Mavzu: Huquq gnosseologiyasi . Reja: 1. Huquq gnosiologiyasi - huquq haqidagi falsafiy bilimlar sohasidir. 2. Haqiqat, haqiqat, bilim, adolat kategoriyalari. 3. Haqiqat tushunchasi: mutlaq, nisbiy, ob'ektiv. 4. Haqiqat kontseptsiyalari.

Epistemologiya falsafaning bir bo'lagi sifatida bilimning voqelik bilan aloqasini o'rganadi, sub'ektning ob'ektiv olam mohiyatini bilish jarayonini aks ettiradi. Epistemologiya va epistemologiya mavzu va mazmun jihatidan bir -biriga to'g'ri keladi. Epistemologiya - bu bilimlarning klassik nazariyasi. Epistemologiya epistemologiyaning sinonimi sifatida ishlatiladi, lekin klassik bo'lmagan falsafa ularni ajratib turadi. Epistemologiya ko'proq oqilona, ilmiy idrokdir. Huquqni o'rganish jarayonida ham umumiy falsafiy yondashuvlar va usullardan foydalanish, ham ilmiy tadqiqot paradigmasining o'ziga e'tibor qaratish mumkin. Epistemologiya biluvchi - tadqiqotchining borligini nazarda tutadi va shu ma'noda bilimni sub'ekt -ob'ekt munosabatlaridan tashqarida tan oluvchi epistemologiyadan farq qilishi mumkin. Aslini olganda, epistemologiya va epistemologiya tekisliklarida joylashgan bilish jarayonlari bir -biriga zid emas. Bilish har qanday falsafiy, ilmiy tushunishning, yangi bilimlarni egallashning asosidir. Falsafa tarixida e'tiborini metodlarga, bilish usullariga murojaat qilish masalalariga qaratgan mashhur ismlar bor. Shubhasiz, nazariyalar, falsafiy qarashlar keng ko'lamli va ko'lamli, shuning uchun faqat falsafaning eng muhim yo'nalishi sifatida epistemologiyani tavsiflash uchun mutlaq ahamiyatga ega bo'lgan ba'zi nomlar haqida to'xtalib o'tamiz. R. Dekart (1596-1650), bilimni idrok etish sharti sifatida bilim boshiga shubha qo'yib, aniqlik bilan borliq haqiqati o'rtasida bog'liqlik bor deb hisoblaydi. Agar "menimcha, men borman" (cogito ergo sum - lat.). "Fikrlovchi modda" - R. Dekart falsafasidagi eng muhim tushuncha. J. Lokk o'zining mashhur va ommabop "Inson ongi tajribasi" asarida tajriba orqali bilimning kelib chiqishi haqidagi pozitsiyani ilgari suradi. Tajriba - bilimning asosiy manbai, boshqa g'oyalar ikkinchi darajali va tajribadan olingan. J. Lokkning empirik epistemologiyasi, nazariyaning bir xil tajriba bilan tasdiqlangan umumiy, umumlashtirilgan bilimlar tizimi sifatida rolini inkor etmasdan, nazariy bilimlardan oldingi tajriba mavjudligidan kelib chiqib, bilishning yangi bosqichini bildiradi.

