Samarqand shahri “Chashma” arig’i florasining taksanomiyasi va ekologik xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4348.5791015625 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Samarqand shahri
“Chashma” arig’i florasining
taksanomiyasi va ekologik
xususiyatlari.

Dissertatsiya Mavzuning Dolzarbligi
Mutaxassislarning ma’lumotiga ko‘ra, inson organizmining
mo‘tadil rivojlanishi uchun uni o‘rab turgan atrof-muhitda
kislorod miqdori 21 % dan kam bo‘lmasligi, karbonad
angidrid esa 0,04 % dan oshmasligi zarur. Muvozanatning
saqlanishi ob-havoning musaffoligiga bog‘liq. Havoga
chiqariladigan chang-g‘uborlarni, sanoat korxonalari,
transport vositalaridan ajralayotgan zararli gaz va
chiqindilarni tozalab, inson uchun qulay yashash muhitini
vujudga keltirishda o‘simlik olamining o‘rni beqiyos.
Antropogen va texnogen ifloslanishlar tufayli suv
havzalaridagi tabiiy indikatorlar sifatidagi , ekologik muhitni
yaxshilashdagi o’simliklarni o’rnini belgilash va ishlab
chiqarishga joriy etish hozirgi kundagi muammoli
vaziyatlarni keltirib chiqarmoqda

TADQIQOTNING MAQSADI.
Samarqand shahridagi “Chashma” arig‘I florasini va ekologiyasini o'rganish.



TADQIQOTNING VAZIFALARI.
- Tadqiqot ishlari oldiga qo’yilgan maqsadga erishish uchun quydagi
vazifalarni amalga oshirish rejalashtirildi:
-Chashma arig’i to’g’risida adabiy manbalar asosida ma’lumotlar
to’plash va ularni tahlil qilish;
- Samarqand shahar»Chashma» arig'i ichidagi va atrofidagi o'simliklar
sistematik holati va tarqalishini o’rganish;
-Ayrim o'simlik namunalaridan gerbariylar tayyorlandi.
Terilgan turlarni aniqlagichlar yordamida aniqlash .
-Chashma arig’i suvining kimyoviy tarkibini aniqlash.
-O’rganilayotgan mavzu bo’yicha olingan dalillar asosida
xulosalar chiqarish.

* Samarqand shahri “Chashma”arig’da tarqalgan
o’simliklarni aniqlashda A. Ҳамидов, М.
Набиев, Т. Одилов «Ўзбекистон ўсимликлари
аниқагичи»[50]. dan foydalanildi
Fenologik kuzatishlar Beydeman uslubidan
foydalanildi. O’simliklarning fenologiyasi, o’sishi
va rivojlanishi I.D.Yurkevich va boshqalar
metodikasi bo’yicha o’rganildi. Unib chiqqan
maysalarni tavsiflashda I.T.Vasilichenko
metodidan foydalanildi. Biologik xususiyatlarini
o’rganishdagi Metodlarni ham liriting?........

* Chashma arig’ini
aynan o’zini xaritada
boshlanish va tugash
joylarini ko’rsating

№ ILMIY NOMI LOTINCHA NOMLANISHI O ILASI
1 Qichitqi o’t Urtica dioica Urticaceae
2 Zupturum Plantogo lanceolate Р lantaginaceae
3 Ituzum S о lanum nigrum Solanaceace
4 Qoqio’t Taraxacиm officinalis web Asteraceae
5 Qo’ypechak Convolvulus arvensis Convolvulaceace
6 Oq tol Salix Alba Salicaceae
7 Тополь Вавилонская Salix Babilonica Poaceae
8 Otquloq Rimex crispus Polygonaceae
9 Yalpiz Mentha а rvensis Lamiaceae
10 Temir tikan Tribulus terrestris Zydophyllaceae
11 Oq sho’ra Chenopodium album ChenopodiaceaeSamarqand shahri “Chashma”arig`i atrofida
o`suvchi o`simliklar ro`yxati

