PSIXOLINGVISTIKANING AHAMIYATI VA UNING BOSHQA FANLAR BILAN BOG‘LIQLIGI

Yuklangan vaqt:

20.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72.6796875 KB

Ko'chirib olish

PSIX OLIN GVISTIKAN IN G
AHA MIYATI VA UN IN G BOSHQA
FA N LA R BILA N BOG‘LIQLIGI
Reja:
1. Psixoli ngv ist ik aning oby ek t i v a predmet i
2. Psixoli ngv ist ik aning o‘zi ga xos xususiy at lari
3. Psixoli ngv ist ik a psi xologik fan sifat ida
4. Psixoli ngv ist ik a v a t il shunosli k


Psixolingv ist ik aning oby ek t i v a
predmet i

Psixolingvistikaning asosiy tadqiqot obye k t i nutqiy faoliyat
subyekti bo‘lgan shaxs, til egasidir. Rus tilshunosligida mazkur
soha rivojiga katta hissa qo‘shgan A.A.Zalevskaya
psixolingvistikaning vazifasini “tilning amal qilinishini psixik
fenomen sifatida tavsiflash va tushuntirish” bo‘lishi kerakligini
ta’kidlagan edi.
Psixolingvistikaning pre dme t i turli – obyektlarning mavhum
tizimi yoki ayrim obyektlarning mavhum tizimi hisoblanadi.
Psixolingvistika fanining predmetini belgilashda ayrim
pisxolingvistlarning qarashlarini keltirish o‘rinli bo‘ladi. Amerikalik
psixolingvistlarning fikricha, “psixolingvistika so‘zlovchilar
niyatining mazkur madaniyatda qabul qilingan kodda signallarga
aylanishi va bu signallarning tinglovchilar tushunchasiga aylanishi
jarayonlarini o‘rganadi.


Psixolingv ist ik a fanining oby ek t ini
aniqlasht irishda A .A .Leont ev qay d
qilgan f rey m t ushunchasini
k elt irish maqsadga muv ofi qdir.
Frey m u y ok i bu oby ek t y oxud
hodisani t asv irlov chi o‘lchov lar
t izimini ifodalay di.

Psixolingv ist ik a nut qiy faoliy at ni nut q ak t i
mazmuni bilan so‘zlov chining maqsad-niy at i
orasidagi aloqadorlik nuqt ay i nazaridan
o‘rganadigan fan. U nut qni idrok et ish, t ilni
egallash k abi masalalarni o‘rganadi.
Psixolingv ist ik aning diqqat mark azida indiv id
v a k ommunik at siy a t uradi. Unga k o‘ra,
so‘zlov chi nut qni y uzaga chiqarar ek an, o‘zi
o‘y lagan niy at ini ma’lum qoidalar asosida aniq
t ilning nut q birlik lariga uzat adi. Tinglov chi
nut qni qabul qilar ek an, nut q ifodalarining
t ashqi shak lida o‘z ak sini t opgan ma’noni
chiqarib oladi.


Psixolingv ist ik aning o‘ziga
xos xususiy at lari

Psixolingvistikaga qiziqish bildirgan tilshunoslarning maxsus
adabiyotlar bilan tanishish jarayonida o‘ziga xos psixik to‘siqlarga
duch kelishi tabiiy holdir. Chunki, muayyan “ilmiy paradigma”
doirasida “tarbiyalangan” tilshunosning boshqa “ilmiy
paradigma”ga kirishi, yangi terminologiya, tushunchalar,
materiallar va noan’anaviy vazifalarni qabul qilishi qiyin kechadi.
Shunda tilshunos o‘zi uchun qulay bo‘lgan yondashuvdan kelib
chiqqan holda shunday xulosaga keladi:
“ Psixolingv ist ik a shug‘ullanadigan
masalalar juda qiziqarli bo‘lishi
mumk in. Lek in bu t ilshunoslik emas!” .


Psixolingvistikaning diqqat markazida inson turadi.
Uning eng muhim xususiyati inson omili
hisoblanadi. Binobarin, inson nutqni yaratadi va uni
idrok qiladi. Psixolingvistika bu omilni nafaqat
nutqning, balki eng muhimi – tilning o‘zini ham
xarakterini, mohiyatini aniqlaydigan majburiy omil
sifatida o‘z modellarining tavsiflari, asos qilib olingan
hukmlariga faol tatbiq qiladi. Bunda qandaydir
mavhum “umuman odam” emas, balki real
harakatdagi xotiraga ega real odamlar, ularning
yoshiga oid xususiyatlari, shaxsiy tajribasi, ijtimoiy
roli va h.k. nazarda tutiladi.

