logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Trаnskriрsiya

Trаnskriрsiya

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1212.384765625 KB
Ko'chirib olish
Tr а nskri р siya RE JA: 1. Transkripsiya haqida umumiy ma’lumot. 2. Unli va undosh tovushlarda qo‘llaniladigan transkripsion belgilar. 3. Yangi o‘zbek transkripsiyasi. 4. Diakritik belgilar. O‘tilgan mavzu yuzasidan «Aqliy hujum» savollari :  1. Obyektni o‘rganish jihatidan dialektologiya qanday turlarga bo‘linadi?  2. Sheva - ..?  3. Dialekt - ..?  4. Lahja - ..? O‘tilgan mavzu yuzasidan «Aqliy hujum» savollari :  5. Dialektologiyada ikki xildagi dialektlar haqida fikr yuritiladi - ..?  6 . Shevashunoslik qaysi fanlar bilan o‘zaro aloqador sanaladi?  7. Dialektologiya fanining asosiy vazifalari nimadan iborat? O‘tilgan mavzu yuzasidan «Aqliy hujum» savollari :  8. Dialektologiyaning ta’limdagi ahamiyati qanday?  9. Dialektologiya fanining o‘rganish metodlarini sanang? «Aqliy hujum» savollari :  1. Transkripsiya - ..?  2. Mazkur terminning shevashunoslikda qanday ahamiyati bor?  3 . Transliteratsiya - ..?  4. Translatsiya - ..?  5. Diakritik belgilar - ..? T R A N S K R I P S I Y A – lotincha qayta yozish  Shevalardagi konkret nutq tovushlarini, ya’ni fonemaning variatsiyalari, variantlarini yozuvda ifodalash uchun qo‘llaniladigan harflar, ishoralar sistemasiga aytiladi. T R A N S K R I P S I Y A  Transkripsiya uchun u yoki bu xalq iste’molidagi an’anaviy alifbodan o‘rni bilan ma’lum bir o‘zgarishlar kiritish orqali foydalaniladi. Shuning uchun ham transkripsiyada belgilar soni o‘ziga asos bo‘lgan alfavitdagi harflar sonidan ko‘p bo‘ladi. M: и – 1. и; 2. ъ; 3. ь; 4. ы Transkripsiya qo‘llanish doirasiga ko‘ra ikki xildir : 1. X alqaro t ransk ripsiy a; 2. Milliy transkripsiya Xalqaro transkripsiya: Bu transkripsiya lotin alifbosiga asoslaniladi. Milliy transkripsiya: Bu har bir milliy t ilning amalda bo‘lgan y ozuv i t izimiga asoslanadi. Transkripsiyaning turlari : 1. Fonet ik t ransk ripsiy a; 2. Fonematik transkripsiya Fonetik transkripsiya: Fonetik transkripsiya ning vazifasi - tilda mavjud bo‘lgan hamma tovushlarni yozuvda aks ettirishdir. Bu transkripsiyadan shevalarni o‘rganishda qo‘llaniladi. Fonologik transkripsiya: Faqat fonemalarnigina hisobga olish uchun ishlatiladigan transkripsiya fonologik transkripsiya deyiladi. Bunday transkripsiya xorijiy tillarni va til tarixini o‘rganishda qo‘llaniladi. ESLAB QOLING!  O‘zbek shevalarini yozib olishda qo‘llaniladigan transkripsion tizim professor V.V.Reshetov tomonidan ishlab chiqilgan va u rus alifbosi asosidagi o‘zbek grafikasiga asoslanadi. Transliteratsiya – …  Transliteratsiya – Biror tilning yozma yodgorliklarini yoki ma’lum bir matnni nashr etishda shu yodgorliklarning yozuv tizimini boshqa bir yozuv tizimiga o‘girishni bildiradi. M: arab yozuvidagi matnlarni kirill yozuviga ko‘chirish. Translatsiya – …  Translatsiya – bir yozuvdagi matnni ikkinchi yozuvga kompyuter dasturi vositasida o‘tkazilishini bildiradi. Hozirda o‘zbek dialektologiyasida ikki xildagi transkripsiya mavjud : 1. An’anav iy, y a’ni k irill alifbosiga asoslangan o‘zbek t ransk ripsiy asi; 2. Yangi, ya’ni lotin alifbosiga asoslangan o‘zbek transkripsiyasi An’anaviy o‘zbek transkripsiyasi :  Unlilar transkripsiyasi:  a - umumturkiy orqa qator, singarmonizmni saqlagan barcha o‘zbek dialekt va shevalariga xos unli: ана, ата, бала; ә - oldingi qator, lablanmagan a unli; masalan, Andijon ә к ә // Toshkent ә к ә kabi. An’anaviy o‘zbek transkripsiyasi :  Ɔ - orqa qator, lablanmagan . o-lovchi o‘zbek shevalarida keng tarqalgandir . Masalan, Toshkent, Marg‘ilon Ɔ т a, б Ɔ л a kabi.  e – oldingi qator, lablanmagan, tor unli tovush bo‘lib, o‘zbek shevalarinig ko‘pchiligiga xos. M : Toshkent, Namangan, Marg‘ilon va bosh . : бер , кел , ер , енд ъ , ечк ъ kabi.  є - oldingi qator, lablanmagan e unlisining ochiq varianti; akustik jihatdan ә va е o‘rtasidagi tovush, masalan, Iqon. кэл , Xorazm гэл , Namangan . н ъ мєс ъ , бєлығ kabi. An’anaviy o‘zbek transkripsiyasi :  и - odatdagi turkiy old qator, lablanmagan i unlisi . Чўзиқроқ талаффуз қилинади: иш, ич каби.  ъ – old qator, yuqori tor, и unlisining qisqaroq talaffuz qilinadigan varianti. Toshkent, Qo‘qon, Andijon va shu kabi shevalarda: къшъ , ъккъ , бъз .  