Ijtimoiy pedagogik faoliyatning bolalarning moslashuv ko‘nikmalarini shakllantirishdagi o‘rni.

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

62.76171875 KB

Скачать

MAVZU: Ijtimoiy pedagogik faoliyatning bolalarning moslashuv
ko‘nikmalarini shakllantirishdagi o‘rni.
REJA:
1.MTTda-ochiq ijtimoiy pedagogik tizim sifatida
2.Bolalarga qo`shimcha ta'lim berishning ijtimoiy-pedagogik modeli.
3.Bolalarni ijtimoiy himoyalash mikromarkazlari
4.Internatlarda olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat
5.Ijimoiy pedagog faoliyatining valeologik modeli.
6 .Ijtimoiy pedagogning kasbiy maqomi yangi ijtimoiy – iqtisodiy, huquqiy va
psixologik omillar bilan belgilanganligi.
7.Ta’lim muasasasida ijtimoiy pedagog faoliyatining boshqaruv, tarbiyaviy va
tashkiliy jihatlari.
8.Ta’lim muassasasi, oila va ijtimoiy muhit bilan ishlash ijtimoiy pedagog
faoliyatining asosiy yo’nalishla

Sotsiumda insonparvarlik munosabatlarni shakllantirish ijtimoiy pedagogik
faoliyatning asosiy maqsadi va ma'naviy ahloqiy asosi hisoblanadi.
Ko`pchilik mamlakatlarda shaxsning insonparvarlik g`oyalari asosida
ijtimoiylashtirish kontseptsiyasi asosida faoliyat yuritayotgan maktablar mavjud.
Germaniyadagi xolistik maktablarning pedagogik kontseptsiyasi, Shvettsiya va
Amerikadagi hamda Rossiyadagi “Kichik tumonlar maktabi” (“Maktab
mikrarayon”)shular insonparvarlik tizim sifatida namoyon bo`ladi.
Ochiq maktablar ko`p qirralari vazifalarni bajarib, kun davomida bolalar va
kattalar uchun faoliyat ko`rsatadi. Ular xohlagan vaqtlarida bu maktabga kelishlari
mumkin. Bu maktablar oila, ma'naviy-ma'rifiy tashkilotlar, ish joylari, mahalliy
hokimliklar, jamiyat tashkilotlari kabi ijtimoiy institutlar bilan hamkorlik qiladi.
Eng asosiysi bolaning ta'lim va tarbiyasi ijodiy faoliyat asosida olib boriladi;
maktab bolaning rivojlanishi uchun barcha sharoitlarni yaratib beradi. Ochiq
maktablar strukturasida yangi tarbiyachi-ijtimoiy pedagoglar faoliyat ko`rsatadi. U
shaxs va jamiyat o`rtasidagi “vositachi” rolini bajaradi.
Bunday maktablar asosan;
▪ o`qituvchilarning pedagogik bilimini boyitish
▪ sotsiumning imkoniyatlarida foydalanib, ota-onalarning umummadaniyatini
rivojlantirish:
▪ ijtimoiy foydali madaniy dam olishini tashkil etishga doir o`z faoliyatlarini
olib boradi.
Bolalarga qo`shimcha ta'lim berishning ijtimoiy-pedagogik modeli
Maktabdan tashqari qo`shimcha ta'lim muassasalari ijtimoiy tarbiyalash
institutlaridan biri sifatida, bolalarning bo`sh vaqtini tashkil etishda muqim
ahamiyat kasb etadi. Ularning asosiy vazifalari:
▪ bolalarning o`z-o`zini rivojlantirishga sharoitlar yaratish,
▪ sog`ligini tiklash,· kasb tanlashga va ijoiy faoliyat yuritishga yo`llash,
▪ nogiron bolalarning ijtimoiylashuviga yordam berishn va h.k.
qo`shimcha ta'lim muassasalarida asosan, bolalarni o`qitish quyidagi shakllarda
olib boriladi; nazariy(ma'ruzalar o`qish, suhbatlar, disputlar tashkil etish va h.k)

hamda amaliy(ekspeditsiyalar, sayohatlar tashkil etish, konferentsiyalar, slyotlar
o`tkazish). Bu tashkilotlarda olib boriladigan ijtimoiy pedagogik faoliyat bolalarga
bilim berish,
ijtimoiylashtirish va hayotga tayyorlash maqsadi ko`zlanadi.
Undagi dasturlar tarbiyalanuvchilarning ijtimoiylashuviga, bugungi kunning
dolzarb muammolarini tushunishga, muammolarni mustaqil tarzda qal etishga
o`rgatishga, o`z bilimini oshirib borishga qaratilgandir. Bu tashkilotlarda ijtimoiy-
pedagogik faoliyat jarayonida quyidagi tamoyillarga asoslanish maqsadga
muvofiqdir:
1.Bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda yondoshish.
2.O`qituvchining shaxsiy professional yondoshuvi.
3.Tabiatga mos yondoshuv
4.Madaniy saloqiyatga mos yondoshuv.
Bu faoliyatlar jarayoni ijtimoiy pedagog ta'limiy faoliyat metodi, faoliyat va
muloqatni o`zgartirish metodi, munosabatlarni o`zgartirish kabi metodlardan
foydalanish mumkin.
Xulosa qilib aytganda qo`shimcha ta`lim muassalarida ijtimoiy pedagogic faoliyati
modeli quyidagi shakilda amalgam oshiriladi.

Bolalarni ijtimoiy qimoyalash mikro-(kichik) markazlari.
Ijtimoiy pedagog faoliyati qishloq joylarda o`ziga xos xususiyatga ega.
Uning asosiy maqsadi qishloq aholisini ijtimoiy-pedagogik qimoyalash sog`ligini
himoyalashga, hayot tarzini yaxshilashga yordamlashishdan iboratdir. qishloq
joylarda u aholining turli yoshdagi (bolalar, yoshlar, qariyalar, nogironlar, yosh
oilalar va h.k) guruhlari bilan ish olib boradi va ularga o`sha muhitda o`z o`rnini
topishga yordam beradi. Uning asosiy ob'ekti shakllangan shaxs bo`lib,
mikromuhit esa shaxsni tarbiyalash va rivojlantirish faktori sifatida xizmat qiladi.
Bolalar esa shu aholining eng nozik vakili bo`lib, ular birinchi navbatda ijtimoiy
muhofazalanish bilan birga ijtimoiy va ijtimoiy pedagogik yordam berishni talab
etadi.
Internatlarda olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat
Ijtimoiy hayotda ob'ektiv sabablarga ko`ra noto`liq oilalar mavjud. Ota-
onalarning ajralishlari, nikohsiz farzand ko`rish, o`rta yoshdagi insonlarning
orasidagi o`limning ko`payishi, bolasidan voz kechish bunga asos yaratmoqdalar. Kirish: Bolalarni ijtimoiy himoyalashga bo`lgan ijtimoiy
talab
IPF tamoyillari Ijtimoiy pedagogic faoliyat (IPF) maqsadi va vazifalari
IPFning o`ziga xosliklari IPF mazmuni
Shakillari Metodlari
IPFIjtimoiy pedagogik
Vositalar
Dasturlar bosqichi
Bolalar va o`smirlar: ularning ijtimoiylashganlik va
rivojlanganlik darajalari
Chiqish: Ijtimoiylashgan bola

