logo

Temuriylar davrida Samarqandda madaniy hayot

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4628.5 KB
   M U N D A R I J A
KIRISH
1-bob. AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAVRIDA 
SAMARQANDDA ILM-FAN RAVNAQI.
1.1 Amir Temur – ilm-fan va madaniyat homiysi
1.2 Mirzo Ulugʻbek akademiyasi faoliyati
1.3 Mirzo Ulugʻbek rasadxonasi toʻgʻrisidagi 
ma’lumotlar tarixi tahlili
2-bob. AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAVRIDA 
SAMARQANDDA TA’LIM TIZIMI VA ME’MORCHILIK. 
2.1 Temuriylar davri ta’lim tizimi
2.2 Temuriylar davri me’morchiligi
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA MANBALAR  Tadqiqot  mav zusining 
dolzarbligi.  Amir Temur kabi 
Vatan farzandlari odatda shaxsiy 
manfaatlarini chetga surib qoʻyib, 
xalqi, millati uchun astoydil xizmat 
qiladilar. Vatan farzandlari katta 
ma’naviy salohiyatga ega 
boʻladilar. Ularning ma’naviy 
imkoniyatlari bir kishiga xizmat 
qilish doirasidan chiqib, ulkan 
qudratli ijtimoiy kuchga aylanadi.  Bit iruv  malak av iy  ishining v azifalari . 
– Amir Temur va temuriylar davri 
madaniy hayoti, ta’lim tizimi va fanda 
erishilgan yutuqlarni tadqiq qilish;
–Temuriylar davri ma’naviy hayotini 
oʻrganish;
– Temuriy shahzodalarning ilm-fan, 
ma’naviyat va madaniyat rivojiga 
qoʻshgan hissasini aniqlash;
– Temuriylarning mintaqa ma’naviy 
qiyofasining shakllanishidagi oʻrniga
to’g’ri baho berishdan iborat. Amir Temur saltanat 
rivojida ilm-fanning oʻrni 
muhim ekanligini teran 
idrok etgan holda ilm 
ahliga homiylik qildi, 
madrasalar, 
kutubxonalar tashkil 
etdi. Vengriyalik atoqli 
sharqshunos Arminiy 
Vamberi ma’lumot 
berishicha, Temur Bursa 
kutubxonasidagi 
kitoblarni yuk 
tashiydigan hayvonlarga 
ortib, Samarqandga 
koʻchirtirgan Amir Temur va Temuriylar zamonida ayniqsa tarix fani 
taraqqiy etdi . Nizomiddin Shomiy va Sharafiddin Ali 
Yazdiylarning «Zafarnoma»si, Gʻiyosiddin Ali Yazdiyning 
«Roʻznomayi gʻazovoti Hindiston», Hofizi Abruning «Zayli 
Zafarnoma» («Zafarnoma»ga ilova»), Tojiddin as-
Salmoniyning «Tarixnoma»si, Mirzo Ulugʻbekning «Tarixi 
arbaʼ ulus» («Toʻrt ulus tarixi»), Abdurazzoq 
Samarqandiyning «Matlaʼ ussayʼdayn va majmaʼ ul-
baxrayn» («Ikki saodatli yulduzning chiqish joyi va ikki 
azim daryoning qoʻshilish oʻrni»), Mirxondning «Ravzat 
us-safo» («Poklik bogʻi»), Xondamirning «Habib us-siyar fi 
axbor va afrod ul-bashar» («Inson xabarlari va fardlarida 
doʻstning tarjimayi holi»), Zahiriddin Muhammad 
Boburning «Boburnoma» asarlari oʻsha zamonning 
yaxshi ilmiy mahsulidir. Shohi Zinda majmuasi Amir Temur maqbarasi XIV asrning ikkinchi 
yarmi va XV asrlarda 
Movarounnahr bilan 
Xurosonda adabiyot va 
adabiyotshunoslik ham 
keng rivoj topdi. Bu 
haqda mashhur 
adabiyotshunos olim 
Davlatshoh 
Samarqandiy (1435—
1495) va Alisher 
Navoiyning «Tazkirat 
ush-shuaro» va 
«Majolis un-nafois» 
asarlarida qimmatli 
maʼlumotlar keltiriladi. Mirzo Ulug’bek madrasasi Ulugʻbek akademiyasida mashhur olimlar — 
Qozi Zoda Rumiy (1435-yilning fevralida vafot 
etgan), Gʻiyosiddin Jamshid al-Koshiy (tugʻilgan 
va vafot etgan vaqtlari aniqlanmagan) Qushchi 
(1475-yili Istambulda vafot etgan)lar xizmat 
qilishgan. Keyinchalik bu akademiyada Hasan 
Chalabiy ibn Muso ibn Mahmud Qozi Zoda 
Rumiy (Salohiddin Muso Qozi Zoda Rumiyning 
oʻgʻli), Muʼiddin al-Koshiy, Mansur ibn 
Muʼiniddin al-Koshiy va boshqa Olimlar 
ishlashgan. Olib borilgan astronomik 
kuzatishlar asosida «Ulugʻbek ziji» vujudga 
kelgan.  Mirzo Ulug’bek rasadxonasi Mirzo Ulugʻbek rasadxonasi 
haqidagi ma’lumotlarni koʻrib 
chiqar ekanmiz, bu borada 