№ ILMIY NOMI LOTINCHA NOMLANISHI O ILASI
12 Poliz semiz o’t Portulaca oleracea Portulacaceae

13 Suv qalampir Polygonum hydropiper Polygonaceae
14 Qora terak Populous nigra Salicaceae
15 So’ gal qayini Betula verucosa Betulacea
16 Tut (oq) Morus alba Moraceae
17 Tugmachagul Malva neglacta Malvacea
18 Oddiy oqkarrak Onopоrdum acantium Asteraceae
19 Suvpiyoz Butomus allium Butomaceae
20 So’ gal qayini Betula verucosa Betulacea
21 Tut (oq) Morus alba Moraceae
22 Tugmachagul Malva neglacta MalvaceaSamarqand shahri “Chashma”arig`i atrofida o`suvchi
o`simliklar ro`yxati

Samarqand shahri “Chashma”arig`i atrofida o`suvchi
o`simliklar ro`yxati
№ ILMIY NOMI LOTINCHA NOMLANISHI O ILASI
23
Suvpiyoz Butomus allium Butomaceae
24
Janubiy qamish Phragmites australis Poaceae
25
Bir yillik
qo’ng’irbosh Poa annua Poaceae
26
Eman Querques robus Fagaceae
27
O'rmalovchi kakra, Acroptilon repens Asteraceae
28
Sohta kashtan Aescueus hippocastanum Hippocastanaceae
29
Xartal Sinapis juncea Brassicaceae
30
Tikonli kovul Capparis spinose Capparaceae
31
Salom alaykum Cyperus longus Cyperaceae
32
Dala qirqbo’ g’imi Equisetum arvense Equsetaceae
33
Tariq Hordeum spontaneum Poaceae

Chashma arigi atrofida o’suvchi o’simliklar umumiy
malumot… Yer ustki hosildorligi va urug’ hosildorligini ham
5-6ta Slayd yasang?…

* Samarqand shahar chashma arig’i bo’yidagi dorivor o’simliklar.
№ Turning nomi (lotincha,
o’zbekcha) Oila nomi (lotincha,
o’zbekcha) Xayotiy shakli foydalani-
ladigan qismi
1 Acorus calamus L.
Igir Acoraceae -
Igirdoshlar Ko’p yillik Yer ustki qismidan
2 Alisma plantago –aquatic L.-
Bulduruqo’t Alismataceae -
Alismadoshlar Ko’p yillik Yer ustki qismidan
3 Cynodon dactylon Pers.-
Ajriq Poaceae -
Bug’doydoshlar Ko’p yillik Yer ustki qismidan
4 Cnicus benedictus L.- Sariq
qushqo’nmas. Asteraceae - Qoqio’tdoshlar Bir yillik Yer ustki qismidan
5 Equisetum arvense L.- Dala
qirqbo’g’imi Equisetaceae -
Qirqbo’g’indoshlar Ko’p yillik Yer ustki qismidan
6 Cichorium intybus L. -
Sachratqi Asteraceae - Qoqio’tdoshlar Ko’p yillik Yer ustki qismidan
7 Melilotus officinalis Dest. -
Dorivor qashqarbeda Fabaceae -
Burchoqdoshlar Ko’p yillik Yer ustki qismidan
8 Mentha asiatica Boriss. -
Osiyo yalpizi Labiatae -
Labguldoshlar Ko’p yillik Yer ustki qismidan
9 Nasturtium officinale R.Br. -
Dorivor qatqigul Brassicaceae -
Karamdoshlar Ko’p yillik Yer ustki qismidan

*
1-rasm. Veronica anagallis 2- rasm. Plantago magor L .
aquatica L.

