logo

SHAXS STRUKTURASI

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

85.7197265625 KB
SHAXS   STRUKTURASI
Reja:
•
Shaxs haqida tushuncha.
•
Shaxsning tuzilishi.
•
Shaxs taraqqiyotini harakatga keltiruvchi kuchlar.
•
Shaxs shakllanishining ijtimoiy shart-sharoitlari.              Shaxs strukturasi, ya’ni  tuzilishi muammosini bayon , talqin	 
qilishda tayanch va jabha , komponent tushuncha tariqasida yaxlit 
tuzilishning	
  nisbiy mustaqil qismidan , tahlilning birligi sifatida 
element tushunchasidan (atamasidan), har qanday kontekstlardan 
yaxlitlik xususiyatini aks ettirmasa ham ulardan foydalanamiz. 
Bunday tafovut (farq) shaxs xususiyatlarini yaxlit holda mukammal 
ochish uchun tarkibiy tizimli va elementli-tizimli darajalarini 
namoyon etish uchun mutlaqo zarur .              
  Xarakter strukturasini

Xarakter strukturasini xar tomonlama o’rganish, xulq atvorni 
hayotning turli vaziyatlarga tahlil qilish, yashash sharoiti va 
tarbiyani qanday yo’lga qo’yilganligini o’rganish asosida to’liq 
o’rganish mumkin.

Xarakter strukturasida birinchi navbatda uning ikki tomoni: 
mazmuni va shakli farqlanadi. Xarakter mazmuni shaxsning 
hayotidagi yo’nalishini, ya’ni moddiy va ma’naviy extiyojlarini, 
qiziqishlarini, idealarini tashkil qiladi.                Shaxsning tuzilishi to’g’risidagi muammo o’zining 
dolzarbligi      bilan  fanning tadqiqot doirasidan , predmetidan 
tashqari chiqadi.  Shaxs    tuzilishiga oid ilmiy tasavvurlarning 
yaratilishi, ishlab chiqilishi  yaxlit nazariyaning 
zaruriy sharti hisoblanib , insonning ijtimoiy  mohiyati qirralarini 
ochish imkoniyatiga egadir. Xuddi shu boisdan  psixologiyaga 
falsafa,  pedagogika , tibbiyot singari fanlarning  namoyandalari 
tomonidan uni muhokama qilish namoyon  bo’layotganligi 
tufayli unga qiziqishning kjsakligidan dalolat  bermoqda              •
Psixologiya fani shaxs strukturasining modelini yaratishga boshqa 
fanlardan izchilroq kirishadi, uning tabiatini aks 
ettirish imkoniyatiga erishadi , natijada u psixologiya muammolari 
majmuasida markaziy o’rin egalladi. Psixologiya olimlari tomonidan 
tadqiqot qilinayotgan dolzarb muammolar bilan shaxs tuzilishiga oid 
masala u yoki bu jabhasi orqali uzviy bog’liqlikka ega. Bu kontekstda 
xulq motivatsiyasi, shaxsning	
  tipologiyasini ishlab chiqish , shaxsga 
ta’sir o’tkazishning samarali yo’lyo’rinushrini qidirishni eslatib 
o’tishning o’zi kifoya.              Psixologiya fanida shaxsga strukturaviy yondashish bo’yicha eng 
salmoqpi ilmiy izlanishlar amalga oshirilganligi qonuniy holat bo’lib, 
xilma-xil shaxs strukturasining modeli yaratilganligi fikrimizning yorqin 
dalilidir. Bu borada B.G.Anan ь yevning  fikricha , psixologik hodisalarni aql 
(intellekt), hissiyot (emotsiya) va irodaga ajratilishi inson psixologiyasida 
strukturaviy yondashish tajribasining dastlabki ko’rinishi bo’lib, uning 
xaqchilligi ko’pgina psixologlar tomonidan tan olinishidir. B.G.Anan ь yev 
strukturaviy yondashishning boshqa variantlari tariqasida turlicha psixik 
hodisalar bilan qarama-qarshi aloqalarning e’tirof etilishi-psixik	
 
