TADQIQOT TIZIMIDA FAKT (dalil)
![TADQIQOT TIZIMIDA FAKT (dalil)
Reja :
1. Fakt
2. Fakt falsafiy kategoriya sifatida.
Fakt turlari.
3. Fan falsafasida fakt tushunchalari
4. Tabiiy fanlardagi faktlar
5. Tarixiy fakt](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_1.png)
![Fakt ( lotincha : factum ) — atama, keng ma noda ʼ
haqiqatning sinonimi bo lib xizmat qilishi mumkin.
ʻ
U hodisa yoki natija;haqiqiy, xayoliy emas;umumiy
va mavhumdan farqli ravishda aniq va birlik kabi
ma nolarni anglatadi
ʼ
Fan falsafasida fakt empirik bilimlarni tasdiqlovchi
maxsus jumla, tasdiqlanishi mumkin bo lgan
ʻ
bayonot yoki shartdir. Fakt nazariya yoki
gipotezaga qarama-qarshidir. Ilmiy nazariya
faktlarni tavsiflaydi va tushuntiradi, shuningdek,
yangilarini bashorat qilishi mumkin. To g ridan-
ʻ ʻ
to g ri tasdiqlash yoki rad etish mumkin bo lmagan
ʻ ʻ ʻ
gap taxmin yoki fikr deyiladi.](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_2.png)
![Zamonaviy fan falsafasida faktning ikkita asosiy
tushunchasi:
Faktualizm va Nazariya keng tarqalgan
Birinchisi faktlarning
nazariy
konstruktsiyalardan
mustaqilligini ta kidlab, ʼ
nazariyaga nisbatan
faktlarning avtonomligini
tasdiqlaydi . Ikkinchisiga ko ra,
ʻ
faktlar butunlay
nazariyaga bog liq,
ʻ
nazariy pozitsiyani
tanlashga qarab, faktlar
o zgarishi mumkin.
ʻ
Ko rsatilgan ikkita tushunchani umumlashtiradigan va bir vaqtning o zida
ʻ ʻ
faktlarning nazariy yuklanishini va ularning nazariyaga nisbatan avtonom
xarakterini tan oladigan keng tarqalgan yondashuvlar ham mavjud](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_3.png)
![Ilmiy tadqiqot va ijod tizimida fakt (dalil)
Ilmiy ijodda dalillar o’ta muhimdir
Dalil bu – fakt manosida ishlatiladi.
Biz bu mavzuni yoritar ekanmiz, fakt
so’zini dalil deb qabul qildik
Dalil bu – haqiqatni tasdiqlovchi inkor
etib bo’lmaydigan narsa va hodisalar
haqidagi bilimlar majmuasi .
Dalilning asosan ikkita xususiyati bor :
1. Hayotiy bo’lgan real
voqealar, xususiyatlar ,
munosabatlar ,
aloqadorliklar , o’zgarishlar ,
jarayonlarni o’zida ifoda etadi
. 2 . Haqiqatni isbotlovchi
fikirlarning to’laqonligini ,
inkor etib bo’lmasligini ,
reallikga mosligini qaror
toptiradi .](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_4.png)
![Fakt bu voqeylik haqidagi obyektiv holda olingan va
isbotlangan , o’zgarmaydigan haqiqiy bilimdir .
Dalilning turlari
quydagilar 1. Haqiqiy dalil ;
2. Yolg’on dalil ;
5.Taxminiy dalil ;3.To’liq dalil ;
4.To’liq bo’lmagan dalil ;
6. Isbotlanmaydigan dalil ;
7.Isbotlangan dalil ;
8.Ilmiy dalil va boshqalar](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_5.png)
![Dalil turlari voqeylikdagi narsa va
hodisalarning xarakteridan kelib
chiqib chiqadi .
Dalil alohida - alohida olingan narsa
va hodisalarni o’zida aks ettiradi .
Umumiy dalil bo’lishi mumkin emas .
Dalil – konkret aniq FAKTDIR .
Dalillar farazlarni tahlil qilish uchun
ham asosdir . Chunki farazlar hali
haqiqiy ilim emas . Farazlar ham
bilishning malum chegarasi bo’lsada ,
inson farazlarga asoslanib faoliyat
ko’rsatmaydi.](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_6.png)
![Fan falsafasida fakt tushunchalari
Haqiqat haqida turli xil tushunchalar
mavjud. Mantiqiy pozitivizmda faktlar
bevosita tajribada berilgan elementar
hodisalar yoki hodisalar sifatida ko rib
ʻ
chiqildi. Faktlar protokol jumlalari
— bu
voqealar haqidagi elementar bayonotlar
shaklida ifodalanadi. Bu gaplarni
tekshirish (tekshirish) mumkin va shu
tariqa ularning haqiqat yoki yolg onligi
ʻ
aniqlanadi
. Vitgenshteynning fikriga
ko ra, haqiqat „bo lgan narsadir“.
