logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Qadimgi So’g’d svilizatsiyasi

Qadimgi So’g’d svilizatsiyasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

602.37890625 KB
Ko'chirib olish
Mavzu:Qadimgi So’g’d svilizatsiyasi Sug dʻ , So g d, Sug ud ʻ ʻ ʻ - Markaziy Osiyodagi qadimiy tarixiy- madaniy viloyat. Ilk bor miloddan avval VII-VI asrlarda qadimiy "Avesto"da tilga olingan. Bu nom 20 asr boshlarigacha saqlangan. Miloddan avvalgi VI asrda Axamoniylar sulolasi vakillarining qoyatosh xotirot bitiklarida Suguda shaklida qadimiy Eron saltanatiga tobe qilingan satrapliklardan biri, mamlakat nomi sifatida qayd etilgan. Yunon manbalarida — Sogdianoy. Bu shakl yunonlar tomonidan so z tarkibidagi — anaka — tegishlilik, mansublik ʻ ma nosini bildiruvchi nisbat qo shimchasini so z o zagiga qo shib ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ yuborishdan paydo bo lgan. Xitoy manbalarida — Suli. Sug d yozuvi ʻ ʻ yodgorliklari mamlakat nomini Sug'd yoki Sug’d shaklida ko rsatadi. ʻ "Sug d" so zining ma nosi fanda har xil talqin qilib kelinadi. Masalan, So ch —G G So z ʻ ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ — "kuymoq, yonmoq, porlamoq" deb izohlangan. Bundan Sug dni "Muqaddas ilohiy olov ʻ ( Zardushtiylik tasavvuriga ko ra) bilan poklangan yer" kabi ma noda talqin etishga harakat ʻ ʼ qilingan (V. Tomashek). Yana bir izohga ko ra, "Sug'd" so zi sernam, unumdor yer deb ʻ ʻ tushuniladi. Bunga hozirga qadar pastlik, suv yig iladigan yer "S, Sug ut" deb nomlanishini ʻ ʻ dalil qilib ko rsatiladi. Avestoda Sug'd mamlakat nomi sifatida bir marta uchraydi. ʻ "Ardvisura Yashti" —("Obon Yasht") va Ardvi (Amudaryo) Ishkata, Paruta, Mouri, Suguda va Xvarazm tomon hayotbaxsh suvlarini eltadi, deya ta kidlanadi. Avestoning Videvdat ʼ naskida esa Axuramazda yaratgan ezgu yurtlardan biri Gava deyiladi va u yerda sugdlar yashaydi deb ko rsatiladi. ʻ Sug'd mamlakati (poytaxti — Samarqand, 645—654 yillarda Kesh) 3 ta tarixiy-geografik hududni birlashtirgan. Samarqand Si, Buxoro Si va Kesh-Naxshab Si. Har 3 qism o zaro ʻ tabiiy chegaraga ham ega edi: Zarafshon tog tizmalari Samarqand va Kesh-Naxshab ʻ o rtasini Karmanadan keyin Malik cho li Buxoro va Samarqand Sini ajratib turgan. ʻ ʻ Buyuk ipak yo lining markaziy tarmoqlari Sug d orqali o tgan. Natijada Sug d xalqaro ʻ ʻ ʻ ʻ savdo munosabatlarida muhim o rin tuta boshlagan. Buyuk ipak yo li bo ylab Sug'd ʻ ʻ ʻ savdogarlarining qishloqlari, shaharlarida esa ularning mahallalari paydo bo lgan. ʻ Sug diy tili) xalqaro til rolini o ynagan. Bu hol Xitoy