PSIX OLIN GVISTIKA PSIX OLOGIK FA N SIFATIDA

Rus psixolingv ist ik asi nazariy asining asoschisi A .A .
Leont ev ning t a’k idlashicha, “ psixolingv ist ik a
o‘zining riv ojlanishining zamonav iy bosqichida
uzv iy rav ishda psixologik fanlar t izimiga k iradi” .
Agar A .N .Leont ev izidan borgan holda psixologiy ani
“ indiv idlar hay ot ini bev osit a ak s et t iradigan
reallik ning psixik ifodasining shak llanishi,
harak at da bo‘lishi v a t uzilishi haqidagi aniq fan”
(A .N .Leont ev, 1977, 12-b.), deb t ushuniladigan
bo‘lsa, u holda, t il v a nut qiy faoliy at mazk ur psixik
ifodaning shak llanishi v a harak at da bo‘lishi,
k ishilar faoliy at ini ak s et t irish jaray onida isht irok
et adi.


Psixolingv ist ik a psixologik fan sifat ida
umumiy psixologiya , ay niqsa, shaxs
psixologiyasi v a k ognit iv psixologiya bilan
chambarchas bog‘liq. Psixolingv ist ik a
muloqot bilan bev osit a munosabat da bo‘lgani
uchun ijt imoiy psixologiya v a muloqot
psixologiyasi bilan ham aloqada bo‘ladi.
Lisoniy qobiliy at v a nut qiy faoliy at ning
shak llanishi v a riv ojlanishi psixolingv ist ik a
doirasida o‘rganilgani uchun u bolalar va
k at t alar psixologiyasi bilan chambarchas
bog‘lanadi. Shuningdek , u e t nopsixologiya
bilan ham o‘zaro munosabat ga k irishadi.

PSI X OLIN GV ISTIKA VA TI LSHUN OSLIK

Ti lshunoslik k a t ilni muloqot v osi t asi si fat ida
o‘rganadi gan fan, deb qaraladi . Shunga k o‘ra, uning predmet i
aniq belgi lanmagan.

Ma’l umk i, t ilshunosli k oby ek t i nut qi y faoliy at (nut q ak t lari,
nut q reak siy al ari) hisoblanadi. Lingv ist i k aning predmet i
k ommunik at siy ada qo‘llanil adigan t il v osit alarining t izimi
sanaladi . Psi xolingv i st ik aning predmet i l ingv ist ik anik i dan
farq qiladi . Psi xolingv i st ik ani mazk ur bel gilar t i zimining
ishlash jaray oni, x ususan, bel gilarning y arat ilish v a qabul
qil inish jaray onlari qi ziqt iradi. Psixolingv ist ik a nut qiy faoliy at
haqi dagi fan bo‘lib, uning oby ek t ini u o‘rganadigan
induv i dual oby ek t lar majmuy i t ashk il qiladi.


A DA BIYOTLA R

A sosiy adabiy ot lar:

1 . Usm anov a Sh. “ Psixolingv ist ik a” fanidan m a’ruza k urslari . – Toshk ent : Univ ersit et ,
2014.

2. Usm anov a Sh. Psixolingv ist ik a. O‘quv qo‘llanm a. – Toshk ent : Univ ersit et , 2015.
(Elek t ron v ariant ).

3 . Bely anin V. P. Psixolingv ist ik a. Uchebnoe posobie. –M.: Flint a, 2008.

4. Gluxov V.P. Osnov ы p sixolingv ist ik i. Uchebnoe posobie. – M.: ACT: A st relь, 2008.

5 . Karasev a O.F., Safonov a O.A . Psixolingv ist ik a: nov ы e t exnologii analiza
poet ichesk ogo t ek st a. Uchebnoe posobie. – Krasnodar, 2012.



Qo‘shim cha adabiy ot lar:

6. A xut ina T.V. Porojdenie rechi. N ey rolingv ist ichesk iy analiz sint ak sisa. - M.: MGU,
1989.

7. Bask ak ov N .A ., Sodiqov A .S., A bduazizov A .A . Um um iy t ilshunoslik . –Toshk ent :
O‘qit uv chi, 1979.

8. Bat ov V.I. O sudebnoy psixologo-lingv ist ichesk oy ek spert ize //Voprosы sudebno-
psixologichesk oy ek spert izы . –M., 1974.