B. Spinoza, empirik bilimlarning dolzarbligini inkor etmasdan, bilimning uch darajasi yoki bosqichini tan olishni asoslaydi. Birinchidan, J. Lokk bilgan va tasdiqlagan bu bilimlar empirik, ammo B. Spinoza tomonidan dunyo haqidagi bilimlarning butun majmuasini aks ettira olmaydigan, o'z -o'zidan paydo bo'ladigan bilimlar sifatida etarli emas va ma'lum darajada baholanadi. Ikkinchidan, bilim oqilona, dalillar yordamida olinadi va ishonchlilik belgilariga ega. Uchinchidan, bilim - bu intuitiv bo'lib, u ob'ektlar dunyosining mohiyati to'g'risida bevosita tafakkur va idrokni aks ettiradi. D.Yum (1711–1776) J. Lokk g'oyalarini rivojlantirar ekan, shuni ko'rsatadiki, inson hech qanday nazariyalarni yaratolmaydi, g'oyalarni shakllantira olmaydi, chunki bilish jarayoni faqat tashqi dunyo bilan bog'liq holda mumkin. Shu bilan birga, falsafaning taniqli tendentsiyasi - epistemologik sensasionizm vakillariga murojaat qilib, D. Xyum "fikrlovchi sub'ekt" haqidagi g'oyalari bilan R. Dekartga nisbatan uning mulohazalarini tanqid qilishga yo'naltirdi. I.Kant kognitiv jarayonga yondashuvlarning tubdan yangi bosqichini ifodalaydi, bunda nazariy bilim imkoniyatlari nazarda tutiladi, bu esa empirik bilimlarning ustuvorligidan farqli o'laroq, bilish chegaralarini apriori o'rnatilishini nazarda tutadi. I. Kantning transsendental falsafasi odamda bilimning apriori mavjudligini aks ettiradi. Uning fikricha, bilim insonda boshidanoq mavjud bo'lib, u bilimning sharti va empirik manbai sifatida tashqi dunyo bilan o'zaro aloqadan oldin bo'ladi. Tezisda ko'rsatilgan bilishning murakkabligi va ko'p o'lchovliligi kontseptsiyalari huquq epistemologiyasiga zamonaviy murojaat qilish zarurligini tasdiqlaydi. Qonun epistemologiyasi - bu huquq haqidagi falsafiy bilimlar sohasi bo'lib, u huquqni bilish jarayonining mohiyati, tuzilishi, xususiyatlarini, uning shakllanishi, amalga oshirilishi, rivojlanishini o'rganadi, bu haqiqatning mezonlarini, ishonchliligini mezonlarini shakllantiradi. , uning tekshirilishi va asosliligi. RAS akademigi T.Ya.Xabrieva to'g'ri ishonganidek, "falsafada ilmiy taraqqiyot jamiyat taraqqiyotiga hissa qo'shadigan yangi haqiqatlarni kashf qilish

va asoslashning doimiy jarayoni, pastdan yuqoriga, miqdoriy harakatiga qarab o'lchanadi. o'zgarishlar hodisalarning sifat o'zgarishiga olib keladi ». 1 Qonun nuqtai nazaridan, haqiqat, tekshirish va haqiqiylik alohida ahamiyatga ega. Huquq, huquqni muhofaza qilish ko'rsatilishi, isbotlanishi va tekshirilishi kerak bo'lgan bilim sifatlari bilan bog'liq va bilim sub'ekti, masalan, protsessual harakatlarni amalga oshiruvchi tergovchi, bundan tashqari, biror narsa haqidagi bilimlarning ishonchliligini ham asoslashi kerak. , uni qonun bilan belgilangan protsessual hujjatlarda belgilang. Gnoseologiya dunyoni bilish imkoniyati haqidagi printsipial pozitsiyadan kelib chiqadi. Ilmiy adabiyotda epistemologiyaning o'rni qayd etilgan, bu empirik va nazariy bilimlarning farqlanishini hisobga olgan holda bosqichlar va protseduralar, ilmiy bilimlarning xususiyatlari, uning mezonlarini aniqlashning keng tavsifini taqdim etish imkonini beradi. 2 Bilishning empirik va nazariy darajalari bilan bir qatorda, ilmiy bilimlarning universalligi vazifasini amalga oshirgan holda, fanning me'yorlari, tamoyillarini birlashtirgan holda, meteoretik idrok darajasi ajralib chiqa boshladi. nazariya, bu birgalikda olim, tadqiqotchi, tahlilchi, ekspert faoliyatining yaxlitligi va ishonchliligini oshiradi. Falsafada boshqa, qarama -qarshi yo'nalish mavjud - dunyoni bilishni inkor etuvchi agnostitsizm. Epistemologiya nafaqat bilish sub'ekti va buning uchun unga mos keladigan fazilatlarning mavjudligini, balki bilish ob'ektiga ma'lum munosabatning mavjudligini ham nazarda tutadi. Ma'lumki, bilish jarayonidan tashqarida u yoki bu hodisani, munosabatni, institutni o'rganish mumkin emas. Bilish bilim izlash jarayoni sifatida ob'ekt, ob'ekt va uni amalga oshirish usullari mavjudligini nazarda tutadi. Huquqiy amaliyot haqida gap ketganda, har qanday sub'ektning qonuniy maqomi bor deb taxmin qilinadi: qonun chiqaruvchi, sudya, prokuror, tergovchi va boshqalar. Huquqni bilish jarayonini huquq nazariyasi, yuridik fanlar, huquq sotsiologiyasi, yuridik psixologiya amalga oshiradi. Falsafiy bilimning boshqa 1 Хабриева Т.Я. Правовое измерение научного прогресса // Журнал российского права. 2009. № 8 (152). С. 14. 2 Сырых В.М. История и методология юридической науки: Учебник. М., 2012. С. 80.

