logo

O`zbek elatining shakllanish bosqichlari va uning xalq sifatida uzil-kesil shakllanishi

Yuklangan vaqt:

20.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1630.498046875 KB
O` zbek  elat ining shak llanish 
bosqichlari v a uning xalq sifat ida 
uzil-k esil shak llanishi                 Reja: 
•
1. O`zbek  elatini  shakllanishining  o`ziga  xos  xususiyatlari, 
ya’ni  ikki  tilli  etnoslar  qorishuvi  masalasi ,  Mahalliy  tub 
sug’diy zabon aholi va mahalliy turg’un turkiygo`y aholi. 
•
2. O`zbek  etnogenezining  boshlangich  nuqtasi  va  uning 
bosqichlari,  G’arbiy  Turk  hoqonligining  tashkil  topishi  va 
hoqonlik  turklarining  til  va  etno-madaniy  taraqqiyot 
jihatidan boshqa turklardan farqi. 
•
3. O`zbek  turklarining  asosini  qarliq-chigil  turklari  tashkil 
etishi,  Movaraunnahrda  yangi  «Etnik  hudud»ning  tashkil 
topishi  va  unda  yashovchi  turg’un  aholi  tarkibi,  Siyosiy 
davlat  uyushmasining  tashkil  topishi  munosabati  bilan 
o`zbek  elatining  xalq  sifatida  uzil-kesil  shakllanishi,  XIII-
XV  asrlarda  etnik  jarayonlar  va  o`zbek  adabiy  tilining 
shakllanis                     Ilk  o’rta  asrlarda  turkiy  qabilalarning  bu  zaminga 
kirib  kelishining  keti  uz ilmaydi.  Bu  haqda  prof. 
A.Yu.  Yakubovskiy  tarixiy  yozma  manba 
materiallarini  ko‘p  keltiradi.  Movaraunnaxr 
y erlarini  arablar  egallagach,  ular  bu  zaminga  turkiy 
qabilalarini  muntazam  kirib  kelishini  tuxtatish 
yulini  qidirdilar.  VIII  asr  davomida  bu  zaminga 
oldinrok  kirib  kelib  o’ rnashib  qolgan  turkiylarning 
o‘troqlashishi  jadallashdi.  Natijada,  butun  VIII  asr 
davomida  Movaraunnaxr  hududlarida  yaxlit  turkiy 
etnik  q atlam,  jonli  turkiy  til  muxiti  vujudga  keladi, 
maxalliy  s o’ gdiyzabon  aholi  orasida  turkiylashish 
jarayoni jadallashdi Arxeologik  materiallarning  tasdiqlashicha,  ilk  o‘rta 
asrlarda  Toshkent  vohasida  hokimiyatni  turk  tudunlari 
boshqara  edi.  Aynan  shu  davrda  choch  maliklari  va 
qadimgi  turk  tamg‘alari  bilan  tangalar  zarb  etildi. 
Qadimgi  turk  tangalari  qadimgi  Farg‘ona  yodgorliklarida 
ham  topilgan.  O‘zbek  etnogenezining  cho‘qqisi  G‘arbiy 
Turk  xoqonligining  gullagan  davriga  to‘g‘ri  keldi.  Turkiy 
qabila  va  qavmlar  erli  tub  aholi  bilan  jadal  qorishib, 
Movaraunnahrning  asosan  shimoliy  va  sharqiy 
viloyatlarida ikki til va ikki xo‘jalik ukladining yaqinlashuv 
jarayoni  kuzatiladi,  buning  oqibatida  aksariyat  turkiy 
zabon  dehqon  va  hunarmand  ahlidan  iborat  yirik 
hududiy birlik tashkil topadi.                                                                              Turkiy  qabilalarning  erkin  ko‘chib 
kelishi  bilan  ularning  o‘troqlashishi  va  tub 
joy  aholining  turklashuvi  tezlashdi. 
Natijada  turk  ijtiomiy-iqtisodiy  tarkibi  va 
ularning  etno-siyosiy  jihatdan  uyushishi 
ta’minlandi.  Xuddi  shunday  tarixiy  sharoit 
O‘rta  Osiyo  turkiy  qavmlari  hayotida  9-asr 
oxirida  avj  nuqtasiga  chiqdi.  Ayni  vaqtda 
turk  etnik  qatlami  orasida  feodallashish 
jarayoni  jadal  kechmoqda  va  o‘z  navbatida 
o‘zaro  feodal  urushlari,  talonchilik,  siyosiy 
boshboshdoqlik  bo‘lmoqda  edi.  Bularning 
oldini  olish  uchun  kuchli  davlat  hokimiyati 
zarur  edi  va  K.SH.Shoniyozov  aytganidek 
shunday davlat qarluqlar davlati bo‘ldi.                       Qoraxoniylar  davlati  ikkiga  bo‘lingach,  G‘arbiy 
Qoraxoniylar  davlati  doirasida  jonli  eski  o‘zbek 
tilining  qarluq  –  chichil  lahjalari  asosida 
rivojlanishiga  imkoniyatlar  yaratildi.  Bu  zaminda 
turkiy  qabilalar  o‘troqlashib,  so‘g‘diy  zabon  xalqlar 
bilan  yonma  –  yon  yashardi  va  ularning  iqtisodiy, 
madaniy  aloqalari  rivojlanib,  bu  yaqinliklari  etnik 
qorishuvlar  darajasiga  ko‘tarilgan  edi.  K.Shoniyozov 
ko‘rsatishicha  Movaraunnahrning  shimoli  –  sharqiy 
va  shimoli  –g‘arbiy  mintaqalari  o‘zbek  elatining 
turkiy asosi qurilib bo‘lgan edi