ы – orqa qator, yuqori tor. Cho‘ziqroq talaffuz qilinadi ( инг ловчи Боғдод, Қўқон шеваси) : қыз, қыйық, борынг.  ь – orqa qator, yuqori tor. Qisqaroq talaffuz qilinadi: бардь, бьқьн, тьғьн. An’anaviy o‘zbek transkripsiyasi :  у - odatdagi orqa qator, lablangan turkiy у unlisi : бу, ул, ун.  Y - old qator, lablangan turkiy Y unlisi. Bu tovush singarmonizmli o‘zbek shevalarida hamda qardosh qozoq, qirg‘iz va boshqa turkiy tillarda mustaqil fonema sifatida ishlatiladi : қул ( қ Y л ) , кул ( к Y л ) kabi. An’anaviy o‘zbek transkripsiyasi :  о - odatdagi orqa qator, lablangan turkiy ў unlisi, masalan, сом- сўм , қолыны- қўлини , қой-қўй kabi. ө - old qator, lablangan turkiy o unlisi, masalan, qipchoq көм Y р- ko‘mir, гөр- go‘r, сөйла- so‘zla, көз - ko‘z. Singarmonizmli o‘zbek shevalarida hamda qozoq, qirg‘iz kabi turkiy tillarda ө unlisi alohida fonema s ө ifatida ishlatiladi . An’anaviy o‘zbek transkripsiyasi :  Undoshlar transkripsiyasi:  дж – ж qorishiq-portlovchi ; ᶇ - нг undoshi ; w – lab-lab б kabi talaffuz qilinadi. Diakritik belgi – …  Diak rit ik belgi – harflarga qo`shimcha ravishda qo`yiladigan belgilar, ishoralar. Diakritik belgilar :  . (bir nuqta) : (ikki nuqta) va :: (bir necha ikki nuqta) belgidan keyin qo‘yilib, unlining cho‘ziqligini ifodalaydi.  - lenis,ʾ ғ ning yoniga qo‘yilib [ ғ ], ʾ talaffuzda portlashni ifodalaydi.  ‘ - asper, г ning yoniga qo‘yilib [ г ‘ ], spirantizatsiyani, ya’ni shu tovushning sirg‘aluvchi ekanligini ifodalaydi.  ˊ - akut, belgining o‘ng tomoniga qo‘yilib, [ л ] ˊ palatalizatsiya (yumshalish)ni ko‘rsatadi.  x belgisi konvergensiya (birlashish) hodisasini ko‘rsatish uchun tovushlar va fonemalar orasiga qo‘yiladi. Diakritik belgilar :  > belgisi - o‘tish hodisasini ko‘rsatadi.  < belgisi - o‘zgarish hodisasini ko‘rsatadi.  || belgisi - tovushlarning almashishi va ikki faktning parallel qo‘llanishni ko‘rsatadi.  () qavs - shart bo‘lmagan, tushib qoladigan elementni ko‘rsatadi.  [] o‘rta qavs - umumiy matndan transkripsiya qilingan so‘zlarni ajratib ko‘rsatish uchun ishlatiladi.  | - belgisi taqqoslashni ko‘rsatadi. Yangi o‘zbek transkripsiyasi :  Unlilar transkripsiyasi:  a - umumturkiy orqa qator, singarmonizmni saqlagan barcha o‘zbek dialekt va shevalariga xos unli: а n а, а t а, b а l а; ä - oldingi qator, lablanmagan a unli; masalan, Andijon äkä // Toshkent äkä kabi. Yangi o‘zbek transkripsiyasi :  ā - orqa qator, lablanmagan . o-lovchi o‘zbek shevalarida keng tarqalgandir . Masalan, Toshkent, Marg‘ilon āta, bāla kabi.  e – oldingi qator, lablanmagan, tor unli tovush bo‘lib, o‘zbek shevalarinig ko‘pchiligiga xos. M : Toshkent, Namangan, Marg‘ilon va bosh . : b е r, k е l, е r, е ndi, е čki kabi.  є - oldingi qator, lablanmagan e unlisining ochiq varianti; akustik jihatdan ә va е o‘rtasidagi tovush, masalan, Iqon. k э l, Xorazm g э l, Namangan . nim є si, q є n є q є kabi. Yangi o‘zbek transkripsiyasi :  i: - odatdagi turkiy old qator, lablanmagan i unlisi . Чўзиқроқ талаффуз қилинади: i: š, i:č каби.  i – old qator, yuqori tor, i unlisining qisqaroq talaffuz qilinadigan varianti. Toshkent, Qo‘qon, Andijon va shu kabi shevalarda: ki š i, ikki, biz.  ï: – orqa qator, yuqori tor. Cho‘ziqroq talaffuz qilinadi ( инг ловчи Боғдод, Қўқон шеваси) : qï:z , qï:jï:q , bārï:ng .  ï – orqa qator, yuqori tor. Qisqaroq talaffuz qilinadi: b а rdï , bqïn , tï ғ ïn . Yangi o‘zbek transkripsiyasi :  u - odatdagi orqa qator, lablangan turkiy u unlisi : bu , ul , un .  ü - old qator, lablangan turkiy ü unlisi. Bu tovush singarmonizmli o‘zbek shevalarida hamda qardosh qozoq, qirg‘iz va boshqa turkiy tillarda mustaqil fonema sifatida ishlatiladi : qül (qul) , kül (kul) kabi. Yangi o‘zbek transkripsiyasi :  о - odatdagi orqa qator, lablangan turkiy o‘ unlisi, masalan, s о m – so‘m, q о lï:nï: - qo‘lini, q о y – qo‘y kabi.  ö - old qator, lablangan turkiy o unlisi, masalan, qipchoq köm ü r - ko‘mir, gör - go‘r, söyl а- so‘zla, köz - ko‘z. Singarmonizmli o‘zbek shevalarida hamda qozoq, qirg‘iz kabi turkiy tillarda ö unlisi alohida fonema s ө ifatida ishlatiladi . Undoshlar transkripsiyasi:  š – sh ( ш ) ; č – ch ( ч ); ž – j ( ж ); ƞ – ng ( нг ); ɣ – g’ (ғ) ; j – y ( й ) . Uy ga v azifa: • O‘zingiz y ashay ot gan hudud shev asida mat n t uzing.