sayyohlari tomonidan Sug d ʻ ʻ ʻ chegaralari haqida noto g ri tasavvurlar hosil qilgan (Syuan Szan). Sug'd miloddan avval ʻ ʻ VI-IV asrlarda avval ahamoniylarga, so ngra miloddan avval 329-yilda Iskandar ʻ Maqduniy saltanatga, uning davomchisi Salavk davlatiga, Yunon-Baqtriyaga tobe bo lgan. ʻ Miloddan avval II-I asrlardan boshlab Sug d o z mustaqilligini tiklashga kirishgan. ʻ ʻ Uning markaziy va mahalliy tangalari zarb qilina boshlagan. Sug d asta-sekin har 3 ʻ qismni o z atrofiga to plagan konfederativ davlat uyushmasiga aylanib borgan. ʻ ʻ Milodiy I-V asrlarda Sug d kushonlar, xioniylar, abdallar, kidarlar ta sirida bo la turib, ʻ ʼ ʻ o z nisbiy mustaqilligini saqlab keldi. Sug'd konfederatsiyasi milodiy VI asr o rtalaridan ʻ ʻ VIII asr boshlarigacha siyosiy jihatdan kuchayib borgan. Arab istilosining boshlang ich ʻ davridan (VIII asr 1-chorak), to Sug'd podshohi Turg ar davri oxirigacha (738—759 ʻ yillar) Sug'd o zining konfederativ xususiyatini saqlashga harakat qilgan. Turg ardan ʻ ʻ keyin Sug'dda ixshidlik siyosiy hokimiyat tugab, mamlakat xalifalik tarkibiga singdirilgan. Milodiy I-V asrlarda Sug d kushonlar, xioniylar, abdallar, ʻ kidarlar ta sirida bo la turib, o z nisbiy mustaqilligini ʼ ʻ ʻ saqlab keldi. Sug'd konfederatsiyasi milodiy VI asr o rtalaridan VIII asr boshlarigacha siyosiy jihatdan ʻ kuchayib borgan. Arab istilosining boshlang ich davridan ʻ (VIII asr 1-chorak), to Sug'd podshohi Turg ar davri ʻ oxirigacha (738—759 yillar) Sug'd o zining konfederativ ʻ xususiyatini saqlashga harakat qilgan. Turg ardan keyin ʻ Sug'dda ixshidlik siyosiy hokimiyat tugab, mamlakat xalifalik tarkibiga singdirilgan. IV-VIII asrlarda so g dlar ʻ ʻ Uzoq Sharq , Markaziy Osiyo va Yaqin Sharq mintaqalari savdosida asosiy vositachi bo lganlar va butun ʻ Buyuk ipak yo li ʻ bo ylab muntazam xalqaro karvon savdosini tashkil etganlar. So g d bu ʻ ʻ ʻ davrlarda bekliklar va erkin shaharlar hamdo stligidan iborat bo lgan va ular ʻ ʻ orasida Samarqand , Maymurg ʻ , Kesh , Naxshab , Ishtixon , Kushaniya , Buxoro , Amul va Andxoy ajralib turgan. Xitoygacha bo lgan butun yo l bo ylab, ʻ ʻ ʻ janubdagi Xotan va Sharqiy Turkiston orqali Lob Nor va Yettisuv shimoligacha so g d mulkiy hududlari tarkib topgan va ular XII asrgacha mavjud bo lgan. ʻ ʻ ʻ So g dlarning Turon va Xitoydagi eng yirik mulklari ularning alohida jamoalar ʻ ʻ bo lib yashagan Kucha, Chanan, Lanchjou, Dunxuan, Loyan kabi shaharlarda ʻ mavjud bo lgan. IV asrda Dunxuanning o zida so g d jamoasi taxminan 1000 ʻ ʻ ʻ ʻ kishidan iborat bo lgan. Samarqandning sharqiy