9 . Belik ov V. I., Krы sin L. P. Sot siolingv ist ik a. –M., 2001.

1 0 . Bы k ov a G. V., Fraerl V. L. Lak unы russk ogo y azы k a. Pod nauch. red. I.A . St ernina. –
Blagov eщ ensk : Izd-v o BGPU, 2008.

PSIX OLIN GVISTIKAN IN G AHA MIYATI VA UN IN G BOSHQA FA N LA R BILA N BOG‘LIQLIGI Reja: 1. Psixoli ngv ist ik aning oby ek t i v a predmet i 2. Psixoli ngv ist ik aning o‘zi ga xos xususiy at lari 3. Psixoli ngv ist ik a psi xologik fan sifat ida 4. Psixoli ngv ist ik a v a t il shunosli k

 Psixolingv ist ik aning oby ek t i v a predmet i  Psixolingvistikaning asosiy tadqiqot obye k t i nutqiy faoliyat subyekti bo‘lgan shaxs, til egasidir. Rus tilshunosligida mazkur soha rivojiga katta hissa qo‘shgan A.A.Zalevskaya psixolingvistikaning vazifasini “tilning amal qilinishini psixik fenomen sifatida tavsiflash va tushuntirish” bo‘lishi kerakligini ta’kidlagan edi. Psixolingvistikaning pre dme t i turli – obyektlarning mavhum tizimi yoki ayrim obyektlarning mavhum tizimi hisoblanadi. Psixolingvistika fanining predmetini belgilashda ayrim pisxolingvistlarning qarashlarini keltirish o‘rinli bo‘ladi. Amerikalik psixolingvistlarning fikricha, “psixolingvistika so‘zlovchilar niyatining mazkur madaniyatda qabul qilingan kodda signallarga aylanishi va bu signallarning tinglovchilar tushunchasiga aylanishi jarayonlarini o‘rganadi.

 Psixolingv ist ik a fanining oby ek t ini aniqlasht irishda A .A .Leont ev qay d qilgan f rey m t ushunchasini k elt irish maqsadga muv ofi qdir. Frey m u y ok i bu oby ek t y oxud hodisani t asv irlov chi o‘lchov lar t izimini ifodalay di.

Psixolingv ist ik a nut qiy faoliy at ni nut q ak t i mazmuni bilan so‘zlov chining maqsad-niy at i orasidagi aloqadorlik nuqt ay i nazaridan o‘rganadigan fan. U nut qni idrok et ish, t ilni egallash k abi masalalarni o‘rganadi. Psixolingv ist ik aning diqqat mark azida indiv id v a k ommunik at siy a t uradi. Unga k o‘ra, so‘zlov chi nut qni y uzaga chiqarar ek an, o‘zi o‘y lagan niy at ini ma’lum qoidalar asosida aniq t ilning nut q birlik lariga uzat adi. Tinglov chi nut qni qabul qilar ek an, nut q ifodalarining t ashqi shak lida o‘z ak sini t opgan ma’noni chiqarib oladi.

 Psixolingv ist ik aning o‘ziga xos xususiy at lari  Psixolingvistikaga qiziqish bildirgan tilshunoslarning maxsus adabiyotlar bilan tanishish jarayonida o‘ziga xos psixik to‘siqlarga duch kelishi tabiiy holdir. Chunki, muayyan “ilmiy paradigma” doirasida “tarbiyalangan” tilshunosning boshqa “ilmiy paradigma”ga kirishi, yangi terminologiya, tushunchalar, materiallar va noan’anaviy vazifalarni qabul qilishi qiyin kechadi. Shunda tilshunos o‘zi uchun qulay bo‘lgan yondashuvdan kelib chiqqan holda shunday xulosaga keladi: “ Psixolingv ist ik a shug‘ullanadigan masalalar juda qiziqarli bo‘lishi mumk in. Lek in bu t ilshunoslik emas!” .

O'xshashlar

Oʻsimliklarni oʻzaro va boshqa organizmlar bilan munosabati

Jome as sahih va uning ahamiyati

Oqsillar denaturatsiyasi va uning biologik ahamiyati

Jamoa va uning sogʻlik uchun ahamiyati

ARXEOLOGIYA VA ANIQ FANLAR