SHAXS STRUKTURASI
![SHAXS STRUKTURASI
Reja:
•
Shaxs haqida tushuncha.
•
Shaxsning tuzilishi.
•
Shaxs taraqqiyotini harakatga keltiruvchi kuchlar.
•
Shaxs shakllanishining ijtimoiy shart-sharoitlari.](/data/documents/592e9293-87ec-4a5a-ad51-e5e0100a84a6/page_1.png)
![Shaxs strukturasi, ya’ni tuzilishi muammosini bayon , talqin
qilishda tayanch va jabha , komponent tushuncha tariqasida yaxlit
tuzilishning
nisbiy mustaqil qismidan , tahlilning birligi sifatida
element tushunchasidan (atamasidan), har qanday kontekstlardan
yaxlitlik xususiyatini aks ettirmasa ham ulardan foydalanamiz.
Bunday tafovut (farq) shaxs xususiyatlarini yaxlit holda mukammal
ochish uchun tarkibiy tizimli va elementli-tizimli darajalarini
namoyon etish uchun mutlaqo zarur .](/data/documents/592e9293-87ec-4a5a-ad51-e5e0100a84a6/page_2.png)
![
Xarakter strukturasini
Xarakter strukturasini xar tomonlama o’rganish, xulq atvorni
hayotning turli vaziyatlarga tahlil qilish, yashash sharoiti va
tarbiyani qanday yo’lga qo’yilganligini o’rganish asosida to’liq
o’rganish mumkin.
Xarakter strukturasida birinchi navbatda uning ikki tomoni:
mazmuni va shakli farqlanadi. Xarakter mazmuni shaxsning
hayotidagi yo’nalishini, ya’ni moddiy va ma’naviy extiyojlarini,
qiziqishlarini, idealarini tashkil qiladi.](/data/documents/592e9293-87ec-4a5a-ad51-e5e0100a84a6/page_3.png)
![Shaxsning tuzilishi to’g’risidagi muammo o’zining
dolzarbligi bilan fanning tadqiqot doirasidan , predmetidan
tashqari chiqadi. Shaxs tuzilishiga oid ilmiy tasavvurlarning
yaratilishi, ishlab chiqilishi yaxlit nazariyaning
zaruriy sharti hisoblanib , insonning ijtimoiy mohiyati qirralarini
ochish imkoniyatiga egadir. Xuddi shu boisdan psixologiyaga
falsafa, pedagogika , tibbiyot singari fanlarning namoyandalari
tomonidan uni muhokama qilish namoyon bo’layotganligi
tufayli unga qiziqishning kjsakligidan dalolat bermoqda](/data/documents/592e9293-87ec-4a5a-ad51-e5e0100a84a6/page_4.png)
![•
Psixologiya fani shaxs strukturasining modelini yaratishga boshqa
fanlardan izchilroq kirishadi, uning tabiatini aks
ettirish imkoniyatiga erishadi , natijada u psixologiya muammolari
majmuasida markaziy o’rin egalladi. Psixologiya olimlari tomonidan
tadqiqot qilinayotgan dolzarb muammolar bilan shaxs tuzilishiga oid
masala u yoki bu jabhasi orqali uzviy bog’liqlikka ega. Bu kontekstda
xulq motivatsiyasi, shaxsning
tipologiyasini ishlab chiqish , shaxsga
ta’sir o’tkazishning samarali yo’lyo’rinushrini qidirishni eslatib
o’tishning o’zi kifoya.](/data/documents/592e9293-87ec-4a5a-ad51-e5e0100a84a6/page_5.png)
![Psixologiya fanida shaxsga strukturaviy yondashish bo’yicha eng
salmoqpi ilmiy izlanishlar amalga oshirilganligi qonuniy holat bo’lib,
xilma-xil shaxs strukturasining modeli yaratilganligi fikrimizning yorqin
dalilidir. Bu borada B.G.Anan ь yevning fikricha , psixologik hodisalarni aql
(intellekt), hissiyot (emotsiya) va irodaga ajratilishi inson psixologiyasida
strukturaviy yondashish tajribasining dastlabki ko’rinishi bo’lib, uning
xaqchilligi ko’pgina psixologlar tomonidan tan olinishidir. B.G.Anan ь yev
strukturaviy yondashishning boshqa variantlari tariqasida turlicha psixik
hodisalar bilan qarama-qarshi aloqalarning e’tirof etilishi-psixik
aktlarning psixik funksiyalar ,
ongning ongsizlik , tendensiyalarning
potensiyalar bilan uyg’unligini ta’kidlaydi. L.S.Vigotskiyning
mulohazasiga ko’ra, insonning
psixik funksiyalarini yuksak , madaniy,
quyi, tabiiy turlarga
ajratishni kiritish mumkin , chunki ularning negizida
ta’lim bilan insonning oliy nerv faoliyatida birinchi va ikkinchi signallar
sistemasi o’zaro ta’sirining ifodalanishi yotadi](/data/documents/592e9293-87ec-4a5a-ad51-e5e0100a84a6/page_6.png)
![Odamga individ sifatida tavsif berishda uning yosh davri , jinsiy va individual-
tipologik xususiyatlariga asoslaniladi. Yosh
davrning sifatlari ontogenetik ,
evolyutsiya bosqichlarida izchil ravishda namoyon bo’ladi va takomillashuv
jarayonida o’z ifodasini topadi, jinsiy dimorfizm xususiyati esa ularga
mutlaqo mos tushadi. Individning individual-tipologik xususiyatiga
konstitutsion (tananing
tuzilishi , biokimyoviy individuallik , ya’ni
yakkahollik) holatlar, simmetriya va
asimmetriya juft retseptorlari ,
effektorlari funksiyasi kiradi.