Tr а nskri р siya

RE JA: 1. Transkripsiya haqida umumiy ma’lumot. 2. Unli va undosh tovushlarda qo‘llaniladigan transkripsion belgilar. 3. Yangi o‘zbek transkripsiyasi. 4. Diakritik belgilar.

O‘tilgan mavzu yuzasidan «Aqliy hujum» savollari :  1. Obyektni o‘rganish jihatidan dialektologiya qanday turlarga bo‘linadi?  2. Sheva - ..?  3. Dialekt - ..?  4. Lahja - ..?

O‘tilgan mavzu yuzasidan «Aqliy hujum» savollari :  5. Dialektologiyada ikki xildagi dialektlar haqida fikr yuritiladi - ..?  6 . Shevashunoslik qaysi fanlar bilan o‘zaro aloqador sanaladi?  7. Dialektologiya fanining asosiy vazifalari nimadan iborat?

O‘tilgan mavzu yuzasidan «Aqliy hujum» savollari :  8. Dialektologiyaning ta’limdagi ahamiyati qanday?  9. Dialektologiya fanining o‘rganish metodlarini sanang?

O'xshashlar

Saaduddin Masud ibn Umar Taftazoniy
Murakkablashgan sodda gaplar
O’simliklarning turli ekologik guruhlarning suv rejimi sharoitiga moslashishi
Berilgan burchakka teng burchakni yasash
TADQIQOT TIZIMIDA FAKT (dalil)