O’rta asrlarda yevropa fani
![“ O’RTA ASRLARDA Y EVROPA
FAN I”](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_1.png)
![RE J A:
•
O‘rta asrlar haqida umumiy tushuncha
•
Ilk o‘rta asrlarda G‘arbiy Yevropada fan
•
Yevropada rivojlangan o‘rta asrlarda fan ravnaqi
•
G‘arbiy Yevropada Uyg‘onish davri](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_2.png)
![O‘RTA ASRLAR HAQIDA UMUMIY
TUSHUNCHA
•
O‘rta asrlar o‘zidan oldingi ijtimoiy taraqqiyot darajasi jihatidan, ya’ni siyosiy boshqarish
tizimida, mulkchilik shakllarida, ishlab chiqarish usullari va kuchlarining bilim darajasida,
hayotning madaniy saviyasida, fan-texnika taraqqiyotida va fanning rivojlanishi va
yo‘nalishlarida tubdan farq qiladi.
O‘rta asrlar tarixining davlat, jamiyat va madaniy taraqqiyotida ikki asosiy bosqichni sezish
mumkin, ular ilk o‘rta asrlar,(V asr oxirlaridan – XI o‘rtalariga qadar) o‘rta asrlarning ravnaq
topgan davri (XI asr o‘rtalaridan – XV asr oxiriga qadar)dan iboratdir. Ana shu bosqichlarda
fan ham o‘ziga xos iz qoldirgan, ijtimoiy taraqqiyotga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan va keyingi
bosqichlar rivojiga salmoqli hissa qo‘shga n davr sanaladi.](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_3.png)
![ILK O‘RTA ASRLARDA G‘ARBIY
YEVROPADA FAN
•
Turli ko‘rinishlardagi to‘siqlarga qaramasdan fan bu davrda o‘zidan oldingi davrlarga
nisbatan ancha ilgarilab ketganligini e’tirof etish mumkin. Ilm-fanning rivojlanishi ko‘proq
ishlab chiqarishni kengaytirishga bo‘lgan zaruriyat va ijtimoiy taraqqiyotga intilishdan kelib
chiqadi. Vizantiya imperiyasida imperator Yustinian I (527-565 yy.) xukmronligi davrida
juda ko‘plab jamoat binolari qurildi. Ilk Vizantiya arxitekturasi orasida eng muhimi 532-537
yillarda qurilgan avliyo Sofiya ibodatxonasi arxitektura san’atining yuksak namunasidir.
Bunda hashamatli badiiy yodgorlik qurilishi jarayoni orqali arxitekturaga doir o‘nlab
fanlarning rivojlanayotganligini ko‘rish mumkin.](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_4.png)
![AVLIYO SOFIYA IBODATXONASI](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_5.png)
![RIVOJLANGAN O‘RTA ASRLAR DAVRI
FANI VA G‘ARBIY YEVROPA UYG‘ONISHI
•
O ‘rta asrlarning ravnaq topgan davri XI-XV asrlarga to‘g‘ri kelgan bo‘lib, bu davrda feodal
ishlab chiqarish munosabatlari to‘la rivojlanibgina qolmay, balki fan sohalarining va ular
ilmiy markazlari kengayib, mukammallashib borishi bilan xarakterlidir.
•
Shaharlarning kengayishi, xokimiyat boshqaruvida bilimli kishilarning zaruriyati tajriba
bilimlari va yangidan-yangi aniq fanlarning shakllanishiga, cherkov ta’limoti bilimlaridan
ajralib chiqishiga yo‘l ocha boshladi.
•
Ilmiy bilim o‘chog‘i bo‘lgan oliy maktablar - universitetlar Yevropada XII asrdan paydo
bo‘la boshladi.](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_6.png)
![](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_7.png)
![](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_8.png)
![•
Universitetlar dastavval mashxur o‘qituvchilar bo‘lgan shaharlarda vujudga kelgan.
Universitetlarda darslar lotin tilida olib borilib, unda mamlakatning turli shahar va qishloqlaridan kelgan
bilimdonlar hamda o‘zga mamlakatlardan kelgan bilimga chanqoq kishilar taxsil uchun kelishlari mumkin
edi.