Bu xususiyatlar , holatlar, hodisalar ,
mexanizmlar va
xossalar birlamchi hisoblanib , hujayra va molekulyar
tuzilishning barcha darajalarida ishtirok etadi.](/data/documents/592e9293-87ec-4a5a-ad51-e5e0100a84a6/page_7.png)
![](/data/documents/592e9293-87ec-4a5a-ad51-e5e0100a84a6/page_8.png)
![•
Jahon psixologiyasi to’plagan nazariy va amaliy ma’lumotlarga ko’ra,
yosh, jinsiy va individual-tipologik xususiyatlar sensor (subsensor,
subseptiv), mnemik (xotira), verbal (so’z orqali) va mantiq
psixofiziologik funksiyalarining dinamikasi hamda organiq ehtiyojlar
tuzilishini aniqlaydi. Individning bu xususiyatlarini ikqilamchi deb atab,
ularning integratsiyasi temperament xususiyatlarida va tug’ma mayllarda
ifodalanishini ta’kidlab o’tish maqsadga muvofiq. Chunki yuqoridagi
sifatlar ontogenetik evolyutsiya jarayondan iborat bo’lib, ular filogenetik
dasturga asoslanib hukm suradi. Yosh davrga oid va individual
o’zgaruvchanlik insoniyatning ijtimoiy-tarixiy taraqqiyoti ta’siri ostida
har xil ko’rinishlarda namoyon bo’lishi mumkin. Individning dinamik
xususiyatlariga shaxsning ijtimoiy muhitda vujudga kelgan sifatlari ta’sir
etib, uning individual o’zgaruvchiligi omilini yanada kuchytiradi.](/data/documents/592e9293-87ec-4a5a-ad51-e5e0100a84a6/page_9.png)
SHAXS STRUKTURASI Reja: • Shaxs haqida tushuncha. • Shaxsning tuzilishi. • Shaxs taraqqiyotini harakatga keltiruvchi kuchlar. • Shaxs shakllanishining ijtimoiy shart-sharoitlari.
Shaxs strukturasi, ya’ni tuzilishi muammosini bayon , talqin qilishda tayanch va jabha , komponent tushuncha tariqasida yaxlit tuzilishning nisbiy mustaqil qismidan , tahlilning birligi sifatida element tushunchasidan (atamasidan), har qanday kontekstlardan yaxlitlik xususiyatini aks ettirmasa ham ulardan foydalanamiz. Bunday tafovut (farq) shaxs xususiyatlarini yaxlit holda mukammal ochish uchun tarkibiy tizimli va elementli-tizimli darajalarini namoyon etish uchun mutlaqo zarur .
Xarakter strukturasini Xarakter strukturasini xar tomonlama o’rganish, xulq atvorni hayotning turli vaziyatlarga tahlil qilish, yashash sharoiti va tarbiyani qanday yo’lga qo’yilganligini o’rganish asosida to’liq o’rganish mumkin. Xarakter strukturasida birinchi navbatda uning ikki tomoni: mazmuni va shakli farqlanadi. Xarakter mazmuni shaxsning hayotidagi yo’nalishini, ya’ni moddiy va ma’naviy extiyojlarini, qiziqishlarini, idealarini tashkil qiladi.
Shaxsning tuzilishi to’g’risidagi muammo o’zining dolzarbligi bilan fanning tadqiqot doirasidan , predmetidan tashqari chiqadi. Shaxs tuzilishiga oid ilmiy tasavvurlarning yaratilishi, ishlab chiqilishi yaxlit nazariyaning zaruriy sharti hisoblanib , insonning ijtimoiy mohiyati qirralarini ochish imkoniyatiga egadir. Xuddi shu boisdan psixologiyaga falsafa, pedagogika , tibbiyot singari fanlarning namoyandalari tomonidan uni muhokama qilish namoyon bo’layotganligi tufayli unga qiziqishning kjsakligidan dalolat bermoqda
• Psixologiya fani shaxs strukturasining modelini yaratishga boshqa fanlardan izchilroq kirishadi, uning tabiatini aks ettirish imkoniyatiga erishadi , natijada u psixologiya muammolari majmuasida markaziy o’rin egalladi. Psixologiya olimlari tomonidan tadqiqot qilinayotgan dolzarb muammolar bilan shaxs tuzilishiga oid masala u yoki bu jabhasi orqali uzviy bog’liqlikka ega. Bu kontekstda xulq motivatsiyasi, shaxsning tipologiyasini ishlab chiqish , shaxsga ta’sir o’tkazishning samarali yo’lyo’rinushrini qidirishni eslatib o’tishning o’zi kifoya.