Dunyo okeani va uning qismlari

Dunyo okeani va uning qismlari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

15338.9765625 KB

Ko'chirib olish

Duny o ok eani v a uning
qismlariБисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Olimlarning
fikricha,
“okean”
atamasi
yunoncha
qirg‘oqsiz
dengiz, Yerni
aylanib oquvchi
buyuk daryo,
degan
ma’nolarni
anglatadi. Duny o ok eani.

“ Dunyo okeani” atamasini fanga 1917- yil Y. M.
Shokalskiy kiritdi. Yer sharining uzluksiz suvli
qobig‘i dunyo okeani deb ataladi.

Dunyo okeani Yer sharining 361 mln km2
maydonini egallaydi. Suv Yer yuzasining
Shimoliy yarimsharda 61% ini, Janubiy
yarimsharda 81% ini qoplagan.

Yer Shimoliy, Janubiy, G‘arbiy va Sharqiy
yarimsharlarga ajratilishidan tashqari,

yana “okeanlar yarimshari” va “materiklar
yarimshari”ga ham bo‘linadi. Okeanlar
yarimsharida Yer yuzining 90,5% qismini suv
qoplagan.

1650- yilda B. Varenius o‘zining
“Umumiy geografiya” kitobida
Dunyo okeanini 5 ta alohida
qismga: Tinch, Atlantika, Hind,
Shimoliy Muz, Janubiy Muz
okeanlariga ajratdi.

1845- yili London geografiya jamiyati ham bu fikrni
tasdiqladi. Biroq XIX asrning oxiri va XX asrning boshida
Shimoliy Muz okeani bilan Janubiy Muz okeanining
mustaqil okeanlar ekanligiga shubha tug‘ildi.

Janubiy Muz okeani Tinch, Atlantika va Hind
okeanlariga qo‘shib yuborildi, Shimoliy Muz
okeani esa Atlantika okeanining bir qismi deb
hisoblandi.

XX asrning 30- yillaridan boshlab Arktika havzasi
sinchiklab tekshirilgandan keyin, 1953- yilda 4 ta
alohida okean ajratildi: Tinch, Atlantika, Hind va
Shimoliy Muz okeanlari.

Dunyoning tabiiy xaritasida beshta havzani ajratish
mumkin. Ular Tinch, Atlantika, Hind, Shimoliy Muz
okeani havzalari va berk havzalardir. Daryo qaysi
havzaga o‘z suvini quysa, o‘sha havzaga tegishli
bo‘ladi (31-rasm).

Hozirgi kunda Dunyo okeanida beshinchi —
Janubiy okeanni ajratish borasida ham fikrlar
bor.

Duny o ok eanining qismlari dengiz, qo‘ltiq,
bo‘g‘izlardan iborat.

Ok ean
Okeanlar bir-biridan geografik
o‘rni, geologik tuzilishi, biologik xususiyatlari
bilan farq qiladigan bir butun tabiat
komplekslaridir.

Dengiz
Dengizlar — okeanning bir qismi bo‘lib, ular
Dunyo okeanidan quruqlik yoki orollar,
yarimorollar va suvosti relyefining ko‘tarilgan
joylari bilan ajralib turadi.

Dengiz t urlari
O‘zining geografik o‘rni va havzalarining
xususiyatiga qarab 3 turga bo‘linadi: 1)
materiklar orasidagi dengizlar (43-rasm); 2)
materik ichkarisidagi dengizlar (44-rasm); 3)
chekka dengizlar (45-rasm).

Okeanning (dengiz yoki ko‘lning) quruqlik
ichkarisiga kirib turgan qismi qo‘ltiq deb ataladi. Qo‘lt iq

Qo‘ltiqlarning laguna, liman va fyord kabi turlari
bor.

Bengaliya, Meksika, Gudzon, Katta Avstraliya,
Alyaska kabi qo‘ltiqlar eng katta qo‘ltiqlardir.
5 3
2
1
4

Bo‘g‘iz
Okeanlarni (dengiz yoki ko‘llarni) bir-biri bilan
qo‘shib turadigan kambar suv bo‘g‘iz deyiladi.

Bularga Dreyk, Mozambik, Gibraltar, La-Mansh
va boshqalar misol bo‘ladi (32-rasm).
4
3
1 2

Dunyo okeanining o‘rganilishi Buyuk geografik
kashfiyotlar davri (XV asrning ikkinchi yarmi —
XVII asrning birinchi yarmi)dan boshlanadi. Duny o ok eanining o‘rganilish t arixi.

Bu davrda X. Kolumb, J. Kabot, Vasko da Gama, A.
Vespuchchi, F. Magellan, F. Dreyk, V. Yanszon, A. Tasman
va boshqalar Dunyo okeanida suzishib, muhim
kashfiyotlar qilishgan.

Ular, oqimlar, materik va orollar, quruqlik
qirg‘oqlari,
suvning sho‘rligi, harorati, hayvonot olami
to‘g‘risida qimmatli ma’lumotlar to‘pladilar.

XVII—XIX asrlarda okeanni tadqiq etish ilmiy yondashuv
asosida olib borildi. Jumladan, J. Kuk, I. Kruzenshtern va
Y. Lisyanskiy, F. Bellinsgauzen va M. Lazarev, S. Makarov,
“Chellenjer” kemasi a’zolari Dunyo okeani geografiyasi
uchun eng zarur ma’lumotlarni to‘pladi.

Masalan, “Chellenjer” ekspeditsiyasi natijalari
okeanografiya faniga asos soldi.

XX asrdan boshlab maxsus dengiz tashkilotlari
tuzilib, Dunyo okeanini xalqaro hamkorlik
asosida o‘rganish ishlari tashkil etildi

1920- yildan keyin okean suvlari chuqurlik
bo‘yicha o‘rganila boshlandi.

1960- yilda okeanolog Jak Pikar (va Don Uolsh)
Mariana cho‘kmasiga batiskafda tushdi.

“ Triyest” batiskafi

Fransuz okeanografi Jak Iv Kusto va uning
jamoasi ham Dunyo okeanini ilmiy o‘rganish va
jamoatchilikni bu bilan tanishtirishda muhim
ishlarni amalga oshirdi.

Zamonav iy t adqiqot lar
Endilikda kemalar zamonaviy asbob-uskunalar
bilan jihozlandi, kosmik kemalardan olingan
tasvirlar tahlil
qilinmoqda.

© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M.
AVEZOV, M. T. HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim
maktablarining 7-sinfi uchun darslik, Respublika
ta’lim markazi.
•
@ edutrm.uz

Duny o ok eani v a uning qismlariБисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Olimlarning fikricha, “okean” atamasi yunoncha qirg‘oqsiz dengiz, Yerni aylanib oquvchi buyuk daryo, degan ma’nolarni anglatadi. Duny o ok eani.

“ Dunyo okeani” atamasini fanga 1917- yil Y. M. Shokalskiy kiritdi. Yer sharining uzluksiz suvli qobig‘i dunyo okeani deb ataladi.

Dunyo okeani Yer sharining 361 mln km2 maydonini egallaydi. Suv Yer yuzasining Shimoliy yarimsharda 61% ini, Janubiy yarimsharda 81% ini qoplagan.

O'xshashlar

Dunyo okeani

Gidrosferaning tarkibi. Dunyo okeani

Dunyo okeani tubining geologik tuzilishi va relyefi

Yevropa va dunyo okeani hududida sivilizatsiyalarning paydo bo’lishi

Dunyo okeani bialogik xilma-xilligi va ularni muhofaza qilish