Dunyo dinlari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1112.212890625 KB

Ko'chirib olish

•
Mavzu:Dunyo dinlari
•
1.Buddaviylik dini va unga tasnif
•
2.Xristianlik dini va uning oqimlari
•
3.Islom dini va uning tarqalishi
•
4.Foydalanilgan adabiyotlar

Buddaviylik - uchta dunyo dinlari ichida eng qadimiysi
hisoblanib,
eramizdan avvalgi VI - V asrlarda
Hindistonda
yuzaga kelgan. Bu dinga e’tiqod qiluvchilar
asosan
Janubiy, Janubiy Sharqiy va
Sharqiy
Osiyo mamlakatlarida , Shri Lanka, Hindiston,
Nepal,
Butan, Xitoy, Singapur, Malayziya , Mongoliya,
Koreya,
Vetnam, yaponiya, Kombodje, Birma, Tayland,
Laosda
va qisman Yevropa va Amerika qit’alarida,
Rossiyaning
shimoliy mintaqalari - Buryatiya ,
Qalmiqistonda
istiqomat qiladilar.Hozirgi kunda
dunyoda
Buddizmga e’tiqod qiluvchilar soni qanchaligi
aniqlanmagan,
chunki ko‘pgina mamlakatlar huquq
normalariga
ko‘ra qaysi dinga e’tiqod qiluvchilar soni
qancha
deb hisobot ishlari olib borilmaydi. Biroq
taxminan
olinganda hozirgi kunda dunyoda buddistlar
soni
750 mln.ga yaqin bo‘lib, ulardan 1 mln.ga yaqini
monaxlardir.

Buddizm bundan 2500 yildan avvalroq Hindistonda diniy
falsafiy
ta’limot sifatida vujudga kelib, unda ko‘plab
qonuniy
manbalar va ko‘p sonli diniy yo‘nalishlar mavjud.
Ta'limot qisqacha bayoni :
1 - azob uqubat mavjud
2 - azob uqubat sababi - istak mavjud
3 - azob uqubat tugashi - nirvana mavjud
4 - azob uqubat tugashiga olib keluvchi 8
bosqichli yo'l mavjud
Sangxa jamoasiga qabul etilgan shaxs quyidagi
10 farzni ado etishga qasamyod qiladi: 1) hech
kim yoki hech narsani hayotdan judo qilmaslik;
2) yolgʻon soʻzlamaslik; 3) oʻgʻrilik qilmaslik; 4)
jinsiy aloqaga kirmaslik; 5) mast qiluvchi ichimlik
ichmaslik; 6) kunning ikkinchi yarmidan to
ertangi sahargacha ovqat tanovul qilmaslik; 7)
uch kiyimdan ortiq hech narsa bilan tanani
bezamaslik; 8) ommaviy koʻngilxushliklarda
ishtirok etmaslik va tomoshabin sifatida
qatnashmaslik; 9) baland va yumshoq oʻrinda
yotmaslik; 10) pul ishlatmaslik. Rohiblar jamoasi
asosan B. txeravadasi (aynan — oqsoqollar
taʼlimoti)ga xosdir.

Buddaviylik diniy ta’limotining
asosiy
manbai muqaddas kitob
- "Tripitaka" (Uch
savat donolik)
deb
atalgan. Bu ta’limotda Budda
uchta
savatda ta’limot qoldirgan
deyiladi.
Birinchi savat -
Vinoyapitana
(pand - nasihatlar,
axloqiy
meyorlar); ikkinchi savat
Sutgapitaka
(duolar, dostonlar);
uchinchi
savat Abxidhammapitaka
(diniy-falsafiy
masalalar bayoni)
lardan
iborat.

Xristianlik 1 - asrning 2 - yarmida Rim imperiyasining
sharqiy qismida yashovchi yahudiylar o'rtasida paydo
boʻlgan . Ilk Xristianlik dastlab iudzmdan ajralib chiqqan .
Sharq dinlariga xos ayrim tasavvurlar ham unda o'z
ifodasini topgan . Xristian jamoalarining ijtimoiy tarkibi
vaqt o'tishi bilan ruhoniylar ( klir ) va oddiy jamoa a'zolari
( miryan ) ga bo'lingan . Ayrim ayrim jamoalar o'rtasidagi
aloqalarning mustahkamlanishi yepiskop boshliq
cherkovnyang tarkib topishiga olib keldi . Cherkov katta
boylik to'plab , siyosiy kuchga aylanib borgan . Dastlab
xristianlarni ta'qib etgan Rim imperatorlari keyinchalik
Xristianlik tarafdorlari bo'ldilar . 4 - asrda Xristianlik Rim
imperiyasida mavjud ijtimoiy tuzum va uning tartiblarini
himoya qiluvchi davlat diniga aylandi .