•
Shaharda yashovchi «kelgindilar» maxalliy axoli bilan bo‘ladigan nizo-janjallarda shahar sudining
yordamiga umid qila olmasdilar. Shuning uchun studentlar, (bu suz lotincha «studere», ya’ni «qunt bilan
o‘qish» degan ma’noni anglatadi) ham, o‘qituvchilar ham «universitet» deb atalmish ittifoqqa birlashdilar.
Universitetlar shahar ma’murlariga qarshi kurash ol ib borib , o‘zini-o‘zi boshqarish huquqini olganlar.
•
Universitet fan o‘qituvchilari esa o‘zlarining ayrim-ayrim birlashmalarini tuzib, fakultetlarni tashkil etib,
har qaysisiga bir dekan boshchilik qilgan, o‘qituvchilar va talabalar birgalikda universitet boshlig‘i-
rektorni saylaganlar. Shu tariqa o‘quv ilmiy markazi tashkiliy jihatdan shakllantirilgan.](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_9.png)
![GARVARD UNIVERSITETI](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_10.png)
![•
Oliy maktab dastlabki paytda (Studia generalia) «umumiy fanlar» deb atalgan, keyinchalik
bu nomni boshqa bir atama - universitet so‘zi surib chiqargan. Parij universiteti Fransiya
qiroli Filipp II davri (1180-1223 yy.)da, 1200 yilda uning Sorbonna huquqlari to‘g‘risidagi
yorlig‘i bilan uzil-kesil rasmiylashgan. Ammo Italiyaning oliy maktablari - Rim huquqiga
ixtisoslashgan Bolonya yuridik maktabi va Salerno meditsina maktabi ancha ilgari, XI
asrdayoq universitetlarning Angliyada XIII asrda ta’sis etilgan Oksford va Kembridj
universitetlari, Ispaniyadagi Salaman va Italiyadagi Neapol universitetlari Yevropadagi eng
qadimgi universitetlar hisoblanadi. XIV asrda Markaziy Yevropada Praga, Krakov,
Geydelberg, Erfurt, Kyol’n shaharlarida universitetlar tashkil qilindi. 1500 yilga kelib
Yevropada universitetlarning soni 65 taga yetdi.](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_11.png)
![GEYDELBERG UNIVERSITETI](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_12.png)
![G‘ARBIY Y EVROPADA UYG‘ONISH DAVRI
•
XIII-VIV asrlardayoq «Uyg’onish davri»
namoyondalaridan biri mashhur italyan
shoiri, italiya adabiy tilining tuzilishiga katta
hissa qo’shgan Dante Aligyeri (1265-1321)
yashagan va ijod qilgan edi. Uning mashhur
uch qismdan iborat (Ilohiy komediya)
«Bojestvennaya komediya» nomli poemasida
jannat va do’zaxga sayohat qilinadi. Dante
o’rta asrning oxirgi va yangi zamonning
birinchi shoirlaridan hisoblanadi, shuningdek,
Dante falsafa va siyosat bilan ham
shug’ullangan.](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_13.png)
![UILYAM SHEKSPIR
(1564-1616)
•
mashhur ingliz dramaturgi. Uning
tragediyalar, komediyalar va
drammalardan iborat 37 ta mashhur
asarlari butun dunyo teatrlari sahnalarini
zabt etdi. Shekspir o’zining «Gamlet»,
«Otello», «Qirol Lir», «Romeo va
Julyetta» va boshqa tragediyalarida
insonning ulug’ligini, u barcha olamning
ko’rki – ekanligini xitob qiladi. Shekspir
feodal tuzumining yovuzligini tanqid qilib,
uning hatto inson his-tuyg’ulari,
muhabbatiga ham aralashayotganini o’z
asarlarida yoritib beradi.](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_14.png)
![•
Uyg’onish davrida tasviriy san’at, rassomlik, haykaltaroshlik, me’morchilik yuksak darajada
rivojlanib, o’tgan o’rta asrlar san’atidan o’zining realiyligi, hayotiyligi va insoniyligi bilan farq
qilardi. Florensiya shahri – butun Italiyaning madaniy markazi bo’lib, bu yerda Uyg’onish davri
arxitekturasi vujudga kelgan edi va keyinchalik bu yangi tendensiya butun Italiya bo’ylab so’ngra