So`nggi yillarda ko`plab oilalar moddiy yetishmovchilik holatiga duch
kelmoqdalar. Bu holat, albatta,
bolaning ruhiy olamiga o`z ta'siri o`tkazadi. qarovsiz bolalar-oilalarning buzilishi
natijasidir.internat shaklidagi muassasalarda tarbiyalanuvchi bolalar psixologik,
hissiy deprivatsiyaga uchraydi, ya'ni qiynaladi, sesorli ochlikni boshidan o`tkazadi,
real qayotdan uzoqlashadi, ijtimoiy izolyatsiyada bo`ladi. Maktab internatlar
nafaqat ta'lim-tarbiya maskani, balki shaxsning ijtimoiylashuviga ko`maklashadi.
Internatlarda
bajaradigan ijtimoiy pedagogning vazifalari quydagilardan iborat;
▪ tarbiyalanuvchilarda insoniy munosabatlarni shakllantirish:
▪ bolalarning xavfsizligini va psixologik konfortni ta'minlash:
▪ har bir tarbiyalanuvchining hayot tarzi, ijtimoiy rivojlanish vaziyatlarini,
intividual xususiyatlarini o`rganish:
▪ tarbiyalanuvchilarning ijtimoiy adaptatsiyasini va ijtimoiy potologiyasini
o`rganish:
▪ dezadaptatsiyaga uchragan bolalarni ijtimoiy pedagogik reabilitatsiya qilish:
▪ tarbiyalanuvchilar, muassasa, oila a'zolari va ijtimoiy institutlar orasida
dallollik vazifasini o`taydi:
▪ internat bitiruvchilarni ishga joylashtirish, turarjoy bilan ta'minlash, pensiya,
posobie va boshqa imtiyozlardan foydalanishiga yordam beradi.
Ijtimoiy pedagog faoliyatining valeologik modeli
Sog`liq inson hayoti mazmunining asosini tashkil etadi. Inson uchun u
adekvat gigienik muqit va sog`lom turmush tarzi hisoblanadi. “Sog`lom inson”,
“Sog`lom jamiyat”, “Sog`lom millat”, “Sog`lom avlod” tushunchalari mavjud.
Sog`lig`ning ikkita aspekti mavjud: biologik va ijtimoiy. Sog`lig`ni obektiv
faktorlar(turmush darajasi, ijtimoiy xizmat, ekologiya) va sub'ektiv faktorlar
(mazmunli hayot va sog`lom turmush tarzi) o`z ta'sirini ko`rsatadi.
Sog`lom turmush tarzi-bu har bir shaxs va butun jamiyatning
insonparvarlashganlik va rivojlanganlik me'yoridir. Xalqimizda “Tani sog`lik-
tuman boylik” , “Sog`lom tanda sog`lom aql” singari xalq donoligi mavjud bo`lib,

ular asosida jamiyat a'zolari ongiga ta'sir o`tkazilib, sog`lom turmush tarzini
yaratishga, bolalikdan valeologik madaniyatni shakllantirishga yordam beradi.
Valeologiya- bu pedagogika va tibbiyot fanlarini muvofiqlashtiruvchi
sohasidir. U sog`liqni saqlash madaniyati va sog`lom turmush tarzini
shakllantirishga yo`naltirilgandir. Inson salomatligining bir-biri bilan bog`liq turli
aspektlari mavjud; somatik, psixik, ijtimoiy va h.k.
Somatik (biologik, jismoniy) sog`liq - bu surunkali kasalliklardan, jismoniy
defektlardan, funktsional buzilishlardan yiroq insonning ijtimoiy layoqatidir.
Psixik (ruhiy) sog`liq. Asosan tibbiyotda ko`proq foydalaniladi. Psixik
sog`liq bu ruhiy xotirjamlik va tinchlikdir.
Ijtimoiy (shaxsiy) sog`liq - bu individning ijtimoiy muhit va muloqatining
rivojlanganlik darajasidir (moslashganlik, vazminlik, tartiblilik).
Davlat qaramog’i muassasalarida ijtimoiy pedagog faoliyati
Bolalarning asosiy ijtimoiy muammolari ularning psixofiziologik maqomi va
ular yashayotgan jamiyatning ob’ektiv holatidan kelib chiqadi. Haqiqiy, uyg’un
oila hayotini ko’rmagan bolalar juda kam holatda to’liq oilaviy munosabatlarni
qura olishadi. Bunday sharoitlarda ijtimoiy muhim qadriyatlar-oila, nikoh, bolalar,
ota-onalarning qadriya pasayadi.
So’nggi yillarda oilaviy aloqalar tuzimi ishda ham inqirozli o’zgarishlar ro’y
berdi, chunki aksariyat ota-onalar bolalarini nafaqat ijtimoiy, balki fziologik
jihatdan ham ta’minlay olmadilar. Kambag’allik va uning oqibatlari bola, o’smir
olamini vayron etadi, chunki uning ota-onasi, tabiiy himoyachilari bolaning barcha
ehtiyojlarini qondirishga qurbi yetmaydi.
Qarovsiz qolgan bolalar-oilaviy aloqalarning barbod bo’lishi natijasidir.
Ijtimoiy yetimlar soni borgan sari oshib bormoqda. shuning uchun davlat birinchi
navbatda bolani oilada saqlab qolish va u davlat muassasasiga tarbiyalash uchun
topshirishni oldini olishga barcha kuchini ishga solmoqda. agar bolani oilada
saqlab qolish iloji bo’lmasa, u uchun yangi oila qidiriladi. Biroq bolani yangi oila
yoki tarbiya muassasasiga topshirayotganda bolaning etnik guruhi, mahalliy
an’analari bilan bog’liq muhitda qolishi uchun barcha narsa qilinadi.

Har bir davlatda bola tarbiyasi va rivojlanishiga tegishli ijtimoiy qarorlar
tizimi tuzilmoqda va mustahkamlanmoqda. ularniquyidagi variantlarni kirgizsak
bo’ladi: bolani o’z oilasida saqlab qolish, o’z oilasiga qaytarish, davlat ichida
bolalikka olish, boshqa davlatda bolalikka olish, maxsus tarbiya muassasalariga
topshirish.
Agar bola bolalikka olinmasa yoki qabul qiluvchi oilaga topshirilmasa unda
uning tarbiyasi va rivojlanishi bilan davlat muassasalari shug’ullanadi.
Go’daklar uyida 3 yoshgacha bo’lgan tashlandiq bolalar, tug’ma yetimlar
tarbiyalanadilar, keyinchalik ular yoki bolalikka olinadilar yoki bolalar uyi hamda
maktab internatlarga o’tishadi. Bolalar uyining maktab internatdan asosiy farqi
uning tarbiyalanuvchilari shu atrofdagi maktablarda ta’lim olishadi, maktab-
internat tarbiyalanuvchilari esa o’sha muassasaning o’zida ham yashashadi ham
ta’lim olishadi.
O’z oilasidan boshqa joyda ulg’ayayotgan bola-doimo g’ayitabiy hodisadir.
Go’dak hayotining ilk haftalarida hayotga eng qulay sharoitlarda onasiz tarbiya
90% holatlarda uning rivojlanishining buzilishiga olib keladi. Internat turidagi
muassasalarda tarbiyalanayotgan bolalar ruhiy va emotsional deprivatsiyadan azob
chekishadi, sensor jihatdan och qolishadi, ular real hayotdan ajratib olinganlar.
Bolalar uylari, maktab-internatlarini deyarli barcha tarbiyalanuvchilari ruhiy
jarohatniboshdan kechirishgan, bu esa ularning rivojlanishi uchun yomon
oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bunday bolalar chuqur ijtimoiy pedagogik
qarovsizlik holatida bo’lishadi. Ijtimoiy tarbiya sharoitlari, emotsional-shaxsiy
aloqalarning sustligi, oilaviy hayotning imitatsiyasi ijtimoiy infantilzim,
kommunikativ muammolarni keltirib chiqaradi.
Bu vaziyatda go’daklar uylari, bolalar uylari, maktab-internatlar nafaqat
ta’lim-tarbiya funksiyalarini bajarishga qaratilganlar, ular bolaning normal
ijtimoiylashuvi, uning to’liq rivojlanishini ta’minlashadi, nuqsonlarini
to’g’irlashadi, tarbiyachilarning huquqiy va psixologik himoyalarini
ta’minlashadilar. Bu faoliyatda bolalar va o’smirlarning psixologik xususiyatlarini
yaxshi tushunadigan ijtimoiy pedagog o’z o’rniga ega.