Xristianlik dinida yana bir qator oqimlari mavjud .
Ular :
1. Protestantlik
2. Lyuteranlik
3. Kalvinizm
4. KONGREGATSIONALISTLAR
5. Presviterianlik
6. Batizm
Pratestantlik - Xristianlikning yo'nalishlaridan biri bo'lib u bir qator
Yevropa mamlakatlarida O'rta asrlar Katolitsizmida vujudga kelgan
Reformatsiya ( lot . Reformatio o'zgarish , tuzatish ) va islohatchilar
tomonidan Bibliya g'oyalaridan chekinish , deb izohlangan
jarayonlarga munosabat sifatida yuzaga kelgan .

Kalvinizm. Diniy islohotning boshqa bir yirik arbobi Jan Kalvin (1509-1564)
edi.
Uning 1536 yilda nashr etilgan «Xristian dinidagi ko’rsatmalar» degan bosh
asari,
protestantizm ta’limot sifatida shakllanganidan keyin yangi bir diniy
yo’nalish
– kalvinizmning asosi bo’lib qoldi.

Presviterpanlik. Presviterianlik kalvinistik cherkovdan kelib chiqqan
bo’lib,
(yunoncha eng eski) mo’ ’ tadil puritanlardir. 1592 yili Shotlandiya
parlamenti
bu ta’limotni asosiy mafkura deb hisoblash haqida qaror qabul
qilgan.
Bu jamoa boshida jamoa a’zolari tomonidan
saylangan presviter turadi.
Jamoalar mahalliy va davlat ittifoqlariga
birlashadi.
Diniy marosim juda sodda, ibodat paytida va’z aytiladi,
birgalashib
duolar o’qiladi va diniy qo’shiqlar kuylanadi. Presviterning
mav’izasi,
oyatlarni kuylashdan iborat. Liturgiya bekor qilingan, boshqa
oqimlarda
asosiy ibodat qo’shig’i hisoblangan « din ramzi » va « otche
nash »
o’qilmaydi. Faqat dam olish kunlari bayram kuni deb hisoblanadi.
Presviterianlar
diniy ta’limotining asosiy aqidalari «Vestminster» kitobida
bayon
qilingan.

Baptizm. Protestant ta’limotining eng
ko’p
sonli davomchilari baptistlardir.
Baptizm
(yunoncha «suvga cho’ktirish»)
XVII
asr boshlarida vujudga kelgan
bo’lib,
hozirgi kunda dunyoning 130
mamlakatida
o’z tarafdorlariga ega. Bu
ta’limot
tarafdorlari faqat
o’spirinlarnigina
cho’qintirishga olib
boradilar.
«Hech kim, jumladan, ota-
onalar
ham kishi uchun biror dinni tanlay
olmaydi.
Kishi dinni ongli ravishda o’zi
ixtiyor
qilmog’i zarur» degan qoida
baptistlar
va zabur xristianlarining asosiy
qoidasidir.

Bibliya. Bibliya yahudiylik va xristianlik dinlari
ta ь limotiga
ko’ra, Xudo tomonidan nozil qilingan,
asosiy
diniy aqida va axloq qonunlarini o’zida
jamlagan
muqaddas kitoblar majmuasidir.U ikki
qismdan
iborat: «Qadimiy Ahd» (Old Testament) va
«Yangi
Ahd» (New Testament).
Bibliya
so’zi grek tilida biblia – “kitob”, “o’ram”
ma’nolarini
anglatadi. Hozirgi Bibliya katolik
nashrlarida
72, protestant nashrlarida 66 kitobdan
iborat.

Provaslavlik - yunoncha so'z bo'lib , "
To'g'rilik " ma'nosini anglatadi . Bu so'z ilk
bor II asrda yozilgan xristian mualliflari
asarlarida uchraydi . Provaslav cherkovi
bayram va " post " ga katta ahamiyat beradi
. Post vaqtida xristianlar yovg'on , go'shtsiz ,
sutsiz , savzavot va baliqdan tayyorlangan
taomlar iste'mol qiladi . Katolik - so'zi
barchaga , butun dunyoga taaluqli
ma'nosini bildiradi . U g'arbiy , Janubiy
G'arbiy , Markaziy va shimoliy yevropada ,
Ukraina va Belarussiyaning g'arbiy
hududlari , Lotin Amerikasida va AQSH da
keng taeqalgan .

•
Katolik - so'zi barchaga , butun dunyoga
taaluqli ma'nosini bildiradi . U g'arbiy ,
Janubiy G'arbiy , Markaziy va shimoliy
yevropada , Ukraina va Belarussiyaning
g'arbiy hududlari , Lotin Amerikasida va
AQSH da keng taeqalgan . Katolik taʼlimoti
xrtistian dinining yo'nalishlaridan biri
sifatida uning asosiy aqidalarini va
udumlarini tan oladi , biroq diniy
ta'limotida bir qator o'ziga xos
xususiyatlar bor .

