Empirik tadqiqot usullari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2228.462890625 KB

Ko'chirib olish

RE JA:
•
Empirik tadqiqot usuli haqida
•
Empirik tadqiqot usuli turlari
•
Metrologiya
•
Metrologiya asosiy vazifalari

KIRISH
•
Fanda ilmiy yutuq va samaradorlikka erishishni
muhim shartini tadqiqot usulini ishlab chiqish va
tatbiq qilish, fan va texnologiya taraqqiyotiga
javoban usul va uslubiy yondashuvlarni yangilash
tashkil qiladi.
•
Tadqiqot usuli fanda o’ziga xos richag (pishang)
rolini o’ynaydi, obyektni yangi xislatlari va
qonuniyatlarini ochish, olingan ma’lumotlarni
tavsiflash, tahlil qilish, gipoteza, g’oya va
nazariyalar ishlab chiqish imkoniyatini beradi. Shu
bois tadqiqot usuli masalalarini qo’yish, ularni
ishlab chiqish, samaradorligini ko’tarish fanda
ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi.

•
Tadqiqot oldiga qo’yiladigan
maqsadlardan biri izlanish
obyektidagi xossa va
qonuniyatlarini ochish, ularni
tushuntiradigan nazariyani
ishlab chiqishdir. Lekin
izlanish obyekti bo’lgan
xossalar, qonuniyatlar va
funksional munosabatlar
«yashiringan» bo’ladi, ularni
bevosita mushohada qilib
bo’lmaydi.

SAVOL
•
Arximed qonuni ko’rinadimi
yoki biron-bir asbob yordamida
qayd qilsa bo’ladimi? Yo’q
albatta. Yoki A.Eynshteynning
•
Ye =M.S2 formulasida
ifodalangan massa, energiya va
harakat tezligi o’rtasidagi
bog’lanish qonuniyatini
bevosita mushohada qilish
mumkinmi?

•
Kashf etiladigan xossalar, qonuniyatlar va
funksiyalar aslida hodisalar, belgilar va qiymatlar
ortida «yashiringan»bo’ladi. Hodisalar va xossalar
qayd etilgan faktlar bayoni berilgandan keyin ular
tahlil qilinadi, umumlashtiriladi. Umumlashtirish
jarayonida qonun va qonuniyatlar ochiladi, g’oya,
nazariya ishlab chiqiladi. A.Eynshteyn o’zini
mashhur formulasini ishlab chiqishdan oldin fizika
fanida qo’lga kiritilgan ko’plab empirik va
eksperimental tadqiqot natijalarini o’rgandi,
faktlarni shakllanayotgan yangi fizik tamoyillar
asosida tahlil qildi. Demak, har qanday nazariy
kashfiyot, umumlashma va xulosani «tomiri»
empirik tadqiqotlarga borib taqaladi.

•
Tadqiqotni boshida turgan,
izlanish dasturi va rejasida
birilganlardan bo’lib
foydalanish ko’zda tutilgan
empirik tadqiqot usullari
obyektga oid dastlabki
ma’lumotlarni olish va
birlamchi qayta ishlash
amallarini bajarish
imkoniyatini beradi.

TADQIQOTDA 4 XIL O’LCHOV
SHKALALARIDAN
FOYDALANADILAR.•

•
1. Nominal, ya’ni, nomlar,
ifodalar shkalasi. Bu shkala
bir-birini kesib
o’tmaydigan guruhlarni
ifodalaydi. Masalan, jins va
millati, ma’lumot bo’yicha
mutaxassis, qaysi rangni
afzal ko’rish va boshqalar.

•
2. Tartib shkalasi. Bu shkala
nafaqat obyektlarni sinflarga
(turlarga) bo’lish, balki
ulardgi belgilarni o’sishi yoki
kamayishiga qarab
tartiblashtirish,
aniqlanilayotgan xislat qaysi
obyektlarda ko’p yoki oz
miqyosda xos ekanligini qayd
qilish imkoniyatini beradi.

•
3. Interval (oraliq) shkalasi.
O’lchanadigan hodisani
qiymati yoki miqdori nol
raqami bilan boshlanadigan,
keyingi darajalar o’sish yoki
kamayish sonlari bilan
belgilaydigan o’lchagichlar
(termometr, spektrofotometr
va boshqalar) yordamida
aniqlanadi.

•
4. Munosabat shkalasi.
Bunda munosabatlar
darajasi miqdor shkalalari
yordamida belgilanib, bir
obyektdagi xislatlar qiymati
boshqasidagidan qanchalik
ko’p yoki oz ekanligi
raqamlarda ifodalanadi.