boshqa mamlakatlarga ham yoyilgan edi.](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_15.png)
![LEONARDA DA VINCHI
(1452-1519)
•
Italiyadagi Uyg’onish davrining eng buyuk
arboblaridan biri edi. U rassom, haykaltorosh,
me’mor, injener-ixtirochi, muzikachi va shoir
bo’lsada, ammo rassomlik uning asosiy san’at
turi hisoblanardi. Bu yerda u ayniqsa katta
yutuqlarga erishdi. Buning isboti bo’lgan
uning qalamiga mansub 1483-1494 yillarda
ishlangan «Madonna v skalax», «Taynaya
vecherya» (1495-1497), taxminan 1503 yilda
ishlangan Mona Liza (yoki Jokonda) kabi
asarlari butun dunyoga mashhur. Leonarda
genial rassom bo’libgina qolmay, balki san’at
nazariyasi bilan ham shug’ullangan.](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_16.png)
![](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_17.png)
![UYG’ONISH DAVRI INSONIYATGA YANA BIR QANCHA
BUYUK VA AJOYIB ARBOBLARNI YETKAZIB BERDI
Mikelandjelo Buonarroti (1475-1564) edi. Uning mashhur
«Dovud» haykali marmartoshdan yasalgan bo’lib, uning
balandligi 5,5 metr edi. Mikelandjelo Rimdagi avliyo Pyotr
soborini qurishda qatnashadi. U soborning juda katta
gumbazi loyihasini tuzadi. Rafael Santi (1483-1520) edi. U dastlab Florensiyada yashab ijod
qildi. So’ngra Rimga taklif qilinib, avliyo Pyotr soborini qurishga
rahbarlik qildi. Rafaelning eng mashhur rasmlaridan biri bu
«Sikstin madonnasidir».](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_18.png)
![E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!](/data/documents/19e2b486-daaa-49e3-a8af-b2ddf7ad2c73/page_19.png)
“ O’RTA ASRLARDA Y EVROPA FAN I”
RE J A: • O‘rta asrlar haqida umumiy tushuncha • Ilk o‘rta asrlarda G‘arbiy Yevropada fan • Yevropada rivojlangan o‘rta asrlarda fan ravnaqi • G‘arbiy Yevropada Uyg‘onish davri
O‘RTA ASRLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA • O‘rta asrlar o‘zidan oldingi ijtimoiy taraqqiyot darajasi jihatidan, ya’ni siyosiy boshqarish tizimida, mulkchilik shakllarida, ishlab chiqarish usullari va kuchlarining bilim darajasida, hayotning madaniy saviyasida, fan-texnika taraqqiyotida va fanning rivojlanishi va yo‘nalishlarida tubdan farq qiladi. O‘rta asrlar tarixining davlat, jamiyat va madaniy taraqqiyotida ikki asosiy bosqichni sezish mumkin, ular ilk o‘rta asrlar,(V asr oxirlaridan – XI o‘rtalariga qadar) o‘rta asrlarning ravnaq topgan davri (XI asr o‘rtalaridan – XV asr oxiriga qadar)dan iboratdir. Ana shu bosqichlarda fan ham o‘ziga xos iz qoldirgan, ijtimoiy taraqqiyotga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan va keyingi bosqichlar rivojiga salmoqli hissa qo‘shga n davr sanaladi.
ILK O‘RTA ASRLARDA G‘ARBIY YEVROPADA FAN • Turli ko‘rinishlardagi to‘siqlarga qaramasdan fan bu davrda o‘zidan oldingi davrlarga nisbatan ancha ilgarilab ketganligini e’tirof etish mumkin. Ilm-fanning rivojlanishi ko‘proq ishlab chiqarishni kengaytirishga bo‘lgan zaruriyat va ijtimoiy taraqqiyotga intilishdan kelib chiqadi. Vizantiya imperiyasida imperator Yustinian I (527-565 yy.) xukmronligi davrida juda ko‘plab jamoat binolari qurildi. Ilk Vizantiya arxitekturasi orasida eng muhimi 532-537 yillarda qurilgan avliyo Sofiya ibodatxonasi arxitektura san’atining yuksak namunasidir. Bunda hashamatli badiiy yodgorlik qurilishi jarayoni orqali arxitekturaga doir o‘nlab fanlarning rivojlanayotganligini ko‘rish mumkin.
AVLIYO SOFIYA IBODATXONASI