O` zbek elat ining shak llanish bosqichlari v a uning xalq sifat ida uzil-k esil shak llanishi

Reja: • 1. O`zbek elatini shakllanishining o`ziga xos xususiyatlari, ya’ni ikki tilli etnoslar qorishuvi masalasi , Mahalliy tub sug’diy zabon aholi va mahalliy turg’un turkiygo`y aholi. • 2. O`zbek etnogenezining boshlangich nuqtasi va uning bosqichlari, G’arbiy Turk hoqonligining tashkil topishi va hoqonlik turklarining til va etno-madaniy taraqqiyot jihatidan boshqa turklardan farqi. • 3. O`zbek turklarining asosini qarliq-chigil turklari tashkil etishi, Movaraunnahrda yangi «Etnik hudud»ning tashkil topishi va unda yashovchi turg’un aholi tarkibi, Siyosiy davlat uyushmasining tashkil topishi munosabati bilan o`zbek elatining xalq sifatida uzil-kesil shakllanishi, XIII- XV asrlarda etnik jarayonlar va o`zbek adabiy tilining shakllanis

Ilk o’rta asrlarda turkiy qabilalarning bu zaminga kirib kelishining keti uz ilmaydi. Bu haqda prof. A.Yu. Yakubovskiy tarixiy yozma manba materiallarini ko‘p keltiradi. Movaraunnaxr y erlarini arablar egallagach, ular bu zaminga turkiy qabilalarini muntazam kirib kelishini tuxtatish yulini qidirdilar. VIII asr davomida bu zaminga oldinrok kirib kelib o’ rnashib qolgan turkiylarning o‘troqlashishi jadallashdi. Natijada, butun VIII asr davomida Movaraunnaxr hududlarida yaxlit turkiy etnik q atlam, jonli turkiy til muxiti vujudga keladi, maxalliy s o’ gdiyzabon aholi orasida turkiylashish jarayoni jadallashdi

Arxeologik materiallarning tasdiqlashicha, ilk o‘rta asrlarda Toshkent vohasida hokimiyatni turk tudunlari boshqara edi. Aynan shu davrda choch maliklari va qadimgi turk tamg‘alari bilan tangalar zarb etildi. Qadimgi turk tangalari qadimgi Farg‘ona yodgorliklarida ham topilgan. O‘zbek etnogenezining cho‘qqisi G‘arbiy Turk xoqonligining gullagan davriga to‘g‘ri keldi. Turkiy qabila va qavmlar erli tub aholi bilan jadal qorishib, Movaraunnahrning asosan shimoliy va sharqiy viloyatlarida ikki til va ikki xo‘jalik ukladining yaqinlashuv jarayoni kuzatiladi, buning oqibatida aksariyat turkiy zabon dehqon va hunarmand ahlidan iborat yirik hududiy birlik tashkil topadi.