Mavzu: Fe’lning mayl kategoriyasi

Harakatning voqelikka munosabatini ko'rsatuvchi grammatik kategoriya may l kategoriyasi deyiladi. May l kategoriyasi zamon va shaxs-son kategoriyasi bilan uzviy bog'liq bo‘ li b, hammasi birgalikda fe l ning tuslanish tizimini tashkil qiladi. Shunga ko‘ra may l kategoriyasi harakatning voqelikka munosabatinigina emas, balki bajaruvchi bilan harakat orasidagi a l oqaning voqelikka munosabatini ham ifodalaydi. Masalan, kel, о ’ qi, ishla yoki kelsa, о ’ q i sa, ishlasa kabi .

O ‘zbek tilida fe’ l ning mayl shakllari quyidagi ko ’ri nishlarga ega bo‘ l ib, bular ma'no va morfologik ifodalanishi jihatidan bir- biridan farq qiladi. Shunga ко‘ r а hozirgi o'zbek tilida may l kategoriyasi quyidagi turlarga bo li nadi: 1) buyruq-istak mayli; 2) shart mayli: 3) maqsad mayli; 4) ijro mayli.

Buyruq-istak mayli Fe’lning buyruq-istak mayli so‘zlovchining harakatni bajarishga buyurishini, qistashini, undashini anglatadi va har bir ma’no bo‘yog‘i o'ziga xos ohang bilan xarakterlanadi. Masalan: Qadingizni uring. Yashang. Kuling. Davrimizning shod nasllari. Buyruq-istak maylidagi feining tuslanishi shunday: Birlik Ko‘plik I sh. kel-ay(in),ishla-y(in) kel-aylik, ishla-ylik II sh. Kel-(gin),ishla-(gin) kel-ing, ishla-ng(iz) III sh. kel-sin. ishla-sin kel-sin ishla- sin(lar)

Shart mayli Fe ’l ning shart mayli boshqa biror harakat, voqea-hodisaning bajarilishi uchun shart, vosita bo ’l adigan, istalgan, faraz, mo‘ljal qilingan harakatni bildiradi. Shart mayli shakli fe’l o‘zagiga -sa mayl yasovchisini qo‘shish va tuslash bilan hosil qilinadi: Birlik Ko’plik I sh. kel-sa-m kel-sa-k II sh. kel-sa-ng kel-sa-ngiz III sh. kel-sa kel-sa-lar