darvozalari "Xitoy" nomi bilan ʻ ataladi. Xalqaro savdo aloqalari Samarqand, Paykend va boshqa yirik shaharlardagi boy so g d uylari tomonidan nazorat qilinar edi. ʻ ʻ   Ular o z vositachilari orqali kreditlar berishgan, savdo kelishuvlarini ʻ boshqarishgan. Tan sulolasi tarixida qayd etilishicha, Kan hukmdorligida "yangi tug ilgan o g il chaqaloq shirinso z bo lishi hamda pulni mahkam ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ushlashi uchun uning tiliga tosh asal, kaftlariga esa yelim surtilgan. 20 yoshga to lgan erkak xorijga ketgan va qaysi joyda manfaat ko rsa, o sha yerga ʻ ʻ ʻ borgan". Olis safarlar, Chin, Hindiston, Eron, Kichik Osiyo xalq hunarmandchiligi va an analari bilan tanishuv orqali G arb va Sharq ʼ ʻ yutuqlarini o zida mujassam etgan noyob va ochiq so g d madaniyati ʻ ʻ ʻ shakllangan. So g d hunarmandchiligi markazi va savdo yo llari - ʻ ʻ ʻ Samarqand, Panjikent, Paykent, Buxoro va Varaxshi xavfsizligini ta minlash ʼ ehtiyoji kuchli davlatlar bilan ittifoq tuzishga qaratilgan siyosiy yo nalishni ʻ belgilab bergan. VI asrda So g d Eftaliylar davlati, keyinchalik Turk xoqonligi ʻ ʻ tarkibiga kirgan, 630-yildan buyon esa Chinning Tan sulolasi hukmdorligini tan olgan. Xoqonlik yuksalishi davrida so g dlar turkiylarning Xitoydan o lpon sifatida olgan shoyi ʻ ʻ ʻ bilan savdo qilish imkoniyatiga ega bo lishgan. VI asr 70- ʻ yillarida turkiy hukmdorlar farmoni bilan so g d savdogari ʻ ʻ Maniax savdo kafolatlari yuzasidan muzokaralarni avvaliga Eron Shahanshohi, so ngra Vizantiya imperatori bilan olib ʻ borgan. O rta asrlarda so g d tili Buyuk ipak yo lidagi asosiy ʻ ʻ ʻ ʻ muloqot tiliga aylangan. Buddistlar, nasroniylar, manixeylar o zlarining diniy matnlarini so g d tiliga ʻ ʻ ʻ tarjima qilishgan. Bunda ular o zlarining yozma an analaridan ʻ ʼ foydalanishgan: buddistlardan hind alifbosi, manixeylardan arameys bosmasi, nasroniy-suriyaliklardan dastlabki umumiy maktubot, nestoriyan va yakovitlardan diniy e tiqod alifbolarini o zlashtirishgan. Ammo ular aramey ʼ ʻ alifbosiga asoslangan va keyinchalik uyg urlar tomonidan foydalanilgan ilk ʻ so g d yozuvi o rnini egallay olmadi. Mazkur yozuv namunalari bilan ʻ ʻ ʻ Dunxuandagi mulkiy hududlardan yo llangan "ko hna maktublar" va ʻ ʻ Zarafshon vodiysidagi Mug tog ida topilgan hujjatlar yordamida tanishish ʻ mumkin. VIII asr boshida So g d Qutayba ibn Muslimning musulmon ʻ ʻ qo shinidan mag lubiyatga uchraydi va halifalikka itoat etgan holda islom ʻ ʻ dinining jug rofiy-siyosiy makonida qudratli savdo-hunarmandchilik markazi ʻ bo lib qoladi. ʻ