Go’daklar uyida bolalarning ijtimoiy adaptatsiyasi jarayonida ijtimoiy
pedagogning o’rni
Bola hayotining ilk yillarida unda u o’sib-rivojlanayotgan mikro ijtimoiy
muhit talablarini aks etuvchi ijtimoiy yurish-turishning muayyan turi shakllanadi.
Mikro ijtimoiy muhitning o’zgarishi yurish-turishning o’zgarishini ham keltirib
chiqaradi. Bu esa yoshlik davrida anchagina mushkul vazifa bo’lib odatda
adaptatsion sindrom rivojlanishiga olib keladi.
Go’daklar uyida bolalar doimo bolalar muassasasining mikro ijtimoiy
muhitida bo’lishadi va bu muhit ular uchun ijtimoiy yurish-turishni
shakllanishining asosi hisoblanadi. Bu sharoitlarda bolalar oiladagidan barvaqtroq
tengdoshlari bilan muomalaga ko’nikishadi, kattalar bilan aloqalarga kirishishadi.
Bolalar uyida go’dak ijtimoiy yurish-turishning stereotipini o’zgartirish
zarurati haqida gapirganda uch asosiy holatni nazarda tutish lozim:
1. Bola hayotining ilk oylarida shifoxonadan to’g’ri
go’daklar uyiga o’tkaziladi.
2. Bola yoshiga qarab boshqa guruhga o’tkaziladi.
3. Bola bolalikka olinadi yoki bolalar uyiga topshiriladi.
Albatta kam uchraydigan holatlar ham bo’lishi mumkin.
Masalan, bola go’daklar uyiga to’g’ri oilasidan kelib
tushadi yoki onasi uni go’daklar uyiga tashlab ketadi,
barcha sanab o’tilgan holatlar o’z xususiyatiga egalar, u
yoki bu darajada adaptatsion sindromni keltirib
chiqarishadi. SHuning uchun biz ularga batafsil
to’xtalamiz.
Adaptatsiya atamasi “ko’nikish” degan ma’noni bildiradi. Barcha tipik
mavjudotlarning muayyan iqlim, hududda rivojlanishiga ko’nikish xususiyati.
Evalyutsiyaning darajasi qanchalik yuqori bo’lsa, organizmning evalyutsion
imkoniyatlari ham shuncha yuqori bo’ladi.

Insonning boshqa tipik mavjudotlardan farqi uning ijtimoiy muhitda mavjud
bo’lishidir. Inson uchun ijtimoiy muhit boshqa sharoitlar (iqlim, harorat,
ovqatlanish va boshqalar) kabi ob’ektiv ta’sir omili hisoblanadi.
Insonning kelgusidagi o’zgarishlarga oldindan tayyorgarlik ko’rishi,
o’zgargan ijtimoiy sharoitlar munosabati bilan brish-turishni qayta qurish ijtimoiy
adaptatsiya deyiladi. Muayyan mikro ijtimoiy muhitda (ish, oila va boshqalar)
insonda u yoki bu ijtimoiy sharoitlarga adekvat yurish-turish jihatlari paydo
bo’ladi. ijtimoiy adaptatsiyada eng muhim rolni miya po’stlog’i bajaradi.
ijtimoiy adaptatsiyadagiruhiy faoliyatning kuchayib ketishi yoki odatiy
yurish-turish shakllarini o’zgartirish zaruriyati yuzaga kelgan qizg’inlik sabablari
hisoblanadi. ijtimoiy adaptatsiyaning muvaffaqiyatli kechishi uchun markaziy
nerv tizimi hujayralarining chidamlilik darajasi, nerv jarayonlarining kuchi muhim
ahamiyatga ega.
ijtimoiy adaptatsiya imkoniyatlari faqatgina tug’ilgandan so’ng rivojlanadi,
oliy nerv faoliyati tizimi rivojidan ajralmas hisoblanadi.
Bola dunyoga kelgach inson tomonidan yaratilgan muhitga tushadi.
Kattalarning ta’siri va shaxsiy faoliyat natijasiga bolada shu muhitga mos
tushuvchi yurish-turish reaksiyalari paydo bo’ladi. Turli yosh davrlarida bolalar va
o’smirlar mikro ijtimoiy muhit o’zgarishlariga duchor kelishadi va bu o’zgarishlar
ularning yurish-turishiga ta’sir ko’rsatadi.
ijtimoiy pedagogning bolalar uyidagi faoliyati bolani ijtimoiy munosabatlarga
qo’shish va uning boshqalar muomalasini kengaytirish, isnoniy munosabatlarga
kirishish qobiliyatini rivojlantirishga yo’naltirilgan bo’lishi kerak. ijtimoiy
pedagog go’daklar uyi tarbiyachilari va boshqa xodimlari bilan yaqin hamkorlik
yuritib, bolalarda ijtimoiy adaptatsiya qobiliyatini rivojlantirishning metodlarini
bilishi lozim.
Go’daklar uylarida tarbiyalanayotgan bolalar o’z adaptatsion mexanizmlari
bilan mashg’ulot o’tkazish uchun kamroq imkoniyatlarga egalar, demak ularda
ijtimoiy ko’nikish darajasi ham ancha past. SHuning uchun o’zgargan sharoitlarga
o’tish ular uchun qiyin omil hisoblanadi. Ustiga ustak go’daklar uyi bolalari

og’irlashgan biologik va ijtimoiy anamnezga egalar, ularning rivojlanishi va
sog’ligi ko’rsatkichlari ham doimo optimal emas. Bu jihatlar ham markaziy nerv
tizimi ishchanligini tushiradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar funksional tizimning ko’pgina tarkibiy
qismlarining xomligi xarakterli bo’lib, bu ularda adaptatsion mexanizmlar tizimida
qizg’inlik holatlarini tez paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Go’daklar uylari bolalari
esa ruhiy stress holatiga juda oson tushishadi.
Adaptatsiyaning barcha shakllarini o’rganish bolaning yangi muhit
sharoitlariga ko’nikishi bosqichlarini, shuningdek adaptatsion bosqichning
murakkabligi darajasini belgilovchi omillarni aniqlash imkonini berdi.
Ko’nikish bosqichlari:
1. Keskin davr yoki dezadaptatsiya bosqichi. Bu bosqichda yangi mikroijtimoiy
muhit talablari va odatiy yurish-turish stereotiplpri o’rtasida kelishmovchilik
mavjud bo’ladi. Bu vaqtda ayniqsa yurish-turish parametrlarida-kattalar bilan
munosabatlar, nutq faolligi, o’yinlarda o’zgarishlar ko’p bo’ladi. SHuningdek, tana
og’irligining kamayishi, infeksiyalarga qarshilik ko’rsatishning pasayishi kabi
hodisalar ham kuzatiladi.
2. Adaptatsiyaning o’zi. Bunda bola yangi muhitni faol o’zlashtirib unga mos
keluvchi yurish-turish shakllarini ishlab chiqadi. Bu davrda turli tizimlardagi
chetga chiqishlarning kamayishi kuzatiladi. Hammadan tez ishtaha (15 kun)
normallashadi, uyqu va emotsional holat vaqti cho’ziladi. O’yin va nutq faoliyati
esa hammasidan keyin o’z o’rniga qaytadi (60 kungacha).
3. Kompensatsiya davri. Bunda organizm faoliyati to’liq normallashadi.
Birinchi va ikkinchi bosqichlarning xarakter va xususiyatlariadaptatsiyani
murakkabligi bo’yicha tasniflash imkonini beradi.
Engil adaptatsiya . Bola yurish-turishidagi buzilishlar muddati 20 kun
bo’ladi. Bunda ishtahaning ham biroz pasayishi kuzatiladi. 10 kun mobaynida bola
iste’mol qiladigan narsalar hajmi normasiga qaytadi, uyquning tiklanishi 7-10
kunda ro’y beradi, emotsional holat, nutq faoliyati va bolalar bilan o’zaro
munosabatlar 15-20 kun ichida normallashadi.