Islom milodiy VII asrning boshlarida Arabiston yarimorolida paydo bo‘lgan.
Yarimorol
aholisining asosiy qismini arablar tashkil etgan.
Muhammad
570 yilda Makka shahrida tavallud topgan. Uning tug‘ilishi
arafasida
otasi, 6 yoshligida esa onasi Amina aya vafot etgan. Ota-onasidan
erta
judo bo‘lgan Muhammad dastlab bobosi Abd al- Mutallib tomonidan, u
olamdan
o‘tgach esa amakisi Abu Tolibning qo‘lida tarbiyalangan.
•
610
yilda Muhammad xudodan vahiy (xudoning xohish-irodasini
ifodalaydigan
«haqiqat»larni odamlarga mo‘jizaviy yo‘llar bilan yetkazish)
kelayotganligini
aytib , arablarni yagona xudo – Olloh atrofida birlashishga
da’vat
etgan va insonlarni Olloh irodasiga bo‘ysunishga chaqirgan.

•
Muhammad payg‘ambar vafotidan keyin davlat boshlig‘i dastlab umma
tomonidan
saylangan. Umma saylagan to‘rt xalifa (xulafo ar- roshidin) – Abu
Bakr
(632-634 yillar), Umar (634-644 yillar), Usmon (644-656 yillar), Ali
(656-661
yillar) davrlarida islom qo‘shni davlatlarga yoyilgan.

KA'BA- ( arab . -kub , to'rt burchak ) - islom dinining eng muqaddas ibodatxonasi , baytulloh ( Allohning uyi ) deb ham yuritiladi .
Uni ziyorat qilish -haj va umraning asosiy amallaridan biri . Ka'ba Makkadagi eng katta Masjidi Haramning markazida joylashgan
boʻlib , 10x12x15 ( bal 15 m va poydevori 12x10 m ) oʻlchamdagi bino . Odatda , Ka'baning usti qora mato ( kisva ) bilan
qoplangan boʻladi , unga Qur'onning Makka va hajga oid oyatlari zarhal bilan yozib qoʻyilgan . Ka'ba devorining tashqi gʻarbiy
burchagida " Qora tosh " ( Hajar - al - asvad " ) joylashgan .

Qur'onni ( Suhufni ) xalifa Usmon ( r.a. ) barcha
mushaflarni toʻplab , taqqoslab chiqish va ularga
boʻlajak Qur'onning yagona nusxasini
tayyorlashga amir bergan va bu ishga bosh
boʻlgan .Muhammad payg'ambar ( s.a.v. ) vafotidan so'ng
Qur'oni karim suralarini to'plash va mushaf
qilish xalifalar Abu Bakr , Umar ibn al - Xattob ,
Usmon , ibn Affon davrlarida amaga oshirilgan .
Dastlabki jamlangan

1. Moʼminov А., Yoʼldoshxoʼjaev H., Rahimjonov D., Komilov M., А bdusattorov А., Oripov А. Dinshunoslik.
Oʼzbekiston Respublikasi Oliy va oʼrta maxsus taʼlim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan. –
T.: Mehnat, 2004.
2. Ochildiev А., Najmiddinov J. Missionerlik: mohiyat, maqsadlar, oqibatlar va oldini olish yoʼllari (yuz
savolga yuz javob). – T.: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2009.
3. Gorelov А. Istoriya mirov ы x religiy: uchebnoe posobie / 2-izd., ispr. – M.: Flinta: MPSI, 2006.
4. Kautskiy K. Proisxojdenie xristianstva. – M., 1990.
5. Krivelev I. Istoriya religiy. – M.: 1989.
6. Kulakov А. Religii mira. – M., 1996. Foydalanilgan adabiyotlar
7.Abdusamedov A.E. , B. Jalilov, A. Tashanov. Dinlar falsafasi. O'zMU. 2019 yil.
8. Ochildiev A. va boshkalar. Dinshunoslik asoslari ( Hqqquv qullanm Toshkent : "Toshkent Islom University” nashriyot
matbaa birlashm 2013 .
9. Xasanov A. va boshkalar. Islom tarixi (darslik). - Toshkent: Matbaa universitetining Tosh Islom - Nashriyot birlashmasi,
2008.
10. Mo‘minov A. va boshk. Dinshunoslik (darslik). -Toshkent: “Meh 2004.
11.Yuldoshxjaev X., Rahimjonov D., Komilov M. Dinshuno (ma'ruzalar matni). - Toshkent: ToshDSHI nashriyoti, 2000.