Mavzu:Qadimgi So’g’d svilizatsiyasi

Sug dʻ , So g d, Sug ud ʻ ʻ ʻ - Markaziy Osiyodagi qadimiy tarixiy- madaniy viloyat. Ilk bor miloddan avval VII-VI asrlarda qadimiy "Avesto"da tilga olingan. Bu nom 20 asr boshlarigacha saqlangan. Miloddan avvalgi VI asrda Axamoniylar sulolasi vakillarining qoyatosh xotirot bitiklarida Suguda shaklida qadimiy Eron saltanatiga tobe qilingan satrapliklardan biri, mamlakat nomi sifatida qayd etilgan. Yunon manbalarida — Sogdianoy. Bu shakl yunonlar tomonidan so z tarkibidagi — anaka — tegishlilik, mansublik ʻ ma nosini bildiruvchi nisbat qo shimchasini so z o zagiga qo shib ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ yuborishdan paydo bo lgan. Xitoy manbalarida — Suli. Sug d yozuvi ʻ ʻ yodgorliklari mamlakat nomini Sug'd yoki Sug’d shaklida ko rsatadi. ʻ

"Sug d" so zining ma nosi fanda har xil talqin qilib kelinadi. Masalan, So ch —G G So z ʻ ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ — "kuymoq, yonmoq, porlamoq" deb izohlangan. Bundan Sug dni "Muqaddas ilohiy olov ʻ ( Zardushtiylik tasavvuriga ko ra) bilan poklangan yer" kabi ma noda talqin etishga harakat ʻ ʼ qilingan (V. Tomashek). Yana bir izohga ko ra, "Sug'd" so zi sernam, unumdor yer deb ʻ ʻ tushuniladi. Bunga hozirga qadar pastlik, suv yig iladigan yer "S, Sug ut" deb nomlanishini ʻ ʻ dalil qilib ko rsatiladi. Avestoda Sug'd mamlakat nomi sifatida bir marta uchraydi. ʻ "Ardvisura Yashti" —("Obon Yasht") va Ardvi (Amudaryo) Ishkata, Paruta, Mouri, Suguda va Xvarazm tomon hayotbaxsh suvlarini eltadi, deya ta kidlanadi. Avestoning Videvdat ʼ naskida esa Axuramazda yaratgan ezgu yurtlardan biri Gava deyiladi va u yerda sugdlar yashaydi deb ko rsatiladi. ʻ Sug'd mamlakati (poytaxti — Samarqand, 645—654 yillarda Kesh) 3 ta tarixiy-geografik hududni birlashtirgan. Samarqand Si, Buxoro Si va Kesh-Naxshab Si. Har 3 qism o zaro ʻ tabiiy chegaraga ham ega edi: Zarafshon tog tizmalari Samarqand va Kesh-Naxshab ʻ o rtasini Karmanadan keyin Malik cho li Buxoro va Samarqand Sini ajratib turgan. ʻ ʻ

Buyuk ipak yo lining markaziy tarmoqlari Sug d orqali o tgan. Natijada Sug d xalqaro ʻ ʻ ʻ ʻ savdo munosabatlarida muhim o rin tuta boshlagan. Buyuk ipak yo li bo ylab Sug'd ʻ ʻ ʻ savdogarlarining qishloqlari, shaharlarida esa ularning mahallalari paydo bo lgan. ʻ Sug diy tili) xalqaro til rolini o ynagan. Bu hol Xitoy sayyohlari tomonidan Sug d ʻ ʻ ʻ chegaralari haqida noto g ri tasavvurlar hosil qilgan (Syuan Szan). Sug'd miloddan avval ʻ ʻ VI-IV asrlarda avval ahamoniylarga, so ngra miloddan avval 329-yilda Iskandar ʻ Maqduniy saltanatga, uning davomchisi Salavk davlatiga, Yunon-Baqtriyaga tobe bo lgan. ʻ Miloddan avval II-I asrlardan boshlab Sug d o z mustaqilligini tiklashga kirishgan. ʻ ʻ Uning markaziy va mahalliy tangalari zarb qilina boshlagan. Sug d asta-sekin har 3 ʻ qismni o z atrofiga to plagan konfederativ davlat uyushmasiga aylanib borgan. ʻ ʻ Milodiy I-V asrlarda Sug d kushonlar, xioniylar, abdallar, kidarlar ta sirida bo la turib, ʻ ʼ ʻ o z nisbiy mustaqilligini saqlab keldi. Sug'd konfederatsiyasi milodiy VI asr o rtalaridan ʻ ʻ VIII asr boshlarigacha siyosiy jihatdan kuchayib borgan. Arab istilosining boshlang ich ʻ davridan (VIII asr 1-chorak), to Sug'd podshohi Turg ar davri oxirigacha (738—759 ʻ yillar) Sug'd o zining konfederativ xususiyatini saqlashga harakat qilgan. Turg ardan ʻ ʻ keyin Sug'dda ixshidlik siyosiy hokimiyat tugab, mamlakat xalifalik tarkibiga singdirilgan.

O'xshashlar

Qadimgi Xorazm svilizatsiyasi
Jahon svilizatsiyasi
Vizantiya svilizatsiyasi
Aglsakslar svilizatsiyasi
Tojiklar svilizatsiyasi