SHu bilan birga kattalar bilan munosabatlar deyarli o’zgarmaydi, harakat faoliyati
ham pasayadi. Bola adaptatsiya davrida kasallikka chalinmaydi.
O’rta og’irlikdagi adaptatsiya. Bola yurish-turishida barcha buzilishlar
yaqqol namoyon bo’ladi va ularning muddati ancha uzoq. Uyqu va ishtaha 20-30
kunda normallashadi, mo’ljal olish faoliyatining buzilishi o’rtacha 20 kun davom
etadi, nutq faoliyat 20-40 kungacha qayta tiklanmaydi. Emotsional holat bir oy
mobaynida beqaror bo’lib turadi, harakat faoliyatining tiklanishi 30-35 kunda sodir
bo’ladi.
Bu davrda ham kattalar bilan o’zaro munosabatlar buzilmaydi. O’rta og’irlikdagi
adaptatsiya respirator indeksiyasi kabi kasalliklar paydo bo’lishi mumkin.
Adaptatsiyaning bu yo’nalishi bolalarda odatda 9 oylik yoshdan 1,5
yoshgacha qayd etiladi. Biroq agar bolalarda sog’liq bilan bog’liq muammolar
bo’lsa yoki go’daklar uyida sog’lomlashtirish-tarbiya ishi yomon tashkil qilingan
bo’lsa har qanday yoshdagi bolada bu holatlar qo’zg’atilishi mumkin.
O’rta og’irlikdagi adaptatsiya bolalarda bir guruhdan boshqa guruhga
o’tkazilayotganda, statsionardan go’daklar uyiga kelib tushganda namoyon bo’ladi.
Og’ir adaptatsiya. Bu adaptatsiya turi muddatining uzunligi (2-6 oy va
ko’proq) va barcha alomatlarining og’irligi bilan xarakterli hisoblanadi.
Organizmning ko’nikish imkoniyatlarining shakllanishi bola ruhiyatining
emotsional-ijtimoiy va bilib olish sohasi bilan yaqin bog’liq hisoblanadi.
Emotsional muvozanat va shu asosda shakllanadigan anglab olish faoliyatining
yuqori darajasi yengil va muvafaqqiyatli adaptatsiyani ta’minlaydi.
Bolani ijtimoiy adaptatsiyadan xalos etish kerak ekan deb o’ylashnoto’g’ri
hisoblanadi. ijtimoiy pedagogning vazifasi bolaning adaptatsion imkoniyatlarini
maqsadga muvofiq shakllantirish va mashq qildirishdir. CHunki bola o’z
adaptatsion imkoniyatlarisiz o’zini turli ijtimoiy hodisalarda to’g’ri tuta olmaydi.
Adaptatsion qobiliyatlarni mashq qildirishmasalasi go’daklar uyida bolalar
hayotini tashkil qilishning eng muhim masalalaridandir. Bola yangi muhit
sharoitlariga yengil adaptatsiya darajasida ko’nikishga intilish va adaptatsiyaning
og’ir buzilishlariga yo’l qo’ymaslik lozim.

Go’daklar uyida bolalar hayotini tashkil qilar ekan ijtimoiy pedagog unga
sog’lomlashtirish ishining elementlarini qo’shishga harakat qilishi kerak.
ijtimoiy pedagog faoliyatining eng muhim yo’nalishlariga quyidagilar kiradi:
1. Bola rivojlanishining va sog’ligining optimal holatini ta’minlash.
2. Bola bilan doimo muloqatda bo’ladigan kattalar tarkibining
barqarorligini ushlab turish uchun 2 yoshgacha bolaga xizmat qiluvchilar
sonini cheklab turish.
3. 12-13 oylardan boshlab bolani unga doimiy xizmat qiluvchilar orqali
boshqa qayta shaxslar, go’daklar uyining boshqa xonalari, haydovchilar,
ko’cha transporti bilan tanishtirishi lozim.
4. Bola hayotining 3 yoshda bolalarni go’daklar uyidan tashqariga ko’proq
chiqarish kerak, maktab o’quvchilari bilan uchrashuvlar tashkil qilish
lozim.
Endigina go’daklar uyiga qabul qilingan bolalarning hayotiga kelsak, bunda
avvalambor bola qayerdan kelayotganini (o’z oilasi yoki statsionardan) aniqlash va
shu bilan birga bolaning shu paytgacha bo’lgan rejimini saqlab qolishi lozim.
Ayniqsa ovqatlanish rejimini nihoyatda ehtiyotlik bilan o’zgartirish lozim:
avvalambor ichimlik miqdorini 50-100 gramm ko’paytirish kerak va glyukoza
qqo’shilgan qorishma berish ham maqsadga muvofiqdir. SHuningdek 15-20 kun
mobaynida hech qanaqa sanchish protseduralarini ham o’tkazmaslik lozim.
5. Bolani guruhdan guruhga o’tkazganda uni avvaldan (1-2 oy avval) yangi xonasi,
bolalar, xizmat ko’rsatuvchi shaxslar bilan tanishtirish kerak. YAngi guruhdagi
ayniqsa ilk kunlarda bola e’tibor, mehrga muhtoj bo’ladi. Unga eski guruhidan o’zi
bilan biror bir o’yinchoqni olib kelishga ham ruxsat bersa bo’ladi. Adaptatsion
davr mobaynida rejimli o’zgartirish, emlash o’tkazishga ruxsat berilmaydi.
Adaptatsiya varaqasi yoki guruh kundaligiga adaptatsion davrning yakunlanishini
aniqlash uchun bolaning yurish-turishi, ishtaxasi, uyqusi haqidagi ma’lumotlarni
qayd etib borish kerak.
6. Go’dakning go’daklar uyiga oiladan topshirilishi ham bolaning maktabgacha
tabiya muassasaga kirishi kabi tashkillashtiriladi. Biroq shuni yodda tutish lozimki,

