O‘lkashunoslik faning shakllanishi va rivojlanishi tarixi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1907.798828125 KB

Ko'chirib olish

O‘lkashunoslik faning
shakllanishi va
rivojlanishi tarixi.

REJA:

O'lkashunoslik turlari

T arixiy
o'lkashunoslikning
rivojlanishi

O’rta Osiyo tarixini
o'rganishda rus
Sharqshunoslarining
roli

O'lkashunoslikning turlari
O'lkashunoslik uch turga
bo'linadi:

1) ilmiy, ya'ni davlat
o'lkashunosligi;

2) jamoat o'lkashunosligi;

3) maktab o'lkashunosligi.
O'lkashunoslikning har
uchala turi o'zaro bir-biriga
aloqador bo'lib, biri
ikkinchisini to'ldiradi.

Jamoat o'lkashunosligi
qishloq, ovul, qo'rg'on,
tuman, shahar, viloyat
hududidagi tarixiy
obidalarni saqlash va
asrash ishlariga boshchilik
qilish bilan birga joylarda
istiqomat qilib turgan
xalqlarning kelib
chiqishlari (etnogenezi),
urf-odatlarini o'rganadi
hamda ilg'or
mehnatkashlar, Mehnat
qahramonlari xotirasini
abadiylashtirish uchun
haykallar, mangu olovlar,
hurmat taxtalari tashkil
qiladi. Maktab o'lkashunosligi esa
maktablarda tarih inson
vajamiyat fani o'qituvchilarining
bevosita rahbarligida tashkil
qilinadi. Maktab
o'lkashunosligining a'zolari V-X
(XI) sinflarning eng intizomli
vaa'lochi o'quvchilaridan tuzilib,
ular o'lka materiallarini tort
guruhga bo'lingan holda
to'playdilar. To'plangan
arxeologik, etnografik,
toponimik vaarxiv hujjatlari
maktab o'lkashunoslik va tarix
muzeylarida namoyish qilinadi.Davlat o'lkashunosligi
bilan respublika tarixiy
va m adaniy
yodgorliklarni muhofaza
qilish hamda ulardan
foydalanish qo'mitasi,
muzeylar, respublika
Fanlar akademiyasi
qoshidagi tarih
arxeologiya ilmiy-
tadqiqot institutlari
shug'ullanadi.


Rus olimi M. V. Lomonosov o'z
o'lkasini mukammal o'rganish
maqsadida 1761 yili 30 savoldan
iborat javob varaqasi tuzib, aholi
o'rtasida tarqatgan edi. Ayni
vaqtda bu bilan o'lkashunoslik
faniga asos solingandi. O'lkani
o'nganish masalasi O'rta Osiyo,
shu jumladan O'zbekiston
hududida Rossiyadan anchagina
keyinroq, ya'mi XIX asrning
ikkinchi yarmidan boshlanadi.


X1X asrning 30-yillarida
Buxoro saroy tarixchisi
Muhammad Y o qub yozgan
«Gulshan ul- muluk» nomli
asar o'sha davr tarixiy
manbalaridan biri
hisoblanadi. Bu asar fors-
tojik tilida yozilgan bo'lib,
unda qadimgi zamonlardan
to XIX asrning 30-
yillarigacha bo'lgan Buxoro
amirligidagi siyosiy voqealar
bayoni beriladi.


XIX asrning 40-yillarida
yozilgan yirik tarixiy
manbalardan biri Muhammad
Hakimxon to'raning
«Muntaxab ut ta v orix» nomli
asaridir. Asarda XVIII asrning
70 millaridan to Qo'qon xoni
Umarxonning vafoti (1822),
undan so'ng taxtga o'tirgan
Madalixongacha bo'lgan
davrdagi Qo'qon xonligi
tarixiga doir siyosiy voqealar
tasvirlagan