Muhammad Taragʻayning 
bevosita yonida boʻlgan hamda 
birga ilm-fan bilan shugʻullangan 
alloma Gʻiyosiddin Jamshid al-
Koshiy (Koshoniy) malumotlariga 
alohida e’tibor berdik.  XX  asr  boshlarida  Mirzo  Ulugʻbek 
davri  haqidagi  ilmiy  adabiyotlar  u 
qadar  keng  va  katta  ahamiyat  kasb 
etmagan.  Mazkur  muammo  bilan  u 
yoki  bu  darajada  V.P.  Nalivkin,  V.L. 
Vyatkin, V.N. Milovanov, I.I. Sikar, V.V. 
Bartold  kabi  olimlar 
shugʻullanganlar.  Ular  oʻzlarining 
dastlabki  ishlarida,  Ulugʻbekning 
ilmiy  faoliyati  va  u  yaratgan 
maktabning  dunyo  ilm-fani 
taraqqiyotidagi  oʻrnini  alohida 
taʼkidlaganlar. 1908-yilda  Zargaron  mahallasidan  boʻlgan  mashhur  qadimgi 
osoriatiqalar  va  xattotlik  namunalari  toʻplovchisi  Abusaid 
yordamida  V.L.  Vyatkin  (olim  Abusaidning  uyida  ijrada  turar  edi) 
XVII  asrga  oid  vaqf  hujjatlari  solingan  savatni  tartibga  keltira 
turib,  ular  orasidagi  “tali  rasad”  (rasadxona  tepaligi)  jumlasi 
yozilgan hujjatga koʻzi tushib qoladi.  Amir Temur va Temuriylar davrida 
ilm -fanga boʻlgan qiziqishning oʻsishi 
maʼnaviy madaniyatning umumiy 
yuksalishiga, ishlab chiqarish va 
hunarmandchilikning oʻsishiga 
yordam berdi. Ayni vaqtda irrigatsiya, 
shaharsozlik, meʼmorchilikning ildam 
rivojlanishi fandagi turli 
yoʻnalishlarning yuksalishiga turtki 
boʻldi   Saroymulkxonim  (Bibixonim) 
madrasasi.  Madrasai  xonim  deb  ham 
tilga  olingan.  Ushbu  madrasani 
Amir  Temurning  katta  xotini  – 
malika  Saroymulkxonim  (Bibixonim) 
(1341-1407)  Samarqandning  Ohanin 
(temir)  darvozasi  yaqinida, 
onasining  maqbarasi  yonida,  Amir 
Temur  qurdirgan  Jome'  masjidining 
kun  chiqar  tomonida,  bosh 
peshtoqining ro‘parasida 1400-1404 
yillarda  (Amir  Temur  Eron 
yurishida  ekanligi  vaqtida)  o‘z 
otasi  –  Qozonxondan  qolgan 
mablag‘ga qurdirgan.  Saroymulkxonim 
(Bibixonim) madrasasi. Samarqand  Temurning  poytaxti  boʻldi , 
oʻzining  kengligi,  ahamiyati  va  goʻzalligi 
bilan  ulugʻ  shaharlar  darajasiga 
koʻtarildi.  Ispaniya  elchilarining 
rivoyaticha,  Samarqand  Ishbliya 
(Sevilya)dan  kengroq  edi.  Ammo   
shaharning  eng  goʻzal  va  hashamdor 
qismi  tashqarida  boʻlib,  bir  yarim,  ikki 
milga  choʻzilgan  bogʻlar,  ulardagi 
sayrgohlar  va  xoqon  oʻyin-kulgi 
qiladigan  joylar  (ishratxona)  hisobga 
olinmagan. Xoja  Ahror  madrasasi.  Xoja  Ahrori  Vali  860/1455-
yilda  Samarqand  hokimi  Ahmad  Hojibek  ibn  Sulton 
Malik  Qashqariyga  mablagʻ  berib,  Soʻzangaron 
darvozasiga  olib  boruvchi  koʻchada  ikki  qavatli 
madrasa qurdirgan. X ULOSA
Odamdan qoladigan yodgorlik 
yaxshi bir bogʻ, hech boʻlmasa 
biron musofirning kuniga yarab 
qoladigan bir tup daraxt, jamoat 
foydalanishi uchun qurilgan bir 
masjid yoki hammom va nihoyat 
solih farzanddir. Tiriklikda shu toʻrt 
farzdan birontasini qilib ketgan 
kishining nomi oʻchmaydi. Temuriylar  davridagi  madaniyat  va 
ta'lim  tizimiga  oid  jarayonlar  hamda 
o‘zgarishlar  muhim  tarixiy  manbalarning 
mavjudligiga  qaramasdan,  ilmiy 
jamoatchilik  tomonidan  mustaqil  ilmiy 
tadqiqot  ob'ekti  sifatida  bizgacha 
maxsus o‘rganilmagan. Ushbu mavzuga oid 
asarlar  tahlili  kam  o‘rganilgan 
muammolarni  aniqlab,  ularni  yoritishda 
yangicha  yondashuv  ishlab  chiqishda 
ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  yondashuv 
Temuriylar  davlatidagi  ta'lim  tizimini 
tahlil  etish  orqali  o‘rta  asrlarda 
O‘rta  Osiyodagi  madaniyat  soxasidagi 
umumiylikni  ko‘rsatib,  ularning 
davlatchilikda  tutgan  o‘rnini  aniq 
tadqiq etishga imkon beradi.