go’daklar uyiga kirishdagi vaziyat ancha murakkabdir. Bola uchun odatiy
sharoitlar birdan o’zgaradi, u yaqinlaridan judo bo’ladi, o’zini hech kimga kerak
emas deb hisoblaydi. Bu holatda stress juda kuchli namoyon bo’ladi va og’ir
adaptatsion sindrom ham paydo bo’lishi mumkin. ijtimoiy pedagogning vazifasi
bola bilan ko’proq shaxsan aloqa qilish, uning stress holati keltirib chiqargan
yurish-turish buzilishlarini to’g’ri anglab yetish, bolaga bu og’ir sinovni yengishga
harakat qilishdir.
Bolalar uylarida ijtimoiy pedagogik faoliyat yuritish
Bolalar uylari yosh alomatlariga ko’ra maktabgacha yoshdagi bolalar
uylari, maktab o’quvchilari bolalar uylari va turli yoshdagi bolalar uchun
bolalar uylariga bo’linishi mumkin.
Bolalar uylarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Bolaning normal rivojlanishini ta’minlab beruvchi qulay sharoitlar yaratib
berish;
2. Bolalar sog’ligini saqlash;
3. Bolaning ijtimoiy himoyasini tibbiy pedagogik va ijtimoiy adaptatsiyasini
ta’minlash;
6. Tarbiyachilar huquq va manfaatlarini himoya qilish;
7. Bolalarning ta’lim dasturlarini o’zlashtirishi hamda shaxs, jamiyat, davlat
manfaati yo’lida yetarli ta’lim olish;
8. Tarbiyalanuvchilarning umumiy madaniyati, hayotga adaptatsiyasini
shakllantirish:
9. Tarbiyalanuvchilarning o’z-o’zini rivojlantirish va belgilab olishehtiyojlarini
shakllantirish.
Etim bolalarni qaramoqqa olish uchun maxsus muassasalar, yetimxonalar
mavjud. yetimxona faoliyatining o’ziga xos xususiyatlari shundaki, bu muassasa
ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalarning vaqtinchalik yashash joyidir. Ushbu
muassasaning maqsadi qiyin hayotiy vaziyatlarda qolib ketgan bolalarni
vaqtinchalik yashash joyi bilan ta’minlash va keyinchalik ularni ijtimoiy
institularga joylashtirish.

Mamlakatda ijtimoiy iqtisoiy vaziyatning o’zgarishi bu muassasalarning
ko’pgina muammolari-bolalar ta’lim-tarbiyasi, adaptiv reabilitatsion muammolarni
hal qilishga yangi yondoshuvlar ishlab chiqishni talab qiladi.
Ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalar tarbiyalanayotgan davlat qaramog’i
muassasalari faoliyatining asosiy maqsadi bu muassasalardagi bolalarning ijtimoiy
himoyasini ta’minlash, tibbiy reabilitatsion xarakterdagi chora-tadbirlarni amalga
oshirish, bolalarga ta’lim berishni tashkillashtirishdir.
Bolalar uyi davlat qaramog’idagi bolalarning eng tipik muassasasi
hisoblanadi. Tarbiyalanuvchilarda keng qamrovli ijtimoiy, tibbiy, psixologik,
pedagogik muammolarning borligi tufayli bolalar uyida ijtimoiy pedagogik
faoliyat yuritish zaruriyati tug’iladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun kattalar tomonidan e’tibor
qaratilmasligi jiddiy muammo hisoblanadi. Ularda kattalar bilan hamkorlik
qililshga intilish yetarli rivojlanmagan. Bolalarnikattalar bilan muloqatga
kirishishiga undovchi sabab shuki ularni katta odamning o’zi jalb qiladi, bolalar
kattalar takliflarini bajonidil qabul qilishadi. Bu aloqalarning barchasi kattalrning
e’tiborini tortishga qaratilgan bo’ladi.
Oilalarda yashovchi bolalar va bolalar uylari tarbiyalanuvchilari orasida
ayniqsa shaxsiy muloqat borasida katta farqlarni kuzatsak bo’ladi. Buning sababi-
bolalar uyida bola bilan kattalarning muloqot qilishi oiladagidan kamroqdir.
Bolalar uyida bolaga kattalar kamroq e’tibor qaratishadi, aniqrog’i ularning
e’tiborlari bir guruh bolalarga qaratilgan bo’ladi. Bolalar uyidagi kattalar o’zgarib
turishadi, oilada esa buning aksi kuzatiladi. Va nihoyat bolalar uyidagi bolalar va
kattalar muloqatining emotsional boyligi darajasi oilanikidan pastdir.
Kichik maktab yoshidagi bolalar tarbiyachilari uchun bolalar uyidagi
kundalik faoliyati, u yerda yashash rejimini bajarish bilan bevosita bog’liq sabablar
yorqin namoyon bo’lishi xosdir. Bu yoshdagi bolalarning oiladagi sabablari esa
ancha sermahsuldir.
Mativatsion sahaning bunday cheklanganligi bolalar uyida bolalarning yashash
sharoitlari va ularning kattalar bilan yetarli muloqat qilmasliklariga bog’liq. Bu

jihat turli nizoli vaziyatlarda ayniqsa yorqin ifodasini topadi: kattalar va bolalar
manfaatlarining to’qnashuvi, tengdoshlari tomonidan ayblanishi, bolani kattalar va
tengdoshlari tomonidan tushunilmasligi va hokazo.
Bu holatda tarbiyalanuvchining xarakteri o’z agressivligi bilan ajralishi mumkin.
SHunday qilib olimlar bolalar uylari tarbiyalanuvchi shaxsiyatining aqliy, xulq-
atvor va ehtiyoj sohasini aniqlashdi.
O’smirlik yoshida bu sabablar o’smirning tengdoshlari orasida o’rnini
topishga, o’z “men”ining rivojlanishiga muayyan qiyinchiliklar tug’diradi.
Bolalar uylari tarbiyalanuvchilarining aqliy, xulq-atvor va mativatsion
tavsiflariga bola sog’ligi bilan bog’liq muammolar ham qo’shiladi. Aslida bolalar
uylarida to’liq sog’-salomat bolaning o’zi yo’q-aksar bolalar yuqumli kasalliklarga
ega. Ular orasida nogironlar ham uchrab turadi. Bolalar uylari
tarbiyalanuvchilariga taksikomaniya, narkomaniya kabi holatlar xosdir.
Bolalar uylarida ijtimoiy pedagog boshqa mutaxassislar-tarbiyachilar,
psixologlar, shifokorlar bilan yaqin hamkorlikda faoliyat olib boradi. ijtimoiy
pedagog faoliyatining maqsadi-bolalar uylari tarbiyalanuvchilarining
ijtimoiylashuvidir. Bu maqsad quyidagi faoliyat turlarida amalga oshiriladi:
ijtimoiy pedagog tashhiz
qo’yish va maslaht ijtimoiy profilaktik
faoliyat ijtimoiy tarbiya
Maqsadi: shaxs
sotsiogenezi dinamikasini
kuzatish, uning buzilish
sabablarini aniqlash;
Ijtimoiypsixologik
muammolarini va ularni xal
qilish usullarini o’rganish;
Tarbiyachilarning ijtimoiy
adaptatsiyalari
xususiyatlarini o’rganish;
ijtimoiy tavakkal guruhi Maqsadi: bolalar
ijtimoiy rivojlanishidagi
buzilishlarni oldini olish,
shaxsning to’liq
rivojlanishi uchun
sharoitlar yaratish;
Bolalarda ruhiy
keskinlik profilaktikasi
dasturlarini ishlab
chiqish va amalga
oshirish; Maqsadi: shaxs
ijtimoiylashuvi jarayoniga
faol ta’sir ko’rsatish,
ijtimoiy tarbiya va
ijtimoiy pedagogik
reabilitatsiya dasturlari
orqali unga ijobiy ta’sir
ko’rsatish;
Hayotiy malakalar va
ko’nikmalarni
rivojlantirish dasturi;