aktlarning psixik funksiyalar ,	
  ongning ongsizlik , tendensiyalarning 
potensiyalar bilan uyg’unligini ta’kidlaydi. L.S.Vigotskiyning 
mulohazasiga ko’ra, insonning	
  psixik funksiyalarini yuksak , madaniy, 
quyi, tabiiy turlarga	
  ajratishni kiritish mumkin , chunki ularning negizida 
ta’lim bilan insonning oliy nerv faoliyatida birinchi va ikkinchi signallar 
sistemasi o’zaro ta’sirining ifodalanishi yotadi              Odamga individ sifatida tavsif  berishda uning yosh davri , jinsiy va individual-
tipologik xususiyatlariga asoslaniladi. Yosh	
  davrning sifatlari ontogenetik , 
evolyutsiya bosqichlarida izchil ravishda namoyon bo’ladi va takomillashuv 
jarayonida o’z ifodasini topadi, jinsiy dimorfizm xususiyati esa ularga 
mutlaqo mos tushadi. Individning individual-tipologik xususiyatiga 
konstitutsion (tananing	
  tuzilishi ,	  biokimyoviy individuallik , ya’ni 
yakkahollik) holatlar, simmetriya va	
  asimmetriya juft retseptorlari , 
effektorlari funksiyasi kiradi.	
  Bu xususiyatlar , holatlar,	  hodisalar , 
mexanizmlar va	
  xossalar birlamchi hisoblanib , hujayra va molekulyar 
tuzilishning barcha darajalarida ishtirok etadi.                            •
Jahon psixologiyasi to’plagan nazariy va amaliy ma’lumotlarga ko’ra, 
yosh, jinsiy va individual-tipologik xususiyatlar sensor (subsensor, 
subseptiv), mnemik (xotira), verbal (so’z orqali) va mantiq 
psixofiziologik funksiyalarining dinamikasi hamda organiq ehtiyojlar 
tuzilishini aniqlaydi. Individning bu xususiyatlarini ikqilamchi deb atab, 
ularning integratsiyasi temperament xususiyatlarida va tug’ma mayllarda 
ifodalanishini ta’kidlab o’tish maqsadga muvofiq. Chunki yuqoridagi 
sifatlar ontogenetik evolyutsiya jarayondan iborat bo’lib, ular filogenetik 
dasturga asoslanib hukm suradi. Yosh davrga oid va individual 
o’zgaruvchanlik insoniyatning ijtimoiy-tarixiy taraqqiyoti ta’siri ostida 
har xil ko’rinishlarda namoyon bo’lishi mumkin. Individning dinamik 
xususiyatlariga shaxsning ijtimoiy muhitda vujudga kelgan sifatlari ta’sir 
etib, uning individual o’zgaruvchiligi omilini yanada kuchytiradi.

SHAXS   STRUKTURASI Reja: • Shaxs haqida tushuncha. • Shaxsning tuzilishi. • Shaxs taraqqiyotini harakatga keltiruvchi kuchlar. • Shaxs shakllanishining ijtimoiy shart-sharoitlari.

Shaxs strukturasi, ya’ni tuzilishi muammosini bayon , talqin qilishda tayanch va jabha , komponent tushuncha tariqasida yaxlit tuzilishning nisbiy mustaqil qismidan , tahlilning birligi sifatida element tushunchasidan (atamasidan), har qanday kontekstlardan yaxlitlik xususiyatini aks ettirmasa ham ulardan foydalanamiz. Bunday tafovut (farq) shaxs xususiyatlarini yaxlit holda mukammal ochish uchun tarkibiy tizimli va elementli-tizimli darajalarini namoyon etish uchun mutlaqo zarur .

 Xarakter strukturasini  Xarakter strukturasini xar tomonlama o’rganish, xulq atvorni hayotning turli vaziyatlarga tahlil qilish, yashash sharoiti va tarbiyani qanday yo’lga qo’yilganligini o’rganish asosida to’liq o’rganish mumkin.  Xarakter strukturasida birinchi navbatda uning ikki tomoni: mazmuni va shakli farqlanadi. Xarakter mazmuni shaxsning hayotidagi yo’nalishini, ya’ni moddiy va ma’naviy extiyojlarini, qiziqishlarini, idealarini tashkil qiladi.

Shaxsning tuzilishi to’g’risidagi muammo o’zining dolzarbligi bilan  fanning tadqiqot doirasidan , predmetidan tashqari chiqadi. Shaxs tuzilishiga oid ilmiy tasavvurlarning yaratilishi, ishlab chiqilishi yaxlit nazariyaning  zaruriy sharti hisoblanib , insonning ijtimoiy mohiyati qirralarini ochish imkoniyatiga egadir. Xuddi shu boisdan psixologiyaga falsafa,  pedagogika , tibbiyot singari fanlarning namoyandalari tomonidan uni muhokama qilish namoyon bo’layotganligi tufayli unga qiziqishning kjsakligidan dalolat bermoqda

• Psixologiya fani shaxs strukturasining modelini yaratishga boshqa fanlardan izchilroq kirishadi, uning tabiatini aks ettirish imkoniyatiga erishadi , natijada u psixologiya muammolari majmuasida markaziy o’rin egalladi. Psixologiya olimlari tomonidan tadqiqot qilinayotgan dolzarb muammolar bilan shaxs tuzilishiga oid masala u yoki bu jabhasi orqali uzviy bog’liqlikka ega. Bu kontekstda xulq motivatsiyasi, shaxsning tipologiyasini ishlab chiqish , shaxsga ta’sir o’tkazishning samarali yo’lyo’rinushrini qidirishni eslatib o’tishning o’zi kifoya.