M U N D A R I J A KIRISH 1-bob. AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAVRIDA SAMARQANDDA ILM-FAN RAVNAQI. 1.1 Amir Temur – ilm-fan va madaniyat homiysi 1.2 Mirzo Ulugʻbek akademiyasi faoliyati 1.3 Mirzo Ulugʻbek rasadxonasi toʻgʻrisidagi ma’lumotlar tarixi tahlili 2-bob. AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAVRIDA SAMARQANDDA TA’LIM TIZIMI VA ME’MORCHILIK. 2.1 Temuriylar davri ta’lim tizimi 2.2 Temuriylar davri me’morchiligi XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA MANBALAR

Tadqiqot mav zusining dolzarbligi. Amir Temur kabi Vatan farzandlari odatda shaxsiy manfaatlarini chetga surib qoʻyib, xalqi, millati uchun astoydil xizmat qiladilar. Vatan farzandlari katta ma’naviy salohiyatga ega boʻladilar. Ularning ma’naviy imkoniyatlari bir kishiga xizmat qilish doirasidan chiqib, ulkan qudratli ijtimoiy kuchga aylanadi.

Bit iruv malak av iy ishining v azifalari . – Amir Temur va temuriylar davri madaniy hayoti, ta’lim tizimi va fanda erishilgan yutuqlarni tadqiq qilish; –Temuriylar davri ma’naviy hayotini oʻrganish; – Temuriy shahzodalarning ilm-fan, ma’naviyat va madaniyat rivojiga qoʻshgan hissasini aniqlash; – Temuriylarning mintaqa ma’naviy qiyofasining shakllanishidagi oʻrniga to’g’ri baho berishdan iborat.