularni oddiy hayotiy turmushimizda ham ko‘p
qo‘llaymiz. Masalan, ovqat tayyorlash, choy damlash, biror berilgan
ishni bajarish va boshqa. Bu ishlarni bajarishda ma’lum bo‘lgan aniq
ko‘rsatmalarni ketma ket bajaramiz. Agar bu ko‘rsatmalar aniq bir
ketma ketlik tartibida bajarilmasa kerakli natijani olaolmaymiz. Misol
tariqasida matematik xarakterga ega bo‘lmagan butelbrod tayyorlash
algoritmini ko‘rib chiqaylik. Bunda boshlang‘ich berilganlar: non,
kolbasa va pishloq. Natija: butelbrod. Butelbrod tayyorlash algoritmi:
1. non bo‘lagini kesib olish;
2. kolbasa va pishloq bo‘lagini kesib olish;
3. kolbasa va pishloq bo‘lagini non bo‘lagi orasiga qo‘yish.
Agar bu jarayonning ketma ketlik o‘rinlari almashsa yoki biror bir
bosqich amalga oshirilmasa natija bo‘lmaydi.](/data/documents/a4ed00b8-aa74-43cb-a916-7d0dea30efd8/page_6.png)
![Algorit mik t illar
Masalani echish algoritmi ishlab chiqilgandan so‘ng dastur tuziladi. Dast ur - bu berilgan
algoritmga asoslangan biror bir algoritmik tilda yozilgan ko‘rsatmalar, ya’ni buyruqlar yoki
operatorlar to‘plamidir. Dast urlash - esa bu dastur tuzish jarayoni bo‘lib, u quyidagi
bosqichlardan iboratdir:
1.dasturga bo‘lgan talablar;
2.qo‘yilgan masala algoritmini tanlash yoki ishlab chiqish;
3.dastur kodlarini (matnlari, buyruqlarni) yozish;
4.dasturni to‘g‘rilash va test o‘tkazish.
Hozirgi kunda juda ko‘plab algoritmik tillar mavjud. Ularga dasturlash tillari deb ataymiz.
Algoritmik til - algoritmlarni bir xil va aniq yozish uchun ishlatiladigan belgilashlar va qoidalar
tizimidir. Algoritmik til oddiy tilga yaqin bo‘lib u matematik belgilarni o‘z ichiga oladi. Tuzilgan
algoritmlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri mashinaga berib bo‘lmaydi, shu sababli yozilgan algoritmni
biror bir algoritmik tilga o‘tkazish zarur. Har qanday algoritmik til o‘z qo‘llanilish sohasiga ega.
Masalan, muxandislik hisob ishlarini bajarishda Paskal, Beysik va Fortran. Iqtisod masalalarini
echishda Paskal va Kobol. Mantiqiy dasturlash uchun Prolog va boshqalar. O‘quv jarayonlari
uchun Beysik, Paskal va boshqalar.
Paskal, Fortran va Kobol tillari universal tillardan hisoblanadi. Assembler tili mashina tiliga
ancha yaqin til bo‘lib o‘rta darajadagi tildir. Algoritmik til inson tillariga qancha yaqin bo‘lsa, u
tilga yuqori darajali til deyiladi. Mashina tili esa eng pastki darajali tildir.](/data/documents/a4ed00b8-aa74-43cb-a916-7d0dea30efd8/page_7.png)
![
Masalalarni echish bosqichlari
Kompyuterda masalani echish bosqichlari quyidagilar:
1.Masalani qo‘yish va uning matematik modelini ishlab chiqish. Ushbu bosqichda boshlang‘ich
malumotlar tarkibi aniqlanadi. Masalani qo‘yish odatda echiladigan masalaning asosiy
xususiyatlarini og‘zaki tavsiflash bilan tugallanadi va so‘ngra, masala matematik modeli yoziladi.
2.Echish usulini tanlash. Masala matematik ifodalanib bo‘lgandan so‘ng uni echish usuli
tanlanadi. Bunda izlanayotgan natijalarning boshlang‘ich ma’lumotlarga bog‘liqligini aniqlaydi.
Hozirgi zamon hisoblash matematikasi fan va texnikaga oid turli masalalarni echish uchun
ko‘plab sonli usullarga ega.
