Konstitutsiyaviy davlat Reja: 1. О `zbekiston Respublikasida sha x sning huquqiy holati va tushunchasi. 2. Fuqarolik tushunchasi va О `zbekiston Respublikasida fuqarolik. 3. О `zbekiston Respublikasida inson va fuqarolarning Konstitutsiyaviy huquqlari, erkinliklari va burchlari, tizimi. 4 . О `zbekistonda inson huquqlari va erkinliklarining Konstitutsiyaviy kafolatlari.

О `zbekiston Respublikasida sha x sning huquqiy holati va tushunchasi. Inson huquqlari negizida inson shaxsi qadriyati turadi. Odatda, inson huquqlarining uch b о `g`ini bir-biridan farqlanadi: fuqarolik va siyosiy huquqlari; yashash huquqi, qiynoqqa solishning ta`qiqlanishi, adolatli sudlov huquqi, shaxsiy hayotning dahlsizligi huquqi, fikr va s о `z erkinligi huquqi, uyushmalarga birlashish huquqi va boshqalar; iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar; bilim olish huquqi, mehnat qilish huquqi, ijtimoiy ta`minot olish huquqi, malakali tibbiy hizmatdan foydalanish va uchinchi b о `g`in huquqi, deb ataluvchilar (tinchlikka b о `lgan huquq, rivojlanishga b о `lgan huquq va h.k.). Mazkur qoida О `zbekiston qonun hujjatlarining butun bir tizimida mustahkamlab q о `yilgan. Unga k о `ra; fuqarolarning faqat ayrim qatlamlari nafaqa oluvchilar, nogironlar, talabalar, bolalar, urush va mehnat fahriylariga qonunga binoan biror bir imtiyozlar berilishi mumkin. Huquqiy davlat barpo etish k о `p jihatdan fuqarolarning siyosiy tafakkuri hamda madaniyat darajasiga bog`liq. Agar insonlar qonunlarni bilsalar va unga rioya qilsalar, yuksak e`tiqodli b о `lsalar, ular jamiyat a`zolarining huquq, erkinlik va majburiyatlarini hurmat qilib, ular manfaatlariga, huquq va erkinliklariga putur y etkazmaydilar, chunki jamiyatda barcha fuqarolar bir-biri bilan о `zaro aloqada b о `ladilar. Fuqaro agar faqat о `zining shaxsiy manfaatlarini ta`minlash uchun harakat qilsa yoki burchlarini unutib, shu bilan boshqalar manfaatiga ziyon y etkazsa, uning oqibati qonunsizlikka olib keladi. Aynan shuning uchun barcha fuqarolar bir-biriga hurmat bilan munosabatda b о `lsalar jamiyatda barqarorlik, tinchlik va yuksalish b о `ladi. Insonning jamiyatdagi holati haqida gap borganda, uning boyliklarini ishlab chiqarish hamda taqsimlashda, jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda qanday о `rin tutishi, uning hulq-atvori, hatti-harakatlari, qilmishlari, boshqa odamlar bilan о `zaro munosabatlari nazarda tutiladi. Insonning jamiyatdagi holati tegishli norma va qoidalar bilan belgilanadi. Sinfsiz jamiyatda odamlarning ahvoli, ularning hulq- atvori va bir-biri bilan munosabatlari an`analar, urf-odatlar, ahloqiy normalar bilan

belgilangan, ularga rioya etish esa jamoatchilik fikri, oqsoqollar yoki ota- onalarning obr о `-e`tibori bilan ta`minlab turilgan. Shaxs huquqiy holatining muhim jihatlaridan biri - shu huquqiy holatni vujudga keltiradigan qoidalardir. Bu jamoatchilik manfaatlarini shaxsiy manfaatlar bilan birga q о `shishdan hamda huquq va burchlarning shunga asoslangan birligidan , huquq va burchlarning umumiyligidan, insonparvarlikdan iborat. Fuqarolar huquqiy holatining birligi haqida gapirganda shuni nazarda tutish kerakki, aholining ayrim guruhlari uchun ba`zi husussiyatlar fuqarolarning huquqlari va burchlarda , ularning kafolatlarida hamda ana shularning hammasini r о `yobga chiqarish tizimida namoyon b о `ladi. Masalan, hotin- qizlar, yoshlar nafaqah о `rlar , h о `jalik ishlarida va madaniyatning ayrim tarmoqlarida band b о `lgan shaxslar muayan imtiyozlar va afzalliklardan foydalanadilar. Kishining yoshi va sog`ligi uning о `ziga berilgan huquqlardan amalda foydalanishi va uz burchlarini bajarishda muhim ahamiyatga ega. Fuqarolik tushunchasi va О `zbekiston Respublikasida fuqarolik . Fuqarolik- deganda shaxsning ma`lum bir davlat bilan uzviy siyosiy-huquqiy munosabati tushuntirilib, bunda shaxsning (ma`lum) huquq va erkinliklari davlat tomonidan q о `riqlanadi, shuning uchun о `z navbatida shaxs ham jamiyat va davlat manfaatlaridan kelib chiqib, ma`lum majburiyatlarning bajarilishini о `z zimmasiga oladi. Mazkur munosabat insonning tug`ilganida yuzaga kelib, uning umri davomida saqlanib turadi. Ushbu bog`liqlik insonning tug`ilgan va yashayotgan hududi bilan cheklanmay, berilgan davlat hududining tashqarisida ham о `z kuchini y о `qotmaydi. fuqarolarning asosiy huquq, erkinliklari va majburiyatlari davlat tomonidan aniq ifodalab beriladi. Turli mamlakatlar fuqarolarining huquq va burchlari bir hil emas. Ular mamlakatning siyosiy, ijtimoiy iqtisodiy va madaniy darajasining ahvoliga bog`liq b о `ladi. Fuqarolik muayyan davlat bilan shaxs о `rtasidagi uzviy siyosiy, huquqiy munosabat ekanligini ifodalaydi. Ushbu munosabat shaxsga ham, davlatga ham