tarbiyalanuvchilarini
aniqlash;
Bolalar qiziqish va
qobiliyatlarini o’rganish;
ijtimoiy rivojlanishning
individual xaritalarini
tuzish;
Bolalar rivojining ijtimoiy
tarmoqlva individual
vaziyatiga tashhiz qo’yish;
Bolalarning kattalar va
tengdoshlari bilan
muloqotda bo’lishlariga
tashhiz qo’yish;
ijtimoiy xulq-atvordan
chetga chiqishlariga tashhiz
qo’yish. Qulay ijtimoiypsixologik
mikromuhit yaratish;
tarbiyalanuvchilarning
o’z oilalari, pedagoglar
va tengdoshlari bilan
muloqot qilishlarining
eng optimal yo’lini
tanlash;
shaxsiyatlararo
munosabatlarning
profilaktikasi dasturi.
ijtimoiy zararli illatlar
(araqxo’rlik,
giyohvandlik,
taksikomaniya)ning
profilaktikasi dasturi. Profiariyentatsiya dasturi:
Jinsiy tarbiya va oilaviy
hayotga tayyorlash
dasturi;
Aloqa ko’nikmalari va
muloqat madaniyatini
rivojlantirish dasturi;
Xulq-atvordagi turli
chetga chiqishlarni
(agressiya, avtoagressiya,
adiktiv xulq-atvor,
uyatchanlik, autiz)
to’g’irlash dasturi.
Xarakter
aksentuatsiyalarining
psixoterapiyasi dasturi.
“Men” obrazining
to’g’irlash dasturi
O’z faoliyatida ijtimoiy pedagog bir qator vazifalarni hal qiladi:
1. bolaning ijtimoiy maqomini aniqlash;
2. tarbiyalanuvchilarning individual rivojlanish dasturini
tuzish;
3. Bola adaptatsiyasi, intergatsiyasi, reabilitatsiyasi;
SHu bilan birga u o’z faoliyatida tashhiz qo’yish, bashorat berish,
reabilitatsion vositachilik va patronaj o’tkazish vazifasini ham bajaradi. ijtimoiy
pedagog faoliyati bola ijtimoiy maqomini aniqlashdan boshlanadi. Hujjatlarni
o’rganish, suhbat, test o’tkazish yo’li bilan ijtimoiy pedagog yechishi lozim
bo’lgan muammolarni aniqlaydi. Bola kasallanishini tashhizi qanchalik aniq
qo’yilsa, unga berish mumkin bo’lgan yordam turini aniqlash oson bo’ladi.

Bolaning tarbiyasi jamoada kechadi, shuning uchun ijtimoiy pedagog bolalar
jamoasini ham to’liq o’rganadi.
Buning uchun ijtimoiy pedagog tomonidan “bolani o’rganish varaqasi”
hamda “Bolaning individual xaritasi” to’ldiradi.
Bolani o’rganish varaqasi
O’g’il bola
Qiz bola F.I.SH.
I. Bola haqidagi umumiy ma’lumotlar
1. Bola yoshi ________________________
(tug’ilgan yili, kun, oy, joyi)
2. Bola joylashgan muassasa nomi va manzili
____________________________________
3. Qarindoshlari va ularning manzili _________________
4. Millati
5. Ilova qilinadigan hujjatlar (tavsifnoma, tibbiy xarita, yozma ishlar,
rasmlar)_____________________________
6. Asosiy shikoyatlar__________________________
II. Bolaning yurish-turishi
Umumiy ma’lumotlar
1. Qayerda ta’lim oladi
2. Qachon va qaysi yil
ijtimoiy pedagog savollari Javoblar
Tarbiyachi Pedagog Psixolog
3. takrorlash, qachon va qancha
4. ta’lim jarayonida qanday qiyinchiliklar mavjud
5. muvaffaqiyatning qiziqish tufayli oshishi
6. o’zi o’qishni yoki eshitishni yoqtiradimi
7. sevimli predmetlari
8. sevimli o’yinlari

9. sevimli mashg’uloti
10. musiqa
11. ijtimoiy faoliyat, hayvonlar, tabiatga qiziqish
12. jismoniy tarbiya va sport
intellektual xulq-atvor
13. e’tibor, xotira
14. ishlash qobiliyati
15. darslarda o’zini tutishi
16. zamon va makonda mo’ljal olish
17. yoshga mos kelishi
18. tarbiyasida chetga chiqishlar
19. aqliy rivojlanishning ortda qolishi
Nutq
20. toza, duduqlanish, afaziya, sergaplik, lug’at boyligi, exolaliya va boshqalar
Mator ta’sirlar
21. epchillik, yurishi, yozuvi, kulgusi, chaynashi, kiyinishi, charchashi
22. kayfiyati, negativizm, egotsentrizm, yalqovlik, yolg’onchilik, maqtanchoqlik
23. og’riqqa chidamliligi
24. ishontirish
Uyqu
25. tinch, chuqur, barvaqt, kech, uyqusizlik
Gastrik instinklari
26. spirtli ichimliklar iste’mol qilish
Jinsiy instinklari
27. jinslarga munosabati, uyatsiz harakatlar, rasmlar, so’kinish
28. erta rivojlanish. Onanizm, sadizm, eksgibitsionizm
ijtimoiy xul-atvor
29. atrofdagilarga munosabati
30. tartib, majburiyatlarga munosabati
31. o’g’irlik, o’g’irlangan narsalardan foydalanish

32. qochish, daydilik, gadoylik
Ijod
33. shakl, mazmun, kuch, taqlid
Boladagi o’zgarishlar
34. qaysi munosabatlarda va qachon
Bolaning individual xaritasi
1. O’g’il bola Qiz bola
_____________________
2. Bola yoshi ________________________
(tug’ilgan yili, kun, oy, joyi)
3. Kelishi (qachon, qayerdan)__________________
2. Oilasi haqida_________________________
Onasi
Otasi
Qarindoshlari
Vasiy
3. Tibbiy ko’rsatkichlari (jismoniy rivojlanish darajasi, yuqumli kasalliklar
va boshqalar)
4. Pedagogik ko’rsatkichlari
-o’qitish jadalligi
-o’zlashtirishdagi qiyinchiliklar
-o’qishdagi qiziqishlar
5. Psixologik ko’rsatkichlari
-temperament turi
-xarakter xususiyatlari
-“Men” obrazi
-psixologik rivojlanishining umumiy darajasi
-anglab oluvchi jarayonlarning o’ziga xosligi
-xulq-atvor xususiyatlari
-qobiliyatlari