Munis (1778—1829) ning otasi
Avazbiy mirob Xiva xoni
eltuzarga qadar ham, uning
hukmronligi vaqti (1804—180 б)
da ham saroy xizmatida bo'ladi.
eltuzarxonninghukmronligi
vaqtida Munis saroy xizmatiga
kiradi va xonning topshirig'i bilan
o'zining «Firdavs ul-iqbol» nomli
mashhur tarixiy asarini
yozadi. E ltuzarxonSHermuhamma
d Munisga bu asarni Firdavsiyning
«SHohnoma» asaridan ustun qilib
yaratishni xam uqtiradi. Munis
asari o'zbek tilida yanatilgan


Muhammad Rizo Ogahiy (1809 — 18 б4)
Xiva xoni Olloqulixon (1825 — 1842) ning
topshirig'i bilan asarni davom ettirib,
1827 yillargacha bo'lgan voqealarni
yozadi. So'ngra u 182 б—1842 yillardagi
voqealar yoritilgan «Riyoz ud-davla»,
1842 — 1845 yillardagi tarixiy voqealar
yoritilgan «Zubdat ut-tavorix», 184 б—
1855 yillardagi voqealar yoritilgan
«Jomi'ul-voqeoti sultoniy», 185 б—18б5
yillardagi voqealar yoritilgan «Gulshan
davlat» nomli asarlarni yozadi. Ogahiy
«SHohidi iqbol» nomli beshinchi asarini
Xiva xoni Muhammad Rahimxon davri
(18 б5 —1910) ga bag'ishlaydi.


XIX asrning ikkinchi yarmida
o'rta Osiyo CHor askarlari
tarafidan bosib olingach, bu
erga rus olimlari kelib
ko'plab tadqiqot ishlarini
olib bordilar. SHunday
murakkab vaog'ir sharoitda
ham o'lkashunoslar o'z fikr
va mulohazalarini erkin
bayon etishga harakat
qilganlar. O'rta Osiyoga
kelgan olimlar o'lkadagi
ilg'or mahalliy ziyolilarning
namoyandalari bilan yaqin
aloqada bo'lardilar.


Mashhur rus zoologi, zoogeografi
va sayyohi, darvinizmning e'tiqodli
tarafdorlaridan bo'lgan N.A.
Severtsov (1827 — 1886)
Turkistonning ko'p joylarini fizik-
geografik jihatdan o'rganishda,
jumladan, Pomir tizma tog'larining
orografiyasini o'rganishda ko'p
mehnat va kuch sarf qildi. N. A.
Severtsov sayohati vaqtida
zoologiya, botanika, mineralogiya
vapaleontologiyaga oid juda
qimmatli kollektsiyalar to'pladi.


Mashhur rus geografi P. P.
Semyonov-Tyan’shanskiy (1827—
1914) O'rta Osiyo, ayniqsa
Tyanshan’ tizma tog'larining
geografik o'rganilishiga asos soldi.
Uning to'plagan ma'lumotlari
asosida Tyanshanda Al’p
muzliklari mavjudligi masalasi
ijobiy hal qilindi, nemis geografi
Gumbol’dtning Tyanshandagi
vulqon hodisalari haqidagi fikrlari
rad qilindi. Tyanshanni tekshirish
rus geografiya fanining eng muhim
xizmatlaridan biridir.


Rus tabiatshunosi va sayyohi A. P.
Fedchenko (1844—1873) Turkiston
tabiatini o'rganishda katta rol’
o'ynadi. U Farg'ona vodiysi bilan
Oloyni birinchi marta tekshirib
chiqdi; Oloy orqasidagi tizma
tog'lar va uning eng baland
cho'qqioini ochish sharafi ham
unga nasib bo'lgan, u Zarafshon
vodiysi bilan Qizilqumni ham
tekshirib chiqqan»:


Mahalliy arxeologlardan V. L.
Vyatkinning (1869 — 1932)
ishlari diqqatga sazovordir. Bu
olim 1908 yilda Samarqanddagi
mashhur Ulug'bek
rasadxonasining qoldiqlarini
ochdi, Samarqand
yodgorliklarini o'rganish va
saqlash bilan shug'ullandi,
qadimgi Afrosiyob qo'rg'oni va
uning atroflarini tadqiq qildi.