• Mavzu:Dunyo dinlari • 1.Buddaviylik dini va unga tasnif • 2.Xristianlik dini va uning oqimlari • 3.Islom dini va uning tarqalishi • 4.Foydalanilgan adabiyotlar

Buddaviylik - uchta dunyo dinlari ichida eng qadimiysi hisoblanib, eramizdan avvalgi VI - V asrlarda Hindistonda yuzaga kelgan. Bu dinga e’tiqod qiluvchilar asosan Janubiy, Janubiy Sharqiy va Sharqiy Osiyo mamlakatlarida , Shri Lanka, Hindiston, Nepal, Butan, Xitoy, Singapur, Malayziya , Mongoliya, Koreya, Vetnam, yaponiya, Kombodje, Birma, Tayland, Laosda va qisman Yevropa va Amerika qit’alarida, Rossiyaning shimoliy mintaqalari - Buryatiya , Qalmiqistonda istiqomat qiladilar.Hozirgi kunda dunyoda Buddizmga e’tiqod qiluvchilar soni qanchaligi aniqlanmagan, chunki ko‘pgina mamlakatlar huquq normalariga ko‘ra qaysi dinga e’tiqod qiluvchilar soni qancha deb hisobot ishlari olib borilmaydi. Biroq taxminan olinganda hozirgi kunda dunyoda buddistlar soni 750 mln.ga yaqin bo‘lib, ulardan 1 mln.ga yaqini monaxlardir.

Buddizm bundan 2500 yildan avvalroq Hindistonda diniy falsafiy ta’limot sifatida vujudga kelib, unda ko‘plab qonuniy manbalar va ko‘p sonli diniy yo‘nalishlar mavjud. Ta'limot qisqacha bayoni : 1 - azob uqubat mavjud 2 - azob uqubat sababi - istak mavjud 3 - azob uqubat tugashi - nirvana mavjud 4 - azob uqubat tugashiga olib keluvchi 8 bosqichli yo'l mavjud Sangxa jamoasiga qabul etilgan shaxs quyidagi 10 farzni ado etishga qasamyod qiladi: 1) hech kim yoki hech narsani hayotdan judo qilmaslik; 2) yolgʻon soʻzlamaslik; 3) oʻgʻrilik qilmaslik; 4) jinsiy aloqaga kirmaslik; 5) mast qiluvchi ichimlik ichmaslik; 6) kunning ikkinchi yarmidan to ertangi sahargacha ovqat tanovul qilmaslik; 7) uch kiyimdan ortiq hech narsa bilan tanani bezamaslik; 8) ommaviy koʻngilxushliklarda ishtirok etmaslik va tomoshabin sifatida qatnashmaslik; 9) baland va yumshoq oʻrinda yotmaslik; 10) pul ishlatmaslik. Rohiblar jamoasi asosan B. txeravadasi (aynan — oqsoqollar taʼlimoti)ga xosdir.

Buddaviylik diniy ta’limotining asosiy manbai muqaddas kitob - "Tripitaka" (Uch savat donolik) deb atalgan. Bu ta’limotda Budda uchta savatda ta’limot qoldirgan deyiladi. Birinchi savat - Vinoyapitana (pand - nasihatlar, axloqiy meyorlar); ikkinchi savat Sutgapitaka (duolar, dostonlar); uchinchi savat Abxidhammapitaka (diniy-falsafiy masalalar bayoni) lardan iborat.

Xristianlik 1 - asrning 2 - yarmida Rim imperiyasining sharqiy qismida yashovchi yahudiylar o'rtasida paydo boʻlgan . Ilk Xristianlik dastlab iudzmdan ajralib chiqqan . Sharq dinlariga xos ayrim tasavvurlar ham unda o'z ifodasini topgan . Xristian jamoalarining ijtimoiy tarkibi vaqt o'tishi bilan ruhoniylar ( klir ) va oddiy jamoa a'zolari ( miryan ) ga bo'lingan . Ayrim ayrim jamoalar o'rtasidagi aloqalarning mustahkamlanishi yepiskop boshliq cherkovnyang tarkib topishiga olib keldi . Cherkov katta boylik to'plab , siyosiy kuchga aylanib borgan . Dastlab xristianlarni ta'qib etgan Rim imperatorlari keyinchalik Xristianlik tarafdorlari bo'ldilar . 4 - asrda Xristianlik Rim imperiyasida mavjud ijtimoiy tuzum va uning tartiblarini himoya qiluvchi davlat diniga aylandi .

O'xshashlar

Dunyo okeani

Dunyo dinlarining geografik tarqalishi

Gidrosferaning tarkibi. Dunyo okeani

Dunyo okeani va uning qismlari

Dunyo okeanining atmosfera va quruqlikka ta’siri