ʻ ʻ Faktlarga, ularning nazariy yuklanishiga
e tibor qaratgan holda, boshqa
ʼ
yondashuvning kelib chiqishini nemis
falsafasida topish mumkin
— hodisaning
apriori shakllar bilan shartliligini
ta kidlagan
ʼ Kantda va faktlarning o zi ham ʻ
xarakterga ega ekanligini ta kidlagan
ʼ
Gyoteda
. nazariyasi . Bu g oyalar o zining ʻ ʻ
rivojlanishi va batafsil rivojlanishini
neokantizm doirasida oldi, uning vakillari
faqat faktlarga asoslangan pozitivizmni
tanqid qildilar](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_7.png)
![Faktlar tushuntirish sifatida emas, balki
tushuntirish predmeti sifatida qaraladi
Koen tomonidan ishlab chiqilgan
transsendental usul doirasida faktlar aprior
elementlarni (oldindan metafizik darajada
bayon qilingan) ong elementlari sifatida
talqin qilish natijasida asoslanadi .Faktlar,
shunday qilib, ong mazmunining mustahkam
o rnatilgan elementlari xarakteriga ega
ʻ
bo ladi
ʻ
Shu bilan birga, Baden neokantizm maktabi (Vindelband) vakillari, umuman olganda,Marburg
maktabining (Kogen, Natorp) ongning apriori shakllari bilan shartlangan faktlarga yondashuvini
baham ko rish bilan birga, ikkinchisidan farqli o laroq, tabiiylik o rtasida farqlanadi. ilmiy
ʻ ʻ ʻ
faktlar va " ruhiy fanlar " faktlari. Ikkinchisi Baden tomonidan nafaqat sof aqlning apriori
shakllari, balki amaliy aql tamoyillari
— qadriyatlar va ideallar bilan ham shartlangan deb
tushuniladi
.](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_8.png)
![Tabiiy fanlardagi faktlar
Tabiiy fanlarda faktlar nazariyani
qurish uchun asos bo lib xizmat
ʻ
qiladi. Eng umumiy ma noda ilmiy
ʼ
fakt ob’ektiv va
tekshirilishi mumkin
bo lgan kuzatishdir
. Bu yerda ʻ
ob’ektivlik kuzatuvchidan
mustaqillikni bildiradi: tajribani kim
o tkazmasin, uning kuzatilgan
ʻ
natijalari o zgarishsiz qolishi
ʻ
kerak
.Faktlarga dunyoning ilmiy
manzarasi („ilmiy fakt“) doirasida
isbotlangan bayonotlar ham kiradi
Shu munosabat bilan, ilmiy hamjamiyat jarayonlarning tabiati,
natijada bayonot umume tirof etilgan haqiqatga aylanadi
ʼ
,
shuningdek, nazariyalarni faktlardan ajratib turadigan chegara,
aniq ajratish mumkinmi, degan savollarni muhokama qiladi.](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_9.png)
![Tarixiy fakt
Tarixiy fakt- bu sodir bo lgan va har doim ʻ
quyidagi xususiyatlarga ega bo lgan real
ʻ
voqea: vaqt va makonda lokalizatsiya,
ob’ektivlik va tuganmaslik. Tarixiy vaqt
xronologik kategoriyalar bilan ifodalanadi:yil,
mingyillik, davr, davr, bosqich va harakatlar
(korrelyatsiyalar, taqqoslashlar, davomiylik va
ketma-ketlikning ta riflari,
ʼ
sinxronlik/asinxronlik korrelyatsiyalari).](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_10.png)
![1. Ma lum bir fazo-vaqt doirasida ʼ
joylashgan va moddiylikka ega
bo lgan ob’ektiv mavjud voqelik
ʻ
faktlari (tarixiy hodisalar,
hodisalar, jarayonlar);
2. Manbalarda aks
ettirilgan faktlar, voqea
haqidagi ma lumotlar;
ʼ
3. Tarixchi tomonidan
olingan va tavsiflangan
„ilmiy“ faktlar.Ko pgina olimlar tarixiy faktlarning 3 toifasini ajratib
ʻ
ko rsatishgan:
ʻ](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_11.png)
![Ilmiy-tarixiy fakt-tarixchi olim faoliyati ob’ektiga aylangan tarixiy fakt;o tmishdan ʻ
qolgan izlarga asoslangan xulosaning natijasi [
Mantiqiy pozitivistlar dasturiga
tanqidiy munosabat bo lgan
ʻ
postpozitivizm doirasida yana
faktlarning nazariy yuklanishiga
e tibor qaratiladi. Fanning
ʼ
faktlardan tashkil topgan empirik
asosi ratsional konvensiya, ya ni
ʼ
qabul qilingan nazariy
pozitsiyalarga asoslangan
kelishuv sifatida qaraladi.