Jadvaldagi ma ’ lumotlardan ko ’ rinib turibdiki Samarqand shahar
chashma arig ’ i bo ’ yida o ’ sadigan dorivor o ’ simliklardan Asteraceae
va Rosaceae oilasining vakillari turlar soni bo’yicha boshqa oilalarga
nisbatan ustunlik qilganini kuzatdik. Chashma arig ’ i bo ’ yida
o ’ sadigan dorivor o ’ simliklarning 82 % ini yer ustki qismlaridan
dorivorlik maqsadlarida foydalanib kelinadi . Xayotiy shakliga ko ’ ra
74 % i ko ’ p yillik o ’ simliklar ekanligi aniqlandi .

KIMYOVIY TARKIBI Toza Chashma arigi O’rtac
haIchimli
k suvi Boshl
anish O’rta
si Ohiri
Muallaq zarracha - 46 50 54 50
Minerallashish 1000(15
00) 580 560 555 565
Kislorodning bioximik talabi mg/l - 2,11 2,28 2,3 2,23
Ammoniyli azot ( N-NH - 0,55 0,62 0,63 0,60
А zotli nitritlar ( N - NO
2 ) mg/l - 0,28 0,33 0,35 0,32
А zotli nitratlar ( N - NO
3 ) mg/l
45 3,87 4,0
4,2 4,0
Ф osfotlar (PH ) 3.5 0,08 0,092 0,094 0,08
Sulfatlar ( SO
4 2-
) mg/l 400(500) 56 60 63 59,6
Xloridlar ( Cl -
) mg/l 250(350) 28,33 31,42 31,3 30,35
Temir Fe 0. 3 0,024 0,027 0,027 0,026
Umumiy qattiqligi mg/ ekv -l
7,1 9,3 9,5 9,6 9,5
Reaksiya aktivligi ( pH) mg/l 6-9 7,8 7,7 7,7 7,73
Erigan kislorod mg/l - 8,64 8,43 8,44 8,50Ichimlik suvi va chashma arigining kimyoviy tahlili.

* Xulosalar
1. Samarqand shahri “Chashma” arig‘i atrofida bizning
hisobga ko‘ra 24 ta oila, 38 turkum va 44 tur yuksak
o‘simliklar uchraydi.
2. Chashma arig‘i florasi turlar soniga ko‘ra quyidagi
oilalar yetakchi hisoblanadi:Asteraceae-Qoqidoshlar,
Poaceae-Bug‘doydoshlar, Polygonaceae-Torondoshlar,
Moraceae-Tutdoshlar, Rosaceae-Ra’nodoshlar.
3. “Chashma” arig‘i florasi organilganda, bu yerda 20 ga
yaqin dorivor o‘simliklar mavjudligi aniqlandi. Bu
o‘simliklardan qadimdan insonlar dori-darmon sifatida
foydalanib kelishgan.

* 4. Tadqiqot davomida 40 ta o‘simlik namunalari
yig‘ildi va gerbariylar tayyorlandi. Terilgan
gerbariylar aniqlagichlar yordamida aniqlandi.
5. “Chashma” arig‘i suvi kimyoviy tarkibi
tekshirilganda bu suv ishishga yaroqsiz ekanligi
aniqlandi. Yani umumiy qattiqligi 12mg/dm3-
normada 7-9mg/dm3 va Nitratli ko‘rsatgichi 75,1
mg/dm3 –normada 45mg/dm3 dan oshmasligi kerak.

*
TAVSIYALAR
1. Samarqand shahri “Chashma” arig‘i yuksak o‘simliklari
haqidagi dalillardan umumta’lim maktablar, akademik litsey va
kollejlarda botanika fanini o‘qitishda mahalliy va qo‘shimcha
material manbai sifatida foydalanish mumkin.
2. Ariq atrofida o‘suvchi dorivor o‘simliklar turlari ancha
kamayib ketgan, ularni ko‘paytirish va zahiralarini saqlab qolish
lozim. Buning uchun aholini ularni muhofazaga qilishga jalb
etamiz.
3. Tadqiqotlar davomida shunga guvoh bo‘ldikki ariq atrofi va
ariq ichi turli xil maishiy chiqindilar bilan ifloslangan. Bu esa
shahar ekologiyasiga ,qolaversa ariq florasiga salbiy tasir