6. ijtimoiy pedagogik tavsifi
a) ijtimoiy zararli jihatlar:
-erta alkogollashuv
-chekish
-taksik va psixotrop moddalarni iste’mol qilish
-g’ayriijtimoiy o’yinlarga qiziqish
-jinsiy xohish
b) ijtimoiy xulq-atvorida chetga chiqishlar
-qo’pollik
-janjallar
-darsdan, mashg’ulotlardan va boshqa shunga o’xshashlardan qochish
-intizomsizlik
-kuchsizlarni urish
-qalloblik
-hayvonlarga qo’pol munosabatda bo’lish
-o’g’irlik
-jamoat tartibini buzish
v) rivojlanishning ijtimoiy vaziyati
-noxush ob’ektiv
-noxush sub’ektiv
g) ijtimoiy maqom
-etakchi
-guruhda olqishlanadigan
-muayyan shartsiz qabul qilingan
-nazardan qolgan odam
-jasur
ijtimoiy pedagogning keyingi vazifasi tarbiyalanuvchilarning individual
rivojlanishi dasturini to’qish, ya’ni bolalar uyining bitiruvchisi qanaqa bo’lishi
kerakligini tasavvur etish lozim. Buning uchun ijtimoiy pedagog tarbiyachi bilan

birgalikda bolaning barcha hujjatlarini, uning muammolarini tahlil qiladi,
vaziyatdan chiqish yo’llarini qidiradi.
Ish bosqichlari
1. Tayyorlov -muassasaga kirishlarida tanishish bolalar, bola hayoti muhitining
omillari, aloqalar o’rnatish, ijtimoiy tashhizi, shaxsning pedagogik imkoniyatlari
bilan tanishish, shahar (tuman) muassasalari bilan aloqalar o’rnatiladi, bolalar
kartatekasi tuziladi, ishning qisqacha taxlili beriladi.
Tadqiqot usullari
Psixologik test o’tkazish:
a) “maktab ta’limiga ko’nikish” anketasi
b) ruhiy sholatlarning tashhiz qilinishi
v) bolaning muhitga ko’nikishiga muassasa ta’sirini aniqlash maqsadida kuzatuv
olib borish, intervyu olish
Anketa so’rovnovnomasi o’tkazish:
a) insho-bolaning ijodiy qiziqishini aniqlash uchun (adabiyot o’qituvchisi
o’tkazadi)
b) qizishlarini so’rab bilish
v) kasbiy qiziqish bo’yicha anketa
2. Tashkiliy -muammolarni tasniflash, ularni tahlil qilish. ijtimoiy pedagog o’z
faoliyatining ustuvor yo’nalishlarini, ijtimoiy ijod shakllarini aniqlaydi, ishda
ijtimoiy institutlarni (oila, maktab, yoshlar tashkilotlari, sog’lomlashtirish
muassasalari, armiya, ijtimoiy xizmatlar) tartibga soladigan ijtimoiy yordamchilar
tarkibini tuzadi, ta’lim, sog’liq, dam olish payti muammolari bilan shug’ullanuvchi
tashkilot, to’garaklar imkoniyatlarini o’rganadi, ijtimoiy pedagogik tadqiqotlar
natijalarini tizimlashtiradi.
3. Bevosita ijtimoiy ish -kuzatuv, g’amxo’rlik, maslahat berish, bola
huquqlarini himoya qilishga yordam berish, murakkab vaziyatlarning tahlili.
Ish shakllari:
1. Tarbiyalanuvchisi uchun uslubiy tavsiyalar ishlab chiqish;
2. Bola ijtimoiylashuvi dinamikasini kuzatuv xaritasi orqali kuzatish.

Vositalar -predmetlar, hodisalar, jarayonlar.
Bolalar uyi sharoitlarida ijtimoiy adaptatsiya quyidagilarda namoyon bo’ladi:
-jamoa hayoti normalarini ongli ravishda qabul qilish va bajarish,
-xulq-atvorini o’zi nazorat qilish, salbiy hodisalarga qarshilik ko’rsatish,
-pedagogik ta’sirlarga adekvant munosabatda bo’lish.
ijtimoiy pedagog faoliyatining bu umumiy qoidalari bolalar uyi turi,
bolalarning yoshi, ularning tabiiy-ijtimoiypsixologik-pedagogik muammolariga
qarab konkretlashadi.
Psixologlar bilan birgalikda ijtimoiy pedagog bitiruvchilarning o’z-o’zini
belgilab olishlari (kasb-hunar to’g’risida suhbatlar, korxonalarga ekskursiyalar,
professional ta’lim olish to’g’risida suhbatlar), insonning jamiyatdagi turli
ijtimoiy rollarini o’zlashtirishlari (vatanparvar, oila a’zosi, jamiyat a’zosi,
iste’molchi, professional va boshqa), oila funksiyalari va tuzilishi bilan
tanishishlari, adaptiv mexanizmlarning shakllanishi muammolari bilan
shug’ullanishadi. Bolalar uyidagi murakkab tarbiyaviy jarayon tarbiyachilardan
nafaqat bugungi vazifalarni, balki ham bolaning ham jamoaning rivojlanish
tendensiyalarini o’zlashtirishni talab qiladi.

Adabiyotlar
1. Egamberdiyeva H.M. «Ijtimoiy pedagogika» (darslik) - T., 2009 y.
2. Mavlonova R. va boshkalar “Ijtimoiy pedagogika” (O’kuv kullanma) - T.,
2009 y.
3. Galaguzova M. A. Sotsialnaya pedagogika (Uchebnoye posobiya) - M.,
4. Xarlamov I.F. Pedagogika v voprosax i otvetax (Uchebnoye posobiya) -1.
Munavvarov A.K. Pedagogika (O’quv qullanma). - T., 1996 u.
5. Munavvarov A.K. Pedagogika(o`quv qo`llanma). - T., 1996 u.
6 .Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi (o`quv qo`llanma a). - T., 1994 u.
7. Yo‘ldoshev J. Ta’lim yangilanish yo‘lida (o`quv qo`llanma). - T., 2000 u.
8 . Podlasыy I L .Pedagogika. V 2x kn. (o`quv qo`llanma). - M., 2003 g.
9.Yu.Asadov, R.Musurmanov.O’smirlar deviant hatti-harakatning ijtimoiy
psixologik xususiyatlari T;-Sano-standart-2011

MAVZU: Ijtimoiy pedagogik faoliyatning bolalarning moslashuv ko‘nikmalarini shakllantirishdagi o‘rni. REJA: 1.MTTda-ochiq ijtimoiy pedagogik tizim sifatida 2.Bolalarga qo`shimcha ta'lim berishning ijtimoiy-pedagogik modeli. 3.Bolalarni ijtimoiy himoyalash mikromarkazlari 4.Internatlarda olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat 5.Ijimoiy pedagog faoliyatining valeologik modeli. 6 .Ijtimoiy pedagogning kasbiy maqomi yangi ijtimoiy – iqtisodiy, huquqiy va psixologik omillar bilan belgilanganligi. 7.Ta’lim muasasasida ijtimoiy pedagog faoliyatining boshqaruv, tarbiyaviy va tashkiliy jihatlari. 8.Ta’lim muassasasi, oila va ijtimoiy muhit bilan ishlash ijtimoiy pedagog faoliyatining asosiy yo’nalishla

