logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Qipchoq tilida egalik kategoriyasi

Qipchoq tilida egalik kategoriyasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

121.56640625 KB
Ko'chirib olish
Mav zu:Qipchoq t ilida egalik k at egoriy asi Reja: 1.Egalik k at egoriy asi 2.Grammat ik egalik ning morfologik usul bilan ifodalanishi 3.Sint ak t ik usul so’z t art ibi usulida ifodalanishi Grammat ik egalik k at egoriy asi ot t urk umiga xos grammat ik k o’rsat k ichlar y ig’indisi bo’lib,barcha t urk iy t illar uchun umumiy dir.Bu k at egoriy aning o’ziga xosligi shundak i, u bir v aqt ning o’zida ham shaxsga qarashli predmet ni,ham shu predmet ga egalik qiluv chi shaxsni anglat adi. Masalan, k it ob so’zidagi –и qo’shimchasi, bir t omondan,predmet (k it ob)ning III shaxsga qarashliliini bildirsa,ik k inchi t omondan,shu shaxsning predmet (k it ob)ga egaligini anlat adi. Turk iy t illarda grammat ik egalik ma’nosi t urli usullar bilan ifodalanadi: 1.Morfologik usul,y a’ni so’z negizlariga egalik ni anglat uv chi maxsus qo’shimchalarni qo’shish orqali: Tuv a t ilida тевем тевези тевезитевевистевен 2 .Morfologik -sint ak t ik usul,y a’ni qarat uv chi qarat qich k elishigidagi k ishilik olmoshi v a qaralmish-egalik affi k sini olgan ot y ok i ot lashgan lek sema: t urk Бени м дости м сени н досту н 3.Sint ak t ik usul,y a’ni qarashlilik ning egalik qo’shimchalarsiz,so’z t art ibi usulida ifodalanadi.Masalan,o’zbek t ilida bizning uy, uy menik i, chuv ash t ilida м ан ал (м ени нг к ули м ) сан ал (сени нг к ули нг) k abi. Grammat ik egalik ning morfologik usul bilan ifodalanishi qadimt urk iy t illarning ham asosiy xususiy at i bo’lgan. Egalik qo’shimchalarining eng qadimgi shak llarini quy idagicha k o’rsat ish mumk in: Bi rlik Ko’plik I. – м , –ы м //-и м -бы з//-би з, -ы бы з//-и би з II. –н, -ы н//-и н -ны з//-ни з, -ы ны з//-и ни з -г, ы г//и г -гы з//-ги з, -ы гы з//-и ги з III. –ы //и , -сы //-си -ы //и , -сы //си Grammat ik egalik ning I shaxs birlik qo’shimchalari barcha t urk iy t illar uchun . – м , –ы м //-и м shak llaridir. Bu shak lda qo’shimchalar t ark ibidagi unli t ov ushlarning o’zgarishi so’z negizi t ark ibidagi unli t ov ushning xususiy at iga bog’liq, bunda unlilar uy g’unligi (singormanizm) qoidasi t o’la k uchga k iradi. Masalan gagauz t ilida I shaxs birlik ning ifodalanishi: bobam (ot am), bulum (xolam),k oy nunum (qo’y im), bileziim (bilak uzugim) v a boshq. Grammat ik egalik ning II shaxs birlik shak li hozirgi t urk iy t illarda asosan . –н, - ы н//-ин qo’shimchalari orqali shak llanadi. Egalik qo’shimchalarining k o’plik anglat uv chi shak llari k o’p nusxalidir.Bunda faqat egalik qo’shimchalari t ark ibidagi unli t ov ushlargina o’zgarib qolmasdan,balk i qo’shimchalarning boshi v a oxiridagi undosh t ov ushlar ham o’zgarishi uchray di. Ay rim t urk iy t illar, masalan, t at ar,qo’miq t illarida н > г almashinishiga н undoshining unlilar o’rt asida k elgan holat i sabab bo’lgan deb k o’rsat iladi. Egalik affi k sining III shaxs birlik v a k o’plik shak llari ham ma’lum har xillik larga ega. Tuv a, hak as shor t illarida int erv ok al holat da (unlilar o’rt asida) -сы //си affi k slarining birinchi undoshi з undoshiga (- зы //-зи) ay lanadi: t uv a. Тевези (t uy asi) hak as. К и м ези (k emasi) к ебези (k emasi) k abi. II I shaxs egalik affi k slari k o’p ma’nolidir. Bunday holda egalik affi k slari o’z ma’nosi (qarashlilik ma’nos)ini y o’qot adi: ot asi,onasi,y axshisi k abi. Hasanov a N ozimaning Turk iy t illar qiy osiy -t arixiy grammat ik asi fanidan t uzgan prezrnt at siy asi

Mav zu:Qipchoq t ilida egalik k at egoriy asi Reja: 1.Egalik k at egoriy asi 2.Grammat ik egalik ning morfologik usul bilan ifodalanishi 3.Sint ak t ik usul so’z t art ibi usulida ifodalanishi

Grammat ik egalik k at egoriy asi ot t urk umiga xos grammat ik k o’rsat k ichlar y ig’indisi bo’lib,barcha t urk iy t illar uchun umumiy dir.Bu k at egoriy aning o’ziga xosligi shundak i, u bir v aqt ning o’zida ham shaxsga qarashli predmet ni,ham shu predmet ga egalik qiluv chi shaxsni anglat adi.

Masalan, k it ob so’zidagi –и qo’shimchasi, bir t omondan,predmet (k it ob)ning III shaxsga qarashliliini bildirsa,ik k inchi t omondan,shu shaxsning predmet (k it ob)ga egaligini anlat adi.

Turk iy t illarda grammat ik egalik ma’nosi t urli usullar bilan ifodalanadi: 1.Morfologik usul,y a’ni so’z negizlariga egalik ni anglat uv chi maxsus qo’shimchalarni qo’shish orqali:

Tuv a t ilida тевем тевези тевезитевевистевен

O'xshashlar

Turkiy tillarda egalik va kelishik kategoriyasi
Son kategoriyasi
Otlarda son kategoriyasi
Feʼlning mayl kategoriyasi
Fe’lning mayl kategoriyasi