* ko‘rsatadi. Buning oldini olish uchun joylarda mahalla faollarini
shahrimizni va o‘simliklarni muhofaza etishga jalb etamiz.
4. Chashma arig‘i flirasida hushbo‘y igir (Acorus
calamus)uchraydi, ammo juda ham kam. Bu o‘simlik O‘zbekiston
“Qizil kitob”iga kiritilgan uni muhofaza etish choralarini ko‘rish
lozim.
5. Antropogen omillar ta’sirida “Chashma “ arig‘i suvu ichishga
yaroqsiz holatga kelgan. Tadqiqotlar davomida lobaratoriya
tekshiruvi xulasasiga asosan bu suv ichishga yaroqsiz deb topildi.
Aholiga bu suvdan istemol sifatida foydalanmaslik tavsiya etiladi.

Mavzu: Samarqand shahri “Chashma” arig’i florasining taksanomiyasi va ekologik xususiyatlari.

Dissertatsiya Mavzuning Dolzarbligi Mutaxassislarning ma’lumotiga ko‘ra, inson organizmining mo‘tadil rivojlanishi uchun uni o‘rab turgan atrof-muhitda kislorod miqdori 21 % dan kam bo‘lmasligi, karbonad angidrid esa 0,04 % dan oshmasligi zarur. Muvozanatning saqlanishi ob-havoning musaffoligiga bog‘liq. Havoga chiqariladigan chang-g‘uborlarni, sanoat korxonalari, transport vositalaridan ajralayotgan zararli gaz va chiqindilarni tozalab, inson uchun qulay yashash muhitini vujudga keltirishda o‘simlik olamining o‘rni beqiyos. Antropogen va texnogen ifloslanishlar tufayli suv havzalaridagi tabiiy indikatorlar sifatidagi , ekologik muhitni yaxshilashdagi o’simliklarni o’rnini belgilash va ishlab chiqarishga joriy etish hozirgi kundagi muammoli vaziyatlarni keltirib chiqarmoqda

TADQIQOTNING MAQSADI. Samarqand shahridagi “Chashma” arig‘I florasini va ekologiyasini o'rganish.

 TADQIQOTNING VAZIFALARI. - Tadqiqot ishlari oldiga qo’yilgan maqsadga erishish uchun quydagi vazifalarni amalga oshirish rejalashtirildi: -Chashma arig’i to’g’risida adabiy manbalar asosida ma’lumotlar to’plash va ularni tahlil qilish; - Samarqand shahar»Chashma» arig'i ichidagi va atrofidagi o'simliklar sistematik holati va tarqalishini o’rganish; -Ayrim o'simlik namunalaridan gerbariylar tayyorlandi. Terilgan turlarni aniqlagichlar yordamida aniqlash . -Chashma arig’i suvining kimyoviy tarkibini aniqlash. -O’rganilayotgan mavzu bo’yicha olingan dalillar asosida xulosalar chiqarish.

* Samarqand shahri “Chashma”arig’da tarqalgan o’simliklarni aniqlashda A. Ҳамидов, М. Набиев, Т. Одилов «Ўзбекистон ўсимликлари аниқагичи»[50]. dan foydalanildi Fenologik kuzatishlar Beydeman uslubidan foydalanildi. O’simliklarning fenologiyasi, o’sishi va rivojlanishi I.D.Yurkevich va boshqalar metodikasi bo’yicha o’rganildi. Unib chiqqan maysalarni tavsiflashda I.T.Vasilichenko metodidan foydalanildi. Biologik xususiyatlarini o’rganishdagi Metodlarni ham liriting?........

O'xshashlar

Mustaqillik yillarida Samarqand shahri tarixiy yodgorliklarining restavratsiya qilinishi

Toshkent shahri

Toponomik manbalarning oʻlka tarixini oʻrganishdagi ahamiyati

TOPONIMIK MANBALARNING O’LKA TARIXINI O’RGANISHDAGI AHAMIYATI

SANOAT VA EKOLOGIK MUAMMOLAR