V. Bartol’dning «Ulug'bek va uning
zamoni», «Turkistonning sug'orish
tarixiga doir» nomli asarlari va
boshqa ko'p kitob, maqola,
tadqiqot va mulohazalari g'oyat
qimmatli va o'z axamiyatini
yo'qotmagan asarlardir. V. V.
Bartol’dda katta tashkilotchilik
qobiliyati ham bor edi.
Darhaqiqat, O'rta Osiyoning tarixi
va arxeologiyasini o'rganish
sohasidagi biron kattaroq tadbir V.
V. Bartol’d ishtirokisiz bo'lmagan.

Foydalanilgan adabiyotlar.
1.Karimov I.A. Vatan sajdagox kabi
muqaddasdir. Toshkent «O'zbekiston 1996
2.ArsixovskiyAB.«Arxeololgiyaasoslari»
Toshkent«O'qituvchi» 1970yil
3.NabievA. «Tarixiy o'lkashunoslik»
Toshkent«O'qituvchi» !996 yil.
4.Sa'diev A. «XIX asrda Turkistonda tarix fani»
Toshkent 1960 yil5.G'ulomovYA.G.
«O'zbekistonda arxeologiya» Toshkent 1956 yil.

O‘lkashunoslik faning shakllanishi va rivojlanishi tarixi.

REJA:  O'lkashunoslik turlari  T arixiy o'lkashunoslikning rivojlanishi  O’rta Osiyo tarixini o'rganishda rus Sharqshunoslarining roli

O'lkashunoslikning turlari O'lkashunoslik uch turga bo'linadi:  1) ilmiy, ya'ni davlat o'lkashunosligi;  2) jamoat o'lkashunosligi;  3) maktab o'lkashunosligi. O'lkashunoslikning har uchala turi o'zaro bir-biriga aloqador bo'lib, biri ikkinchisini to'ldiradi.

Jamoat o'lkashunosligi qishloq, ovul, qo'rg'on, tuman, shahar, viloyat hududidagi tarixiy obidalarni saqlash va asrash ishlariga boshchilik qilish bilan birga joylarda istiqomat qilib turgan xalqlarning kelib chiqishlari (etnogenezi), urf-odatlarini o'rganadi hamda ilg'or mehnatkashlar, Mehnat qahramonlari xotirasini abadiylashtirish uchun haykallar, mangu olovlar, hurmat taxtalari tashkil qiladi. Maktab o'lkashunosligi esa maktablarda tarih inson vajamiyat fani o'qituvchilarining bevosita rahbarligida tashkil qilinadi. Maktab o'lkashunosligining a'zolari V-X (XI) sinflarning eng intizomli vaa'lochi o'quvchilaridan tuzilib, ular o'lka materiallarini tort guruhga bo'lingan holda to'playdilar. To'plangan arxeologik, etnografik, toponimik vaarxiv hujjatlari maktab o'lkashunoslik va tarix muzeylarida namoyish qilinadi.Davlat o'lkashunosligi bilan respublika tarixiy va m adaniy yodgorliklarni muhofaza qilish hamda ulardan foydalanish qo'mitasi, muzeylar, respublika Fanlar akademiyasi qoshidagi tarih arxeologiya ilmiy- tadqiqot institutlari shug'ullanadi.

 Rus olimi M. V. Lomonosov o'z o'lkasini mukammal o'rganish maqsadida 1761 yili 30 savoldan iborat javob varaqasi tuzib, aholi o'rtasida tarqatgan edi. Ayni vaqtda bu bilan o'lkashunoslik faniga asos solingandi. O'lkani o'nganish masalasi O'rta Osiyo, shu jumladan O'zbekiston hududida Rossiyadan anchagina keyinroq, ya'mi XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlanadi.

O'xshashlar

Tarix oʻqitish usullarining shakllanishi va rivojlanishi

Epigrafika. Fan sifatida shakllanishi va rivojlanishi

Psixologik xizmat faning predmeti

O’zbekistonda iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkning shakllanishi, bozor munosabatlarining rivojlanishi

Bolalarda nutqning shakllanishi