•
Ilmiy tadqiqotda kompyuterdan foydalanish o’lchash
usuliga inqilobiy xarakterga ega bo’lgan tub o’zgartirish
kiritmoqda. Izlanish sohasida kompyuter
texnologiyasini tatbiq qilish shunday holatga olib
keladiki, bunda o’lchashni amalga oshirishda subyektni
bo’lishi shart emas. Axborot tizimi kompyuterga ulanib,
undagi maxsus dastur olinayotgan ma’lumotlarni
mustaqil qayta ishlab chiqishi mumkin.

•
Empirik tadqiqotda amalga
oshirilgan kuzatish va
o’lchash natijalari
taqqoslash va tavsiflash
usullari yordamida qayta
ishlanadi. Buning oqibatida
obyekt haqidagi tasavvur
yanada konkretlashadi.

•
Predmetni tavsiflash – bu obyektning
belgilari va xossalariga doir axborot va
faktlarni ma’lum qoidalar asosida matnda
qayd qilib, u haqda to’la yoki to’liqsiz
tasavvur hosil qilishdir. To’liq tasavvur
obyektning xossalari va qonuniyatlarini
tushuntirish uchun zamin bo’lsa, to’liqsiz
tasavvur uni tushuntirish yoki tushunishga
yordam beradigan g’oyani, gipotezani
ishlab chiqishga xizmat qiladi.

XULOSA
•
Xususan, biologik, sosiologik, madaniyatshunoslik, psixologik
tadqiqotlarda sifatiy va va miqdoriy, strukturaviy va funksional,
morfologik va genetik, to’la va to’liqsiz, empirik va nazariy tavsiflash
amalga oshiriladi.
•
Tavsiflash nazariyaga olib boradigan, unga muqaddima bo’ladigan
izlanish faoliyatidir. Tavsiflash tarkibiga hodisa sababini
ko’rsatadigan bayonni kiritish uni nazariyaga yaqinlashtiradi.
•
Tavsif har qanday tadqiqotning muhim bosqichi va bo’g’ini sifatida
o’z ahamiyatini har doim saqlab qoladi.

•
Tavsiflash predmetni ta’riflash
emas, u tushuntirishni ham
o’rnini bosmaydi. Tavsiflashni
uslubiy funksiyasi obyektning
xolisona va mumkin qadar to’la
tasvirini berishdir. Bu bilan
tavsiflash ta’rif va tushuntirishni
to’ldiradi.

MAVZU: EMPIRIK TADQIQOT USULLARI

RE JA: • Empirik tadqiqot usuli haqida • Empirik tadqiqot usuli turlari • Metrologiya • Metrologiya asosiy vazifalari

KIRISH • Fanda ilmiy yutuq va samaradorlikka erishishni muhim shartini tadqiqot usulini ishlab chiqish va tatbiq qilish, fan va texnologiya taraqqiyotiga javoban usul va uslubiy yondashuvlarni yangilash tashkil qiladi. • Tadqiqot usuli fanda o’ziga xos richag (pishang) rolini o’ynaydi, obyektni yangi xislatlari va qonuniyatlarini ochish, olingan ma’lumotlarni tavsiflash, tahlil qilish, gipoteza, g’oya va nazariyalar ishlab chiqish imkoniyatini beradi. Shu bois tadqiqot usuli masalalarini qo’yish, ularni ishlab chiqish, samaradorligini ko’tarish fanda ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi.

• Tadqiqot oldiga qo’yiladigan maqsadlardan biri izlanish obyektidagi xossa va qonuniyatlarini ochish, ularni tushuntiradigan nazariyani ishlab chiqishdir. Lekin izlanish obyekti bo’lgan xossalar, qonuniyatlar va funksional munosabatlar «yashiringan» bo’ladi, ularni bevosita mushohada qilib bo’lmaydi.

SAVOL • Arximed qonuni ko’rinadimi yoki biron-bir asbob yordamida qayd qilsa bo’ladimi? Yo’q albatta. Yoki A.Eynshteynning • Ye =M.S2 formulasida ifodalangan massa, energiya va harakat tezligi o’rtasidagi bog’lanish qonuniyatini bevosita mushohada qilish mumkinmi?

O'xshashlar

EMPIRIK TADQIQOT

Nazariy tadqiqot usullari

Areal lingvistika” ning tadqiqot olib borish usullari

Mozor-qo’rg’onlarni, qadimgi shahar xarobalarini o’rganishda dala tadqiqot usullari

PSIXOLOGIYANING TADQIQOT METODLARI