barcha bilim yo'nalish va usullaridan o'ziga xos farqlari bor. Aynan falsafa huquqni o'rganishda turli xil omillarni hisobga olishga qodir, ular sohaviy yuridik fanlarning o'ziga xos xususiyatlari tufayli u yoki bu yuridik fan chegaralaridan tashqarida yotadi. "Dunyo haqidagi tasavvurni yaratib, falsafa har doim uni nafaqat kundalik g'oyalar dunyosidan ajratibgina qolmay, balki voqelikni tushunishda ham, odam nima qilishi kerakligi bilan ham ular orasidagi o'tishni topishga harakat qilgan. Chunki u dastlab kundalik hayot dunyosida yashaydi va faqat bu dunyo bilan "haqiqiy" dunyo o'rtasidagi ko'priklarni topib, odamning idroki va xulq - atvorini yo'naltirish mumkin bo'ladi ". 3 Aynan falsafaning bilish jarayonidagi bu pozitsiyasi, ham sub'ekt, ham bilish ob'ektining epistemologik rivojlanishining zaruriy sharti sifatida, diskursni ta'minlaydi. Huquq falsafasi fikr harakati sifatida, uni tushunishning yangi modellarini izlash, huquqni aks ettirish shakllarini tasdiqlash, shuningdek, huquqiy rivojlanishning mumkin bo'lgan variantlarini tubdan asoslash, shubhasiz, intellektual va mafkuraviy ahamiyatga ega. Qonun epistemologiyasi shu nuqtai nazardan, huquqni o'rganishning ijtimoiy maqsadini, uning o'zgarishlarini, rivojlanish vektorlarini tushunadi. Tadqiqotning fanlararo aloqadorligi kognitiv jarayonga nisbatan deyarli davr talabiga aylandi, bu inkor qilmaydi, aksincha, ixtisoslashuv va bilim chuqurligini nazarda tutadi. I.T. Kasavinning aytishicha, "har xil mutaxassisliklar guruhidagi muloqotning o'ziga xos xususiyati haqida savol tug'iladi. Aynan shu erda ayirboshlash zonalari - sub'ektlarning umumiy kasbiy faoliyatiga qo'shilishi uchun voqelik tasvirlarini yarashtirish zonasi sifatida faol fanlararo o'zaro ta'sir hududlari shakllanadi”. 4 Shuningdek, huquq falsafasining fanlararo maqomi masalasi muqarrar ravishda tug'iladi, bu erda epistemologiya bilish jarayonining falsafiy asoslanishi sifatida, uning integratsiyalashuv sharti alohida ahamiyatga ega. Shu bilan birga, har bir huquqshunoslik fanining o'z tadqiqot mavzusi borligi aniq, bundan tashqariga chiqmaslik kerak. Huquqiy bilimlarning bir sohasi 3 Лекторский В.А. Философия, общество знания и перспективы человека // Вопросы философии. 2010. № 8. С. 31. 4 Касавин И.Т. Зоны обмена как предмет социальной философии науки // Эпистемология и философия науки. 2017. Т. 51. № 1. С. 10.