ma`lum mas`uliyat yuklaydi. Har ikki tomon о `zaro hurmat asosida о `z oldilaridagi vazifalarni bajarishlari lozim. Shaxs va davlat munosabatlaridagi mavjud holat orqali davlat hokimiyati faoliyatiga va jamiyat a`zolarining siyosiy, huquqiy, madaniy darajasiga baho berish mumkin. Fuqarolik ma`lum shaxsning huquqiy holatini belgilash mezoni hisoblanadi. Fuqarolik asosida davlat va shaxs munosabatlari huquqiy tartibga solinadi Prezident Islom Karimov О `zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining bir yilligi munosabati bilan qilgan ma`ruzasida shunday degan edi: "Shaxs О `zbekiston Respublikasi fuqaroligini qabul qilar ekan, bu bilan u Konstitutsiyamiz va Qonunlarimizda mustahkamlab q о `yilgan huquq va erkinliklarga ega b о `ladi. Shuningdek, u ma`lum burchlarni ham bajarishga majburdir. Tabiiyki, О `zbekiston davlati ham fuqarolarning manfaatlari va erkinliklarida himoya qilish majburiyatini о `z zimmasiga oladi." Konstitutsiya О `zbekiston Respublikasining butun hududida yagona fuqarolikni joriy etgan. Respublikamizning barcha fuqarolari о `zaro munosabatlarida teng huquqlilik tamoyiliga asoslanadilar. 1. О `zbekiston Respublikasi fuqaroligidan chiqish oqibatida; 2. О `zbekiston Respublikasi fuqaroligini y о `qotish oqibatida; 3. О `zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida nazarda tutilgan asoslarga binoan; 4. О `zbekiston Respublikasi fuqaroligining t о `htatilishi Qoraqalpog`iston Respublikasi fuqaroligining t о `htatilishiga sabab b о `lsa; 5.Ushbu Qonunda k о `zda tutilgan boshqa asoslarga binoan. Fuqarolik t о `g`risidagi qonunda О `zbekiston Respublikasi fuqaroligini y о `qotish asoslari ham belgilab q о `yilgan. О `zbekiston fuqaroligini y о `qotishga quyidagi holatlar sabab b о `ladi:shaxs chet davlatga harbiy hizmatga, havfsizlik hizmati va boshqaruvning boshqa idoralarigaishga kirganligi aniqlansa; agar chet elda doimiy yashovchi shaxs besh yil davomida uzurli sabablarsiz konsullik hisobida turmagan b о `lsa; agar О `zbekiston Respublikasi fuqaroligi yolg`on

ma`lumotlar yoki sohta hujjatlarni taqdim etish natijasida olingan b о `lsa,sabablarga binoan, О `zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga asosan О `zbekiston Respublikasi fuqaroligi y о `qotiladi. Fuqarolik t о `g`risidagi qonunda ota-onalarining fuqaroligi о `zgarganda bolalarining fuqaroligi masalalari ham keng yoritilgan. Xalqaro shartnomalar asosida fuqarolik qabul qilish va о `zgartirish. K о `pincha bunday holatlar tinchlik haqidagi shartnomalar, hududiy masalalar b о `yicha davlatlar о `rtasidagi kelishuvlar vaqtida q о `llaniladi va bir necha davlatlarning birlashishi bilan borliq holda yangi davlat tarkib topishi yoki bir davlat b о `linishi natijasida bir necha davlatlar tuzilishida, bir qism hududning bir davlatdan boshqa davlat tasarrufiga о `tishi (cessiya), shuningdek q о `shni davlatlar о `rtasida alohida hududlarning almashuvi natijasida amalga oshiriladi. Hududiy о `zgarishlar vaqtida k о `ngilli ravishda fuqarolik tanlash (optaciya), о `zgartirish (k о `chirish vaqtida), avtomatik tarzda fuqarolik о `zgarishi (transfert) b о `lishi mumkin. Transfert vaqtida bir davlatdan boshqa davlatga о `tayotgan hudud aholisi hohishidan qat`i nazar amalga oshiriladi. О `zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi dunyodagi boshqa davlatlarning Konstitutsiyalari qatori inson va fuqarolarning asosiy huquqlari va burchlari t о `g`risidagi muhim qoidalarni mustahkamlaydi. Konstitutsiyaviy huquq, erkinlik va burchlarning yuridik hususiyatlari qatoriga, Konstitutsiyada mustahkamlangan har qanday qoida singari, ular oliy yuridik kuchga va о `zgartirishning mahsus tartibiga ega ekanligini, shuningdek uning asosida ishlab chiqiladigan boshqa qonunchilik uchun asosiy y о `nalishlarni belgilashini ta ` kidlash joiz. Inson huquq va erkinliklari har bir shaxsga taalluqli b о `lib, fuqarolarning huquq va erkinliklari esa faqat о `sha davlat fuqaroligiga ega b о `lgan shaxslargagina tegishlidir. 1) shaxsiy yoki inson huquqlari, ya`ni yashash huquqi, shaxsiy dahlsizlik va turar- joy dahlsizligi kabi huquq, erkinlik va burchlar;