3.Masalani echish algoritmini ishlab chiqish. Bu bosqichda komp ь yuterda masalani echish
uchun bajariladigan amallar (buyruqlar) ketma-ketligi tavsiflanadi. Biz buni algoritmlash deb
ataymiz.
4.Dasturlash. Bunda algoritm biror algoritmik tilga ko‘chiriladi.
5.Dasturni kiritish va xatolarini tuzatish.
6.Masalani bevosita komp ь yuterda echish va natijalarni tahlil qilish. Bunda dasturda kerakli
boshlang‘ich qiymatlar berilib komp ь yuterda natija olinadi va tahlil qilinadi. Bu bosqichda agar
kerak bo‘lsa algoritm va dastur modernizatsiya qilinishi ham mumkin. YAngi olingan
ma’lumotlar asosida kerakli xulosalar ishlab chiqiladi. Bu ma’lumotlar qo‘yilgan masalani
turlicha tahlil qilishga, murakkab jarayonlarni tushunishga, olamshumul yangiliklarning
ochilishiga, yangi nazariyalarning, texnika mo‘‘jizalarining yaratilishiga xizmat qiladi. Umuman
olganda «Model-algoritm-dastur» uchligi modellashtirishning intelektual mag‘zini tashkil etadi,
bunday uchliksiz kompyuterda murakkab masalalarni echishda muvaffaqiyatga erishib
bo‘lmaydi.](/data/documents/a4ed00b8-aa74-43cb-a916-7d0dea30efd8/page_8.png)
![
E’tiboringiz uchun
rahmat](/data/documents/a4ed00b8-aa74-43cb-a916-7d0dea30efd8/page_9.png)
Algorit mlarning berilish usullari.
Reja: 1.Algorim nima? 2.Algorit m t urlari. 3.Masalani y echish bosqichilari.
Algorit m v a uning xossalari Elektron hisoblash mashinalarining vujudga kelishiga qadar algoritmga har xil ta’rif berib kelindi. Lekin ularning barchasi ma’no jihatdan bir-biriga juda yaqin bo‘lib, bu ta’rif hozirgi kunda quyidagicha talqin qilinadi. Ta’rif . Algoritm deb, qo‘yilgan masalani echish uchun ma’lum qoidaga binoan bajariladigan amallarning chekli qadamlar ketma-ketligiga aytiladi. Har qanday algoritm ma’lum ko‘rsatmalarga binoan bajariladi va bu ko‘rsatmalarga buyruq deyiladi.
Aniqlik v a t ushunarlilik - deganda algoritmda ijrochiga berilayotgan ko‘rsatmalar aniq mazmunda bo‘lishi tushuniladi. Ommav iy lik - deganda har bir algoritm mazmuniga ko‘ra bir turdagi masalalarning barchasi uchun ham o‘rinli bo‘lishi tushuniladi. N at ijav iy lik - deganda algoritmda chekli qadamlardan so‘ng albatta natija bo‘lishi tushuniladi. Disk ret lik - deganda algoritmlarni chekli qadamlardan tashkil qilib bo‘laklash imkoniyati tushuniladi.
.Al gori t m t urlari Algoritmning uchta turi bor: chiziqli, tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi. CHiziql i algori t m - deb hech qanday shartsiz faqat ketma-ket bajariladigan jarayonlarga aytiladi. Tarmoqlanuv chi algorit m - deb ma’lum shartlarga muvofiq bajariladigan ko‘rsatmalardan tuzilgan algoritmga aytiladi. Tak rorlanuv chi algori t m - deb biron bir shart tekshirilishi yoki biron parametrning har xil qiymatlari asosida algoritmda takrorlanish yuz beradigan jarayonlarga aytiladi. Algoritmlarni turli usullarda tasvirlash mumkin. Masalan: so‘z bilan ifodalash; formulalarda berish; blok-sxemalarda tasvirlash; dastur shaklida ifodalash va boshqalar. Algoritmlarni blok-sxema ko‘rinishda tasvirlash qulay va tushunarli bo‘lgani uchun ko‘p ishlatiladi. Bunda algoritmdagi har bir ko‘rsatma o‘z shakliga ega. Masalan: parallelogramm ko‘rinishdagi belgi ma’lumotlarni kiritish va chiqarish; to‘g‘ri to‘rtburchak belgisi hisoblash jarayonini; romb belgisi shartlarning tekshirilishini bildiradi.