Faktlar nazariya bilan
shartlangan deb hisoblanadi va
empirik va nazariy dixotomiya
so roq qilinadi
ʻ](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_12.png)
![
Etiboringiz uchun
rahmat](/data/documents/6e184184-40cb-461b-b97d-7ea39245d833/page_13.png)
TADQIQOT TIZIMIDA FAKT (dalil) Reja : 1. Fakt 2. Fakt falsafiy kategoriya sifatida. Fakt turlari. 3. Fan falsafasida fakt tushunchalari 4. Tabiiy fanlardagi faktlar 5. Tarixiy fakt
Fakt ( lotincha : factum ) — atama, keng ma noda ʼ haqiqatning sinonimi bo lib xizmat qilishi mumkin. ʻ U hodisa yoki natija;haqiqiy, xayoliy emas;umumiy va mavhumdan farqli ravishda aniq va birlik kabi ma nolarni anglatadi ʼ Fan falsafasida fakt empirik bilimlarni tasdiqlovchi maxsus jumla, tasdiqlanishi mumkin bo lgan ʻ bayonot yoki shartdir. Fakt nazariya yoki gipotezaga qarama-qarshidir. Ilmiy nazariya faktlarni tavsiflaydi va tushuntiradi, shuningdek, yangilarini bashorat qilishi mumkin. To g ridan- ʻ ʻ to g ri tasdiqlash yoki rad etish mumkin bo lmagan ʻ ʻ ʻ gap taxmin yoki fikr deyiladi.
Zamonaviy fan falsafasida faktning ikkita asosiy tushunchasi: Faktualizm va Nazariya keng tarqalgan Birinchisi faktlarning nazariy konstruktsiyalardan mustaqilligini ta kidlab, ʼ nazariyaga nisbatan faktlarning avtonomligini tasdiqlaydi . Ikkinchisiga ko ra, ʻ faktlar butunlay nazariyaga bog liq, ʻ nazariy pozitsiyani tanlashga qarab, faktlar o zgarishi mumkin. ʻ Ko rsatilgan ikkita tushunchani umumlashtiradigan va bir vaqtning o zida ʻ ʻ faktlarning nazariy yuklanishini va ularning nazariyaga nisbatan avtonom xarakterini tan oladigan keng tarqalgan yondashuvlar ham mavjud
Ilmiy tadqiqot va ijod tizimida fakt (dalil) Ilmiy ijodda dalillar o’ta muhimdir Dalil bu – fakt manosida ishlatiladi. Biz bu mavzuni yoritar ekanmiz, fakt so’zini dalil deb qabul qildik Dalil bu – haqiqatni tasdiqlovchi inkor etib bo’lmaydigan narsa va hodisalar haqidagi bilimlar majmuasi . Dalilning asosan ikkita xususiyati bor : 1. Hayotiy bo’lgan real voqealar, xususiyatlar , munosabatlar , aloqadorliklar , o’zgarishlar , jarayonlarni o’zida ifoda etadi . 2 . Haqiqatni isbotlovchi fikirlarning to’laqonligini , inkor etib bo’lmasligini , reallikga mosligini qaror toptiradi .
Fakt bu voqeylik haqidagi obyektiv holda olingan va isbotlangan , o’zgarmaydigan haqiqiy bilimdir . Dalilning turlari quydagilar 1. Haqiqiy dalil ; 2. Yolg’on dalil ; 5.Taxminiy dalil ;3.To’liq dalil ; 4.To’liq bo’lmagan dalil ; 6. Isbotlanmaydigan dalil ; 7.Isbotlangan dalil ; 8.Ilmiy dalil va boshqalar