Sotsiumda insonparvarlik munosabatlarni shakllantirish ijtimoiy pedagogik faoliyatning asosiy maqsadi va ma'naviy ahloqiy asosi hisoblanadi. Ko`pchilik mamlakatlarda shaxsning insonparvarlik g`oyalari asosida ijtimoiylashtirish kontseptsiyasi asosida faoliyat yuritayotgan maktablar mavjud. Germaniyadagi xolistik maktablarning pedagogik kontseptsiyasi, Shvettsiya va Amerikadagi hamda Rossiyadagi “Kichik tumonlar maktabi” (“Maktab mikrarayon”)shular insonparvarlik tizim sifatida namoyon bo`ladi. Ochiq maktablar ko`p qirralari vazifalarni bajarib, kun davomida bolalar va kattalar uchun faoliyat ko`rsatadi. Ular xohlagan vaqtlarida bu maktabga kelishlari mumkin. Bu maktablar oila, ma'naviy-ma'rifiy tashkilotlar, ish joylari, mahalliy hokimliklar, jamiyat tashkilotlari kabi ijtimoiy institutlar bilan hamkorlik qiladi. Eng asosiysi bolaning ta'lim va tarbiyasi ijodiy faoliyat asosida olib boriladi; maktab bolaning rivojlanishi uchun barcha sharoitlarni yaratib beradi. Ochiq maktablar strukturasida yangi tarbiyachi-ijtimoiy pedagoglar faoliyat ko`rsatadi. U shaxs va jamiyat o`rtasidagi “vositachi” rolini bajaradi. Bunday maktablar asosan; ▪ o`qituvchilarning pedagogik bilimini boyitish ▪ sotsiumning imkoniyatlarida foydalanib, ota-onalarning umummadaniyatini rivojlantirish: ▪ ijtimoiy foydali madaniy dam olishini tashkil etishga doir o`z faoliyatlarini olib boradi. Bolalarga qo`shimcha ta'lim berishning ijtimoiy-pedagogik modeli Maktabdan tashqari qo`shimcha ta'lim muassasalari ijtimoiy tarbiyalash institutlaridan biri sifatida, bolalarning bo`sh vaqtini tashkil etishda muqim ahamiyat kasb etadi. Ularning asosiy vazifalari: ▪ bolalarning o`z-o`zini rivojlantirishga sharoitlar yaratish, ▪ sog`ligini tiklash,· kasb tanlashga va ijoiy faoliyat yuritishga yo`llash, ▪ nogiron bolalarning ijtimoiylashuviga yordam berishn va h.k. qo`shimcha ta'lim muassasalarida asosan, bolalarni o`qitish quyidagi shakllarda olib boriladi; nazariy(ma'ruzalar o`qish, suhbatlar, disputlar tashkil etish va h.k)

hamda amaliy(ekspeditsiyalar, sayohatlar tashkil etish, konferentsiyalar, slyotlar o`tkazish). Bu tashkilotlarda olib boriladigan ijtimoiy pedagogik faoliyat bolalarga bilim berish, ijtimoiylashtirish va hayotga tayyorlash maqsadi ko`zlanadi. Undagi dasturlar tarbiyalanuvchilarning ijtimoiylashuviga, bugungi kunning dolzarb muammolarini tushunishga, muammolarni mustaqil tarzda qal etishga o`rgatishga, o`z bilimini oshirib borishga qaratilgandir. Bu tashkilotlarda ijtimoiy- pedagogik faoliyat jarayonida quyidagi tamoyillarga asoslanish maqsadga muvofiqdir: 1.Bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda yondoshish. 2.O`qituvchining shaxsiy professional yondoshuvi. 3.Tabiatga mos yondoshuv 4.Madaniy saloqiyatga mos yondoshuv. Bu faoliyatlar jarayoni ijtimoiy pedagog ta'limiy faoliyat metodi, faoliyat va muloqatni o`zgartirish metodi, munosabatlarni o`zgartirish kabi metodlardan foydalanish mumkin. Xulosa qilib aytganda qo`shimcha ta`lim muassalarida ijtimoiy pedagogic faoliyati modeli quyidagi shakilda amalgam oshiriladi.

Bolalarni ijtimoiy qimoyalash mikro-(kichik) markazlari. Ijtimoiy pedagog faoliyati qishloq joylarda o`ziga xos xususiyatga ega. Uning asosiy maqsadi qishloq aholisini ijtimoiy-pedagogik qimoyalash sog`ligini himoyalashga, hayot tarzini yaxshilashga yordamlashishdan iboratdir. qishloq joylarda u aholining turli yoshdagi (bolalar, yoshlar, qariyalar, nogironlar, yosh oilalar va h.k) guruhlari bilan ish olib boradi va ularga o`sha muhitda o`z o`rnini topishga yordam beradi. Uning asosiy ob'ekti shakllangan shaxs bo`lib, mikromuhit esa shaxsni tarbiyalash va rivojlantirish faktori sifatida xizmat qiladi. Bolalar esa shu aholining eng nozik vakili bo`lib, ular birinchi navbatda ijtimoiy muhofazalanish bilan birga ijtimoiy va ijtimoiy pedagogik yordam berishni talab etadi. Internatlarda olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat Ijtimoiy hayotda ob'ektiv sabablarga ko`ra noto`liq oilalar mavjud. Ota- onalarning ajralishlari, nikohsiz farzand ko`rish, o`rta yoshdagi insonlarning orasidagi o`limning ko`payishi, bolasidan voz kechish bunga asos yaratmoqdalar. Kirish: Bolalarni ijtimoiy himoyalashga bo`lgan ijtimoiy talab IPF tamoyillari Ijtimoiy pedagogic faoliyat (IPF) maqsadi va vazifalari IPFning o`ziga xosliklari IPF mazmuni Shakillari Metodlari IPFIjtimoiy pedagogik Vositalar Dasturlar bosqichi Bolalar va o`smirlar: ularning ijtimoiylashganlik va rivojlanganlik darajalari Chiqish: Ijtimoiylashgan bola

So`nggi yillarda ko`plab oilalar moddiy yetishmovchilik holatiga duch kelmoqdalar. Bu holat, albatta, bolaning ruhiy olamiga o`z ta'siri o`tkazadi. qarovsiz bolalar-oilalarning buzilishi natijasidir.internat shaklidagi muassasalarda tarbiyalanuvchi bolalar psixologik, hissiy deprivatsiyaga uchraydi, ya'ni qiynaladi, sesorli ochlikni boshidan o`tkazadi, real qayotdan uzoqlashadi, ijtimoiy izolyatsiyada bo`ladi. Maktab internatlar nafaqat ta'lim-tarbiya maskani, balki shaxsning ijtimoiylashuviga ko`maklashadi. Internatlarda bajaradigan ijtimoiy pedagogning vazifalari quydagilardan iborat; ▪ tarbiyalanuvchilarda insoniy munosabatlarni shakllantirish: ▪ bolalarning xavfsizligini va psixologik konfortni ta'minlash: ▪ har bir tarbiyalanuvchining hayot tarzi, ijtimoiy rivojlanish vaziyatlarini, intividual xususiyatlarini o`rganish: ▪ tarbiyalanuvchilarning ijtimoiy adaptatsiyasini va ijtimoiy potologiyasini o`rganish: ▪ dezadaptatsiyaga uchragan bolalarni ijtimoiy pedagogik reabilitatsiya qilish: ▪ tarbiyalanuvchilar, muassasa, oila a'zolari va ijtimoiy institutlar orasida dallollik vazifasini o`taydi: ▪ internat bitiruvchilarni ishga joylashtirish, turarjoy bilan ta'minlash, pensiya, posobie va boshqa imtiyozlardan foydalanishiga yordam beradi. Ijtimoiy pedagog faoliyatining valeologik modeli Sog`liq inson hayoti mazmunining asosini tashkil etadi. Inson uchun u adekvat gigienik muqit va sog`lom turmush tarzi hisoblanadi. “Sog`lom inson”, “Sog`lom jamiyat”, “Sog`lom millat”, “Sog`lom avlod” tushunchalari mavjud. Sog`lig`ning ikkita aspekti mavjud: biologik va ijtimoiy. Sog`lig`ni obektiv faktorlar(turmush darajasi, ijtimoiy xizmat, ekologiya) va sub'ektiv faktorlar (mazmunli hayot va sog`lom turmush tarzi) o`z ta'sirini ko`rsatadi. Sog`lom turmush tarzi-bu har bir shaxs va butun jamiyatning insonparvarlashganlik va rivojlanganlik me'yoridir. Xalqimizda “Tani sog`lik- tuman boylik” , “Sog`lom tanda sog`lom aql” singari xalq donoligi mavjud bo`lib,

Ijtimoiy pedagogik faoliyatning bolalarning moslashuv ko‘nikmalarini shakllantirishdagi o‘rni.

08.08.2023

0

62.76171875 KB

Похожие