Mavzu;Topografiya ,kartagra fiya va GIS fanining rivojlanish tarixi.

 Reja; 1.Topografiya ,kartagrafiya va GIS fanlarining rivojlanish tarixi.  2.Kartagrafiyaga va topografiyaga qisqacha tarif.  3.Xulosa.

Hozirgi O’zbekiston to‘g’risidagi dastlabki ma’lumotlar antik davrning sivilizatsiya markazlari bo‘lmish qadimgi Yunoniston bilan qadimgi Rumda uchraydi. O’rta Osiyo xaqidagi dastlabki geografik va kartografik ma’lumotlar miloddan oldingi V asrlarda yashagan yunon allomasi Geradot tomonidan yozilgan asarlarda uchraydi. Qadimgi dunyo geografiyasining bilimdonlaridan mashxur olim milodning II asrida yashagan iskandariyalik geograf, astranom va kartograf Klavdiy Ptolomeydir. Uning «Geografiya» kitobini antik davrning o’ziga xos geografik komusi desa bo‘ladi. Ptolomey bu asaridan tashqari 27 ta kartadan iborat Dunyo atlasini yaratgan. Bu atlas kartalarida graduslar turi tasvirlangan, bu karta uz davriga nisbatan ilmiy jihatdan ancha yuksak darajada bo‘lgan. Sharq kartografiyasini rivoj topishida Arab va O’rta Osiyo kartografiyasini asosi bo‘lgan «Islom atlasi» ning o’ziga xos o’rni bor. Islom atlasining muallifi noma’lum, lekin ayrim tadqiqotchilar uni Balxiy tuzgan deb taxmin qiladilar. Bu atlasda 21 ta karta bo‘lib, jumladan, Dunyoning doiraviy kartasi berilgan. Undan tashqari arabiston yarim oroli, Fors dengizi, Misr, Shom mamlakatlari va Rum dengizi, kartalri hamda, musulmon dunyosining markaziy va sharqiy qismlarini 14 ta kartasi berilgan, unda Jazoir, Iroq, Fors, Kirmon, Sind, Armaniston, Xazar dengizi, Fors cho’li, Xuroson, Movaraunnaxr hududlari o’z aksini topgan. Ba’zi bir qadimiy manbalarda O‘rta Osiyo xududida yashab ijod qilgan bir qancha olim va ulamolarni «arab geografiyasi» vakillari deb kelingan. Prof. X.Xasanov va G.YU.Krachkovskiylar bu talqin noto‘g‘ri ekanligini isbotlab berishgan. Bu to‘g‘rida X.Xasanov «O‘rta Osiyolik geograf va sayyoxpar» nomli kitobida «O‘rta Osiyo olimlari deyilganda, shu o‘lkadan etishib chiqqan va o‘z ilmiy faoliyatini shu erda yoki boshka mamlakatlarda o‘tkazgan olimlar guruxi tushunilishi kerak» deb yozadi.

O ‘ rta Os i y olik Mu x a m mad Muso Xorazm i y , A x mad a l - Fa r g ‘on i y , J a y x on i y , Ba l x i y , Be run i y , Ma x mud Qosh g ‘ar i y , X a fi z u Ab r u, B o bur, X a y d a r Mir z o kabi aj o y ib olim va ge o g raf s a y y o x l a r ge o grafi y a v a kartograf i y aning rivojla n ish i ga ju d a katta hiss a q o‘shg a nlar. Turkiston z aminida Xorazmning S Harq f a ni tari x ida g i o‘rni juda mu x i mdir. X or a zmda aniq fanla r -matematika, astronom i ya , kartograf i y a, x im i y a , m i nerolo g i y a, ge o g raf i y a I X a s rlar d a y uks a k dar a ja d a taraqq i y e tgan. I lk Xor a z m vo x asin i ng ko‘z g a k o ‘ri n g an m ashxur ol i m l ari d an Mu x ammal ibn Muso a l -Xora z m i y (qisqach a - M u x ammad Xorazm i y ) X orazmda turil i b B o g‘do d da v a fot qilgan. Ba’zi ma’lumot l arga ko‘ r a u 780 y ilda turi l g an va 8 47 y ilda v a fot qi l ga n d eb ta x m i n qilinadi. I X asrning bosh la rida podsho Ma’mun x ukmronlik qi l ga n dav r d a (813- 8 33 y illar) B o g ‘dodda « Olimla r akad e m i y a s i » - « B a y t a l - x ik m a » (Don i shmandlar u y i ) tashkil k i l in i b, unda juda ko‘p O ‘ rta Os i y olik ol i m l ar i j od ki l ga n. S H y v aktda Mu x ammad Xor a z m i y B o g ‘dod r asad x onasining Er y uzi a y l anasini n g u z unli g ini o‘lch a sh uch u n 1° y o y u z unl i g i n i aniqpash bo ‘ y icha ekspedits i y as i ga (Meso p otom i y a da) r a h b arlik q i lgan. Prof. X.X a sanovni n g y ozishicha, x alifa Ma’mun topshirig‘i bi l an « J ahon kart a la r i » tu z ishga kirish i ladi va bu ish g a M.X o razm i y r a x barlik qiladi. B u a s arni « D u n y o atl a s i » d esa ham buladi. B unda 70 tacha ol i m shu g ‘ullang a n. Ka r talarni tu z ish 840 y ill a rda tugalla n gan. Xorazm i y ni n g ma z kur kart a lar y aratish munosabati bi l an y ozi l gan « S ur a t a l - a r z » ki t obi « X o razm i y ge o g raf i y asi» nomi bi l an mash x ur d ir. Kitob bir ne c h a o‘n l ab kar t alar v a ula r ga berilgan i z ohnomalard a n iborat bo‘l ga n . Bu ki t obni « E r ni n g sur a t i » d eb h a m y uritganla r . Ho z i r g i vaqtda atlas d an 4 t a karta s aqlanib ko l g a n. Atlas ho z ir S trasbu r g sha x rida (Frans i y a da) saqlanmoqda. K artalarga i z oxlar asosan z ij (jadval) tarzda b erilib, 537 t a e ng muhim joylarning nomi ko’rsatilgan.